Neerlandistiek op de mooiste campus van Duitsland

NEERL A ND IS TIEK IN FRA NKFURT
NED ERL AND S V AN NU
34
Laurette Artois
Goethe-Universität Frankfurt
Neerlandistiek op de
mooiste campus van Duitsland
Waaraan denkt u als u Frankfurt zegt? Aan de Boekenbeurs? Aan
de internationale luchthaven? Aan de Europese Centrale Bank
(ECB)? Of aan Goethe? Op de Boekenbeurs zijn jaarlijks tal van
Nederlandstalige auteurs te gast. Vanwege de luchthaven is een
betrekkelijk groot aantal Nederlanders werkzaam in het RheinMaingebied. En ook de Europese Centrale Bank stelt heel wat
Nederlanders en Vlamingen tewerk.
Johann Wolfgang Goethe, de bekendste zoon van de stad, gaf
zijn naam aan de universiteit. De Goethe-Universität wordt volgend jaar 100 jaar oud. Ze werd pas in 1914 opgericht en is dus
nog behoorlijk jong. De jonge Goethe moest zelf nog naar Heidelberg, Leipzig en Straatsburg gaan om rechten te studeren,
want in zijn stad was er in de 18e eeuw nog geen universiteit.
De universiteit had haar oprichting aan vooraanstaande burgers
uit de stad te danken, echte mecenassen en voor een groot deel
joods. Hoewel veel joodse geleerden de beginjaren van de universiteit bepaalden, moesten ze meteen na de machtsovername
van Hitler de benen nemen. Enkelen van hen, o.a. Max Horkheimer en Theodor Adorno, zijn paradoxaal genoeg voor altijd
met de universiteit en Frankfurt verbonden gebleven: zij legden
het fundament voor de beroemde filosofische Kritische Theorie
van de Frankfurter Schule.
Ne e rlan dia /Ne de r lands v an Nu – 4 -2 0 13
Weliswaar was de neerlandistiek in de begindagen van de
Goethe-Universität nog niet vertegenwoordigd, maar reeds in 1921
werd door de Nederlandse professor M. J. van der Meer, die een
groot deel van zijn leven in Nederlands-Indië had doorgebracht
en als ordinarius in de germanistiek aan de universiteit verbonden was, met Nederlandse financiële steun een Holland-Institut
voor de bestudering van Nederland en zijn koloniën opgericht.
Het accent lag, behalve op de taal, voornamelijk op economie
en handel. In Frankfurt leefden sinds de 16e eeuw nog nazaten
van economisch zeer succesvolle godsdienstvluchtelingen uit
Nederland en Vlaanderen (ook Frans-Vlaanderen). Professor van
der Meer ging in 1929 met emeritaat en overleed in 1931. Door
de economische crisis werd het instituut gesloten en ook later,
onder het nationaalsocialisme, bleef dat zo. Pas in 1962 werd het
door de jonge en dynamische Jos Wilmots nieuw leven ingeblazen. De latere hoogleraar bleef er tot 1966. Sindsdien bestaat er
een eenmanslectoraat Nederlands aan de Goethe-Universität, dat
deel uitmaakt van de vakgroep germanistiek. Een volwaardig vak
is het nooit geworden, omdat er geen hoogleraar is. Voorwaarde
voor een hoofd- of bijvak is een hoogleraar, die kan en mag examineren. Maar een hoogleraar is duur en dat is de reden waarom
het tot de dag van vandaag bij een eenmanslectoraat is gebleven.
Omdat de afgelopen vijftien jaar alle lectoraten Nederlands in
Zuid- en Oost-Duitsland gesloten werden (o.a. in Würzburg en
Freiburg), alsook de vertalers- en tolkenopleiding in Heidelberg
en het instituut te Leipzig, en aangezien er na het emeritaat van
professor Carel ter Haar in München geen vervanging kwam,
luidde de Nederlandse Taalunie de noodklok. Hoewel Frankfurt
tamelijk centraal ligt in Duitsland, bleek het lectoraat Nederlands
er opeens de meest vooruitgeschoven zuidelijke post te zijn. In
een poging om het Nederlands ten minste hier te redden, schoof
de Taalunie een niet onaanzienlijk bedrag naar voren om het
aanbod aantrekkelijker te maken. Gastdocenten uit Nederland
en Vlaanderen boden een keur aan interessante werkcolleges. De
studenten kregen de kans om bij Geert van Istendael de geschiedenis, alsook de politieke en linguïstische situatie van België te
leren kennen, bij prof. Ludo Beheydt de Nederlandse schilderkunst op een semiotische manier te benaderen, bij dr. Cordula
Rooijendijk de geschiedenis van de strijd van Nederland tegen
het water te bestuderen, via een optreden van Lennaert Maes
De vakgroep Nederlands op de mooiste campus van Duitsland: (v.l.n.r.) Leen Peeters, Mariette de Vries, Laurette Artois, Miriam Van Nus en Julian Scherer
N E E RL A N D I S T I E K I N F RANK FURT
(foto Werner Maak)
& De Bonski’s spelenderwijs en zingend de Nederlandse taal
beter te leren kennen. Voorts konden ze twee theaterworkshops
bij de Nederlandse regisseur Rob Vriens volgen en stonden ze
ten slotte met een zelf in elkaar gestoken Nederlands stuk op
een heuse bühne. Het aanbod aan taalverwervingscursussen
werd uitgebreid, er werd een filmreeks vertoond en voor een
geïnteresseerd publiek van buiten de universiteit werd er in
2009 gestart met een ambitieus, deels wetenschappelijk, deels
literair programma. Zo kwamen de afgelopen jaren Gerbrand
Bakker, Jan Siebelink, Annelies Verbeke, Pauline de Bok, Robert
Vuijsje, Anna Enquist, Margriet de Moor, Charlotte Mutsaers,
Erwin Mortier, Tom Lanoye, de dichteres Tjitske Jansen, Marcel
Möring, Jan van Mersbergen, Peter Buwalda, Anne-Gine Goemans, Koen Peeters, Kader Abdolah, David Van Reybrouck e.a.
