Executieve functies en emotieregulatie

Executieve functies en
emotieregulatie
Annelies Spek
Klinisch psycholoog/senior onderzoeker
Centrum autisme volwassenen,
GGZ Eindhoven
Inhoud
1. Executieve functies en emotieregulatie
2. Rol van opvoeding
3. EF en emotieregulatie in psychiatrie
•
•
•
Automutilatie
ADHD
Autisme
4. Behandeling
‘Doe eens normaal man’
• Emotie:
– Boosheid, wellicht ook angst
• Cognitie:
– Hij moet zelf normaal doen, ik laat me hier
niet beledigen
• Emotieregulatie:
– Eerste impuls (doe zelf normaal) inhouden
– Bewust kiezen voor handige reactie
Emotieregulatie
Sturen en reguleren emoties om je op
aangepaste manier te kunnen
gedragen
Extrinsieke en intrinsieke processen die
emotionele reacties evalueren en
aanpassen.
Emotieregulatie
• Emoties:
– Minimaliseren
– vermijden
– vervangen
– binnenhouden
– groter maken
• Karakter / genen
• Opvoeding
Opvoeding
• Van:
– Afhankelijk van emotionele steun van ouders
– Ouders ‘leren’ het kind omgaan met emoties
– Spiegelen, uitleggen, relaties leggen
• Naar:
– Moduleren van je interne emotionele toestand
Bijvoorbeeld..
•
•
•
•
•
•
Johan speelt
Plotseling hard geluid
Huilen
Moeder knuffelt
‘Niks aan de hand’
Johan speelt verder
Tweede voorbeeld
•
•
•
•
•
Els bij de dokter
Krijgt een prikje
Haalt uit
Later: is Els lief?
‘Meestal wel’
• ‘Maar niet lief om de dokter te slaan’.
Ontwikkeling emotieregulatie
• Tussen 6 en 18 maanden
– Baby troost zichzelf: duimen, wegkijken, zich
afleiden
• 3 à 4 jaar:
– Taalontwikkeling
– Vertellen: ik ben boos
– Vertellen wat je wilt hebben
Probleem emotieregulatie
• Heftige reacties bij
‘milde’ problemen
• Als emotionele
reactie (te) lang blijft
aanhouden
Emotieregulatie en EF
• Beide: prefrontale cortex betrokken
• Beperking prefrontaal functioneren:
– Aandachtsproblemen
– Problemen inhibitie
– Angst
– Impulsiviteit
– Gebrek zelfreflectie
• ‘Hot’ executive functions
– Problemen in affectregulatie en motivatie
Baby’s:
Hoe meer angst nieuwe stimuli
Hoe meer moeite om aandacht te verplaatsen
Frustratie
• Meer tijd om aandacht los te laten
Nodig voor emotieregulatie
• Impulsen
onderdrukken
• Gedrag aanpassen
– Gedachten
‘herwaarderen’
EF en emotieregulatie in de
psychiatrie
• Stemmingsstoornissen / zelfbeschadiging
• ADHD
• Autisme
Automutilatie bij adolescenten
•
•
•
•
Emotieregulatie hypothese
Automutilatie = emotieregulatie
Onderliggend: EF
Duits onderzoek
– Veel automutilatie (N = 33)
– Enige automutilatie (N = 29)
– Controlegroep
• Welke EF zijn onderliggend?
Resultaten:
• Enige automutilatie:
– Inhibitie
– Onderdrukken emotie
– Handelen vanuit impuls
• Veel automutilatie:
– Werkgeheugen
Werkgeheugen
1. Informatie vasthouden
2. Informatie verwerken terwijl je bezig bent
met een andere taak.
