sociologie

SOCIOLOGIE
Samenvatting
FACULTEIT PYSCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN
Academiejaar: 2015-2016
Opgesteld door: Yanah Franki
SOCIOLOGIE
Samenvatting
Inhoudsopgave
1
Inleiding: niet iedereen leeft even lang (1.1) ..................................................................... 5
2
De sociologische verbeelding (1.2) .................................................................................... 5
3
Van gedrag tot samenleving (1.3) ....................................................................................... 6
3.1
Gedrag .................................................................................................................................... 6
3.2
Sociaal handelen ..................................................................................................................... 7
3.2.1
Instrumenteel rationeel handelen ................................................................................ 7
3.2.2
Waarde rationeel handelen ........................................................................................ 7
3.2.3
Affectief handelen ................................................................................................... 8
3.2.4
Traditioneel handelen .............................................................................................. 8
3.2.5
Reflexief handelen .................................................................................................. 8
3.3
Interactie ................................................................................................................................ 8
3.4
Vormen van interactie ............................................................................................................ 9
3.4.1
Conformiteit ......................................................................................................... 9
3.4.2
Samenwerking ....................................................................................................... 9
3.4.3
Conflict ............................................................................................................... 9
3.4.4
Ruil ................................................................................................................... 10
3.5
De stolling van interactie in cultuur en structuur ............................................................... 10
3.6
De context ............................................................................................................................ 10
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
4
1
De sociologie en haar aanverwante disciplines (1.4) ....................................................... 10
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
5
Basisregels bij de uitvoering van sociologische onderzoek (1.5) .................................... 13
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
6
Sociologie ............................................................................................................................. 11
Geschiedschrijving ............................................................................................................... 11
Culturele antropologen ........................................................................................................ 12
Biologie................................................................................................................................. 12
Psychologen .......................................................................................................................... 12
Sociale psychologie .............................................................................................................. 12
Sociobiologie ........................................................................................................................ 12
Biologische verklaring ......................................................................................................... 13
Objectieve benadering ......................................................................................................... 13
Concepten............................................................................................................................. 13
Generalisatie ......................................................................................................................... 13
Empirisch materiaal .............................................................................................................. 14
Cumulativiteit....................................................................................................................... 14
Verifieerbare rapportering ................................................................................................... 14
Kwantitatief of kwalitatief (1.6) ....................................................................................... 14
6.1
6.2
De kwantitatieve benadering: Het positivisme .................................................................... 15
De kwalitatieve benadering: nadruk op betekenis = Constructivisme ............................... 15
7
Emile Durkheim (10.3.3) ................................................................................................... 16
8
Max Weber (10.3.4)........................................................................................................... 17
9
De plaats van de socioloog in de maatschappij (1.7) ....................................................... 17
10
Verwerkingsopdracht ................................................................................................... 18
10.1
10.2
11
Begrippenlijst................................................................................................................ 20
Inhoud van het georganiseerd samenleven: cultuur ....................................................... 26
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
Inleiding (2.1.1) .................................................................................................................... 26
Symbolen, tekens en taal (2.1.3) ........................................................................................... 27
Ontstaan van cultuur (2.1.4) ................................................................................................. 28
Cultuur als lens (2.1.5) .......................................................................................................... 28
De componenten van cultuur (2.1.6) .................................................................................... 28
2
Begrippenlijst ................................................................................................................... 30
1
De vorm van het georganiseerde samenleven: de sociale structuur (3.1) ....................... 32
1.1
1.2
1.3
1.4
2
Sociale groepen .................................................................................................................... 32
Basiskenmerken van groepen............................................................................................... 33
Groepscultuur en groepsstructuur....................................................................................... 34
Formele organisaties ............................................................................................................. 35
Het individu binnen de sociale structuur (3.2)................................................................ 36
2.1
2.2
2.3
Sociale structuur en de verdeling van het initiatiefrecht en de volgplicht ......................... 36
Sociale status ......................................................................................................................... 36
Sociale rol ............................................................................................................................. 38
3
Begrippenlijst ................................................................................................................... 41
1
Institutionalisatie ............................................................................................................. 46
1.1
1.2
1.3
2
Omschrijving ........................................................................................................................ 46
Ontstaan van instituties ........................................................................................................ 47
De voortzetting in de tijd van instituties ............................................................................. 48
Socialisatie ........................................................................................................................ 49
2.1
Omschrijving ........................................................................................................................ 49
2.2
De belangrijkste socialisatietheorieën ................................................................................. 49
2.3
George Herbert Mead........................................................................................................... 49
2.3.1
Play stage ............................................................................................................ 50
2.3.2
Game stage .......................................................................................................... 50
2.4
Jean Piaget (niet kennen) ..................................................................................................... 51
2.5
Sigmund Freud (niet kennen) .............................................................................................. 51
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1
Opdracht 1 ............................................................................................................................ 18
Opdracht 2 ............................................................................................................................ 18
2
2.6
Margaret Mead ..................................................................................................................... 51
3
Identiteit en zelfbeeld ...................................................................................................... 52
4
Emoties .............................................................................................................................. 53
5
Kinderculturen: ‘Peergroups’ en socialisatie ................................................................... 53
6
Rolsocialisatie ................................................................................................................... 54
7
Socialisatie en structuren ................................................................................................. 55
7.1
7.2
7.3
De structuur van het gezin ................................................................................................... 55
Het gezin binnen de sociale structuur ................................................................................. 56
Referentiegroeptheorie ........................................................................................................ 57
8
Slotbeschouwing .............................................................................................................. 58
9
Begrippenlijst ................................................................................................................... 59
1
Sociale controle ................................................................................................................ 63
1.1
1.2
2
De morele orde: Het ontstaan en de internalisatie van normen en waarden ...................... 63
De politieke orde .................................................................................................................. 65
Sociologische verklaringen voor deviantie ..................................................................... 66
2.1
Het relatieve en normale karakter van deviantie................................................................. 66
2.2
Ontregeling en anomie ......................................................................................................... 67
2.2.1
Anomie volgens Durkheim ....................................................................................... 67
2.2.2
Anomie volgens Merton .......................................................................................... 67
2.2.2.1
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
3
Merton en Durkheim vergelijken .......................................................................................... 69
Vervreemding (niet kennen) ................................................................................................ 70
Differentiële associatie ......................................................................................................... 70
Delinquente subcultuur ....................................................................................................... 71
De vraag op haar kop: Waarom is iemand niet deviant? (niet kennen) ............................... 71
Het etiketteerperspectief = culturele macht ....................................................................... 72
3
Slotbeschouwing .............................................................................................................. 72
4
Begrippenlijst ................................................................................................................... 73
1
Het onstaan van sociale stratificatie................................................................................. 78
2
Stratificatie in landbouwsamenlevingen.......................................................................... 78
2.1
2.2
2.3
2.4
3
Slavernij ................................................................................................................................ 79
Kasten ................................................................................................................................... 79
Standen ................................................................................................................................. 80
Samenvatting ........................................................................................................................ 80
Stratificatie in industriële samenlevingen: klasse ............................................................ 81
3.1
Marx (1818-1883) .................................................................................................................. 81
3.2
Weber (1864-120) .................................................................................................................. 82
3.2.1
Marx en Weber vergeleken ...................................................................................... 84
3.3
3.4
De uitbreiding van de marxistische en weberiaanse visie: Dahrendorf (niet kennen) ....... 84
Bourdieu (1930-2002) ............................................................................................................ 84
3.4.1.1
Samenvatting ................................................................................................................... 85
4
Sociale mobiliteit .............................................................................................................. 85
5
Hoe worden economische klassen sociale klassen .......................................................... 86
6
Democratie, welvaar en elites (niet kennen) ................................................................... 87
7
Is sociale stratificatie/ongelijkheid noodzakelijk? ......................................................... 87
8
Sociale ongelijkheid op basis van geslacht (niet kennen) ............................................... 88
9
Slotbeschouwing .............................................................................................................. 88
10
Begrippenlijst................................................................................................................ 89
1
De classificatie van samenlevingen: inleiding (niet kennen) .......................................... 95
2
Niveaus van maatschappelijke organisatie (niet kennen) ............................................... 95
3
Sociale verandering .......................................................................................................... 95
3.1
Inleiding ............................................................................................................................... 95
3.2
Theorieën van sociale verandering ...................................................................................... 95
3.2.1
Materialistische verklaringen: technologische theorieën .................................................... 96
3.2.1.1
3.2.1.2
3.2.1.3
3.2.2
Idealistische theoriën: cultuur als motor van sociale verandering ........................................ 100
3.2.2.1
3.2.2.2
De cyclysiche theorie van Pitrim Sorokin (niet kennen) ............................................................. 100
De postmodernisatietheorie van Ronald Inglehart .................................................................... 101
Culturele diffusietheorieën (niet kennen) ..........................................................................102
De wereldsysteemtheorie van I. Wallerstein .......................................................................102
Theorie van de sociale hervormingsbeweging (niet kennen) .............................................104
4
Slotbeschouwing ............................................................................................................ 104
5
Begrippenlijst ................................................................................................................. 105
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.3
3.4
3.5
Drie fases van maatschappelijke transformatie volgens Rose .......................................................... 97
Technologische evolutie en ‘culture lag’.................................................................................. 97
Voorbeelden van technologische theorieën van sociale verandering ................................................. 98
4
HOOFDSTUK 1
Sociologie, een eerste kennismaking
 Wat is sociologie?
o Bestudeert de relatie tussen individu en samenleving
o Het is gericht op de hedendaagse samenleving (Westerse)
 Hedendaagse samenleving (verschillend van historici)
 Westerse samenleving (verschillend van antropologie)
o Niet geïnteresseerd in unieke gebeurtenissen, maar in wederkerende patronen
o Multidisciplinariteit is wenselijk  We specialiseren ons in specifieke benaderingen;
maar om het fenomeen in zijn complexiteit te zetten moeten we kijken vanuit
verschillende invalshoeken.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1
5
Inleiding: niet iedereen leeft even lang (1.1)
 Invloeden op levensverwachting
o Een hogere opleiding leidt tot materiële voordelen en bepaalt ook de persoonlijke
vorming  wat leidt tot een hogere levensverwachting
 Opleidingsverschillen leiden tot verschillen in levenskansen
o Hoge opleiding stimuleert vermogen om problemen in te schatten
 Eigen medische problemen inschatten
o Een diploma leidt naar een job  hogere diploma = meer verdienen  in betere
buurten wonen (minder vervuild, minder stresserende omgevingen)
o Goede job heeft vaak meer variatie en gezondere arbeidsomstandigheden 
arbeidstevredenheid neemt toe naargelang het opleidingsniveau
o Kenmerken van ene leefsituatie kunnen overgedragen worden naar andere leefsituatie
 Moet je geen initiatief nemen in het werk; je hebt minder vaardigheden die
helpen om situaties te controleren (stressbestendigheid)
 Sociologische redenering
o Centraal staat de wijze waarop de mens iets doet, invloed uitoefent op het leven van
die mensen.
 Sociale omgeving heeft invloed op de gebeurtenissen die andere mensen
meemaken.
o Biologische, psychologische maar ook sociale factoren spelen een belangrijke rol in het
verschil tussen mensen
 Hoe weten of sociale omgeving invloed heeft: kijken naar het voorkomen van de
kenmerken over tijd, ruimte en andere groepen.
2
De sociologische verbeelding (1.2)
 Sociologische verbeelding
o Startpunt van de sociologische verklaring
o Het is de specifieke wijze van kijken naar wat er met mensen in hun leven gebeurt 
ervaringen maken deel uit van je biografie
 Individuele biografie
o Volgens sociologen zijn gebeurtenissen die deel uitmaken van je individuele biografie
toch niet individueel  De biografie kent een specifiek verloop omdat we samenleven
met anderen.
 Samenleving
o Geheel van sociale relaties waarvan we deel uitmaken.
 Het historisch verloop bepaalt hoe de samenleving eruitziet
 Sociale relaties, bepalen de biografieën, die het resultaat zijn van
historische processen
 Vandaag de dag vinden we het belangrijk dat we na het middelbaar
verder studeren = norm, als gevolg van evoluties, maar vroeger vond
men het normaal dat men na hun 18 jaar niet verder studeerde. De
50-plussers, zonder diploma, die werkloos zijn vinden hierdoor
moeilijk werk.
 Samengevat:
o Individuele keuzes en gebeurtenissen
o Plaatsen in en verklaren vanuit het geheel van sociale relaties
o Die zelf een specifieke historische oorsprong hebben
3
Van gedrag tot samenleving (1.3)
 Bouwstenen van de biografie en de maatschappelijke omgeving
o Zullen we kunnen omschrijven via  gedrag, sociaal handelen, interactie , context,
structuur en cultuur
 Gedrag
o Actie of reactie van een individu
 Lichamelijke beweging, verbale uiting, subjectieve gewaarwording
o Bevat een objectief waarneembare dimensie en een subjectief waarneembare dimensie
 Objectief waarneembare component/ extern component
o Gedrag wordt door ten minste 2 individuen waargenomen (ego en alter)
 Gesproken woord, gebaren, lichamelijke bewegingen
 Subjectief waarneembare component/ intern component
o Gedrag wordt door één waarnemer waargenomen (ego)
o Onderdelen:
 Motivationeel component
o Drijfveren van het handelen die aanzetten, motiveren tot
gedrag
 Emotioneel component
o Innerlijke gevoelens
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.1 Gedrag
6
 Angst, onrust, schaamt of schuld
 Congitief component
o Beelden die we vormen van de werkelijkheid
 Reflexief component
o Beelden die je vormt van jezelf
 De verschillende dimensies van het gedrag kunnen
enkel analytische gescheiden worden van elkaar
 In de werkelijkheid doorkruisen ze elkaar.
3.2 Sociaal handelen
 Handelen
o Gedrag dat doelgericht is
 Sociaal handelen
o Wanneer de actor bij het plannen van zijn/ haar handelen rekening houdt met wat
andere deden, doen of kunnen doen.
o Het eigen handelen is zinvol betrokken op het handelen van anderen
o Kan gericht zijn op het verleden, tegenwoordig of toekomstig handelen
 Typologie van sociaal handelen
- Instrumenteel rationeel handelen
- Waarde rationeel handelen
- Affectief handelen
- Traditioneel handelen
- Reflexief handelen
o De term is geïntroduceerd door Max Weber
 Voorbeeld van sociaal handelen
o Politici die bewust papieren legt op zijn schoot met de zin “curieuzeneuze mosterpot”
o Handelen gericht op een object is niet sociaal handelen
o Een lachbui is niet sociaal handelen
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.2.1 Instrumenteel rationeel handelen
7
 Instrumenteel rationeel handelen
o Actor wilt doel bereiken binnen specifiek handelingssituatie; mensen en objecten
o Men weegt af welke middelen het best geschikt zijn om een bepaald doel te bereiken.
 Handelingssituatie
 Conditie
o Niet te wijzigen elementen
o Sommige mensen of objecten zullen voorwaarden bepalen waaronder tot
doelrealisatie overgegaan kan worden
 Middelen
o Te wijzigen elementen
o Hiermee kan je het doel realiseren
 Draait rond de optimalisatie van de efficiëntie
3.2.2 Waarde rationeel handelen
 Waarde rationeel handelen
o Centraal staat het bewust geloof in de waardevolheid van de handeling
o De handeling is op zichzelf waardevol en niet het realiseren van het doel.
 Draait niet rond de optimalisatie van de efficiëntie
 Onderscheid tussen waarde rationeel handelen en instrumenteel handelen is een analytisch
onderscheid
 Analytisch onderscheid
 Voorbeeld
o Plaats afstaan in de bus voor oudere dame
3.2.3 Affectief handelen
 Affectief handelen
o Wordt gedreven door het volgen van gevoelens
 Kan bestaan uit een ongecontroleerde reactie op een bepaalde stimuli
o Wanneer mensen gedreven worden door gevoelens is de betekenis ervan niet altijd
duidelijk.
o Het kan gerationaliseerd worden  het kan van betekenis worden voorzien
3.2.4 Traditioneel handelen
 Traditioneel handelen
o Gewoonte handelen  sociale dimensie (iedereen doet het)
o Traditie leidt tot herhaling van eenzelfde handeling en wordt gekenmerkt door een
verplicht karkater. Het beperkt ook het handelen van mensen een duwt hen in een
bepaalde richting
o Het verleden is bepalend voor het vormgeven van de toekomst
 Waarde rationeel
o Wanneer mensen bewust zijn van een traditie, die ze ook gaan waarderen.
 Zelf er bewust voor kiezen om kerkelijk te huwen.
3.2.5 Reflexief handelen
 Reflexief handelen
o Tegengestelde aan traditioneel handelen
o Stoppen, denken en kiezen
o Nadenken over welke richting je wilt uitgaan, het verleden telt niet mee.
 Interactie
o Sociaal handelen vormt de onderbouw van interactie
o Handeling van een persoon én de reactie daarop door een andere persoon
 Men kan een gedeelde of complementaire betekenis geven aan elkaars handelen
 Het handelen is betekenisvol en herkenbaar
o Verloopt volgens voorspelbare, regelmatige patronen
 2 motieven binnen de dynamiek van sociaal handelen
 Opdat motieven
o Handelen zodat we iets kunnen realiseren
 Extern doel, een waarde, beleven van een emotie, volgen van een traditie
 Omdat motieven
o Handeling van een persoon vanuit een opdat motief wordt door een andere
persoon gezien als een omdat motief
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.3 Interactie
8

