Tessa Lobbes: De `ontdekking` van tijdsbesef en het

De ‘ontdekking’ van tijdsbesef en de
bevraging van de chronologische orde in
het Belgische geschiedenisonderwijs
(1920-1990)
Tessa Lobbes
6 maart 2012
Doel van de lezing
• tijdsbesef en chronologie: recent debat?
• overzicht debatten tussen1920-1990
• inspecteurs, handboekauteurs, normaalschoolleraren
en onderwijsambtenaren
• algemeen vormend onderwijs
Structuur van het onderwijs
•
•
•
•
•
•
drie onderwijsnetten
rijksonderwijs: dubbele cyclus, 2+4 jaar
katholiek onderwijs: enkelvoudige en dubbele cyclus
2 uur geschiedenis
democratisering vanaf 1945
eind jaren vijftig voorbereiding Vernieuwd Secundair
Onderwijs
• observatiegraad: uitgestelde studiekeuze
• intrede VSO in 1969/1970
• crisis van het geschiedenisonderwijs: maatschappelijk
relevant?
Structuur van het onderwijs
• 1970: urenverlies, vakkenverbinding, sociaal vormende
vakken in observatiegraad
– Nederlandstalig rijksonderwijs:
geschiedenis in maatschappelijke vorming
– Franstalig rijksonderwijs:
1,5u geschiedenis in ‘étude du milieu’
– Nederlandstalig katholiek onderwijs VSO
2u geschiedenis in ‘mens in milieu en maatschappij’,
urenverlies in eerste observatiejaar in 1980
− Nederlandstalig katholiek onderwijs type II
2u geschiedenis, idem urenverlies
– Franstalig katholieke onderwijs VSO en type II
2u geschiedenis, urenverlies
De kindgerichte pedagogie tijdens het interbellum
• Éducation nouvelle (Ferrière, Decroly)
• nut van oudheid in de zesdes en chronologisch opklimmen tot in
eerste jaar met contemporaine geschiedenis?
• uitgaan van het kind
• ontwikkelingsstadia, psychologie
– 6 tot 14 jaar: observeren van de realiteit, het concrete, het omringende
milieu (leefwereld)
– vanaf 14 jaar: abstracter denken
•
•
•
•
observeren, analyseren in milieustudie
leerstof aanpassen aan ‘centres d’intérêts’ (Decroly)
actieve methodes
Belgische leerplan lager onderwijs 1936
De kindgerichte pedagogie tijdens het interbellum
• Éducation nouvelle (Ferrière, Cousinet)
• ‘noties van tijd, duur, evolutie, oorzaken en gevolgen
onbestaande of heel zwak bij jonge kinderen
↓
•
is het geschiedenisonderwijs mogelijk in het lager
onderwijs?
Tijdsbesef en geschiedenis in de lagere school
• Louis Verniers, geschiedenisleraar normaalschool
Charles Buls, Brussel
• L’enseignement de l’histoire à l’école primaire et à
l’école normale, 1933
• kritiek: lln geen inzicht, encyclopedisch, massa data,
• meer aandacht voor bekwaamheden, werkmethode
• hoe notie van tijd aanleren?
Tijdsbesef en geschiedenis in de lagere school
• historische initiatie: notie van tijd, evolutie, document
• regressieve methode ipv lineaire chronologie: aanleren
van tijdskader
•
vb. generaties: leerling-vader-grootvader
• vergelijkingsoefeningen: aanleren van historische
evolutie in het lokale milieu
• ‘leçons de choses’ (Decroly): geschiedenis van voeding,
wonen
• minder data, ankerpunten
Louis Verniers, ‘L’enseignement de l’histoire à l’école primaire et à l’école
normale’, Brussel, 1933, 74.
Chronologie als fundament in het middelbaar
onderwijs (1945-1961)
• Rijksonderwijs:
• geschiedenisinspecteurs André Puttemans en Fritz
Quicke
• kennis, maar ook bekwaamheden, kritische zin
• bezorgd om lagere cyclus
• concreet, aanschouwelijk, ankerpunten, bronnen,
historische exploratie milieu
• interne logica geschiedwetenschap ↔
pedagogische ‘centres d’intérêts’
Chronologie als fundament in het middelbaar
onderwijs (1945-1961)
• 1x chronologie doorbreken: oudheid verschuift van
zesde jaar naar vierde jaar
• lagere cyclus 5de eeuw-heden
• hogere cyclus oudheid-heden
• ‘oudste tijdvakken wel geschikt voor jonge
geesten?’
Chronologie als fundament in het middelbaar
onderwijs (1945-1961)
•
•
•
•
Geschiedenisonderwijs in het katholiek onderwijs
jezuïet Michel Dierickx (leerboek Historia)
dubbele cyclus, oudheid in het vierde jaar
enkelvoudige cyclus = chronologisch
– zesde jaar oudheid
– opklimmen tot in tweede jaar contemporaine geschiedenis
– eerste jaar geschiedenis van België
• lagere cyclus: concreet, actieve methodes,
aanschouwelijk
Kritieken eind jaren vijftig
•
•
•
•
•
•
•
•
leerplan is overladen, lessen blijven encyclopedisch
leerstof onaangepast aan niveau van het kind
te weinig actieve methodes
geschiedenisonderwijs staat los van het heden
↓
‘nutteloos geschiedenisonderwijs’?