– Bijv: aantekeningen maken tijdens de les
– Luisteren, onthouden, schrijven
3. Onderscheid wat wel en wat niet opslaan
4. Efficiënte strategieën gebruiken
– Jezelf afleiden bij negatieve emoties
• Beter werkgeheugen → betere coping
ADHD
ADHD
• Verstoring executieve functies
• Vertraagde ontwikkeling frontale kwab
• Studie 8681 kinderen
• ADHD: risico verstoorde emotieregulatie
• 6 x hoger dan gemiddelde bevolking
Co-morbide problematiek
• ODD: 42-61 %
• Depressie: 36-38 %
• Angststoornissen: 3-30 %
•
•
•
•
Maar: echt co-morbide?
Of uiting verstoorde emotieregulatie?
Niet in DSM-IV criteria
Relatie inhibitie en werkgeheugen
Autisme
Autisme en emotieregulatie
•
Comorbiditeit: angst en depressie tot 50 %
1. Executieve functies
2. Moeite emotieherkenning (theory of mind)
Emotieherkenning
• Moeite emotieherkenning
• Signalen niet begrijpen / herkennen
• Problemen oorzaak-gevolg
– Hoofd,- en bijzaken niet onderscheiden
• Gevolg: moeite met emoties
• Voorbeeld:
– Spierpijn
– Warm en bijna flauw vallen op school
Autisme: EF en Emotieregulatie
•
•
•
•
•
•
•
Werkgeheugen
Cognitieve flexibiliteit
Persevereren in gedachten
Rumineren
Gedachten niet los kunnen laten
Niet perse negatieve gedachten
Doordenken tot alle details kloppen
Behandeling
• Cognitieve
gedragstherapie
• Mindfulness
• Emotieregulatietraining
CGT
• Leren evalueren van je gedrag, cognities
en emoties
• Ingrijpen voordat je gaat handelen
• Taakevaluatie en zelfevaluatie
CGT bij angst (adolescenten)
•
•
•
•
Betere angstregulatie
Betere regulatie boosheid
Meer bewust van emoties
Geen resultaat:
– Regulatie verdriet/somberheid
Suveg et al., 2009
CGT bij autisme
•
•
•
•
•
•
11 kinderen 5-7 jr (Scarpa & Reyes, 2011)
Gericht op emotieregulatie:
Uitleg over emoties
Ontspanningsoefeningen
‘Thinking tools’
Ouders: psychoeducatie
• Resultaten veelbelovend maar kleine sample en
lange termijn effect?
Emotieregulatietraining
• Adolescenten met borderline symptomen
• Schupert et al., 2009
• 3 fasen:
– Psychoeducatie (emotieregulatie, probl-opl)
– Jezelf leren kennen
– Gezonde leefstijl
• Eten, slapen, sociale contacten…
• Resultaten positief
– Meer controle emoties
Mindfulness
• Alert zijn
– Volgehouden aandacht
• Aandacht richten
– Aandacht / concentratie
• Focussed attention
– Wanneer afgeleid
– Terug met je aandacht naar..
– Aandacht wisselen
Mindfulness
• Tijdens meditatie
• Aandacht ‘verleggen’
• Afstand nemen van gevoelens en
gedachten
• Monitoren
• Daarna ‘frisse blik’
• Emoties beter kunnen reguleren
Onderzoek mindfulness
•
•
•
•
•
Conflict monitoring verbetert
‘Deautomatizing’ responses
Betere volgehouden aandacht
Verbetering werkgeheugen
Geen verbetering cognitieve flexibiliteit
Mindfulness bij autisme
• Reductie angstklachten
• Reductie depressieve klachten
• Medierende factor: Rumineren
• Minder blijven ‘hangen’ in gedachten →
stressreductie → reductie angst en
depressie
Filmpje 1
Harry
Als kind: klassiek autisme
Voorbeeld mindfulness
Filmpje 2
Roderick
Werkproblemen
Mildere vorm
Voorbeeld mindfulness
Conclusies
• Emotieregulatie deels bepaald door EF
• Naast karakter, theory of mind, e.d.
• Therapie: richten op combinatie van EF en
emotieregulatie helpt!
Bedankt voor uw aandacht
[email protected]
www.mindfulnessbijautisme.nl