Alter en Ego ontmoeten elkaar  Alter steekt hand uit ‘opdat’ Ego dit als
teken van begroeting zou zien. Wanneer Ego op de gepaste manier begroet is
dit voor hem de reactie op de ‘omdat’ van Alter
3.4 Vormen van interactie
 Vormen van interactie
o Conformiteit - Samenwerking – Conflict – Ruil
 Voorbeeld hoofddoekenverbod
o Conformiteit  Regels, waarde benaderukken = Moslima’s uitleggen van nut verbod
o Ruil  Iedereen een voordele geven  wel hoofddoek toelaten tijdens de
buitenschoolse activiteiten
o Conflict  macht gebruiken  opleggen/aanvechten verbod
3.4.1 Conformiteit
 Conforme interactie
o Verloopt volgens de betekenis die beide partners aan de interactie vastknopen
o Er zijn twee aspecten aanwezig
 Wat  wat zal er in de interactiesituatie gebeuren
 Kennisoverdracht in de interactie tussen prof en student
 Hoe  hoe de overdracht zal gebeuren
 Prof geeft uitleg aan de zwijgende leerlingen
o Het is een deelaspect van samenwerken
 Deviantie
o Tegenovergestelde van conformiteit
o Interactiepartner houdt zich niet aan de expliciet afgesproken regels
 Leerling die praat tijdens de uitleg van de prof
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.4.2 Samenwerking
9
 Samenwerking interactie
o Sociale eenheden proberen samen een doel te realiseren.
o Er moet een akkoord zijn
o Er is een wederzijdse bereidheid tot samen handelen
 Samenwerken en conformiteit
o Maken een geordende samenleving mogelijk
3.4.3 Conflict
 Conflict
o Samenwerking en conflict = tegengestelde maar zijn ook met elkaar verbonden
o Minstens twee partijen gaan niet akkoord hoe een interactie moet verlopen, waarbij ze
een poging doken om de interactie te laten verlopen volgens de eigen zienswijze.
 Conflict heeft betrekking op
o Bij verdeling van schaarse middelen niet tot een akkoord kunnen komen
o Waarde
 Ouders vinden school belangrijk, kinderen vinden ontspanning belangrijk
o Aanzien
o Macht
 Conflict kan ook positieve bijdragen hebben
o Kan zorgen voor de opbouw en de versterking van de samenleving en groepscohesie
3.4.4 Ruil
 Ruil
 Economische ruil
 Goed A ruilen voor Goed B = Geld ruilen voor een brood
 Sociale ruil
o Baten en beloningen voor de ene betekent kosten voor de andere
 Kind krijgt eten van zijn moeder. Eten = beloning, het koken = kost voor de
moeder. Moeder verwacht in ruil voor de kost waardeering.
o Vaak is er een ongelijke verdeling tussen kosten en baten
3.5 De stolling van interactie in cultuur en structuur
 Cultuur en structuur
o Bestaat door interacties
 Voorbeeld van mensen op een onbewoond eiland  geven elkaar taken waarbij
de ene hogere positie heeft dan een andere, ze hebben verschillende/gelijke
opvattingen over het handelen
 Cultuur
o Gedeelde betekenis die mensen aan het handelen en objecten uit hun omgeving
toekennen.
 Structuur
o Er ontstaan ook verschillende posities  posities van actoren en de vorm van interactie
en relaties tussen die actoren
 Contexten
 Demografische factoren
 Primaire  geboortes, huwelijken, migraties en sterfte
 Secundaire  leeftijdsstructuur, bevolkingsdichtheid, gemiddelde gezinsgrootte
 Vergrijzing van de bevolking draagt bij tot een verandering in de sociale
positie van onze houding tov kinderen en senioren
 Ecologische factoren
o Heeft betrekking op de natuurlijke omgeving
 Herders
 Materiële en technologische factoren
o Elementen die zorgen voor de beheersing van de omgeving en die dienen om de
behoeften van de mens zo adequaat mogelijk te bevredigen
 Technologie heeft vele gevolgen; via gsm en internet is het makkelijke
om in contact te treden met de rest van de wereld.
4
De sociologie en haar aanverwante disciplines (1.4)
 Wetenschap die het menselijk gedrag bestudeert
Sociologie
Biologie
Sociobiologie
Geschiedbeschrijving
Psychologie
Bisociale verklaring
Culturele antropologie
Sociale psychologie
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.6 De context
10
4.1 Sociologie
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
11
actoren
structuren
 Sociologie
 Twee stelregels
o Men concentreert zich op algemene wetmatigheden (niet op enkelvoudige
verklaringen)
o Verklaren van gedrag, handelingen en interacties door invloed van de sociale
omgeving
 Onderscheidt maken tussen micro-en macrosociologie
 Microsociologie
o Studie van (kleine) groepen en de interactie tussen
individuen
 Verklaren van kans dat iemand een diefstal pleegt
door te verwijzen naar al dan niet aanwezigheid van
criminele vriend in de vriendengroep
o Concreet, alledaagse ervaringen, direct contact met
anderen
 Meso
o Georganiseerde setting  groepen waaraan we
participeren
 Sociale groepen en organisaties: buurten,
vakbonden, kerken, verenigingen, scholen en
universiteiten
o Belangrijkst voor de sociologen
o Micro en macro komen hier samen
 Macrosociologie
o Focus op kenmerken van grote sociale eenheden
(organisaties, regio’s, landen, …)
 Verklaring van verschil in ongelijkheid in westerse
landen door te verwijzen naar verschil in sociaal
beleid.
o Abstract en onzichtbaar
 Verschil met psychologie
o Men neemt niet het individu als referentiekader bij de verklaring van het gedrag, maar
de sociale omgeving en relaties
4.2 Geschiedschrijving
 Geschiedbeschrijving
o Focust op specifieke tijd en ruimte
 Historici proberen fenomenen te verklaren uit het verleden door te verwijzen naar
factoren die tijd-en plaatsspecifiek zijn.
 Gebruikt dus geen algemene wetmatigheden omdat ze zich focussen
4.3 Culturele antropologen
 Culturele antropologen
o Richten zich op het beschrijven en interpreteren van culturen
 Verschillen en gelijkenissen tussen culturen
o Maken gebruik van veldwerk
o Voorbeeld
 Zwangerschappen in gebieden waar armoede en honger heerst
4.4 Biologie
 Biologie
o Bestudeerd hoe variaties in fysiologische processen, hormonale processen en
biogenetische factoren gepaard gaan met variaties in het gedrag
 Leerprestaties  afhankelijk van aangeboren intelligentie en innerlijke drang
om te studeren.
4.5 Psychologen
 Psychologen
o Zien het gedrag als iets wat intern wordt geregeld als gevolg van cognitieve en
emotionele processen.
o Neemt individu als referentiekader voor het verklaren van het gedrag
 Leerprestatie  naast biologische factoren; ook afhankelijk van hoe ouders je
motiveren, ontwikkelingsgraad van de samenleving
 Sociale psychologie
o Grensvlak van de sociologie en psychologie
o Studie van attitudevorming en attitudeverandering
o Wisselwerking tussen interindividuele en intra-individuele
 Attitude
o De houding die men tegenover andere aanneemt
 Sommige mensen hebben een negatieve houding tegenover mensen met een
andere etniciteit  als gevolg van weinig kennis over hun  wanneer men hen
beter leert kennen dan verdwijnt de houding die bepaald werd door een a priori
negatieve beoordeling
4.7 Sociobiologie
 Sociobiologie
o Men gaat ervanuit dat gedragsvormen van sociaal handelen het resultaat zijn van een
duizenden jaren lange aanpassing aan een externe omgeving  adaptatie.
o Volgens hen is het verkeerd te denken dat het cultureel bepaald is
 Incest is in alle culturen een afwezige gedragsvorm  wijst er dus op dat er een
biologisch basis is.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
4.6 Sociale psychologie
12
4.8 Biologische verklaring
 Biologische verklaring
o Er wordt niet gelet op de adaptatie (zoals bij sociobiologie) maar de klemtoon ligt op de
wijze waarop biologische processen aan de basis liggen van interactie en
maatschappelijke processen kunnen beïnvloeden
 Verschil tussen biosociale verklaring en sociologie
o Voorbeeld
 Huwelijk, echtscheidingen en mannelijke testosteron
 Toename van echtscheidingen door testosteron (biosociaal) of toename
door verandering in sociale omgeving
Grijs kader – pagina 21 – Huwelijk, echtscheidingen en mannelijke testosteron
5
Basisregels bij de uitvoering van sociologische onderzoek (1.5)
 Basisregels
 Objectieve benadering
 Concepten
 Generalisatie
 Empirisch materiaal
 Cumulativiteit
 Verifieerbare rapportering
5.1 Objectieve benadering
 Objectieve benadering
o Verklaring en inzichten, over de sociale werkelijkheid, moeten gelden voor meer dan
één wetenschapper.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
5.2 Concepten
13
 Concepten = sociologische begrippen
o Stelt ons in staat om aspecten van de werkelijkheid te vatten.
o De onduidelijkheid van dagelijks taalgebruik
 Iemand een migrant noemen terwijl hij eigenlijk het kleinkind is van de migrant
en dus bij gevolg geen migrant is.
5.3 Generalisatie
 Generalisatie
o Generalisatie is het uiteindelijke doel  om hieruit een theorie op te stellen.
 Generaliserende verklaring
o Verklaring die op basis van een aantal beperkte stellingen meerdere situaties verklaart
die feitelijk van elkaar verschillen, maar een identieke onderliggende dynamiek
hebben.
 Theories of the middle range
o De maatschappelijke realiteit is te complex om verklaard te kunnen worden vanuit één
theorie
5.4 Empirisch materiaal
 Empirisch materiaal
o Elke wetenschappelijke uitspraak moet ondersteund worden door empirisch materiaal
 er moet dus een empirisch onderzoek uitgevoerd worden.
 Hieruit moeten andere de resultaten kunnen verifiëren.
 Gegevens
o Kwantitatieve gegevens  cijfermateriaal
o Kwalitatieve gegevens  dagboeken, brieven, biografieën,…
o Primaire gegevens onderzoeker kan zelf bepalen hoe hij aan de gegevens zal komen
 Door middel van (participerende) observatie, enquêtes, interview,
o Secundaire gegevens  gegevens die niet door de onderzoeker zijn verzameld
 Beperkingen
o Het is moeilijk, tijdens een sociologisch onderzoek, om alle randomstandigheden te
controleren.
o Moeilijk om een experiment op te zetten
 Het is moeilijk om effect van rijkdom op mentale gezondheid te onderzoeken 
je kan moeilijk mensen vinden met exact dezelfde voorgeschiedenis.
5.5 Cumulativiteit
 Cumulativiteit
o De socioloog bouwt verder op resultaten van voorgaan onderzoek
 Literatuuronderzoek
o Studie maken van de bestaande wetenschappelijke literatuur
o Het is belangrijk
 Om overbodig onderzoek te vermijden
 Om de onderzoeksvraag te verscherpen
 Verifieerbare rapportering
o Resultaten moeten controleerbaar zijn  wordt gerealiseerd door publicatie
 Verplichtingen van een onderzoeksartikel
- Literatuuroverzicht en probleemstelling
- Overzicht van gebruikte methode en technieken
- Bespreking van de resultaten
- Conclusie en/of discussiegedeelte
Grijs kader: Strengheid van wetenschappelijke selectie pagina 26
6
Kwantitatief of kwalitatief (1.6)
 Causaal adequaatheid
o Uitspraak kunnen doen met betrekking tot oorzaak-gevolgrelaties
 Zinadequaatheid
o Gemaakte verbanden zijn in overeenstemming met ons gewoonlijk denk- en
voelpatronen
 Beide zijn eisen voor goed sociologisch werk
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
5.6 Verifieerbare rapportering
14
6.1 De kwantitatieve benadering: Het positivisme
 De kwantitatieve benadering: Het positivisme = FOCUS OP VERKLAREN
o 4 principes
- Kennis kan enkel gebaseerd zijn op ervaring (observatie)
- Er wordt gestreefd naar causale verklaringen door generalisatie
- Er is een eenheid van wetenschappelijke methode
- Er moet een scheiding zijn tussen feiten en waarden
- Gebruik van kwantitatieve methodes (statistiek)
o Kenmerken
- Het werkt aan de hand van een theoretisch model  een verklarend model moet
een goede verklaring geven en eenvoudig zijn
- Meetbare variabelen
- Causaal ordenen  bepalen of het (in)directe invloeden zijn
- Causale relaties worden geacht algemeen wetmatig te zijn
- Statistische analyse
 Samengevat
o Wetmatigheden in de sociale werkelijkheid blootleggen
o Principes en methoden uit de natuurwetenschappen
o Nadruk op oorzaak-gevolg relaties = verklaren
 Je moet een verklarende onderzoeksvraag stellen
 We zoeken naar oorzaak-gevolg relaties
 Gevolg = feit dat mensen zelfmoord plegen/ Oorzaak= wat is de oorzaak?
 Wat is de relatie tussen de oorzaak van zelfmoord en de sociaaleconomische
situatie
o Voorbeeld: wat zijn de oorzaken van zelfdoding? Hoe kunnen we het groot aantal
zelfmoorden in België verklaren?
Grijze kader: Causale modellen pagina 27
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
6.2 De kwalitatieve benadering: nadruk op betekenis = Constructivisme
15
 De kwalitatieve benadering: Het constructivisme = FOCUS OP BEGRIJPEN
o Positivisme en natuurwetenschappelijke methodes houden geen rekening met de
werkelijkheid.
o Sociale wetenschappers moeten hun studieobject respecteren en rekening houden met
de betekenissen en interpretaties die horen bij de sociale werkelijkheid
o Het is een interessante en noodzakelijke aanvulling voor het positivistisch onderzoek
 Naturwissenschaften en geistenwissenschaften
 Ricket, Dilthey  onder invloed van Max Weber
 Het is verboden om de betekenis van menselijk handelen te begrijpen
 Aanvulling
o Het is een interessante en noodzakelijke aanvulling voor het positivistisch onderzoek
 Het deductief denken van het positivisme (=hypothese afleiden uit theorie) is
conservatief  bestaande inzichten bevestigen. Maar om nieuwe inzichten te
verwerven heb je onderzoek nodig dat open staat die niet door de hypothese
worden voorspeld.
 Bij het positivisme worden studieobjecten gereduceerd naar variabelen. Bij
kwalitatief worden ze bestudeerd in hun volledigheid. Er is hier ook sprake van
context-gevoeligheid  context speelt een belangrijke rol in tot stand komen
van menselijk gedrag.
 In het positivisme menen we dat zaken zoals ‘migranten’ echt bestaan  terwijl
het eigenlijk een hulpmiddel is om de interpretatie van de wereld te
vergemakkelijken
 Beide benaderingswijze vullen elkaar aan
 Onderzoek naar correlaties  positivisme
 Onderzoek naar handelen en interacties  interpretatieve benadering
 Bedenkingen
o Eerste bedenking  Webers eis tot causale- en zinsadequaatheid
 Aanmaning voor kwalitatieve sociologen
o Streven naar veralgemening met betrekking tot oorzaak-gevolgrelaties
én naar de zinvolheid van de gevonden verbanden.
 Aanmaning voor kwantitatieve sociologen
o Nagaan hoe de oorzaak-gevolgrelaties ervaren worden door de
betrokken actoren
o Tweede bedenking  er zijn legitieme pragmatische redenen om een keuze tussen
kwalitatieve of kwantitatieve onderzoek
 Illegale prostitués, zwervers, asielzoekers = moeilijk te bereiken via surveyonderzoek
 Samengevat
o De werkelijkheid is sociaal geconstrueerd
o Het handelende individu staat centraal
o Nadruk op betekenis = verstehen
o Zinadequaatheid
o Voorbeeld: welk proces doorlopen individuen vooraleer ze tot een zelfmoordpoging
overgaan? Beleven mannen en vrouwen of jongeren en oudere dit anders?
Grijze kader: Het leren roken van marihuana pagina 30
Emile Durkheim (10.3.3)
 Durkheim
o Invloedrijke stichter van de sociologie
o Positivistische benadering
o Hij spreekt over sociale feiten die je kan bestuderen adhv objectiviteit
 Sociale feiten
o Feiten die voortvloeien uit het georganiseerde sociaal leven  structuren, instituties en
cultuurelementen
o Het is dwingend (harde realiteit) en extern aan het individu (niet aangeboren)
 2 groepen sociale feiten
 Materiële
o Sociale producten die een materiële vorm kunnen aannemen
 Immateriële
o Feiten die een ideëel bestaan hebben. Ze hebben betrekking op waarde en
normen die de individu zich eigen maakte.
 2 vormen van solidariteit
 mechanische solidariteit
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
7
16
o
Mensen nemen posities in waarin niet-gespecialiseerde rollen verbonden zijn.
 Ze vervullen min of meer identieke maatschappelijke taken en
verantwoordelijkheden
o Er ontstaat een eenheid omdat de mensen samen identieke activiteiten
ontwikkelen.
 Organische solidariteit
o Mensen nemen posities in waaraan gespecialiseerde rollen gekoppeld zijn
 Zelfdoding
o Sociale feit die je door sociale factoren kunt verklaren
o Men keek naar geslacht, religie, burgerlijke status, woonplaats = typologie
 Je kan zelfmoord als een sociale feit classificeren dmv sociale integratie en
regulatie in de samenleving.
Te hoog
Te laag
8
Integratie
Regulatie
Altruïstisch zelfdoding
 opoffering voor de groep: er is
compensatie na de dood
Egoïstische zelfdoding
 het individuele bestaan niet kunnen
binden aan de groep leidt tot een besef
zinloosheid van bestaan en resulteert in
depressiviteit
Fatalistische zelfdoding
 het lot domineert het leven van individuen:
eigen inspanning haalt niets uit
Anomische zelfdoding
 sociale desorganisatie die leidt tot het
verdwijnen van structuren en dus ook van
waarden en normen
Max Weber (10.3.4)
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Max Weber
o Bekend om zijn specifieke benadering van de sociale werkelijkheid
 Hierbij staat sociaal handelen centraal
o Was net zoals Durkheim grondlegger van de sociologie
 Hij zou de relatie tussen theorie en methodologie moeten uitklaren  maar dat
doet hij niet
17
9
De plaats van de socioloog in de maatschappij (1.7)
 Positie van de socioloog
o Bijzondere positie  Ze bestuderen de sociale werkelijkheid en maken er ook zelf deel
van.
o Is er een verband tussen wetenschappelijke arbeid en maatschappelijke positie
 Vrouwelijke socioloog hebben ideeën en belangen die ook samenhangen met
hun onderzoek  moeilijk afstand van kunnen doen.
 Gevaar  persoonlijke visie kan onderzoek ondersteunen
 Visie op dit probleem
o Sociologisch onderzoek moet waarderingsvrij zijn  volgen van wetenschappelijke
methode kan een hulp zijn
o Maar waarde verdwijnt niet  Een keuze van een onderzoeksonderwerp is waarde
gebonden

