alma tellus, laetus flos

Έφημερίδες
OPEN HUIS MMXV
JANUARI 2015
ALMA TELLUS, LAETUS FLOS
Een slimme leerling kiest gymnasium!
IN DEZE
OPEN HUIS
UITGAVE
 Een slimme
leerling kiest
gymnasium!
 Nomen est omen:
‘klassieke‘
voetbalploegen
 Das Leben in
Germanien —
de Romeinen in
Duitsland
 De eerste
computer, 2100
jaar oud l
 In 2014 is de
feniks weer
herrezen
Op de basisschool was je
één van de betere leerlingen
van de klas en je was vaak
snel klaar. Op het gymnasium dagen we je daarom
uit om net even wat meer
van jezelf te eisen. Zo leer je
je grenzen kennen. Verder
leer je buiten een vast kader
te kijken en te denken (‘think
outside the box’), wat zeker
zijn voordelen heeft voor je
latere leven.
Op het gymnasium kom je
met allerlei kennis en wetenschap in aanraking, waardoor je een grote algemene
ontwikkeling krijgt. Dat
helpt je om de wereld om je
heen beter te begrijpen,
maar ook om te ontdekken
wat je zelf leuk vindt (en
misschien nog niet kende).
Het is interessant om te zien
hoe de mensen in de tijd van
de Grieken en Romeinen
leefden en dachten, omdat
ze al ver ontwikkelde ideeën
hadden. Bovendien waren
ze helemaal niet zo anders
dan wij. En hoe kun je daar
beter achter komen dan
door de originele Griekse of
Latijnse teksten te lezen, te
bespreken en te begrijpen?
Op het Vitus besteden we
verder aandacht aan de
Germanen en Kelten in
onze streken. Aan onze
voorouders dus. Zo leer je je
op het gymnasium inleven in
vreemde culturen, wat je
voorbereidt op een
internationale en/of multiculturele werkomgeving.
Je leert op het gymnasium
goed Nederlands, want je
moet de Griekse en Latijnse
teksten naar foutloos
Nederlands kunnen vertalen.
Je spelling en grammatica
van het Nederlands gaan er
dus op vooruit. Omdat je
veel aan tekst- en zinsbouw
werkt, wordt tekstverklaring
ook gemakkelijker.
Als je Grieks en Latijn leert,
herken je veel woorden in
andere talen. Verder krijg je
op het gymnasium goed
grammatica-onderwijs. Zo
leer je ontleden en doorzie
je hoe een taal is opgebouwd. Hierdoor leer je
gemakkelijker andere talen.
Toch hoef je geen talenknobbel te hebben om
klassieke talen te leren.
Grieks en Latijn hebben een
logische opbouw.
Met alleen maar ‘taalgevoel’
kom je dan niet ver. Geen
wonder dus dat er evenveel
alfa’s (leerlingen die vlug
een taal oppikken) als beta’s
(leerlingen met een
wiskundeknobbel) op het
gymnasium zitten. Omdat je
logisch moet denken, inzicht
in moeilijke onderwerpen
krijgt en veel informatie tot
haar wezenlijke kern leert
samenvatten, bereid je je
goed voor op je latere
studie aan de universiteit.
Waarom gymnasium op het
Vitus?
-je zit de hele onderbouw
(van leerjaar 1 tot en met 3)
in dezelfde gymnasiumklas.
-op het gymnasium werk je
sneller door het boek, zodat
er tijd overblijft voor nog
leukere dingen
-er zijn veel projecten,
uitstapjes, reizen (Archeon,
Xanten, Keulen, Trier,
Rome & Pompeii) en
cursussen (etymologie,
drama, retorica).
-veel van wat je extra leert,
komt van pas bij andere
vakken: logisch denken
(wiskunde en natuurvakken),
tekstinzicht (talen en
zaakvakken), kennis over de
klassieke cultuur
(kunstvakken en talen).
Meer informatie? Hella de Wit
(docent Grieks en Latijn)
[email protected]
OPEN HUIS MMXV
PAGINA 2
Nomen est omen:
Veel gymnasiasten spelen in hun
vrije tijd voetbal. Een aantal clubs
uit het betaalde voetbal heeft een
klassieke naam. Is die naam een
(positief) voorteken? Lees maar!
De Amsterdamse club Ajax bestaat
sinds 1900 en is genoemd naar een
held uit de Trojaanse Oorlog. Deze
Αἴας (Ajax ) de Grote was de zoon
van de koning van Σαλαμίς
(Salamis) op Cyprus. Hij was één
van de aanbidders van Helena van
Troje en had een enorme moed en
kracht. In de ‘Ilias’ wordt beschreven
hoe hij het lijk van Achilles tegen de
Trojanen beschermde.