meer radicale experimenten
chronologische orde fundamenteel uitdagen
Experimenteren met thematisme, initiatie en
actualisering (1955-1969)
• Nederlandstalige rijksonderwijs
• geschiedenisinspecteur Leopold Flam
– Herman Corijn, Jenny Vanroelen, Louis-Théo Maes
• cf. artikel in reader
• geschiedenisonderwijs op kruispunt van sociale
vorming, existentiefilosofie, moraal en geschiedenis
• gericht op het heden, engagement
• werkmethodes (groepswerk, debat, zelfstudie)
Experimenteren met thematisme, initiatie en
actualisering (1955-1969)
• lineaire chronologie uitgedaagd
1) geschiedwetenschappelijke invalshoek:
thematisch, cyclisch geschiedenisonderwijs
structuren van oudheid tot heden (Annales)
historische evolutie doorheen de tijd
eerste thematische handboek Sprekend Verleden
vb cyclus ‘Van slaaf tot mens’
2) maatschappelijke, sociale invalshoek:
geschiedenisonderwijs te weinig verbonden met het
heden
via thema vlugger bij de contemporaine geschiedenis en
de actualiteit
minder aandacht voor oudere tijdvakken
'Cyclus ‘Van slaaf tot mens’, Sprekend Verleden I, Antwerpen, 1961, 6.
Experimenteren met thematisme, initiatie en
actualisering (1955-1969)
•
•
3) didactische invalshoek:
initiatiethema’s in eerste twee jaar
geschiedenis van interesses en behoeften
(voeding, woning → Decroly)
didactische mobilisatie van het heden
voor het kind is het heden herkenbaar, concreet
het verleden is vreemd en abstract
methode van concretisering = nu actualisering
heden → verleden → heden
Experimenteren met thematisme, initiatie en
actualisering (1955-1969)
vb. modelles ‘wonen’
vertrekpunt: actuele urbanisatieproblematiek
onderzoek in omringende milieu
‘hoe woonde men vroeger?’
bronnenonderzoek, groepswerk
eindpunt: terug aanknopen bij heden
Experimenteren met thematisme, initiatie en
actualisering (1955-1969)
• Franstalig rijksonderwijs, geschiedenisinspecteur René
Van Santbergen
• initiatiethema’s, cyclische methode overnemen
• focus op zelfstandige studie van documenten,
vaardigheden
• eerste bronnenboek Formation Historique
• L’homme s’habille, L’homme se nourrit in 1969
Experimenteren met thematisme, initiatie en
actualisering (1955-1969)
• evaluatie experimenten
• voorstanders: actuele wekt interesse, goed inzicht in
historische evolutie en in verschillen en gelijkenissen,
beter inzicht in het heden
• tegenstanders: thema’s staan los van de context, in het
chronologische ‘ijle’
• chronologie enige logische ordening
• ‘marxisant’ geschiedenisonderwijs
Initiatie en regressie in het geschiedenisonderwijs van
het katholieke VSO (1969-1980)
• geschiedenisonderwijs in de verdediging
– focus op hedendaagse geschiedenis, actualiteit,
bestaansverheldering
– meer aandacht voor vaardigheden, actieve methodes
– verfijnen leerdoelen (kennis, vaardigheden, attitudes)
• Nederlandstalige en Franstalige rijksonderwijs
– experimenten uit jaren vijftig en zestig worden officiële
leerplannen
– methodologie van bronnenstudie
– maatschappelijke vorming: inzicht in chronologie, in tijd, in
historische evoluties is géén leerdoel
Initiatie en regressie in het geschiedenisonderwijs van
het katholieke VSO (1969-1980)
• Nederlandstalige katholieke VSO
– observatiegraad 1972
– regressieve en thematische benadering van de
contemporaine geschiedenis
– handboeken: ‘de wortels van onze economische
samenleving’, ‘de sociale strijd’, ‘arbeid: een vloek,
een zegen?’
– vertrekpunt oudere tijdvakken = actualiteit en
leefwereld
– zelfstandige studie van bronnen
– praktijken: leraren moeite met regressie
– kritiek
Initiatie en regressie in het geschiedenisonderwijs van
het katholieke VSO (1969-1980)
• Franstalige katholieke VSO en type II
– tegen initiatie
– behoud chronologie
– ‘jonge leerlingen zijn gefascineerd door geschiedenis
van Egypte, Nabije Oosten en klassieke oudheid’
‘exotische’ en ‘vreemde’ trekt hen aan
Terugkeer naar de chronologie tijdens de jaren
tachtig
• kritiek op thematisch geschiedenisonderwijs, teveel
aandacht voor hedendaagse geschiedenis en
vaardigheden
• ‘leerlingen hebben geen historische kennis meer’
• ‘Hitler, Napoleon kennen ze niet’
• Franstalig rijksonderwijs
– liberale onderwijsministers versus ‘marxistische’
geschiedenisonderwijs’
– commissie van academische historici zorgt voor herstel van
chronologische geschiedenis, politieke geschiedenis,
Europese geschiedenis
– oudheid in eerste jaar, hedendaagse tijd in zesde jaar
Terugkeer naar de chronologie tijdens de jaren
tachtig
• Nederlandstalige katholieke onderwijs Type I
• in eerste graad terugkeer naar chronologisch overzicht
van de contemporaine geschiedenis in 1984
– Raf De Keyser, chronologie is ruggengraat
– GO enige vak dat tijdszin aanleert
– GO voldoende losmaken van het hedendaagse
vraagstukken
– ‘historisch bewustzijn’
• Nederlandstalige rijksonderwijs
thematische geschiedenisonderwijs
Conclusie
• jaren twintig lineaire chronologie uitgedaagd door
‘ontdekking’ tijdsbesef
• jaren vijftig, zestig en zeventig chronologie bevragen
– didactische invalshoek (actuele leefwereld)
– geschiedwetenschappelijke invalshoek (structuren)
– maatschappelijke invalshoek (te los van het heden)
• jaren tachtig terugkeer naar de chronologie
• bij elke hervorming klachten over ‘gebrekkige
historische kennis’, ‘geen inzicht in chronologie’
• maar! weinig onderzoek naar impact hervorming