Je kan het misschien interessanter vinden om onderzoek te doen over abortus
dan over het kerkgebruik in de westerse wereld.
o Niet alleen waarde bepalen de keuze van het onderwerp  ook machtspatronen en de
financiering van bepaalde onderwerpen
 Sociale fenomenen die als marginaal bevonden worden zullen minder rap
(mogen) onderzocht worden.
 Voorbeeld: vrouwenstudies – studie waarin vrouw centraal staat
 Sociaal fenomeen - Durkheim
o Sociale feiten die met zelfde objectiviteit moeten worden
bestudeerd als de natuur
 Ander aspect van maatschappelijke positie
o Toepassing van de onderzoeksresultaten
 Is er een scheiding tussen theorie en praktijk?
 Frankfurter Schule  op basis van hun wetenschappelijke inzichten
probeerde ze de maatschappij te veranderen.
o Radical sociology
 Een socioloog kan nooit een vrijblijvende houding aannemen
o Sociologisch probleem
 Probleem met betrekking tot sociologisch inzicht en theorievorming. Probleem
binnen de sociologie als wetenschap
o Sociaal probleem
 Zoeken naar antwoorden op door de maatschappij erkende sociale problemen
 Waarom raken mensen zo moeilijk uit de armoede? Dit meten is van
belang om arme mensen concreet te kunnen helpen
 Toegepaste sociologie
o Klinische psychologie
 Toegepaste sociologie is nauw verwant met klinische psychologie.
 Het is praktijkgerichte sociologie gericht op interventie.
10 Verwerkingsopdracht
 Lees pagina 17-18 ‘De sociologie en haar aanverwante disciplines’
o Identificeer de 2 stelregels
 Stelregel 1: concentreren op algemene wetmatigheden
o Algemene wetmatigheden = we gaan kwantitatief zoeken naar algemene regels die het
menselijk gedrag kunnen bepalen = positivistische benadering
 Stelregel 2: We onderzoeken gedrag in functie van de sociale omgeving (zowel micro als macro)
o Welke benadering wordt hier gevolgd? Positivistisch of constructivistisch?
 Een positivistische
10.2 Opdracht 2
 Bestudeer de grijze kaders op pagina 27-28 en 30-31
o Wat zijn de voornaamste verschillen? Zie je ook overeenkomsten?
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
10.1 Opdracht 1
18
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Verschil= ene onderzoek start met deductie (Constructivisme) en het andere met inductie
(Positivisme)
o Meerwaarde en beperkingen van elke benadering?
19
o
Hoe zou een kwalitatieve benadering studie 1 kunnen verrijken?
o
Hoe zou een kwantitatieve benadering studie 2 kunnen verrijken?
11 Begrippenlijst
Sociologische verbeelding
Bestudeert de relatie tussen individu en samenleving



Gedachte-experiment
Gedrag
Sociologische visie, een manier om naar de wereld te kijken
die verbanden legt tussen
1) Persoonlijke, individuele gebeurtenissen en
2) De sociale krachten die er vorm aan geven anderzijds.
(Mills)
Individuele gebeurtenissen plaatsen en verklaren vanuit het
geheel van sociale relaties die zelf een specifieke historische
oorsprong hebben.
Historisch proces  Sociale relaties  Individuele gebeurtenissen.
Hierbij stelt men zich de vraag wat er zou gebeurd zijn indien dit of
dat niet zou hebben plaatsgevonden.


Het geheel van motorische en cognitieve activiteiten
waardoor de mens zich aanpast aan zijn/haar omgeving.
Iedere actie of reactie vh individu.
Interactie
Het proces van wederzijdse beïnvloeding tussen personen of sociale
eenheden, dat plaatsgrijpt door middel van gedrag met een
symbolische betekenis. Het geslaagd onderling op elkaar afstemmen
van ‘opdat’-en ‘omdat’-motieven.
WEDERKERIG
Cultuur
Het geheel van gemeenschappelijke betekenissen die we aan het
gedrag v/e ander en aan ons eigen gedrag geven. Het antwoord op de
overlevingseisen die fysieke omgevingen stellen aan menselijke
samenlevingen en zo het menselijke, lichamelijke handelen vorm
geeft. Cultuur omvat alles wat door de mens in de loop der tijden
werd verworven: waarden, normen, kennis, ideeën, technieken,
materiële producten en kunstvoorwerpen.
Structuur
Het geheel van posities van actoren en de vorm van interacties en
relaties tussen die actoren.
Handelen
Gedrag met doelgerichtheid.
NIET WEDERKERIG
Sociaal handelen
(Sociale handelings
typologie)
Alle menselijk gedrag waaraan door de actor een subjectieve
betekenis wordt gegeven en dat volgens zijn/haar bedoeling gericht is
op het gedrag van anderen en erdoor wordt bepaald. (Weber)
1) Instrumenteel rationeel
handelen
Sociaal handelen dat bepaald wordt door efficiëntieverwachtingen die
een actor heeft in een handelingssituatie: welke middelen zijn het
meest geschikt om een bepaald doel te bereiken? (Weber)
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
sociologie
20
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
21
Condities
Objecten/mensen die voorwaarden bepalen waaronder tot
doelrealisatie overgegaan kan worden.
Middelen
Objecten/mensen die faciliterend werken.
2) Waarde rationeel handelen
Sociaal handelen waarbij het bewuste geloof in ultieme waarden
centraal staat, los van enige doelrealisatie. (Weber)
3) Affectief handelen
Sociaal handelen gedreven door of gebaseerd op affecten, gevoelens
en/of emoties. (Weber)
4) Traditioneel handelen
Sociaal handelen dat volgt uit sociaal in gewortelde
handelingsgewoontes (Weber)
5) Reflexief handelen
(reflexiviteit)
Overheersend handelingskenmerk in laatmoderne samenlevingen
gekenmerkt door stoppen, denken en kiezen; staat in tegenstelling tot
traditioneel handelen. (Giddens)
Opdat motief
Motief dat er op wijst dat iemand iets wil realiseren en zich daar min
of meer bewust mentaal op voorbereidt. (Schütz)
Omdat motief
Motief dat er op wijst dat iemand reageert op het ‘opdat’-motief v/e
ander. (Schütz)
1) Conformiteit
Het inlossen vd normatieve verwachtingen vh maatschappelijke leven.
Conforme interactie
Interactie die verloopt volgens de betekenis die beide partners aan de
interactie vastknopen.
Deviantie/afwijking
Gedrag dat regels, normen of verwachtingen vd leden vd sociale
groep schendt en waarop met afkeuring of straf gereageerd wordt.
2) Coöperatie/samenwerking
Het samen verwezenlijken v/e vooraf aanvaard gemeenschappelijk
doel.
3) Conflict
Interactie die door objectieve of subjectieve tegenstellingen wordt
gekenmerkt, tegenstellingen die het gevolg zijn v/e ongelijke controle
over schaarse elementen.
4) Ruil
Sociale ruil waarbij het profijt vd ene, de kost vd ander is en
omgekeerd.
Cultuur
Gedeelde betekenis die mensen aan het handelen en de objecten uit
hun omgeving toekennen. De gedeelde betekenis wordt
geformaliseerd in waarden, normen, overtuigingen en wetten.
Structuur
Verschillende posities, waarbij er rijken en armen, bezitters en nietbezitters, machtigen en machtelozen zijn.
Geheel van posities van actoren en de vorm van de interacties en
relaties tussen die actoren, zoals specialisatie, centralisatie, conflict,
samenw…
Sociale orde
Het bestaan van stabiele patronen van handelen en interactie.
Verandering die objectief waarneembare gevolgen heeft voor de
sociale structuur en de cultuur v/e maatschappij.
Sociologie
Analyse van structurele en culturele context bij het verklaren van
interacties en gedrag.
Tijd en ruimte overstegen.
Algemene cultuur (normen en waarden, betekenis interacties…)
Algemene structuur (sociale relaties: posities, statussen, rollen…)
Geschiedenis
Poging tot het verklaren van fenomenen uit het verleden.
Tijd en ruimte specifiek/gebonden.
Bronnenonderzoek.
Culturele antropologie
Wetenschap die de verscheidenheid aan menselijke leefvormen
bestudeert.
Cultuurspecifiek/gebonden (comparatief: interacties tss culturen)
Veldwerk.
Microsociologie
Studie van groepen en de interactie tussen individuen.
Macrosociologie
Studie van grotere sociale eenheden.
Biologie
Nagaan hoe variaties in fysiologische eigenschappen, hormonale
processen en biogenetische factoren gepaard gaan met variaties in
gedrag.
Psychologie
Benadering van gedrag via de studie van interne mechanismen
(gedrag = weerspiegeling van cognitieve en emotionele processen die
‘van binnen uit’ het gedrag bepalen).
Sociale psychologie
Studie van attitudevorming en –verandering (attitude = houding tov
anderen)  = wisselwerking intra- en inter-individuele
Sociale contacttheorie
Interetnische contacten leiden tot een vermindering van
vooroordelen.
Sociobiologie
Wetenschap die sociaal handelen verklaart vanuit een evolutionair
perspectief. Hierbij wordt het effect van biologische
evolutieprocessen op het menselijke gedrag en handelen nagegaan.
Biosociale verklaring
Het verklaren van interacties vertrekkende van biologische
kenmerken of factoren.
Concepten
‘Mentale vangnetten’ die sociologen in staat stellen bepaalde
aspecten uit de werkelijkheid te belichten.
Generalisatie
Algemene regels ter verklaring v/h sociale leven  meerdere situaties
tegelijk verklaren.
Theories of middle range
Geen allesomvattende eengemaakte theorie die deelaspecten uit het
sociale leven kan verklaren.
Vb. De sociale contracttheorie.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Sociale verandering
22
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Kan toegepast worden in versch. contexten op versch. groepen.
23
Kwantitatieve gegevens
Wet. gegevens die bestaan uit cijfermateriaal en die meestal verwerkt
worden mbv statistische methodes.
Kwalitatieve gegevens
Wet. gegevens die niet bestaan uit cijfermateriaal en die meestal
verzameld worden door observatie, beschrijving en interpretatie van
menselijk gedrag.
Cumulativiteit
Voortbouwen op resultaten van voorgaand onderzoek.
Literatuurstudie
Studie die de beschikbare onderzoeksliteratuur over een bepaald
onderwerp kritisch en synthetisch samenvat.
Verifieerbare rapportering
Berichtgeving over onderzoek via wet. artikel .
Peer review
Wetenschappelijke beoordeling door 3 andere specialisten,
onderzoekers (collega’s).
Probleemstelling
Bondige omschrijving vh eigenlijke onderwerp vd studie die
tegelijkertijd het onderwerp in het geheel vd kennis plaatst.
Positivisme
Sociologische benadering waarin de methodologie vd
natuurwetenschap gebruikt wordt om tot geldige wetenschappelijke
kennis te komen, waarin kennis gebaseerd moet zijn op ervaring, en
feiten en waarden strikt gescheiden moeten zijn.
Comte en Durkheim = positivistische grondleggers vd sociologie.
Theoretisch model
Schematische beschrijving van (deel van) de wereld  reductie van
complexiteit ob theoretisch relevantie en spaarzaamheid.
Model (theoretisch model)
Schematische voorstelling van (een deel van) de wereld, waarbij
verbanden worden gelegd tussen een aantal fenomenen (doel= op
beknopte, overzichtelijke manier inzicht bieden in functioneren vd
wereld).
Variabele (AV, OV)
Een veranderlijke is een kenmerk v/e populatie die verschillende
waarden kan aannemen. Variabelen meten een sociale constructie op
een manier die het mogelijk maakt statistische analyses uit te voeren.
Afhankelijke variabele
Wat men wil meten/verklaren.
Onafhankelijke variabele
Wat men beïnvloed: heeft invloed op de AV en kan deze mss
verklaren.
OV  AV = causaal verband.
Causaliteit
Verband tussen 2 klassen gebeurtenissen waarbij gebeurtenissen vd
1ste soort leiden tot gebeurtenissen vd 2de soort omdat de 1ste soort
een noodzakelijke en/of voldoende oorzaak vormt voor het gebeuren
vd 2de soort.
Operationaliseren
Omvormen v/e abstract en theoretisch concept in iets concreet,
waarneembaar en meetbaar.
Covariantie
Samenhang tussen kenmerken, variabelen.
Contextgevoeligheid
Mate van gevoeligheid voor specifieke situatie waarin mensen en
groepen zich bevinden.
Reïficatie (van concepten)
Door de onderzoeker geconstrueerde hulpmiddelen om de
interpretatie vd wereld te vergemakkelijken.
Causale adequaatheid
Juiste waarschijnlijkheidsuitspraak mbt oorzaak-gevolg relaties, obv
veralgemening van ervaringen. (Weber)
Zinadequaatheid
Overeenstemming met onze gewoonlijke denk- en voelpatronen; als
zinvol ervaren.
Waarderingsvrij
Sociologisch onderzoek dat niet beïnvloed wordt door de waarden
waar de socioloog – als mens – in gelooft  volgen van wet. regels.
Waarde-gebondenheid
Sociologisch onderzoek dat beïnvloedt wordt door de voorkeuren,
zelfs de waarden vd onderzoekers, al zijn die zich daar niet altijd van
bewust (waarden bepalen keuze van onderwerpen)
Frankfurter Schule
Een Duitse groep sociale wetenschappers.
Wetenschappelijk gemotiveerde kritische maatschappijvisie.
2 visiepunten op de maatschappij
- 1. Geen scheiding tussen theorie en praktijk
- 2. Maatschappelijk engagement
Radical sociology
Een Amerikaanse groep sociale wetenschappers.
- 1. Een socioloog kan nooit een vrijblijvende houding aannemen.
- 2. Een zogezegde neutrale socioloog ondersteunt de bestaande
sociale
verhoudingen (conservatief).
Sociologisch probleem





