Vermaatschappelijking van de zorg: een fundamentele factor voor herstel en empowerment Een ervaring van geïntegreerde geestelijke gezondheidszorg in Lille oost – EPSM Lille Métropole Nicolas Daumerie – Psychologue / Chargé de mission Centre collaborateur de l’Organisation Mondiale de la Santé pour la recherche et la formation en santé mentale (Lille – France) EPSM Lille Métropole Inhoud van de presentatie 1. Aanbevelingen van de WGO voor het gezondheidsbeleid 2. Veranderpraktijken ter destigmatisatie: de werkelijkheid in Frankrijk 3. Een voorbeeld: de organisatie van geestelijke gezondheid geïntegreerd in de buitenwijken ten oosten en ten zuiden van de metropool Rijsel 4. Lokale besturen van geestelijke gezondheid: een instrument voor lokaal gezondheidsbeleid 20th Century Model Primary Care Outpatients Hospital Psych. nurse WHO: paradigmaverschuiving in 2001 Verandering van beleid: van het verstrekken van facilitaire diensten voor de gebruikers naar een beleid van het verstrekken van zorg voor de gebruiker WHO 2008 : « geen gezondheid zonder geestelijke gezondheid » R A P P O R T S A N T E D A N S LE M O N D E 2 0 0 1 ALGEMENE AANBEVELINGEN 1. 2. 3. 4. 5. 6. C H A P I T R E Stoornissen in de eerste lijn behandelen Psychotrope geneesmiddelen beschikbaar maken Zorg in de gemeenschap Het informeren en educeren van de bevolking Familie, hulpverleners en gebruikers betrekken Het vaststellen van beleid, programma’s en wetgeving op C nationaal niveau I 7. Het ontwikkelen van human resources N 8. Het leggen van contacten met andere sectoren (sociale sector, Q gezondheid, huisvesting, werkgelegenheid, vrije tijd, ...) 9. Gezondheidsmonitoring in de geestelijke gezondheidszorg 10. Ondersteuning van onderzoek © 2001 © 2001 R A P P O R T S U R Instellingen voor geestelijke gezondheidszorg L A S A N T E D A N S Beschutte woonvormen dienen te worden gesloten en te worden vervangen door communautaire zorg in de gemeenschap en LE M O N D E 2 0 0 1 goed georganiseerde afdelingen van de C H A P I T R E Q U A T R E psychiatrie in de algemene ziekenhuizen ©© 2001 2001 WHO Europa: Prioriteiten voor 2008-2018 (Londen 9 oktober 2008) • Vergroten van het bewustzijn van het belang van geestelijke gezondheid • Leveren van een gezamenlijke strijd tegen het stigma. Empowerment en bijstand bieden voor mensen met geestelijke gezondheidsproblemen en hun gezinnen • Geïntegreerde systemen van geestelijke gezondheidszorg en straathoekwerk organiseren en implementeren • Trainen van competente hulpverleners • De kennis en ervaring van mensen met psychische problemen en mantelzorgers erkennen Aanbevelingen voor geestelijke gezondheidszorg in de samenleving (WHO 2005) • Voorzien van rehabilitatie en behandelprogramma’s in de samenleving • Ontwikkelen van gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg voor de behandeling van en zorg voor mensen in de gemeenschap. Toegankelijke diensten: 24 uur per dag – 7 op 7 – mobiel team • Residentiële diensten aanbieden • Het voorzien van diensten voor crisisinterventie, mobiele teams en samenwerking met het AZ • Informatie, educatie en training • Samenwerken met diensten in de samenleving en in ziekenhuizen • Onderzoek verrichten • Een reële band met de andere sectoren: gezondheid, sociale bescherming, werkgelegenheid, huisvesting, justitie, school, vrije tijd ... Aantal bedden geestelijke gezondheidszorg op 100 000 inwoners Opnamecijfers in bedden voor geestelijke gezondheid per 100 000 inwoners Aantal psychiaters per 100 000 inwoners Aantal verpleegkundigen werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg per 100 000 inwoners Begroting of uitgaven voor GGZ tov het totale budget of begroting voor de gezondheidszorg Mental Health Programme