Een andere held uit dezelfde oorlog
was Ajax de Kleine -de zoon van
de koning van Λοκρίς (Lokris)- die
meevocht als boogschutter. Tijdens
de inname van Troje wilde hij zich
aan een priesteres van de godin
Παλλὰς Ἀθηνᾶ (Pallas Athena)
vergrijpen en werd hij daarom door
deze godin verdronken.
In Rotterdam-Kralingen werd in 1903
de arbeidersvoetbalclub Excelsior
opgericht. In het Latijn is
‘excelsior’ (hoger) de vergrotende trap
van ‘excelsus’ (hoog).
‘klassieke’ voetbalploegen
Sparta Rotterdam bestaat sinds
1888 en is daarmee de oudste
voetbalploeg van het betaalde
voetbal in Nederland.
De Griekse stad Σπάρτη (Sparta)
was de hoofdstad van Laconië en
één van de belangrijkste stadstaten
van het land. In de tiende eeuw voor
Christus besloten vier Dorische
dorpen zich samen te voegen tot
één grote stadstaat en werden de
oorspronkelijke bewoners van de
streek tot slaaf gemaakt. Omdat
Sparta geen stadsmuren bezat en
dus onbeschermd in een vruchtbare
landbouwstreek lag, moesten de
inwoners zich steeds paraat houden
voor mogelijke vijandelijke invallen
en opstanden van de oorspronkelijke
bewoners, die ver in de meerderheid
waren. Zo ontstond uit noodzaak de
bekende Spartaanse opvoeding.
Pasgeboren kinderen werden
gekeurd en gehandicapte baby’s
werden van het Taigetosgebergte
gegooid. Vanaf hun zevende leefden
Spartanen in kazernes en hielden ze
zich vooral met sport bezig. Zo
werden ze perfecte vechtmachines.
Achilles ‘29 uit het Gelderse
Groesbeek is genoemd naar de
bekendste Griekse held Ἀχιλλεύς uit
de Trojaanse Oorlog en de hoofdpersoon uit de ‘Ilias‘ van Ὅμηρος
(Homerus).
In 1903 werd in het Twentse Almelo
‘Heracles’ opgericht, genoemd naar
de Griekse halfgod Ἡρακλῆς
(Herakles) die de Romeinen Hercules
noemden.
Herakles was de zoon van de
Griekse oppergod Ζεύς (Zeus) en de
Myceense prinses Ἀλκμήνη
(Alkmene). Door de jaloezie van Zeus’
vrouw Ἥρα (Hera) had Herakles het
Achilles was de zoon van Πηλεύς
zwaar te verduren. Zo stuurde ze
(Peleus) en de zeenimf Θέτις (Thetis).
twee slangen naar zijn wieg, die de
Om hem onkwetsbaar te maken,
jonge held al spelend wurgde. Later
dompelde zijn moeder hem onsloeg Hera hem met waanzin,
middellijk na zijn geboorte in het water
vermoordde hij zijn drie zonen en
van de onderwereldrivier de Styx. Hij
moest hij twaalf werken verrichten,
bleef echter kwetsbaar aan zijn hiel,
zoals de Augiasstal schoonmaken en
waaraan zij hem had vastgehouden,
de driekoppige hellehond Κέρβερος
vandaar de naam ‘achilleshiel’. Bij de
(Cerberus) uit de onderwereld
belegering van Troje werd Achilles
ontvoeren. PJH
dodelijk getroffen door een pijl die
hem in zijn kwetsbare hiel trof.
Fortuna Sittard ontstond in 1968 uit de fusie van twee voetbalploegen. Fortuna was de Romeinse godin van het toeval en
van het lot, van zowel geluk als ongeluk en van het heil van de
staat. De godin was na lange omzwervingen over de wereld
uiteindelijk in Rome beland, had daar haar vleugels afgelegd
en haar schoenen uitgedaan en ze had besloten eeuwig in de
stad te blijven.
OPEN HUIS MMXV
PAGINA 3
Das Leben in Germanien — De Romeinen in Duitsland
In Duitsland staat ‘Gymnasium’ gelijk aan
VWO, omdat vrijwel alle VWO-leerlingen
daar Latijn op school leren. De Duitse
grammatica-onderdelen worden met
Latijnse termen aangeduid, zoals bijvoorbeeld ’Substantiv’ (zelfstandig
naamwoord) of ’Imperfekt’ (verleden tijd
van het werkwoord). Grieks wordt veel
minder gegeven in Duitsland.