Een probleem opgeworpen door de sociologie als
wetenschap.
Een fundamenteel probleem
Heeft betrekking op een specifiek probleem binnen de
sociologie als wetenschap.
Bv: Wat is de relatie tussen structuur en agency? (of
concreter: hoe kan je de handelingscapaciteit van individuen
binnen sociale structuren verklaren?)
Het gaat om problemen die sociologen interessant vinden,
maar waarbij ze er niet naar streven om die kennis ook toe te
passen of zich afvragen wat de maatschappelijke relevantie
ervan is.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
‘Verstehende’/interpretatieve Sociologie die door “interpreterend begrijpen” probeert te
sociologie
achterhalen welke betekenissen personen geven aan hun handelingen
en aan de interactie- of sociale processen waarin ze betrokken zijn.
24
Sociaal probleem



SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Klinische sociologie
25
Een sociaal probleem spruit voort uit de werking vd
maatschappij.
Een toegepast of beleidsrelevant probleem.
Een reëel maatschappelijk probleem waarvoor de
samenleving ook oplossingen voor zoekt.
Het toepassen van sociologische kennis om individuele of sociale
probleemstellingen op te lossen (gericht op concrete interventie in
individuele cases).
HOOFDSTUK 2
Cultuur
 Verwevenheid structuur en cultuur
o Cultuur is sterk verweven met structuur
 Sociaal handelen
o Het eigen handelen is zinvol betrokken op het handelen van anderen
 Sociale status
o Waardering
 Sociale rol
o Verwachting
 Groepscultuur
o Betekenissen die mensen aan hun interactie in de groep geven
o Basis voor deze link
 Vanuit hun sociale positie trachten mensen zin te geven aan diverse
samenlevingsverbanden
1
Inhoud van het georganiseerd samenleven: cultuur
 Cultuur vorm de inhoud van het georganiseerde samenleven
o Antropologische definitie door Tylor
 “ Het complexe geheel van kennis, geloofsfovertuigingen, kunst, wetgeving,
waarden en normen, tradities en alle andere capaciteiten en gewoonten die door
de mens als lid van een samenleving verworven werden”
 Deze definitie van cultuur is vooral omschrijvend
o Antropoloog Tylor
o Een van de eerst wetenschappelijke omschrijvingen va het begrip cultuur werd
gegeven door antropoloog Tylor
o Belangrijk kenmerk van de samenleving volgens Tylor
 Gelijkvormigheid
 Gelijkvormigheden met betrekking tot het georganiseerde samenleven is
het resultaat van wetmatigheden
 Het sociale is onderhevig aan wetmatigheden
o Verdere ontwikkeling van de antropologische definitie door Kroeber
 Biologische evolutie vs. culturele accumulatie
o Cultuur wordt gekenmerkt door accumulatie en niet door evolutie
 Bij een biologische evolutie wordt het oude kenmerken ingeruild
voor nieuwe
 Bij culturele accumulatie wordt niets ingeruild of vervangen.
Mensen passen hun omgeving aan in plaats van enkel hun
genetische kenmerken
 Symbool
o Een symbool is van groot belang voor de studie van de cultuur
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.1 Inleiding (2.1.1)
26
o
o
 Het fundamenteel verschil tussen mensen en dieren bestaat erin dat mensen
symbolen gebruiken en dieren niet
We moeten een onderscheidt maken tussen de betekenis van een symbool en de
fysische drager ervan
 Een symbool (duif) heeft een betekenis (vrede) die niet voortvloeit uit de
fysische kenmerken van de drager (duif) van het symbool
 De betekenis van het symbool wordt door mensen aan een specifieke fysische
drager toegekend
Een symbool voegt betekenis toe aan de materiële werkelijkheid waarin mensen leven
 Alfred Schütz duidt de materiële wereld waarin we leven als de dominante
realiteit die doordrongen wordt door andere realiteiten (dromen, fantasie,
wetenschap, religie,…).  Die realiteiten zorgen ervoor dat er een versmelting
is met niet-materiële elementen
 De niet-materiële realiteiten geven betekenis aan de materiële wereld
 De realiteit van dromen, fantasie, wetenschap, religie = eindige
zingevingsdomeinen
 De communicatie tussen de materiële wereld en die zingevingdomeinen
gebeurt met behulp van symbolen
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.2 Symbolen, tekens en taal (2.1.3)
27
 Symbolen
o Bij een symbool bestaat er geen verband tussen de betekenis en de drager
 Tekens
o Bij tekens is er wel een intrinsiek verband tussen het teken zelf en waar het voor staat
 Taal
o Centraal bij een bespreking van cultuur staan de menselijke processen van taal en
communicatie
o Omdat een betekenis van een symbool moet meegedeeld worden, is er communicatie
nodig in de vorm van taal.
o Taal is een geheel van symbolen en tekens die op een oneindige manier met elkaar
verbonden kunnen worden.
o We beperken ons niet enkel tot verbale communicatie, al is die wel het belangrijkste
communicatiekanaal, maar we spreken ook over non-verbale communicatie
 Non-verbale communicatie  niet universeel, maar gebonden aan een specifieke
omgeving
 Verbale communicatie maakt het mogelijk om symbolen oneindig met elkaar te
verbinden.
 Wat is het belang van verbale communicatie of taal?
- Taal maakt het mogelijk om menselijke ervaringen over te dragen, zodat die
cumulatief bewaard kunnen worden
 Niveau van beschaving
- Taal geeft mensen een sociaal en gedeeld verleden alsook toekomst
 Herinneringen delen en afspraken maken
- Taal maakt het mogelijk om standpunten te delen
 Uiwisseling van ervaring
- Taal maakt complex, gedeeld en doelgericht handelen mogelijk
 Individuele activiteiten in een ruimer geheel in te schakelen
Grijze kader – De sapir-Whorf-hypothese pagina 46
1.3 Ontstaan van cultuur (2.1.4)
 Cultuur
o Helpt de mens zich aan te passen aan zijn/haar fysiche omgeving
o Eerste stap in cultuurvorming
 Er wordt een nieuw gedragspatroon of denkpatroon ontwikkeld, of een bestaand
wordt aangepast, in antwoord op een concreet probleem
 Groepen die met hetzelfde probleem geconfronteerd worden, zullen die
nieuwe of aangepaste gedrags-of denkpatroon overnemen
 Dit patroon verwerft een zekere consistentie binnen de groep. Hierdoor krijgt
het een blijvend karakter en wordt het een vast onderdeel van het geheel van
gedragingen, denkbeelden van de groepsleden
o Voor elke cultuur geldt dat gedrags-en denkpatronen aangeleerd worden.
 Grootste deel van het proces vindt plaats in het gezin en op school
 Variaties in culturen
o Van zodra samenlevingen complexer worden, ontstaat er meer ruimte voor variaties in
de cultuur. We
 Subcultuur
o Groep in de samenleving die overtuigingen, waarden en leefstijlen hebben die
verschillen van de dominante cultuur.
o De subcultuur verwerpt de dominante cultuur niet
 Tegencultuur
o Verwerpt de dominante cultuur wel
 Hippicultuur  was tegen de cultuur gericht op ‘hebben’ en vormde een
cultuur gericht op ‘zijn’. Agressie en wapens werden vervangen door
bloemen en liefde
 Kenmerk van cultuur
o Vanzelfsprekendheid is een kenmerk
 Maar wanneer we geconfronteerd worden met een vreemde cultuur worden we
bewust van de realativiteit van de eigen cultuur en dat van de andere
o De confrontatie met de relativiteit van de eigen cultuur en de andere cultuur kan
geneutraliseerd worden door de eigen cultuur als superieur te beschouwen.
 Etnocentrisme
o Beoordelen en evalueren van vreemde culturen met de eigen cultuur als maatstaf
 Cultureel relativisme
o Gaat ervanuit dat culturen niet meer-of minderwaardig zij, omdat elke cultuur een
eigen specifieke aanpassingswijze is aan de eisen die de omgeving stelt
Grijze kader – pagina 50 – De culturele relativtiet van perceptie
1.5 De componenten van cultuur (2.1.6)
 Twee soorten culturen
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.4 Cultuur als lens (2.1.5)
28
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
29
 Materiële cultuur
o Omvat alles wat in sotffelijke vorm vastgelegd kan worden
 Architectuur, boekdrukkunst, haarstijlen, machines, wapens,…
 Immateriële cultuur
o Omvat de manier waarop groepen mensen denken, hun waarden en normen
 3 componenten van cultuur
 gedeelde denkbeelden
o Vormt de essentie van cultuur
o Empirische kennis
 Houdt verband met informatie die mensen delen over hoe de wereld is
ogpebeouwd en hoe hij werkt
 Het is het resultaat van ervaring en van wetenschappelijk onderzoek
o Existentiële kennis
 Gedeelde denkbeelden die betrekking hebben op eigen positie, omgeivng,
relateis met andere
 Waarden en normen
o Waarden
 Zijn cognitieve voorstelling van behoeften
 Ze duiden op voorkeuren die mensen onderling delen met het oog op het
realiseren van bepaalde finale doelstellingen in hun levn of op voorkeuren
voor gedrag en handelen
o Normen
 Voorschriften, regels of gedragsstandaarden die het gedrag van de leden van
een groep bepalen
 Beantwoord het gedrag niet aan de normen dan is er spraken van afwijkend
of deviant gedrag
 Materiële cultuur
o Meest zichtbare en meest concrete component van de cultuur
o Het gaat om materiële zaken die de mens creëert en beheerst om de
overlevingskansen te vergroten
 De materiële cutluur is geëvolueerd van vuistbijl tot computer
o De materiële cultuur vormt de zichtbare uitdrukking van dieper liggende overtuigingen
o Aan de hand van dit component wordt een cultuur getypeerd
o De sociologen zijn het minst bezig met dit component
Begrippenlijst
Maatschappelijke
organisatie
Die aspecten vd maatschappij die ene duidelijke continuïteit bezitten
(het ‘georganiseerde samenleven’).
Wetmatigheden
Gelijkvormigheden, soortgelijke invloeden. Een samenleving vormt
een eenheid. <> Handelen uit vrije wil (filosofen en theologen).
Institutie/instelling


Socialisering/socialisatie
Symbool
Structuur (rollen) die het gedrag vd leden v/e sociale
eenheid regelt, in functie van bep. aspecten vd cultuur
(waarden) van die eenheid.
[De manier waarop essentiële taken uitgevoerd en
behoeften bevredigd worden op een maatschappelijk
voorgeschreven manier. (H4)]
Het proces waarin een individu leert om lid te worden v/e
maatschappij door het internaliseren vd normen en waarden van die
maatschappij en door het aanleren van zijn/haar sociale rollen.