VERGELIJKINGEN BINNEN EUROPA Op 100 000 inwoners PSYCHIATERS BEDDEN OPNAMES BUDGET ggz /GZ FRANKRIJK +++ (22)þ +++ (100)þ +++ (1000)þ +++ (12%)þ ITALIE + (9)þ + (5)þ ++ (800)þ + (5%)þ UK ++ (12)þ + (20)þ + (300)þ +++ (14%)þ BELGIE +++ (23)þ ++++ (155) þ +++ (900)þ ++ (8%) BULGARIJE + (8)þ ++ (62)þ ++ (580)þ (2%)þ Service Model 21st Century Secure places Residential Care Inclusion and rehabilitation Acute Hospital Family Placement Short Term CMHTs Primary Care Self Help Home Care Treatement Stigmatisatie, discriminatie en psychiatrische praktijken: aanbevelingen van de WHO in het werkveld voor Frankrijk Psychische stoornissen in Frankrijk • De prevalentie van psychische stoornissen in de algemene bevolking bedraagt 30% (angststoornissen, stemmingsstoornissen, verslavingsproblemen, psychotische stoornissen: 2.3% waarvan schizofrenie 1%) Santé mentale en population générale C.C. OMS (Lille France) 2004 • Psychische stoornissen zijn: - de belangrijkste oorzaak van invaliditeit, de tweede belangrijkste oorzaak van werkverlet, de derde belangrijkste oorzaak van langdurige ziekte Sécurité sociale CNAM, CRAM 2004 • De totale kost van psychische stoornissen, waaronder indirecte kosten (kortere levensduur en verlies van kwaliteit van leven, dood, productie verlies) wordt geraamd op 107 miljard per jaar. Dit is vijf maal de directe kosten (medisch sociale kosten, uitkeringen,voordelen ...) Documentation Française 2009 Budget voor GGZ van 18 milliard euro - 13 800 psychiaters (½ zelfstandigen, ½ verbonden aan ziekenhuis) - 50 000 verpleegkundigen -60 000 bedden -48 000 in openbare diensten (15 000 medisch sociale diensten) -12 000 klinische bedden - 830 diensten voor volwassen psychiatrie (op gemiddeld 75 000 inwoners) -70% à 80% van het budget gaat naar het psychiatrisch ziekenhuis -20 à 30% naar de gemeenschap WHO-criteria toegepast op de openbare psychiatrische diensten in Frankrijk Uit verslagen van de sectoren ingevuld door de verantwoordelijken van de afdelingen (bron DREES) – laatst beschikbare cijfers 1- Geen gesloten hospitalisatie 2- Meer dan 50% van het personeel in de extramurale zorg 3- Telefonische permanentie (reactie van een verzorger in de sector: 30%) 4- Hulpverlening steeds in samenspraak met de huisartsen 5-Ten minste één vergadering per maand met de verenigingen van gebruikers en gezinnen 6- Dringende hulpverlening 2003 29% 30% 71% 21% 5% 82% 2003: 23 sectoren op 830 beantwoorden aan 5 criteria 3 sectoren op 830 beantwoorden aan 6 criteria Aantal patiënten langer dan 1 jaar opgenomen in het ziekenhuis • • • • • 0 patiënten : 9,4% 1 tot 3 patiënten : 13,1% 4 tot 10 patiënten : 22,9% 11 tot 20 patiënten : 20% Meer dan 20 patiënten : 14,9% van de sectoren Source : DRESS rapport de secteur 2003 GROTE VARIATIE IN WERKING Vb. : afzondering en beveiliging • 71% van de instellingen hebben een gesloten eenheid – 80% in psychiatrisch ziekenhuis – 68% in het algemeen ziekenhuis – 57% in regionaal ziekenhuis • 63% van de diensten zijn steeds gesloten • 85% van de instellingen hebben een afzonderingskamer en maken ook gebruik van dwangmaatregelen – 50% gebruikt een uitgeschreven protocol voor afzondering of dwangmaatregelen Source : Drees 2000 Uitingsvormen van psychische stoornissen volgens verschillende gedragingen (in %) 100 80 60 40 20 0 Moord Gestoord Verkrachting Vreemde spraak Psychische st Drank Depressie Angst Huilen Geen van de drie Source : Enquête SMPG – CCOMS 1999-2005 Sectoroverschrijdende diensten van geestelijke gezondheid in de nabijheid van de bevolking Verandering ter destigmatisatie De nota van 15 maart 1960 • De doelstellingen zijn de volgende: - behandelen in een vroeg stadium, - de patiënt zo weinig mogelijk van zijn familie en milieu