In de tijd van het Romeinse Rijk
bestonden Duitsland en de
Duitsers nog niet. Op het grondgebied van de huidige Bondsrepubliek leefden verschillende
Germaanse en Keltische
stammen. Vanaf de tweede eeuw
voor Christus probeerden de
Romeinen de Germanen te onderwerpen, maar verder dan het
Rijnland en de regio’s ten zuiden
van de Donau zijn ze niet gekomen.
In 476 na Christus zou een
Germaanse legerleider -Odoakerzelfs het West-Romeinse Rijk de
genadeslag toebrengen. Daarna
werd bijna het gehele rijk door de
Germanen onder de voet gelopen.
De West-Goten veroverden het
Iberisch schiereiland, de OostGoten Italië, de Franken en
Bourgondiërs Gallië en de
Vandalen Noord-Afrika. Engeland
was inmiddels bezet door Angelen,
Saksen, Friezen en Juten van het
Europese vasteland.
Met onze gymnasiumafdeling maak je drie
excursies naar Duitsland. Je gaat naar
Xanten, Keulen en Trier. Zo bezoek je
een legerplaats, een provinciehoofdstad
en een tijdelijke rijkshoofdstad, op weg
naar de eeuwige stad Rome zelf, die je in
de vijfde of zesde aandoet.
Het Hermannsdenkmal in het
Teutoburgerwoud (Westfalen)
steeds over de clades Variana
(nederlaag van Varus) in het jaar 9,
toen de Germanen –onder leiding van
Maar eerst even terug naar het
de Cherusk Arminius (Hermann)- drie
begin van de Romeinse opmars in
Romeinse legioenen in de pan hakten.
wat we nu Duitsland noemen. De
Tot op de dag van vandaag is het niet
Griekse geschiedschrijver
duidelijk waar de Varusveldslag heeft
Ποσειδώνιος ο Ρόδιος (Posidonius
plaatsgevonden. In de negentiende
van Apameia, ca.135-51 v.Chr.)
schreef als eerste over ‘Germanië’. eeuw werd in het Teutoburgerwoud een
De Romeinse historicus en senator monument ter ere van Arminius
Publius Cornelius Tacitus (ca. 58- onthuld. Tegenwoordig denken we dat
ca.120) beschreef in zijn in 98
de veldslag waarschijnlijk in Kalkriese
gepubliceerde werk ’Germania’ de
(in de buurt van Osnabrück) heeft
vrijheidsliefde en hoogstaande
plaatsgevonden. Het enige tastbare
zeden van de Germaanse volkeren. bewijs van de Varusveldslag is een
Hij wilde hiermee zijn decadente
grafsteen voor een in die slag getijdgenoten een spiegel voorhouden
sneuvelde soldaat —Marcus Caeliusen uitleggen waarom het nooit was
die is gevonden in de legerplaats Vetegelukt om de Germanen te verslaan.
ra, in buurt van het huidige Xanten.
De ‘Duitse’ delen van het Romeinse
Rijk behoorden tot verschillende
provincies: Germania Inferior
(hoofdstad Keulen), Germania
Superior (Mainz), Gallia Belgica
(Reims) en Raetia (Augsburg).
Waar de Rijn en de Donau niet de
grens vormden, hadden de
Romeinen de Limes aangelegd,
een gordel van verdedigingstorens,
legerplaatsen voor hulptroepen
(castella) en legioenbases (castra)
die de bezette Germaanse regio’s
tegen invallen moest beschermen
Op de legioensbasis Vetera bij
Xanten waren permanent 8.000 tot
10.000 soldaten gelegerd. Van hieruit werd vergeefs geprobeerd het
vrije Germanië te bezetten.
Duitse schoolkinderen leren nog
Grafsteen van Marcus Caelius, Bonn,
Rheinisches Landesmuseum
In Colonia Claudia Ara Agrippinensium
(Keulen) bezoek je tijdens een klassieke
stadswandeling het RömischGermanisches Museum (met o.a. een
prachtige collectie glas en mozaïeken) en
het Prätorium, de zetel van de Romeinse
stadhouder van de provincie Nedergermanië.
De Porta Nigra in Trier, Rijnland-Palts
Tijdens de excursie naar Augusta
Treverorum (Trier) zie je verschillende
Romeinse bouwwerken, zoals de stadspoort Porta Nigra, de badhuizen en de
Aula Palatina, de ontvangsthal van de
keizer en nu een protestantse kerk.
In het Rheinisches Landesmuseum
ontdek je hoe Trier van een stadje in de
provincie Gallia Belgica uitgroeide tot
eerst provinciehoofdplaats en later zelfs
de residentie van een Romeinse keizer.