Iets dat voor iets anders staat of iets anders suggereert
omdat er een relatie of associatie tussen beide bestaat,
hetzij omdat het zo afgesproken is, hetzij obv een toevallige
gelijkenis.
Is niet te herkennen aan de uiterlijke kenmerken van de
fysische drager.
Verbindt de materiële met de niet-materiële wereld.
Geven betekenis aan de materiële wereld waarin we leven.
Tekens
Er bestaat wel een intrinsiek verband tussen de betekenis en de
drager.
Taal
Verbale en non-verbale communicatie.
Via taal
1) Ervaringen overdragen en cumulatief bewaren
2) Sociaal gedeeld verleden en toekomst
Accumulatie
Cultuur wordt gekenmerkt door accumulatie, niet door evolutie.
Er wordt niet ingeruild of vervangen. Mensen passen hun omgeving
aan ipv hun genetische kenmerken om te overleven => Menselijke
beschaving. (culturele <> biologische)
Dominante realiteit
Paramount reality
De materiele wereld waarin we leven. Wordt doordrongen door
anderen realiteiten, zoals de wereld van dromen, religie,
wetenschap.
Eindige
zingevingsdomeinen
Dromen, religie, wetenschap… uit de niet-materiële wereld
Overstijgen de materiële wereld waarin het ‘hier en nu’ van het
biologisch overleven centraal staat.
Subcultuur
Groep in de samenleving die geloofsopvattingen, waarden en
leefstijlen heeft die verschillen vd dominante cultuur. De dominante
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2
30
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
cultuur zelf wordt niet in vraag gesteld.
31
Tegencultuur
Een rebellerende subcultuur die de dominante cultuurkenmerken in
vraag stelt.
Etnocentrisme
Het evalueren van andere culturen met de eigen cultuur als norm,
wat meestal leidt tot negatieve beoordelingen vd waarden, normen
en gedragingen vd andere cultuur (primitief, minderwaardig).
Cultureel relativisme
Het principe dat een cultuur slechts begrepen kan worden via haar
eigen kenmerken omdat zij een specifieke aanpassing is aan de eisen
vd omgeving en dat de criteria van andere culturen er niet zomaar
op toegepast kunnen worden (anders maar wel gelijkwaardig).
Universalisme
Er zijn universele waarden, geldend voor alle mensen (universele
verklaring vd rechten vd mens).
1) Gedeelde denkbeelden
Meest abstracte vorm van cultuur.
De essentie van cultuur volgens sociologen.
Omvat de gedeelde zienswijzen.
Opgebouwd uit empirische en existentiële kennis.
a) Existentiële kennis
Antwoorden op concrete of grote vragen (opgeslagen in filosofische
en religieuze systemen).
De ‘relatie met het Bestaan’ is een voorbeeld van gedeelde
denkbeelden op basis van existentiële kennis.
b) Empirische kennis
Houdt verband met info die mensen delen over hoe de wereld is
opgebouwd en hoe hij werkt. Het is het resultaat van ervaring en
wetenschappelijk onderzoek.
2) Immateriële cultuur
Omvat de manier waarop mensen denken, hun waarden en normen.
a) Waarde
Waarden stellen het hoogste morele goed in een cultuur voor: het
zijn de groepsopvattingen over de relatieve wenselijkheid der
dingen.
Komen niet geïsoleerd voor => Waarden systeem
b) Norm
De concrete vertaling van morele waarden in de dagelijkse realiteit.
Regels die het gedrag vd leden vd gemeenschap bepalen en
algemeen aanvaard zijn.
3) Materiële cultuur
Omvat alles wat in stoffelijke vorm vastgelegd kan worden =
Culturele artefacten vb. architectuur, boekdrukkunst, haarstijlen,
machines…
Meest zichtbare en concrete component van cultuur (‘voorwerpen’).
 artefacten + uitdrukkingsvormen
HODOFDSTUK 3
Sociale structuur
1
De vorm van het georganiseerde samenleven: de sociale structuur (3.1)
 Dyade
o De kleinste mogelijke sociologische eenheid die bestaat uit 2 personen.
o Deze personen kunnen controle op elkaar uitoefenen. A weet wat B doet
 Huwelijk
o Er zijn twee personen en één relatie
 Triade
o Een dyade dat wordt uitgebreid met een 3de persoon
o Het is onmogelijk voor een individueel lid om de hele groep te controleren
 A heeft geen controle meer over de relatie tussen B en C,…
 Hierdoor ontstaan nieuwe eigenschappen  De groep wordt autonoom
tegenover de samenstellende leden en de onzekerheid neemt toe voor alle
actoren
o Er zijn drie personen en drie relaties
 Verdere uitbreiding
o Een toename van een aantal groepsleden leidt ertoe dat het aantal mogelijke relaties in
de groep sterk toeneemt. De groepen worden dus complexer
 Bij N personen ontstaat er N(N-1)/2 mogelijke relaties tussen de groepsleden
o Wat men kan verwezenlijken binnen een groep wordt in toenemende mate afhankelijk
van de relaties die men heeft met de andere groepsleden
 Men wordt afhankelijk van andere
 Interdependentie = onderlinge afhankelijkheid
 Leidt tot onvrijheid
 Gevolg van onvrijheid = onzekerheid over het verloop van de
interacties
 Sociale groep
o  sociaal aggregaat  toeval
o  sociale categorie  zelfde eigenschappen
 Figuraties
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.1 Sociale groepen
32
o Personen die onderling samenwerken in een groep
 Structuur
o Geheel van figuraties
 Toename van actoren
o Een toename van actoren in een structuur leidt tot toename van figuraties.
o De verschillende interdependenties moeten op elkaar afgestemd worden
 Als A iets wil uitvoeren en daarvoor B en C nodig heeft, dan moet A zowel
instructies geven aan B en C afzonderlijk alsook moet A weten hoe de interactie
tussen B en C moet verlopen om zo’n optimaal mogelijk resultaat te verkrijgen.
o Verandering van directe en indirecte kennis
 Dit is een belangrijke eigenschap in de toename van het aantal groepsleden
o Indirecte kennis
 Wat er zal gebeuren tussen twee andere actoren
 Heeft een toenemend overwicht vergeleken met directe kennis, indien de groep
blijft toenemen in aantal actoren.
 Conclusie
o Interdependentie en onvrijheid gaan hand in hand met specialisatie en arbeidsverdeling
o Onvrijheid  onderlinge afhankelijkheid bij het realiseren van doelen (rekening houden
met wensen van anderen). De macht is niet meer absoluut, maar afhankelijk van
anderen.
o Oncontroleerbaarheid  onzekerheid omtrent afloop interacties, afhankelijk van de
indirecte kennis en door de afhankelijkheid van andere bij doelrealisatie, daarom is er
nood aan coördinatie en algemene regels.
 Samengevat
o Doelrealisatie is afhankelijk van samenwerken
o Samenwerking leidt tot onderlinge afhankelijkheid of interdependentie
o Interdependentie leidt tot onvrijheid van het individu en onvoorspelbaarheid van het
handelingsverloop
o Actoren die samenwerken vormen een figuratie
o Alle figuraties samen vormen een structuur
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.2 Basiskenmerken van groepen
33
 Aggregaat
o Een aantal mensen die zich op dezelfde plaats bevinden
 Sociale categorie
o Een aantal mensen die één of meerdere gemeenschappelijke kenmerken hebben
 Groep
o Is verschillend van een aggregaat of een sociale categorie
o We onderscheiden ze van elkaar op basis van essentiële kenmerken
 Leden van een groep hebben gemeenschappelijke belangen
o Gemeenschappelijk doel zorgt voor gemeenschappelijke belangen
 Postzegelgroep
 Leden van een groep interageren
o Interactie ontstaat niet enkel uit toeval, maar ook om een bepaald doel te
realiseren
 Leden van een groep delen de rechten en plichten verbonden met het
‘lidmaatschap’
o Elke groep heeft eigen regels
 Groepsleden hebben een gedeelde identiteit en een groepsgevoel
o Leden kunnen tot een sociale categorie behoren zonder dat ze het weten,
mar het is onmogelijk om zonder je weet tot een groep te behoren.
 Groepscultuur
o Houdt verband met de betekenis die mensen aan hun interacties in de groep geven
o Waarden en normen
 Groepsstructuur
o Geheel van sociale relaties in een groep
o Verschillende posities en statussen spelen ook een rol.
 Groepscohesie
o De capaciteit van de groep om samen te blijven.
o Stabiliteit en permanentie zijn hier afhankelijk van
 Grote van een groep
 Kleine groep
o Een groep die net zoveel leden heeft dan persoonlijk contact
 Grote groep
o Persoonlijk contact tussen elk en alle leden is niet meer mogelijk
 Cooley
o Maakt een onderscheid tussen type van groep
 Primaire groep
o Primaire groepen zijn klein  leden kennen elkaar persoonlijk. De
contacten zijn face-to-face
o Primaire groepen zijn blijvend
o Primaire groepsrelaties zijn diffuus  alle aspecten van het leven
kunnen aanbod komen, niet enkel beroepsloopbaan maar ook
vrijetijdsbesteding/emotionele leven/financiële situatie/… wordt
besproken
o Primaire groepen zin op emoties gebaseerd en niet-instrumenteel 
relaties draaien rond om wat ze voor elkaar voelen
 Secundaire groep
o Secundaire groepen hebben een variërende grootte  face-to-face
interacties is moeilijk bij een grote groep
o Secundaire groepen hebben een wisselende permanentie  een
ledenwisseling brengt het bestaan van de secundaire groep niet in
gevaar, wat wel het geval is bij een primaire groep
o Relaties in de secundaire groepen zijn gespecialiseerd en
gesegmenteerd  Volledige persoon komt hier niet aanbod, er is enkel
belangstelling voor de persoonlijke kenmerken die aan de basis van de
groep liggen
o Secundaire groepsrelaties zijn formeel en instrumenteel  relaties zijn
gebaseerd op voor-en nadelen van het aangaan van die relaties
 Primaire relaties
 Dyade, triade, primaire groep
 Secundaire relaties
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.3 Groepscultuur en groepsstructuur
34
 Secundaire groep, formele organisaties, bureaucratie, sociale institutie, samenleving
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.4 Formele organisaties
35
 Formele organisatie
o Groep waarvan de organisatie gericht is op het bereiken van een specifiek doel door
een gecoördineerde, collectieve inspanning
 Als leden van een complexe groep een gemeenschappelijk doel willen bereiken,
dan hebben ze een ‘beheersingstructuur’ nodig die de figuraties op elkaar kan
afstellen
o Vaak is dit een secundaire groep
o Prototype hiervan = bureaucratie
 Bureaucratie
o Meest bekende organisatievorm
o Ontwikkeld om op efficiëntie bij het bereiken van een doel te bevorderen
o Het is een administratief systeem
 Kan maar begrepen worden in het kader van mogelijke autoriteiten
o Bestudeert door Max Weber
 Mogelijke autoriteiten
 Macht
o Mogelijkheid om andere mensen iets te laten doen in overeenstemming met
bepaalde regels of dictaten.
 Autoriteit
o Draait om de legitimering van die macht door de ondergeschikten. De
machtsuitoefening wordt als wettig aanvaard.
 Traditionele autoriteit
o De machtuitoefening wordt als legitiem beschouwd als gevolg dat
ze verankerd ligt in het geloof in de onaantastbaarheid van de
traditie
 Charismatische autoriteit
o Verering van een persoon. De autoriteit van deze persoon is
gebaseerd op de kwaliteiten die zijn volgelingen hem/haar
toekennen.
 Traditionele-legale autoriteit
o Gebaseerd op het geloof van de geldigheid van het recht.
o Centraal staat de wettelijkheid van regels en de autoriteit van
gezag.
 Beheersingsysteem
o Elk type van autoriteit heeft een eigen type van administratie of beheersing
 Traditionele autoriteit = stabiele beheersingssysteem
 Charismatische autoriteit = onstabiele beheersingssysteem
 Kenmerken van een bureaucratie
o Posities in de organisaties worden als functies aangeduid
o De relaties tussen verschillende posities vinden plaats op basis van regels
o De regels zijn neergeschreven
o De taken worden op gespecialiseerde wijze uitgevoerd
o Alle functies worden door een formele, hiërarchische ketting in verband gebracht
o Functionarissen werken fulltime en voor een salaris
o Leden van bureaucratie hebben geen eigendomsrecht over de materiële hulpbronnen
 Nadelen aan bureaucratie
o Onpersoonlijk karakter
o Ritueel afhandelen van problemen, geen ruimte voor uitzonderingen
o Inertia = bureaucratie probeert zichzelf in stand te houden
o Goal displacement = ze ontbinden niet nadat ze een doel hebben bereikt, maar vormen
een nieuw doel
2
Het individu binnen de sociale structuur (3.2)
 Sociale relaties
o Verbinden het individuen binnen een groep
o Het is een verband tussen twee of actoren gekenmerkt door de kans dat er interactie
plaatsvindt
o Het hangt af van de numerieke grootte van de groepen waarin ze participeren
2.1 Sociale structuur en de verdeling van het initiatiefrecht en de volgplicht
 Interactie
o Aan interactie zijn er een aantal regels verbonden.
 Samen iets doen gaat gepaard met een begin en een einde
o Verschil tussen interactie en handelen is het wederkerig karakter van de interactie
 Essentieel onderdeel van wederkerigheid bestaat uit het initiatiefrecht en de
volgplicht
 In elke interactie is er dus dominantie aanwezig
 Er is een graad van onderschikking en bovenschikking
 Sociale status = sociale positie
o Hierin neemt een actoren een bepaalde plaats in
 Ralph Linton noemt dit de sociale status
o Is gebaseerd op sociale rangorde
 Sociale positie met veel initiatiefrecht = Hoge sociale status
 Afhankelijkheidspositie = lage sociale status
o De basis is waardering
o Het is een relationeel concept
 Onderscheidt tussen
 Toegeschreven statuspositie
o Positie die een individu ontleent door factoren waar het individu geen vat op
heeft
 Afkomst, geslacht, etniciteit
 Verworven statuspositie
o Verworven op basis van prestaties
 Deze positie kunnen we daardoor ook verliezen
 Statusangst
o Onzekerheid over het behoud van de verworven status
o Het leidt tot het beklemtonen van uiterlijkheden die de status van de persoon
aantonen
 Ontstaan van etiquette
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.2 Sociale status
36
o