aan bod. Ze lazen voor uit hun boeken, in het Nederlands, een
unieke kans dus voor de studenten om de auteurs in levenden
lijve te zien en te horen. Voor volgende winter staan Connie Palmen en Ramsey Nasr op het programma.
Maar dat was nog niet alles. De 100e geboortedag van Annie
M.G. Schmidt in 2011 en die van Louis Paul Boon in 2012 werden met een wetenschappelijke lezing gevierd. Er vonden ook
lezingen plaats over jongerentaal, meertaligheid, het engagement in de Nederlandse literatuur na 9/11, de Batavieren, de Nederlandse waterwolven, Nederlandstalig kinder- en jeugdtheater
op Duitse podia, Cees Nooteboom enzovoort, telkens gehouden
door gerenommeerde wetenschappers.
De studenten kregen in 2012 en 2013 de kans om enkele dagen
in Amsterdam en Brussel door te brengen en genoten het voorrecht van een rondleiding door de specialisten Rooijendijk en
Van Istendael.
De keerzijde van de medaille is dat het Nederlands, ondanks alle
moeite die de Nederlandse Taalunie zich getroost, nog steeds
niet opgewaardeerd werd. Het is ook na 50 jaar nog steeds een
eenmanslectoraat en het ziet er niet naar uit dat dat snel zal veranderen. Dat betekent dat het zwaard van Damocles (sluiting)
altijd boven ons hoofd hangt.
Het grootste deel van de per semester 60 à 80 studenten kiest
Nederlands om pragmatische redenen. Tijdens een enquête vo-
Vanaf de herfst van 2013 stopt de financiële steun van de Nederlandse Taalunie, die vanaf het begin beperkt was tot drie jaar.
Toch willen we het ruime aanbod verder proberen in stand te
houden en zullen daarom in de toekomst versterkt samenwerken
met andere universiteiten en hogescholen in het gehele RheinMaingebied, waar ook enkele cursussen Nederlands worden
aangeboden. Want eendracht maakt macht.
In 2014, het 100-jarige jubileum van de Goethe-universiteit, zal er
een groots programma ter gelegenheid van dat eeuwfeest op touw
gezet worden. De Nederlandse bijdrage zal bestaan in het herdenken van het begin van de Eerste Wereldoorlog. In dat kader
werden reeds de schrijvers Stefan Brijs (Post voor mevrouw Bromley), Annelies Beck (Over het kanaal), prof. Geert Buelens (Europa
Europa. Over de dichters van de Grote Oorlog) en prof. Sophie de
Schaepdrijver (De Groote Oorlog) uitgenodigd.
35
Ook na 2014 willen we proberen ons ambitieuze programma
Nederlandse taal, literatuur en cultuur voort te zetten, er daarbij wel
op lettend om de kerk in het midden te houden en zowel Vlaamse
als Nederlandse auteurs uit te nodigen. Aangezien onze ondertussen rijk gestoffeerde bibliotheek door schenkingen trotse eigenares van stapels stripverhalen is geworden, zijn we ook van plan
lezingen, een workshop en eventueel een tentoonstelling over het
genre strips te organiseren, misschien ook in samenwerking met
de vakgroep Frans van onze universiteit.
Afgelopen jaar werd er ook een actie gestart om sponsors te vinden. De weerklank bleef bescheiden, hoewel er toch één Nederlander gevonden werd die maandelijks een bijdrage overmaakt,
waardoor per jaar één literaire avond of twee wetenschappelijke
lezingen gerealiseerd kunnen worden. Wie doet het hem na?
Onze contactgegevens: Laurette Artois, Lektorat Niederländisch,
Goethe-Universität, Fach 17, Campus Westend, Grüneburgplatz 1,
D 60629 Frankfurt/Main, e-mail [email protected];
web http://www2.uni-frankfurt.de/41138070/niederlaendisch.
En mocht u toevallig eens in Frankfurt zijn, vergeet u dan niet
een bezoekje te brengen aan wat ondertussen de mooiste campus van heel Duitsland is geworden!

Ne e rlan dia /Ne de r lands v an Nu – 4 -2 0 13
Toneelopvoering op 12 februari 2012: Oude stukken, nieuw leven
rige maand noemden ze als motivatie: uitwisselingsprogramma
naar of stage in Nederland of Vlaanderen (7), gratis een vreemde
taal leren (13), familie of vrienden in het land zelf (6), studiepunten (11), vakantie (6), extra kwalificatie voor een betere baan (7), gewoon uit interesse (18), om privéredenen (2). Sinds de invoering
van de bachelor binnen de germanistiek kunnen deze studenten
gelukkig ook Nederlands als keuzevak nemen. Ze kunnen één
van de twee modules kiezen, ofwel taalverwerving ofwel kennismaking met de Nederlandse literatuur en cultuur. Beide modules
bestaan uit drie cursussen van twee of drie uur per week. Per module kunnen ze daarmee twaalf studiepunten verdienen.