Ook vind je er de circa 2600 gouden
(grotendeels unieke) Romeinse munten
die op 9 september 1993 zijn gevonden.
Natuurlijk is er ook ruime aandacht voor
het Keltische volk dat Trier haar naam
schonk: de Treveri. Van de Kelten namen
de Romeinen o.a. de ‘kūkka‘ (cucullus,
capuchon) en de verering van de godin
Epona (van o.a. de paarden) over. In
geen enkele Romeinse stal mocht haar
afbeelding ontbreken. Op 18 december
had ze zelfs een eigen feestdag in Rome.
Paul Henzen (docent Duits en lid van de
Vitusgymnasiumwerkgroep)
ALMA TELLUS, LAETUS FLOS
De eerste computer, 2100 jaar oud!
In 1901 werd bij het eiland
Antikythera, ten noordwesten van
Kreta, een klomp metaal opgedoken
uit een gezonken schip. Het bleek om
een verwrongen, bronzen apparaat te
gaan waarmee tijdsberekeningen
konden worden uitgevoerd. In 2008
werd ontdekt dat het mechanisme
ook de kalender van culturele
evenementen (zoals de Olympische
Spelen) kon weergeven. In onze
moderne tijd kunnen veel apparaten
deze berekeningen uitvoeren. Deze
‘computer’ bleek echter uit de eerste
of tweede eeuw voor Christus te
stammen!
De computer van Antikythera bestaat
uit verschillende lagen gegraveerde
platen en tandwielen. Hij geeft
informatie over de stand van de zon,
de maan en vier van de toen
bekende planeten. Een maanwijzer
geeft de maanfasen weer en een
andere wijzer biedt informatie over de
opkomst en de ondergang van de
voornaamste heldere sterren. De
naam ‘planeet’ is overigens afkomstig
van het Griekse πλανήτης
(planētēs), dat zelf weer teruggaat op
πλανὰομαι (planáomai), wat
ronddolen, rondzwerven betekent.
Het apparaat is zo geavanceerd dat
een datum kan worden ingevoerd
door middel van een aantal draaischijven, waarna de gewenste
informatie op de wijzerplaten wordt
getoond. Omgekeerd: door de wijzer
op een belangrijke astronomische
gebeurtenis te zetten (zoals een
maansverduistering) kan de bijbehorende datum worden afgelezen.
De datum wordt aan de voorzijde
aangegeven op de Egyptische
kalender van 365 dagen en op de
achterkant via de zogenaamde
cyclus van Meton, genoemd naar de
Griekse astronoom Μέτων ὁ
Ἀθηναῖος (Meton van Athene), die
deze cyclus gebruikte om een
kalender op te stellen die zowel op
de beweging van de zon als die van
de maan was gebaseerd.
De Korinthische maandnamen
wijzen erop dat het afkomstig is
van Korinthe of haar koloniën op
Sicilië. Mogelijk is het ontworpen
door de sterrenkundigen
Ποσειδώνιος ο Ρόδιος
(Posidonius van Apameia, ca.13551 v.Chr.) of Ίππαρχος ο Ρόδιος
(Hipparchus, ca.190-120 v.Chr.)
die beiden op Rhodos leefden, in
die tijd een vooraanstaand centrum
voor sterrenkunde. PJH
Helaas is veel van het mechanisme
verloren geraakt. De restanten zijn in
het Nationaal Archeologisch
Museum van Athene te
bezichtigen. Het is nog onduidelijk
waar het mechanisme vandaan
komt.
In 2014 is de feniks weer herrezen
In 2014 won de Oostenrijkse zanger
Thomas Neuwirth alias Conchita
Wurst het Eurovisie Songfestival met
het liedje ‘Rise Like A Phoenix’. Wat
was die feniks eigenlijk?
De feniks (Oud-Grieks: Φοίνιξ) is
een mythologische vogel die aan het
einde van zijn leven verbrandt en met
een nieuw lichaam uit de as oprijst.
De oude Egyptenaren vereerden al in
Ἡλίου πόλις (Heliopolis = stad van
de zon) de mythologische purperreiger Benoe, die -net als de zonelke ochtend wordt herboren na zijn
reis door de onderwereld.
Toen de Griekse historicus
Ἡρόδοτος (Herodotus) Heliopolis
bezocht, toonden de priesters hem
afbeeldingen van de benoe, die hij
toen ‘feniks’ noemde. Bij de Grieken
werd de feniks het symbool van de
onsterfelijkheid. De latere
christenen herkenden in het verhaal
van de feniks de opstanding van
Christus. PJH