Boek britse filosoof Alain de Botton
 Er is meer statusangst in onze tijd omdat carrière in onze tijd belangrijk is
 Carrière en beroepsstatus staat heel centraal in de samenleving  er is druk om die
status te winnen, maar ook angst om die te verliezen
 Op receptie, reünie vraagt men wat iemand doet
Statussymbolen vs. rolattributen
 Statussymbolen
o Uiterlijkheden die de status van de persoon aantonen
 Porche, dure sieraden ,…
 Rolattributen
o Functionele attributen die horen bij een bepaalde status
 Wapen bij een agent
Status is een relationeel concept
o Statussen zijn gebaseerd op sociale rangorde die weerspiegeld worden in
statusindicatoren
Statusindicatoren
o Verticale dimensies van een status
o Op elke dimensie kan men hoog of laag geordend worden.
Statusinconsitentie
o Plaats binnen de hiërarchieën is variabel
 Hoge opleiding, laag inkomen
Grijs kader – Het ontstaan van etiquette – pagina 65
Norbert Elias – etiquette door de adel – statussymbool als een zichtbare beklemtoning van status
Grijs kader – Relatieve belangrijkheid van de werkrol en statusinconsistentie – pagina 65
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Vrouwen verdienen niet evenveel als mannen, ookal beoefenen ze dezelfde job.
De plaats die vrouwen, in Israël, innemen op de arbeidsmarkt komen niet overeen met hun opleiding
37
Grijze kader – Politieke actie bij migranten in Zwisterland – pagina 66
2 groepen van migranten
Gevestigde migranten = hebben rechten met betrekking tot arbeidsmarktparticipatie
Onzekere migranten = seizoensarbeiders, grensarbeiders
 Statusconflict
o Inconsistentie tussen statusindicatoren die wordt ervaren door de interactiepartner
van het subject
 A heeft een hoge status in context 1 en een lage status in context 2. Het gevolg is
dat de interactiepartner niet weet hoe te gedragen
 Zwarte arts leidt tot statusconflict bij sommige patiënten omdat ze een zwarten
kennen met een inferieure status
o Intern  ervaren door de actor zelf
o Extern  ervaren door de interactiepartner
 Marginale mens
o Persoon met hogere status, die inferieur blijft op basis van een andere status
 Samenvatting sociale status
o Status duidt de plaats en rangorde aan die een interactiepersoon inneemt
o Statisch concept
 Prof gebruikt andere termen
o Statusinconsistentie = intern  ervaren door actor zelf
o Statusconflict = extern  ervaren door de interactiepartner
 Sociale rol
o Gedragsverwachtingen  De passende handelingen die bij een bepaalde sociale positie
horen
o Dynamisch aspect van de statuspositie
o Gedragspatroon dat geassocieerd wordt met de rechten, plichten en verwachtingen
gekoppeld aan een positie
o Verwachting met betrekking tot het gedrag van een positiebekleder = niet gericht op het
individu zelf. Het is algemeen. Het is een kenmerk van de sociale positie en niet van de
individu zelf
 Rolverwachting
o Wanneer de leden op perfecte manier aangepast zijn aan de rollen en statussen die ze
bekleden, dan verloopt het sociale leven geordend en voorspelbaar
 Het is essentieel voor het bestaan van sociale structuur
o Reden waarom sociale rollen orde brengen
 Het begrip sociale status, waarin een sociale rol is aan verbonden, is een
relationeel concept
o Experiment Garfinkel
 Gedraag je als een gast  familie wist niet wat er gebeurde en reageerde
verrast, verbijsterd, in shock, angstig,…
o Gender roles
o Rolverdeling in gezondheidszorg
 Illustratie waarbij één positie meerdere rolverwachtingen heeft  arts moet
neutraal zijn, zakelijk, …
 Role set
o Bij elke positie horen een aantal sociale rollen
o Geheel van rolrelaties waarbij personen betrokken zijn op grond van een specifieke
sociale status
o Een specifieke status leidt tot interactie met meerdere personen die deel uitmaken van
verschillende groepen. Ten opzichte van verschillende groepen heeft men een verwacht
rolgedrag.
 Rolspanning
o Tegengestelde aanspraken binnen een role set als gevolg dat verschillende
statusbekleders verschillende belangen nastreven.
o Confrontatie tussen tegenstrijdige rolverwachting die bij één of meerdere sociale
posities horen
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.3 Sociale rol
38
o
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Prof gebruikt andere termen
 Intern rolconflict = rolspanning  conflict tussen rollen die bij één positie horen
 Extern rolconflict = rollenconflict  conflict tussen rollen die bij meedere
posities horen
 Interne en externe rolconflicten schematisch weergegeven
39
 Tegengestelde aanspraken tot een minimum leiden door de role set beheersbaar te maken
o 6 mechanisme die hiervoor kunnen zorgen
 Relatieve belangen die de medeactoren hechten aan de inbreng van de actor. Er
ontstaat een volgorde van prioriteiten als gevolg van verschillende belangen
waardoor tegenstrijdigheden beheersbaar worden
 Welk gedrag prioritair wordt, is afhankelijk van de differentiële machtspositie
van de medeactoren
 Controle over handelen van actoren is afhankelijk van de zichtbaarheid van
zijn/haar handelen
 Het zichtbaar maken van tegenstrijdigheden maakt het mogelijk om het
probleem van tegenstrijdigheden te verplaatsen
 Personen die in de role set een identieke positie aankleden, zullen
geconfronteerd worden met structurele tegenstrijdigheden. Doordat het
probleem structureel is en niet individueel kan het opgelost worden door
bontgenootschap aan te gaan
 Samenvatting centrale kenmerken van de role set
o Elke sociale status heeft een georganiseerde geheel van rolrelaties
o Elek set van relaties heeft niet alleen betrekking op de statusbekleder, maar ook op de
verhouding tussen de medeactoren in de role set
o
o
o
o
In die mate dat de medeactoren binnen de role set verschillende statussen bekleden,
zullen ze ook verschillende belangen nastreven en verwachtingen hebben t.o.v. de
actor.
Dit leidt tot het sociologische probleem hoe die verschillende verwachtingen
integreren, zodat de structuur efficiënt blijft
Een niet goed op elkaar afstellen van de aanspraken leidt tot het in werking treden va
neen aantal mechanismen die het evenwicht opnieuw herstellen
Zelf wanneer die mechanisme in werking zijn, kunnen er situaties ontstaan die toch nog
uit tegenstrijdige aanspraken bestaan. Dit zijn residuele conflicten die effectief
rolgedrag van de actor verhinderen.
Grijs kader – pagina 71
Een extra rolverplichting zijn een extra belasting voor huisvrouwen en leidt tot rolspanning
 Rollenconflict
o Mensen hebben in een complexe samenleving meerdere sociale statussen. Elke
statuspositie heeft een bijhorende sociale rol.
 Carrièrevrouw = conflict tussen rol als moeder en rol als carrièrevrouw
 Palestijnse leraren = conflict tussen rol (joods) ambtenaar en rol als Palestijn
 Rolconflicten vermijden
o Mechanisme om rollenset beheersbaar te houden
 Prioriteiten stellen
 Macht mede-actoren
 Zichtbaarheid handelen
 Zichtbaarheid spanning
 Structureel probleem
 Inkrimpen rollenset (poetsvrouw)
 Rolverwarring
o Rolconfusie
o Persoon weet niet meer hoe hij/zij zicht moet gedragen omdat hij/zij niet kan kiezen
tussen het passend rolgedrag.
 Roldistantiëring
o Persoon is in staat, om binnen het invullen van de rolverwachting, voldoende
individualiteit aan te brengen
 Rolsegregatie
o Persoon moet zich passend kunnen gedragen in diverse situaties
o Een verwacht gedrag dat in één situatie past, past daarom niet in een andere situatie
o De capaciteit om gedrag aan te passen  rolverwarring
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Grijs kader – rollenconflicten en het dilemma van Palestijnse leraren in Israël – pagina 72
40
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3
41
Begrippenlijst
Sociale structuur
Het geheel van de verhoudingen tussen de leden van een sociale
groep.
Groepsstructuur
Sociale relaties in de groep waarbij posities, statussen en rollen een
belangrijke rol spelen.
Groepscultuur
betekenis die mensen geven aan de interacties binnen die groep. +
de waarden en normen van de groep.
Figuratie
‘Samen handelen’
Groep mensen die samen een afhankelijkheidsverband vormen, die
met elkaar samenwerken.
=> interdependentie, onvrijheid, ongecontroleerdheid =>
Onzekerheid
Het geheel van figuraties = de structuur
Indirecte kennis
Wat persoon A denkt dat er zal gebeuren tss 2 andere personen.
Geen deel van de relatie.
Onvrijheid
1) Afhankelijkheid voor het realiseren van gestelde doelen
2) Macht = relatief (Individuele macht is afhankelijk vd macht vd
andere actoren.)
Groep
- 1. Gemeenschappelijke belangen.
- 2. Interactie om hun doel te bereiken.
- 3. Gemeenschappelijke rechten en plichten
- 4. Gedeelde identiteit en een groepsgevoel
→ Het is onmogelijk om tot een groep te behoren zonder het te
beseffen.
Aggregaat
Aantal mensen die zich op dezelfde plaats bevinden
Sociale categorie
Aantal mensen met eenzelfde gemeenschappelijk kenmerk. Vb – Alle
16 jarige volleyballers.
Formele organisatie
Groep waarvan de organisatie gericht is op het bereiken van een
specifiek doel door een gecoördineerde, collectieve inspanning.
Bureaucratie
Formele organisatie gekenmerkt door gezag-hiërarchie,
arbeidsverdeling, benoeming obv van vakkennis, nadruk op
geschreven regels, procedures en documenten, en een strikte
scheiding tussen het privé-leven en de werkomgeving (Weber)
1) Macht


2) Autoriteit
Capaciteit om mensen te doen handelen volgens regels met
of zonder hun goedkeuring.
Het vermogen v/e actor om in interactie zijn/haar
doelstellingen te verwezenlijken, zelfs tegen de wil vd
andere(n) in. (Weber)
Legitimering van de macht, ondergeschikten ervaren
machtsuitoefening als rechtmatig (‘sociaal aanvaarde macht’).




2b) Charismatische
autoriteit




2c) Rationeel-legale
autoriteit






Geloof van de onaantastbaarheid van tradities
Via bloedverwantschap overgedragen.
Stabiele beheersingssystemen, maar sterk particularistisch:
gebonden aan specifieke personen en plaatsen.
Persoonlijke afhankelijkheidsrelaties (interdependenties)
oefenen een grote invloed uit (vb. feodale
beheersingssysteem).
Verering van personen
Onstabiele beheersingssystemen, want gebaseerd op
persoonlijke relaties tussen charismatische leiders en hun
volgelingen.
 Aan één persoon gebonden.
Leiderschapsopvolging vormt een probleem.
Ontstaat vooral tijdens periodes van snelle sociale
veranderingen en in crisissituaties.
Geloof in de geldigheid van het recht.
De ‘wettelijkheid’ van regels en de autoriteit van
gezagsdragers staan hier centraal.
Leidt tot het ontstaan van precieze en universele
beheersingssystemen
Bv.: Bureaucratie:
Individuele handelingen worden geregeld door regels.
Doel regels = realiseren van specifieke
organisatiedoeleinden.
3) Beheersings-systemen
Elk type van autoriteit heeft een eigen type van
administratie/beheering.
Sociale relatie
Sociale verhouding tussen 2 mensen, gekenmerkt door de kans op
het voorkomen van interactie.
Gedragsregels
Sociale statuspositie waaraan een specifieke rol verbonden is.
Onderschikking en
Bovenschikking
Macht obv autoriteit: Volgplicht en initiatiefrecht.
In elke interactie is dominantie/overheersing inherent aanwezig.
Macht


Sociale positie
Dwingend, berust op sociale relaties, structurele basis,
symbolisch.
Actor kan binnen een sociale relatie zijn wil op leggen
ondanks weerstand van de medeactor. (Weber)
De plaats die een persoon inneemt in een netwerk van sociale
verhoudingen.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2a) Traditionele autoriteit
42
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
43
Sociale rol
Het dynamische aspect vd statuspositie; het is het gedragspatroon
dat verbonden is met de rechten en plichten of de verwachtingen
gekoppeld aan de sociale positie.
(Sociale) status
De plaats die iemand inneemt in de rangorde van sociale posities en
die door het bezitten van initiatiefrecht en/of volgplicht bepaald
wordt obv het behoren tot een bepaalde groep, of prestaties.
STATISCH <> (Sociale) rol.
Toegeschreven status
Status toegekend obv geboorte of van onveranderlijke
eigenschappen zoals sekse of etniciteit.
Verworven status
Verworven statuspositie wordt door een persoon zelf obv prestaties
(met variërende inspanning) verworven.
Statusangst
Onzekerheid over het behoud van een verworven status.
Statusindicatoren
Weerspiegelt de sociale rangorde.
Vb: Inkomen, opleiding, politieke rechten…
Elke indicator staat voor een hiërarchie
Vb: hiërarchie van inkomens, opleidingsniveaus, rechten
Hiërarchieën hangen samen
=> Iemand met een hoge opleiding heeft ook een hoog inkomen en
beschikt over alle politieke rechten.
Statusinconsistentie
Plaatsen binnen de hiërarchieën zijn variabel.
Ontbreken van overeenstemming tussen de verschillende dimensies
die samen een status bepalen.
DOOR HET SUBJECT ZELF.
Status-kristallisatie
Plaatsen binnen de hiërarchieën zijn consistent.
Samen vloeien vd verschillende dimensies die samen een status
bepalen.
Statusconflict
Situatie waarin de statussen die iemand in verschillende sociale
relaties inneemt niet parallel lopen, en waarin de rechten die met
één status verweven zijn niet samengaan met de rechten van een
andere status.
DOOR DE INTERACTIEPARTNER VAN HET SUBJECT.
Marginale mens
Een persoon die een hogere status krijgt maar niet over de andere
statuskenmerken beschikt om tot die hogere statusgroep te
behoren, en tegelijkertijd ook niet meer volledig tot de lagere
statusgroep behoort. (Hughes)
Sociale mobiliteit
De op- of neerwaartse bewegingen van individuen of groepen tussen
verschillende posities in een systeem van sociale stratificatie, tijdens
de loopbaan v/e persoon, of vd ene generatie op de andere (intra- of
intergenerationeel).
Gezag/autoriteit
Gelegitimeerde macht. Aanvaarden van initiatiefrecht en volgplicht.
(Sociale) rol
Gedragspatroon verbonden met rechten en plichten
Of de verwachtingen gekoppeld aan een positie.
DYNAMISCH <> (Sociale) status.
Rolverwachting
Het gedrag dat verwacht wordt van iemand die een bepaalde status
heeft of een bepaalde positie inneemt.
Rollenset (role-set)
Het geheel van rollen dat samengaat met één welbepaalde sociale
positie. Vb: Prof lesgeven en examens opstellen
Rolspanning
Spanning veroorzaakt door de onmogelijkheid tegemoet te komen
aan de verwachtingen van andere actoren in de role-set.
-> Structureel probleem



