KRITIEKE LEERMOMENTEN IN DE EVOLUTIE VAN STARTENDE

KRITIEKE LEEREPISODES IN DE ONTWIKKELING VAN STARTENDE ONDERNEMINGEN:
Business incubators (innovatiecentra) in Zuidoost-Brazilië
Samenvatting
Dit onderzoek gaat over de ontwikkeling van startende ondernemingen in de eerste
drie tot vijf jaar. Ontwikkeling wordt hier gedefinieerd als een leerproces met
onderbrekingen dat ondernemers doormaken en waarin de werkwijze binnen
organisaties vormgegeven en veranderd wordt. Daarbij staan twee begrippen
centraal: kritieke leerepisodes en leerroutes.
Kritieke leerepisodes zijn discontinue gebeurtenissen waarvan geleerd wordt in de
ontstaansgeschiedenis van deze startende ondernemingen. Een kritieke
leerepisode bestaat uit endogene of exogene gebeurtenissen die een zoekproces in
gang zetten dat leidt tot het verwerven of genereren van middelen die de
bestaande gang van zaken binnen de organisatie zullen veranderen. Leerroutes zijn
een samenstel van kritieke leerepisodes. In dit onderzoek wordt een
multidisciplinair analytisch kader gehanteerd op basis van ideeën over leren uit de
organisatiepsychologie, ideeën over de interne dynamiek van bedrijven uit de
resource-based benadering van Penrose en ideeën over economische verandering
uit de evolutionaire economie. Dit proefschrift voorziet in een lacune in de
resource-based benadering van bedrijven door de evolutie en leerprocessen van
startende ondernemingen te beschrijven.
De onderzoeksvraag hoe leerroutes de ontwikkeling van startende ondernemingen
verklaren is onderzocht met behulp van semi-gestructureerde interviews met
ondernemers uit 43 startende ondernemingen. Alle startende ondernemingen
namen deel aan ondersteuningsprogramma’s voor startende ondernemingen in de
twee regio’s van Brazilië met de meeste natuurlijke hulpbronnen: Sao Paulo en
Minas Gerais. Deze startende ondernemingen waren actief in drie sectoren: a)
industrie, b) informatie en communicatie en c) professionele dienstverlening,
wetenschap en techniek. Bij de analyse van de data is gebruik gemaakt van zowel
kwalitatieve technieken (de grounded theory-benadering) als kwantitatieve
technieken (beschrijvende statistiek, clusteranalyse, analyse van sociale
netwerken) waarbij er sprake was van wederzijdse feedback.
Uit de analyse komen vijf hoofdcategorieën van kritieke leerepisodes naar voren:
het betreden van en overleven op de markt, zaken die met productie te maken
hebben, aan de ondernemer gerelateerde zaken, managementkwesties en overige
zaken. Verder onderzoek naar de relatie tussen kritieke leerepisodes in de
individuele trajecten die deze bedrijven doorlopen liet zien dat de onderzochte
gevallen onder te verdelen zijn in vijf kenmerkende leerroutes. Deze vijf typen
verschillen vooral in hoe er geïnvesteerd wordt: of middelen geïnvesteerd worden
in het belangrijkste product of de belangrijkste dienst of in een combinatie van
belangrijkste en secundaire producten of diensten. De dynamiek van deze
leerroutes wordt verklaard in termen van individuele, bedrijfs-, netwerk- en
institutionele factoren.
Het onderzoek wijst op het belang van micro-leerprocessen voor een
veelomvattender theorie van het bedrijf. In het bijzonder herdefinieert dit
onderzoek traditionele begrippen uit de evolutionaire economie en de resourcebased benadering van de onderneming door de toepasbaarheid ervan in de context
van ondernemerschap en startende ondernemingen empirisch te toetsen.
In de methodologische discussie wordt gesteld dat de mixed methods-benadering
(combinatie van verschillende methoden en technieken) essentieel is om de
dynamiek van het leren te ontrafelen en om kenmerkende leerroutes van startende
ondernemingen te identificeren en daarmee verder te gaan dan het klassieke
lineaire model. Daarnaast wordt de rol van business incubators besproken die een
compleet dienstenpakket bieden met netwerkrelaties, gerichte ondersteuning en
andere bekende diensten.
Trefwoorden: ontwikkeling van startende ondernemingen, kritieke leerepisodes,
kenmerkende evolutionaire leerroutes, mixed methods, theorievorming, business
incubators en innovatieprogramma’s.