Meirlaen GE28

Gedicteerde chronologische modellen.
Chronologie in het vroegste geschiedenisonderwijs in de Zuidelijke
Nederlanden
Matthias Meirlaen
Studiedag lerarenopleiding
6 maart 2012
Inleiding
• Historische lezing
 Denken over chronologie even oud als geschiedenisonderwijs
• Doctoraatsonderzoek
• 1750-1850: nationale onderwijshervormingen




1777: Theresiaanse hervorming (MT)
1795: Écoles centrales (FR)
1802: Lycées & écoles secondaires (Napoleon)
1817: Algemeen reglement op inrigting der Athenaea en
Kollegien (VKN)
 1830: Vrijheid van onderwijs
 1850: °moderne humaniora
Inleiding
• Hervormingen van de klassieke humaniora: Querelle
des anciens et modernes
• 3 aandachtspunten: ideeën, verhalen & praktijken
 Bronnen: curricula, rondzendbrieven, verslagen van
vergaderingen, handboeken, examenprogramma’s,
inspectieverslagen, schoolschriften, brieven van leraren, etc.
• Welke rol voor chronologie?
Hervormingen op particulier initiatief
• Eerste gesch.ond. = chronologisch ond.
 Prinsenonderricht: chronologische dynastieke geschiedenis
 Frankrijk: elitaire pensionaten (cf. Buffier)
 Zuidelijke Nederlanden: Heilig Drievuldigheidscollege, ‘Historia
et Chronologia’ + tijdrekenkundige tabellen
• Sinds renaissance chronologie populair
 Clerici & theologen
 16e eeuw: antiquarische belangstelling
• ‘Ogen van de geschiedenis’
cf. Lokale & provinciale geschiedenissen
Hervormingen op particulier initiatief
• Bijvak
 ± half uur per week
 Nuttige & aangename afwisseling
 Algemeen kader voor beter begrip klassieke literatuur
Hervormingen op particulier initiatief
Guillaume Marcel, Tablettes chronologiques (Amsterdam, 1686).
Verlichte kritiek
• Gebrek aan inzichten, verbanden, causaliteit en
beschouwing
 Samenhangend (vooruitgangs)verhaal
 Onderscheid belangrijke en onbelangrijke zaken
 Oorzaken & gevolgen: ook klimatologische omstandigheden,
economische ontwikkelingen en ‘karakter’ van volkeren
• Inspiratie voor Theresiaanse hervorming (1777)
Cf. Des Roches: ‘Door het geheugen naar het voorbeeld van Claude
Buffier met zeshonderd data en tweeduizend eigennamen vol te laden,
doen de leerlingen geen kennis over de geschiedenis op.’
Theresiaanse onderwijshervorming
• Maar: geschiedenis wel chronologische logica
 Voltaire
 Des Roches: data in marge
• Praktijken




Examenvragen naar data (feitelijkheden; levensbeschrijvingen)
Chronologische modellen
Tijdsgebrek: 2x halfuur/week
Dicteren
Theresiaanse onderwijshervorming
Schriftje vaderlandse geschiedenis college Poperinge, in: ARA, Koninklijke
Commissie der Studiën, nr. 27B.
Revolutie: radicale toepassing?
• Revolutie: reactie tegen chronologische modellen




Radicale identificatie verlichtingsdenken
Breuk klassieke humaniora
Geschiedenis hoofdvak
Kritisch denken: ontmaskeren bijgeloof & vooroordelen
• Reflectie over voortgang van beschaving
 Ontwikkeling religie, wetgeving, zeden, kunst, wetenschap
 Letourneux: ‘L’adulation pour les rois et les hommes puissans,
le dédain pour les classes laborieuses, souillent la plupart de
nos histoires prétendues nationales’
 Chronologie enkel ter inleiding
Revolutie: radicale toepassing?
Examenprogramma Koninklijk college Herve 1779. Uit: ARA, Koninklijke Commissie der
Studiën, nr. 28B.
Revolutie: radicale toepassing?
Examenprogramma centrale school Brussel 1798. Uit: Stadsarchief Brussel, Openbaar
onderwijs, I nr. 07.
Revolutie: radicale toepassing?
• Praktijken?
 Zeer filosofisch tot louter onderwijs in chronologie
 Cf. Joseph Outin: ‘imprimer dans la mémoire avec ordre et
clarté, les événemens tout anciens que nouveaux, leurs
époques, leurs acteurs et les lieux qui en ont été le théatre.’
Napoleontische hervorming
• Afschaffing écoles centrales
 Herstel klassieke humaniora
 Militair-politieke feitengeschiedenis
 Tablettes chronologiques
• Diverse praktijk
 Chronologie
 Lectuur historische teksten
 Beschavingsgeschiedenis
Napoleontische hervorming
Antoine Sérieys, Tablettes chronologiques à l’usage du Prytanée français (Parijs, 1813).
Post-Napoleontische periode
• Voorname positie chronologie
 Handboeken: chronologische & dynastieke logica
 Wel aandacht voor zeden, religie, handel, kunsten, etc.
• Diverse praktijk
 Chronologische modellen
 Beschavingsgeschiedenis
Post-Napoleontische periode
‘De weg dien wij bij het onderwijs der Geschiedenis zullen volgen, is deze.
Eerst zullen wij den leerling met de Aardrijkskunde van dat volk bekend
maken. Deze inleidings-kennis moet hij zoo leeren dat hij elke merkwaardige
plaats, rivier, berg, enz. vlug opnoemen, en terstond op de kaart aanwijzen
kan. Aan iedere den merkwaardige plaatsen, wordt zooveel mogelijk de
herinnering eener vermaarde daadzaak verbonden. Vervolgens moeten zij de
handleiding, de tijdvakken en de voornaamste gebeurtenissen van elk tijdvak
bijvoorbeeld uit de Romeinsche Geschiedenis het getal en de namen der
koningen met het jaar hunner regering enz. stiptelijk in het geheugen prenten,
en eerst nadat deze grondslagen gelegd zijn, nadat de leerling zulk een cadre
van de geschiedenis in het geheugen heeft, zal men dien door breedvoeriger
verklaringen aanvullen. Te dien einde zal de Leeraar eerst langzaam en
duidelijk uit het Handboek een gedeelte van een tijdvak voorlezen;
vervolgens hunne oplettendheid op de bijzonderste gebeurtenissen vestigen,
en hun dan, door herhaalde voorlezing van hetzelfde, de gelegenheid
verschaffen van dat op te teekenen, wat zij noodig achten voor hun geheugen
te bewaren.’
(Antonius Speyers, 1830)
Conclusie
• Dominante rol chronologie
• Rol van chronologie bevraagd
 Belang causaliteit & algemene beschouwingen
 1840: opnieuw debat
• Spanningen voorschriften vs. praktijk
 Verlichte denkers
 Leraren