Enkelvoudige statuspositie, interacties met leden van
verschillende groepen.
Tegenstrijdige aanspraken binnen rollenset mogelijk.
Mechanismen die rollenset beheersbaar maken.
-> Ontstaat omdat er een spanning is BINNEN een bepaalde rol
Vb: huisvrouw: zorgtaken en huishoudtaken.
Rollenconflict
Conflict dat met het vervullen van meerdere rolverwachtingen
samenhangt omdat met de verschillende posities die een individu
inneemt tegenstrijdige of onverenigbare rollen verbonden zijn.
Structurele ambivalentie
Een situatie waarin vanuit de sociale verhoudingen tegenstrijdige
eisen aan personen gesteld worden. (Merton)
Rolsegregatie
De situatie waarin de meeste rollen worden vervuld op verschillende
tijdstippen en in een andere context, zodat in elke situatie een
passend rolgedrag kan worden aangenomen.
Rolverwarring
Verwarring die ontstaat wanneer iemand niet weet hoe hij/zij zich in
een situatie moet gedragen omdat hij/zij het passende rolgedrag
niet kan kiezen.
Roldistantiëring
Het aanbrengen van individualiteit in het invullen van
rolverwachtingen
Structureel effect
Het individuele effect van x op y wordt beïnvloed door de verdeling
van x binnen de groep.
Individuele niveau is afhankelijk vd ruimere context.
Kenmerken… beïnvloeden kenmerken…
1) Groepen <> groepen
2) Groepen <> individuen
Ecologische fout: inductie…
3) Groepen en individuen <> individu
EXAMEN
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
-> Ontstaat waarin een conflict is TUSSEN 2 rollen
Vb: carrière en kinderen
44
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Structurele factor
45
Extern deelaspect v/e sociale eenheid. Kenmerk v/e systeem van
sociale relaties en groepen dat verschillen veroorzaakt mbt de
manier waarop interacties tussen mensen een invloed hebben op
deze mensen.
HOOFDSTUK 4
Institutionalisatie en socialisatie
1
Institutionalisatie
1.1 Omschrijving
 Primaire instituties
o Beantwoorden direct op de basisbehoeften van het individu
 Voortplanting  kerngezin, huwelijk
 Zorg voor kinderen  gezin, onderwijs
 Zingeving  kerk, religie
 Materieel levenshoud  economisch systeem
 Secundaire instituties
o Stelsel van sociale controle
 Integratie en instandhouding van priamire instituties
 Eindtermen onderwijs  politiek
 Echtscheiding regelen  rechtssysteem
 Minimum levensstandaard verzekeren  overheid
 Kenmerken instituties
o Doelen en middelen
o Taakverdeling + onderlinge verhouding
o Netwerken, groepen
o Bestraffin afwijking van regels
o Rolverwachtingen
 Basis voor het ontstaan van organisaties met eigen structuur en cultuur
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Institutie/ instelling
o Samenstelling van rollen (een structuur), die het gedrag van de leden van de
gemeenschap reguleert op grond van de waarde (een cultuur) van die gemeenschap dit
met de bedoeling bepaalde behoefte te voldoen
 Opvoeding
o Het zijn door de samenleving ontworpen en opgelegde handelingspatronen
o Het is de manier waarop essentiële taken uitgevoerd worden en menselijke behoeften
bevredigd worden op een maatschappelijk voorgeschreven manier
 Institutionalisatieproces
o De normatieve aspecten van de cultuur worden betrokken op bepaalde
sociaalstructurele componenten
 Een samenstelling van rollen (structuur) die het gedrag reguleert in functie van
de waarden (cultuur) van de gemeenschap met de bedoeling aan bepaalde
behoefte te voldoen
 Taak van instituties
o Ze zorgen voor en regelen een aantal universele aspecten van het menselijk samenleven
door het opleggen van passende interactiepatronen
46
 Voorbeeld
Doelen
Hoe ze te realiseren
Wie doet wat?
Rolverwachtingen
Sancties
Behoefte  kennisverwerving
Behoefte = kennisverwerven
Doel = kennis overdragen, kennis verwerven met als einddoel
een diploma
Lesgeven, examens, stages,…
Er is vraag naar taakverdeling = structureel component
Studenten, assisenten, proffen
Regulering relatie prof en student
Les geven vs. les volgen
Schorsing, ontslag
Georganiseerde sociale eenheden
De Unif is een specifieke organisatie binnen de institutie
‘onderwijs’
Er zijn netwerkvormingen, faculteitraden,
studentenvertegenwoordigers,…
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.2 Ontstaan van instituties
47
 Instituties
o Het zijn historische constructies en verschillen naar ontstaanscontext
 Historisch impliceert menselijk, dus het zijn ook menselijke constructies
 Zeer veel verschillende manieren om een gezin te vormen. Dit is niet hetzelfde in
verschillende culturen.
 Onze gezinsvromen vernaderen doorheen de tijd: Toename echtscheidingen,
nieuw samengestelde gezinnen, vrouwen gaan gaan werken,…
 Malinowski
 Primaire instituties
 Voorziening of institutie die de behoefte bevredigen
 Het zijn directe antwoorden op de behoeften van het individu
 Huwelijk en gezin  zij bieden bescherming en verdediging
 Secundaire instituties
 Institutie die tot de integratie van de primaire instituties leiden
 Opdat er een huwelijk zou kunnen bestaan, moeten er bepaalde gedragsregels
ontwikkeld worden
 Instituties
o Leiden tot het ontstaan van organisaties waarin de institutionele regelingen een realiteit
worden
o Kenmerken van instituties die leiden tot het ontstaan van organisaties
 Bepalen de doelen en de wijze waarop die doelen gerealiseerd kunnen worden
 Bepalen wie wat doet en hoe de onderlinge verhoudingen tussen actoren zijn
 Doordat mesnen samen doelen op een voorgeschrven wijze realiseren, ontstaan
er netwerken tussen mensen die de kern van een groep uitmaken
 Wie afwijkt van de regels, wordt gesanctioneerd
 Ze scheppen verwachtingen ten aanzien van de mensen met wie men samne
doelen probeert te realiseren
 Institutionalisering
o Omvat twee op elkaar ingrijpende deelprocessen
 Cultuurvorming  ontwikkeling van waarde en normen
 Structuurvorming  ontwikkeling van een rollenpatroon
o De waarden bepalen de rolleninhoud , maar het vormen van rollen ledit ook tot het
anapassen van waarden.
Grijs kader: De historiciteit van voortplanning en familie – p.83
 Fases in het ontstaan van instituties
o Beschreven door Berger en Luckmann
 Hun idee  elke vorm van menselijk samen handelen is een menselijk product
 3 verschillende fases
 Externalisatie
o Ontwikkelen van handelingsvormen
o Het ingrijpen in de externe omgeving (praxis) vermenselijke van de natuur =
heeft invloed op de wijze waarop mensen met elkaar samenleven  er worden
samenhandelingspatronen of structuren ontworpen
 Objectivatie
o Bestaande handelingsvormen worden voor de nieuwe generatie een objectieve
werkelijkheid
o Belangrijk dat de objectieve realiteiten ontdaan worden van hun subjectiviteit
 De verwijzingen naar de menselijke oorsprong van instituties worden
verdoezelds
 De nieuwe generatie stelt de vraag ‘waarom’ “Waarom deze gezinsvorm?” 
antwoord is te vinden in het feiten dat een institutie een transcendentaal
karakter heeft  wat leidt tot het legitimeren van de institutie
o Legitimatie
 Als rechtmatig en wenselijk doen overkomen
 4 niveaus
 Traditie
o Er is kennis waarop dingen gewoonlijk worden gedaan
o Continuering in de tijd van een bepaalde handeling is voldoende
om als voorbeeldfunctie te dienen
 Elk gezin wilt een eigen stek
 Volkswijsheid
o Er zijn uitspraken en gezegden (kadertjes bij oma’s)
o Kernachtige samenvattingen dienen als richtlijnen voor het
dagelijks handelen
 ‘Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens andes’
 Legitimatietheorieën per institutie
o Er zijn expliciete verantwoordingen per institutie
o Nadrukkelijke verdediging van kenmerken van bepaalde instituties
 Wettelijke bescherming van de gezinswoning
 Wereldbeschouwingen
o Er ontstaan wereldbeschouwingen en ideologieën
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.3 De voortzetting in de tijd van instituties
48