scheiden, - nazorg aanbieden ter voorkoming van verschillende ziekenhuis opnames. • De nodige middelen zijn: - hospitalisatie niet langer dan noodzakelijk, - structuren buiten het ziekenhuis zoals: opvangtehuizen, beschutte woonvormen en beschutte werkplaatsen, - een zelfde team binnen als buiten het ziekenhuis. Geestelijke gezondheidszorg geïntegreerd in de stad: Voorbeeld van de oostelijke en zuidelijke buitenwijken van Lille = secteur 59 g 21 = EPSM Lille Métropole Vanwaar komen we? 3 1 DIRM – EPSM Lille-Métropole De principes van « vermaatschappelijking van de psychiatrie » De rechten van de mens en van de burger zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, het voorkomen van psychische stoornissen brengt deze in geen enkel geval in het gedrang. Justitie en psychiatrie, de gevangenis en het ziekenhuis, opsluiting en behandeling mogen niet meer worden verward met elkaar. Het is de samenleving en dus de geestelijke gezondheidszorg, die zich moet aanpassen aan de behoeften van de patiënt en niet omgekeerd. Exclusie van zieken dient te worden vermeden en sites met een asielfunctie moeten worden gesloten (denk aan 1945) De strijd tegen stigmatisatie is van essentieel belang: de bevolking dient gesensibiliseerd te worden om de vooroordelen over gevaar, onbegrip en ongeneeslijkheid van psychische stoornissen uit de wereld te helpen. De toepassing van deze beginselen in het oosten van Lille • Integratie van de psychiatrie in de geneeskunde en integratie van de geestelijke gezondheid in de algemene gezondheidssector. • Geestelijke gezondheid is een zaak van iedereen: zowel specialisten en nietspecialisten in de psychiatrie en sociale uitsluiting zijn verenigd in de strijd tegen psychische stoornissen. • Mantelzorgers en patiënten worden systematisch betrokken. • Informatie over psychisch ziek zijn en de behandeling, preventie en psychosociale rehabilitatie maken deel uit van de rechten van de patiënt en de plichten van de samenleving. De toegang tot zorg vereenvoudigen, is strijden tegen stigmatisatie. Strijden tegen stigmatisatie, is toegang tot zorg vereenvoudigen. - Het globale doel is om voor de bevolking laagdrempelig te worden: het voorstellen van aanvaardbare zorg, - Integratie van de psychiatrie in de geneeskunde en van de geestelijke gezondheidszorg in de gezondheid, - Zorgvoorzieningen moet worden gevestigd in de stad, dicht bij de bevolking, - Exclusie van zieken dient te worden vermeden en sites met een asielfunctie moeten worden gesloten (denk aan1945), - Families en vrienden moeten worden betrokken in de zorg, gezien zij het eerste vangnet zijn voor de patiënten. Vergemakkelijken van de toegang tot zorg: vb. de oostelijke buitenwijken van Lille • De consultaties gaan door in: groepspraktijken van de huisartsen, diensten van de sociale geneeskunde, centra voor sportgeneeskunde, gemeentelijke sociale centra • Dag of deeltijdse activiteiten: in de gemeentelijke sociale en culturele centra Vb. : Galerie van Hedendaagse Kunst + therapie workshops Geestelijke gezondheid is een zaak van iedereen: zowel van deskundigen als van leken in de psychiatrie en sociale uitsluiting Huisartsen, apothekers en verpleegkundigen zijn geïntegreerd in psychiatrische zorg: huisartsen schrijven voor, verpleegkundigen en apothekers leveren en dienen de behandeling toe, Specialisten in de psychiatrie zijn geïntegreerd in de gemeentelijke sociale diensten: mensen met psychische stoornissen zijn nog steeds burgers: zij kunnen steun krijgen voor hun sociale problemen, Integratie in culturele diensten : alle gemeentelijke culturele en artistieke diensten zijn toegankelijk voor mensen die te kampen hebben met psychische problemen, waar ze aanwezig zijn op het hetzelfde moment als de rest van de bevolking. Vervanging van het ziekenhuis door een gevarieerd zorgaanbod (1) • Aanbod van consultatie: - Elke aanvraag wordt binnen 24 uur door een verpleegkundige ontvangen (op verzoek van de huisartsen nog dezelfde dag) - Evaluatie van de ernst - Pluridisciplinair advies (waaronder het advies van de behandelend geneesheer) - Oriëntatie • Intensive Care geïntegreerd in de stad – 10 plaatsen - Link met de mantelzorgers, de huisarts en de andere zorgverleners - Team dat aan huis gaat bestaande uit verpleegkundigen, een psychiater en de andere hulpverleners van het team - Dagelijks tot meerdere keren per dag Vervanging van het ziekenhuis door een gevarieerd zorgaanbod (2) • Gezinnen als alternatief voor ziekenhuisopname (2009): - 13 beschikbare plaatsen / 10 families - Gemiddelde verblijfsduur: 15-21 dagen - Dagelijkse opvang met een totaal zorgaanbod • Volledige ziekenhuisopname (2009): - Gemiddelde verblijfsduur: 7,24 dagen (41d nationaal DREES 2003) - Gemiddeld 7 gehospitaliseerde patiënten - Heropname 2007 : 32 % (nationaal > 50%) - Open afdeling (ongeacht de wijze van opname in een ziekenhuis, met inbegrip van gevangenis) Dient te worden verplaatst in de stad in 2010 (12 bedden gewenst) Vervanging van het ziekenhuis door een gevarieerd zorgaanbod (3) • 24h/24h aanwezigheid op het veld: Verpleegkundige, psychiater van wacht, Dagelijks contact met de hulpdiensten, Antwoord op elke medische vraag, Coördinatie van alle diensten: » conference call met alle partners ‘s morgens en ‘s avonds, » wekelijkse vergadering met het ganse team, » wachtdienst 24h/24h : coördinatie, beheer van noodsituaties en begeleiding » e-mail, intranet – Forum – Lotus agenda voor alle hulpverleners Geen enkele situatie laten verslechteren ACTIVITEITEN 2008 – 85.300 inwoners • Actief bestand van 2336 mensen (1700 mensen in 2002) 88 % van de gevolgde personen werden nooit opgenomen (2002 : 80%) Heropname 2007 : 32 % (idem in 2006). In de andere sectoren van EPSM LM gemiddeld 46%. Dit resultaat ondanks een korte gemiddelde opnameduur (7,24 dagen - 4X minder dan het gemiddelde van EPSM LM) en ondanks een lager aantal ziekenhuisopnames dan andere instellingen. • 26 167 huisbezoeken • 29 555 ambulante consultaties in 2006 (2002: 20.350) • 2508 dagen volledige hospitalisatie (2002 : 7000, 2006 : 3594) • 3037 dagen in de gastgezinnen (2002 : 2646, 2006 : 2300) Data van 25 febr 2008 Daling van verblijven en volledige opnames door de opstart van de gastgezinnen en de intensieve begeleiding geïntegreerd in de stad (thuiszorg) voor 85.300 inwoners 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Volledige opnames 497 398 348 380 342 345 Opnamedag en 6950 5661 4807 4495 3245 2498 Opnamedu ur 13.98 14.22 13.81 11.83 9.49 7.24 (41 d nationaal DREES 2003) Opnames in AFT 91 86 83 85 87 84 Opnamedage n in AFT 2646 2171 2351 2633 2829 3095 Opnameduu r AFT 29.08 25.24 28.33 30.98 32.51 21 98 120 DMS : 15 dagen Opnames SIIC / HAD Data van 25 febr 2008 Begeleiding voor de psychische beperking (1) Een specifieke vereniging (AMPS) omvat de burgemeesters, de gebruikers, de families, de kunstenaars, culturele organisaties, huisvestingskantoren, de curatoren, sociale diensten, de psychiatrie en de burgers. • De vereniging vereenvoudigt de toegang tot: – Wonen : • Doorgangs appartement Samuel Beckett voor mensen die wachten op beschut wonen: 4 plaatsen • 60 plaatsen in beschut wonen: worden tegewezen aan en verdeeld tussen studenten en gebruikers. 12 plaatsen in gesubsidieerde opvangtehuizen. • Résidence André Breton Begeleiding voor de psychische beperking (2) – Werk : therapeutische workshop, beschutte werkplaats, een betrekking aan de gemeente (het statuut van werknemer) – Cultuur : • campagne ter promotie van de mentale gezondheid in samenwerking met de burgemeesters, de lokale kunstenaars en de bevolking (grote affiches in de steden « A la Folie »), • galerie Frontières, • fonds voor hedendaagse kunst. Engagement van de partners (1) Partner ZIJN ipv partners HEBBEN • Info vergadering twee keer per jaar voor de gebruikers, families, plaatselijke politici, huisartsen en maatschappelijk werkers, • Het psychiatrisch gezondheidsdienst, team participeert in de gemeentelijke • Animatie programma ter bevordering van de gezondheid voor mensen in precaire situaties, • Oprichting van een plaatselijk bestuur voor geestelijke gezondheid:, verkozen ambtenaren, gebruikers, families, gezondheidszorg, sociale diensten en psychiatrie Engagement van de partners (2) MAAR OOK Geestelijke gezondheid is een zaak van iedereen! Twee zelfhulpgroepen beheerd door de gebruikers : Amitié Partage (Mons en Baroeul) et les Ch’tis Bonheur (Ronchin) Aanwezigheid van het hoofdkwartier van de Noordelijke afdeling van de UNAFAM (Mons en Baroeul) Regelmatig contact met de Vereniging van Burgemeesters van het noorden Ontwikkeling van het Peer Helping Programma Engagement van de partners (3) • Netwerken om de continuïteit van zorg te waarborgen: Geestelijke gezondheid bij kwetsbare mensen « Diogène »: 7 psychiatrische teams werken samen met 17 onthaalhuizen Depressie/urgentie in de psychiatrie: Huisartsen worden geholpen bij noodsituaties door opleiding in vroegtijdige diagnostiek om op die manier preventief beter te kunnen werken Urgentie : • Centre d’Accueil et de Crise de Lille au CHRU (aanwezigheid van medicus en verpleegkundige) – St. Vincent de Paul • Mobiele equipe 24/24 (huisbezoeken, huisartsen, families en de psychiatrische voorzieningen) Engagement van de partners (4) De huisartsen (82 in dit gebied) • Consultaties in groepspraktijken, de huisartspraktijk en bij zelfstandig verpleegkundigen • Gezondheidsnetwerk in de stad : scholing, vergadering en uitwisseling • Huisbezoeken met de huisarts in het kader van thuiszorg • E-mail, voorschrift van de huisarts op advies van de psychiater • Antwoord en eerste evaluatie op verzoek van de huisartsen binnen 24 uur Wat wij doen voor de anderen – Van een asiel naar de stad (Trieste, 1976) – Lille,1977 – Investering in het gezin ipv in ziekenhuisopnames – één familie = één bed (Madison USA 1998) – Lille, 2000 – Thuiszorg 7d/7d (Birmingham (2000) – Lille, 2005 – Volledig open dienstverlening (Merzig, 1997) – Lille, 1999 – Verpleegkundigen op de eerste lijn (Mauritanie, 2001) – Lille, 2003 – Crisiscentra voor 72h Centre Hospitalier Universitaire de Lille, 2001 – Operationeel netwerk met de huisartsen (Oviedo, 2002) – Lille, 2003 – Coöperaties voor toegang tot werk (Trieste, Turin 2003) – Lille, 2007 – Verenigingen en vrijwilligers (Québec 1987 et 2006, Luthon et Monaghan 2005) – Lille, 2005 – Het Peer Helping Programma (les « Stars » RU 2005, Québec 2008) Psychiatrische diensten volledig geïntegreerd in de stad: Oostelijke wijken van Lille: 86 000 inwoners In 2008: 2336 mensen in begeleiding, waarvan 85 % nooit opgenomen HUMAN RESOURCES 2008 – 85.300 inwoners Samenstelling van het psychiatrisch team (130 medewerkers) 5 psychiaters + 4 assistenten (9 dokters per 100 000 inw. (nationaal gemiddelde: 22)) 65 FTE verpleegkundigen 1 hoger kaderfunctie 4 FTE hoofdverpleegkundigen en 1 diensthoofd 11 FTE sociaal assistenten 7 FTE verzorgenden en medisch- psychologische hulpen 9 FTE ziekenhuispersoneel 9 FTE secretarissen 3.6 FTE psychomotorisch therapeuten 6.5 FTE klinisch psychologen (8 medewerkers) 1 FTE psycholoog verantwoordelijk voor de missie herintegratie in de maatschappij via werk 1 FTE ergotherapeut 1 FTE tekenleraar 50 uur/week leraar kunst of sport ----- --------------------------- Opvanggezinnen als alternatief voor opname: 10 FTE (13 plaatsen) Medisch sociaal verblijf : 7 FTE verpleeghulpen en medisch- psychologische hulpen, 1 FTE hoofdverpleegkundige, 3 FTE ziekenhuispersoneel WHO CC : 1 Directeur (0.2 FTE) - 1 secretaris FTE – 2.4 FTE verantwoordelijken (5 medewerkers) TECHNISCHE MIDDELEN 2008 85.300 inwoners ‘s Morgens en ‘s avonds 1 conference call met de partners 1 keer per week vergadering met het ganse team Wachtdienst 24h24h: coördinatie, beheer van noodsituaties en begeleiding E-mail, intranet – Forum – Lotus Agenda als communicatie tussen alle hulpverleners Lokale besturen van de geestelijke gezondheid Nationale context 3 bewegingen 1960-1990….. Psychiatrie als sector - afbakening in de sector Volledige begeleiding: preventie /zorg/postcure/rehabilitatie 1990… Professionele crisis in de sociale wereld Professionelen hebben moeite om andere zaken te doen buiten hun klassieke interventies en hebben nood aan extra psychologische en psychiatrische competenties. Deze moeilijkheden zijn ook een afspiegeling van de problemen die de bevolking heeft met deze problematiek 2000…. Erkenning van rechten en de participatie van gebruikers van de gezondheidszorg Concept van sector overstijgende geestelijke gezondheidszorg Door minder de klemtoon te leggen op welbevinden, maar eerder op te treden als facilitator van: -doorbreken van de barrieres tussen gezondheid en welzijn - uitbouw van een gemeenschappelijke cultuur Geestelijke gezondheid als lokale expertise De burgemeesters, behalve Parijs, hebben een voorlopige autoriteit om mensen in de psychiatrie te laten opnemen in geval van dreigend gevaar voor de veiligheid » Article L. 3213-2 du CSP Geestelijke gezondheid, een overkoepelend thema voor de lokale verkozenen omwille van - Beperkte toegankelijkheid voor de meest kwetsbaren - Toenemende mogelijkheid voor de gemeenten tot voeren van eigen politiek Opkomst van een « nieuwe volksgezondheid » Specifieke kenmerken van Parijs Comissariaten beschikken over specifieke bevoegdheid mbt hospitalisatie en een psychiatrisch verpleegkunde is geïntegreerd in de werking Bewustmaking van de verkozenen, los van hun macht om mensen te laten opnemen in de psychiatrie Niveaus van het partnerschap binnen de geestelijke gezondheidszorg Conferenties of discussie fora Cel operationeel beheer van problematische situaties Lokaal bestuur van geestelijke gezondheid: Forum voor overleg en projectontwikkeling - Een plenaire vergadering - Een stuurgroep - Thematische werkgroepen Vele variaties op Frans grondgebied: van alertheid tot fora voor overleg en projectontwikkeling van de lokale actoren Doelstellingen van een lokaal bestuur van geestelijke gezondheid Toegang tot psychiatrische zorg Psychologische hulp Vermaatschappe lijking en vereniging: - Wonen - Cultuur - Vrije tijd - Werk Voor mensen met: - ernstige ziektes - milde pathologie, depressie en angst - psychosociale nood Conclusies: • De organisatie van nabije, aangepaste, geïntegreerde, intersectorele zorg in de stad, de gegeven informatie en lokale preventie hebben een direct effect op de risicofactoren verbonden aan stigmatisatie: – toegang tot zorg en continuïteit van zorg – het beperken van de blootstelling van gebruikers aan slachtofferschap, uitsluiting en het feit dat ze enkel op zichzelf kunnen terugvallen. • Goede professionele praktijken hebben een positieve invloed op de perceptie en het imago en verminderen de stigmatisatie en discriminatie: Je moet geen partnerschap hebben, maar partner zijn Het is niet ZIJ, het is ONS! Meer informatie op onze website www.epsm-lille-metropole.fr Rubrique CCOMS Contact : [email protected]