Ideologieën waarbij de rechten van het individu centraal
staan
 Deze vier niveaus dragen bij tot het creëren van het objectieve karakter
van instituties
 Internalisatie
o In het socialisatieproces worden institutionele regelingen door de leden van de
samenleving geïnternaliseerd
o De manier waarop het handelen moet gebeuren, maakt door dit
internalisatieproces deel uit van de persoonlijkheid
2
Socialisatie
2.1 Omschrijving
 Socialisering of socialisatie
o Het proces waarbij een persoon de gewoonten, waarden en normen, kennis van een
gegeven groep of maatschappij aanleert, om in die groep of gemeenschap te kunnen
functioneren.
 Het socialisatieproces bereidt dus voor op het maatschappelijk leven
o Het omvat twee zaken
 Continuïteit van de maatschappelijke organisaties van een gemeenschap
bewerkstelligd , door de overdracht van cruciale apsecten van de maatschappelijke
organisaties
 Persoon wordt opgenomen in een gemeenschap en verweft het vermogen om
rollen aan te leren. Hierdoor kan een individu zich aanpassen aan nieuwe sociale
omgevingen
 Primaire socialisering
 Socialisering wordt gebruikt met betrekking op de kinderjaren
 Maar is toch een continu proces, dat plaatsvindt gedurende alle fasen van de
levenscyclus  telkens de sociale omstandigheden van het individu wijzigen
vindt er een (re)socialisatie plaats
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.2 De belangrijkste socialisatietheorieën
49
2.3 George Herbert Mead
 Mead
o Zijn centrale vraag  hoe ontwikkelen kinderen een identiteit of zelfbewustzijn= mind
in relatie tot hun sociale omgeving? Wat zijn de eerste fase van vermaatschappelijking
van het kind?
 Antwoord  een sociaal leerproces op basis van de interactie tussen kind en
sociale omgeving
 Ontwikkeling zelfbewustzijn = mind of identiteit is een sociaal proces
o Het menselijk vermogen om zichzelf als voorwerp te nemen van denken en handelen
o Ontwikkeling van een moreel geweten
 Twee centrale factoren
o Taal  maakt complexe interactiepatronen mogelijk die kenmerkend zijn voor het
sociale leven van de mensen.
 Interactie is een noodzakelijke voorwaarde bij de ontwikkeling van het bewustzijn
o Role talking  capaciteit om zich in de plaats van anderen te stellen
 Kern van socialisatieproces
o Het onstaan van het zelfbewustzijn
 Een sociaal proces dat uiteindleijk moet leiden tot de volwassenheid van een
persoon
 Dit proces bestaat, volgens Mead, uit twee duidelijk te onderscheiden fasen
 The play stage
 The game stage
o Het onstaan van het zelfbewustzijn door imitatie
 Kind imiteert op jonge leeftijd personen uit de omgeving. Ze begrijpen niet wat ze
doen, maar is wel de aanloop tot het eigenlijke play stadium en bereidt het kind
voor op role talking
2.3.1 Play stage
 Play stage (3-6 jaar)  ontstaan zelfbewustzijn
o Gedragspatronen van andere in een spel overnemen
o Ze vervullen een reeks van dubbele rollen  door die dubbele rol leren ze de houding
van die andere persoon ten opzichte van zichzelf te exploreren.
 Kind dat met de pop speelt. Het kind vervult de rol van ‘moeder’ en laten de pop
hun eigen rol spelen/ rol van het kind
o Ze leren, door het vertolken van de verschillende rollen, een onderscheid te maken
tussen zichzelf en de rol die het speelt  het zelfbewustzijn kan ontwikkelen
 Game stage (+7)
o Impliceert een meer georganiseerde sociale activiteiten
o Ze leren rekening houden met attitudes en rollen van meerdere anderen tegelijkertijd
die bij een bepaalde activiteit betrokken zijn
 Voetbal
 Er zijn spelers en supporters
 Er is hier een duidelijke rolverwachting
 Men moet rekening houden met de rol van alle deelnemers
o Het geheel van rollen van diegene die bij een georgaiseerde activiteit zijn betrokken,
noemt Mead, ‘the other’
 Taking role of the other = de groep
o In dit stadium ziet het kind zich dus niet langer uitsluitend vanuit het standpunt van de
‘significant others’ maar ook vanuit het gezichtspunt van de groep als geheel
o Door role-talking verwerft men niet enkel inzicht in het groepsleven, maar ok meer
zelfkennis
Grijs kader – culturele verschillen met betrekking tot georganiseerde spelen – pagina 92
 Generalized other
o De rollen van leden uit allerlei georganiseerde groepen
o Op dit moment min of meer volwassen persoon die, op sociaal aanvaardbare wijze kan
functioneren.
o Ontwikkeling zelfbewustzijn  men bekijkt zichzelf vanuit het geheel van de
rolverwachtingen die anderen hebben
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.3.2 Game stage
50
 Opdeling zelfbewustzijn
 Een sociaal deel  me
 Een indiviudeel deel  I
 Me
o
o
o
Het is het gesocialiseerd aspect van de persoonlijkheid
De houding die de gemeenschap als norm oplegt
Het wordt aangevoeld als logisch, normaal
 Wat is vrouwelijk?
 I
o
o
o
o
Het is de niet gesocialiseerde aspect van de persoonlijkheid
De persoon is niet altijd ‘berekenbaar’
Het is het individuele, het subjectieve
Reageert op het Me
 Impulsief, creatief, autonoom
 Samengevat
o Het socialiseringsproces is een sociaal leerproces  menselijk gedrag is hoofdzakelijk
aangeleerd gedrag
o Het zelfbewustzijn is een dynamisch, geen statisch gegeven, dat in een sociaal proces
ontstaat
o We hebben interactie nodig voor de ontwikkeling van intelligentie
 Harmonisch gestructureerd
o Voor een adequatie integratie van het self is het noodzakelijk dat het sociale proces
waarin het self zich ontwikkelt, harmonisch gestructureerd is
2.4 Jean Piaget (niet kennen)
2.5 Sigmund Freud (niet kennen)
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.6 Margaret Mead
51
 Socialisatie is cultureel bepaald
o Culturele organisaties van een samenleving oefenen een invloed uit op de ontwikkeling
van de persoonlijkheid
 Mead
o Cultuurvergelijkende studie van ontwikkeling van menselijke persoonlijkheid
o Focus op geslachtsdifferentiatie
 Onderscheid tussen jongens en meisjes in het Westen ook aanwezig in andere
culturen?
 Studie 1 ‘Coming of Age in Samoa’
o Problemen die onze Westerse samenleving, tijdens de puberteit, voorkomen, komen die
ook voor elders?
 Studie 2 ‘Seks and temperament in three primitive societies’
 Conclusie
 Westerse geslachtsrollen zijn culturele constructies in plaats van biologische
verschillen
 De menselijke persoonlijkheid is plastisch
Identiteit en zelfbeeld
 Internalisatie
o Door internalisatie van de veralgemeende andere kan het kind zichzelf als ‘ik’
aanduiden.
 Mentale contstructie
o Hierdoor wordt het mogelijk om de vraag ‘wie ben ik’ of ‘hoe ben ik’ te stellen.
o Het antwoord op zo’n vraag bepaalt de identiteit van het kind. Vaak verwijst het
antwoord naar grotere sociale gehelen waarvan het kind deel uitmaakt.
 Het grotere geheel ervaart het kind via de rolverwachting die aan haar/hem gesteld
wordt  generalised other
 Zelfwaardering
o Identiteit gaat ook samen met bepalde gevoelens  gevoelens die we ten opzichte van
onszelf hebben
o De gevoelens zijn het resultaat van de inschatting van de wijze waarop andere ons
evalueren
o De evaluatie die we op onszelf toepassen, wordt aangeduid als zeflbeeld
 Cooley
o Looking-glass self
 In zijn theorie geeft hij de wijze waarop mensen zichzelf evalueren weer
o Hoe evalueren mensen zichzelf?
 Door zicht te spiegelen aan anderen
o Spiegelbeeldzelf
 We stellen ons voor hoe anderen ons zien
 We kunnen denken dat andere ons groot en mager zien, of kort en dik
 We interpreteren de reacties van anderen, we vormen ons idee van hun
oordeel
 Wat vinden andere ervan dat we groot of klein, dik of dun zijn?
 We ontwikkelen een zelfbeeld op basis van ons idee over de evaluaties van de
andere
 Het idee dat andere ons mooi vinden, kan leiden tot gevoelens van trots
en een positief zelfbeeld
o De ontwikkeling van het zelfbeeld is berust niet noodzakelijkerwijze op accurate
evaluaties
o De ontwikkeling van het self is een continu, levenslang proces. Het self is een nooit
afgewerkt product
 Samengevat
o Mead en Cooley stellen beide dat we onszelf zien zoals de andere ons zien
o Mensen proberen de wijze waarop ze bij andere over te komen te manipuleren.
o De invloed van de sociale structuur
 De wederzijdse beïnvloeding van zelfbeelden lijkt onderhevig te zijn aan
statusverschillen
 Lage status = weinig invloed
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3
52
4
Emoties
 Zelfbewustzijn
o Ontstaan is sociaal
o Het is mee gevormd door emoties
 Emoties treden ook op als gedragsregulatoren
o Bv. angst en schuld verhinderen ongewenst sociaal gedrag
 Emoties: nature vs. nurture
o Is een emotie aangeboren of onstaat het als gevolg van een socialisatieproces
 Invloed van sociale eenheid
o De sociale eenheid heeft invloed op de vorm die onze emoties aannemen
 Welke emoties in welke omstandigheden gepast zijn is sociaal bepaald en
aangeleerd
 Emoties worden sociaal uitgelokt
o Kan gebeuren door film, muziek, maar ook de groep van mensen waarvan iemand deel
uitmaakt oefent een invloed uit op de wijze waarop menselijke emoties beleefd worden
o Emoties worden sociaal gestructureerd  de groep mensen waartoe je behoort kan
bepalen of je gelukkig, verdrietig, angstig,… voelt.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
5
53
Kinderculturen: ‘Peergroups’ en socialisatie
 Socialisatietheorieën
o Ze veronderstellen dat socialisatie een proces is waarbij kinderen zich aanpassen aan
de samenleving en de waarden en normen van deze samenleving internaliseren
 Ze hanteren een deterministische benadering  kinderen zijn de passieve
ontvangers van de opvoedsingsstrategieën van hun ouders en andere volwassenen
 Een constructivistische benadering  houdt in dat ze kinderen beschouwen als
actoren die actief informatie uit hun omgeving halen en daarmee hun conceptie
van de werkelijkheid vormen alsook hun houding tegenover de werkelijkheid
 Het kind doorloopt daarbij verschillende fases van ontwikkeling
 Piagets model van intellectuele ontwikkeling
 Meads benadering van de ontplooiing van de identiteit
 Deterministische benadering
o Is beperkt omdat ze het socialisatieproces beschouwt als een eenrichtingsverkeer van
de volwassenen en hun samenleving naar kinderen toe
 Constructivistische benadering
o Socialisatie is een actief leerproces
o Men blijft kinderen wel beschouwen als onvolwaardige leden van de samenleving
o De kindertijd wordt gezien als een stadium in de ontwikkeling naar volwassenheid
 Beide benaderingen onderschatten de autonome invloed van de leefwereld van de kinderen
 Peergroups
o Er is altijd al aandacht geweest voor de invloed van leeftijdgenootjes op het
socialisatieproces
o Kenmerken van deze benadering
 Kinderen worden beschouwd als een sociale categorie
 Het gedrag van kinderen is functie van hun participatie aan de collectieve
activiteiten van deze kindergemeenschappen
 Kinderen zijn zowel lid van deze kindergemeenschappen als van de dominante
gemeenschap van de volwassenen
 Sociale categorie
o Naast leeftijd is geslacht ook een sociale categorie
 Geslacht vormt al van jonge leeftijd een relevant sociaal criterium
 De relevante van geslahct als sociale categorie neemt toe gedurende de
kindertijd en bereikt een maximum vóór de intrede van de adolescentie
o Gevolg van geslachtsdifferentiatie
 Een doorgegeven geslachtssegreagtie van de leefwereld van kinderen
 De segregatie blijkt vooral uit het feit dat kinderen dyadische contacten
met kinderen van het andere geslacht mijden
 Dit leidt tot een scheiding van meisjes en jongens  twee verschillende
leefwerelden
 Meisjes cultuur
 Weinig ruimte voor conflict en competitie
 Leren een meer coöperatieve manier van beïnvloeden en het
verwerven van middelen aan
 Ze trachten elkaar te overtuigen/ hanteren andere strategieën om
de groepsharmonie te behouden
 Ze nemen liever deel aan activiteiten die gekenmerkd zijn door
indirecte vormen van competitie, gericht op het halen van
standaarden
 Ze zoeken de stabiliserende invloeden van volwassenen opq
6
Rolsocialisatie
 Socialisering bij volwassenen
o Telkens bij een nieuwe situatie, verandering in de sociale leefwereld, zal dergelijk proces
plaatsgrijpen
 Verloop van rolsocialisatie bij adolescenten en volwassenen
o Het kan gezien worden in afzonderlijke stadia
 Waarbij elk stadium wordt beschouwd als een fase van toenemende
bewustwording van de impliciete en expliciete rolverwachting, het gedrag, de
aangepaste houding en waarde, kennis en vaardigheden die met de nieuwe
positie samen gaan
o Elk stadium omvat een wisselkwerking tussen de rolaspirant en de rolverwachting
vanuit de omgeving
 De stadia
o 1ste stadium
 Heeft een anticiperend karakter
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
o
 Jongens cultuur
 Ze organiseren activiteiten ver weg van de controle door het
toezicht van volwassenen
 Nemen sneller initiatief
 Ontwikkelen eigen regels en standaarden
 Ze komen sneller tot vorming van status-en machtsrangorrde
 Er is meer ruimte voor conflict en competitie
Gevolgen van geslachtsdifferetiële sociale leerprocessen
 Ze hebben verschillende strategieën ontwikkeld om competitie op te lossen
54
 De rolaspirant neemt de nieuwe positie nog niet in maar heeft wel al enkele
verwachtingen met betrekking tot de rolvervulling
 Het is een mentale voorbereiding op een eventuele rolvervulling
o 2de stadium
 Formele periode
 Leren van de formele verwachtingen die samen gaan met rol
de
o 3 stadium
 Informele stadium
 Omvat informeel gedrag  men leert ze door interactie met collega’s
o 4de stadium
 Meer persoonlijke fase
 Stelt in staat om de eigen verwachtingen en opvattingen aan de rol op te
dringen
 Meest centrale rolsocialisatie
o Geslachtsrolsocialisatie
 Komt in elke samenleving voort
 Gebeurt onder ander door de wijze hoe moeders met hun kinderen omgaat,
alsook de massamedia speelt een rol
 Passend gedragspatroon
o Ontwikkelt men tijdens het socialisatieproces
 Traditoneel
 Vrouwen  passief, huiselijk, sociaal, afhankelijk, afwachtend, normaal om
openlijke emoties te uiten
 Vrouwelijke rolverwachtingen komen onder druk te staan onder
invloed van de feministische bewegingen
 Mannen  actief, onafhankelijk, agressief, ondernemend en doelgericht
Grijze kader – geslachtsverschillen in spelgedrag van éénjarigen – pagina 107
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Grijze kader – geslachtsrolsocialisatie in de media – pagina 107
55
7
Socialisatie en structuren
7.1 De structuur van het gezin
 Gezin
o Belangrijkste instelling waarbinnen de eerste fasen van het socialisatieproces
plaatsgrijpen
o Het vertoont alle eigenschappen van een primaire groep
 Die eigenschappen vormen de basis voor de ontwikkeling van een gezonde
persoonlijkheid als de motivatie om te leren
o Het kan ook beschouwd worden als vertegenwoordiger van de maatschappij
o Fungeert ook als een soort vertaler van de voor het kind relevantie waarden en normen
uit de maatschappij alsook een cultuurfilter
 Structurele kenmerken
o Gemiddelde leeftijd binnen het gezin, geslachtsratio, aantal kinderen
7.2 Het gezin binnen de sociale structuur
 Sociale klassepositie
o De waarden en normen dat kinderen meekrijgen is onder andere afhankelijk van de
sociale klassepositie die de ouders in de samenleving innemen
 Sociale klassen
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Structurele kenmerken van een gezin oefenen belangrijke invloed uit op de
intellectuele ontwikkeling van het kind
 Zaken de invloed hebben op de intelligentie
 Gezinsgrootte
o Een klein gezin zou beter zijn voor de intelectuele ontwikkeling. De
eerst geboren socren meestal hoger op IQ tests
o Belangrijk is de hoeveelheid van hulpmiddelen die ouders onder de
kinderen moeten verdelen
 Resource dilution theory  hoe meer kinderen, hoe meer de
aanwezige middelen verspreid moeten worden
o Algemeen intelligentieniveau daalt door de aanwezigheid van jonge
kinderen
 Geboorterang
o Eerst geborenen
o Moeten vaak heel vroeg verantwoordelijkheid dragen voor de
kleinere zussen of broers  stimulans voor de geestelijke
ontwikkeling van het eerste kind
o Ze nemen minder risicio’s
o Ze kunnen angstiger zijn
o Er onstaat een restrictieve houding tegenover het eerste kind
o De vele controle van ouders op hun eerste kind werkt als rem
op de creativiteit
o Studie naar relatie tussen geboorterang en sociale atttudie
o Eerste geborenen hebben een eerder conservatieve sociale
attitude en lager geborenen een progressievere
 Verklaring  eerst geborenen zijn sterker, groter en
hebben een intellectuele hogere ontwikkeling dan de
jongere broers/zussen = ze nemen dominante plaats in
onder de kinderen. Later geborenen bekleden een
ondergeschikte positie en zoeken steeds naar de
gelegenheid om zich te onderscheiden van hun oudere
broer/zus waardoor ze attitudes creeëren die eerder op
veranderig gericht zijn, dan het aanvaaren van autoriteit =
ze verwerpen autoriteit
o De structurele locatie binnen het gezin zou belangrijker zijn dan
de structurele locatie binnen de hele samenleving om dit te
verklaren
 Geboorteafstand
o Het negatieve effect van het innemen van een van de laaste posities
in de kinderrij vervalt wanneer de intervalperiodes tussen de
geboorten relatief lang zijn
56
o
o
o
Het al dan niet bezitten van eigendom en controle over de productiemiddelen
Bijkomende kenmerk  het al dan niet uitoefenen van controle over werknemers
Het heeft dus betrekking op een groep van mensen die in soortgelijke
arbeidsomstandigheden verkeert
 Soorten sociale klassen
o Arbeiders  afhankelijke positie. Ze ontvangn leiding van anderen
o Midden klasse  hier wordt al meer leiding uitgeoefend
o Hogere klassen  hier spelen scholing, leidinggevende verantwoordelijkheden en
eigendom van prodcutiemiddelen een nog sterkere rol
 Kohn
o Stelde vast, naar gelang de eisen van het beroepsleven van de vader, er verschillende
waarde belangrijk worden gevonden bij de opvoeding
 Waardeoverdracht aan kinderen wordt beïnvloedt door arbeidsomstandigheden
 Antwoord op hoe het komt dat type werk hierin meespeelt
 Arbeiders  meestal sterk gsuperviseerd en er is geen ruimte voor eigen
inbreng  arbeidskinderen moeten gehoorzamen
 Middenklassenouders  verkeren in een arbeidssituatie die gekenmerkt
wordt door eigen intitiatief en creativiteit. Ze stimuleren nieuwsgierigheid,
zelfcontrole, kans om zichzelf te zijn, motiveren van hun kinderen door middel
van argumentatie
Grijze kader – socialisatie in context: politieke socialisatie in de school – pagina 112
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
7.3 Referentiegroeptheorie
57
 Referentiegroeptheorie
o Mead  Enkel die groep waartoe men zelf behoort, oefenen invloed uit op het gedrag
o Begrip geïntroduceerd door Merton en Lazardsfeld
 Stouffer
o Studie van moreel van Amerikaanse soldaten
 Hoe kleiner de kans op promotie, hoe positiever ten opzichten van promotiekansen
 Relatieve deprivatie  het gevoel iets ontzegd te worden is relatief, niet absoluut
maar relatief
 Zijn de promotiekansen gusntig, dan is de soldaat geneigd om zicht te
vergelijken met de vele mensen die wél gepromoveerrd werden, ze gaan zich
dus benadeeld voelen
 Merton
o Toonde aan dat relatieve deprivatie moet gezien worden als een specifiek geval van het
fenomeen ‘referentiegroep’
 Normatieve referentiegroep
o Bron van waarde en normen waarop een persoon zijn gedrag afstemt
 Comparatieve referentiegroep
o Fungeert als een vergelijkingsbasis en door een individu wordt aangewend
om zijn eigen situatie te beoordelen
 Welke groep is een referentiegroep
o Individue bepaalt zelf welke groep als referentiekader dient voor hun gedrag
o Welke factoren bepalen of een individu een groep als referentiegroep ziet?
 Wanneer de het lidmaatschap meer prestige inhoudt
 Wanneer de betrokkenen binnen de eigne groep een eerder marginale plats
inneemt
 Wanneer zij/hij in hoge mate opwaarts beroepsmobiel is
 Een proces van anticipatory socialisation
o Een persoon neemt de normen, waarden en attitudes over van een groep,
nog voor zij/hij tot die groep behoort
o De keuze voor een bepaalde referentiegroep wordt sociaal bepaald.
 Doorkruisende referentieschema’s
o Meer dan een referentiegroep
 Uit onderzoek van Stouffer ziet men dat wanneer de ‘overseas non combat men’
zich vergelijken met soldaten van het thuisfront ze slechter af waren
 Wanneer ze zich dan vergeleken met ‘overseas combat soldiers’ waren ze beter af
o Voorbeeld van student
 Hoe handel is als student  leren voor goede resultaten of uitgaan
Grijze kader – pagina 115 – Kinderen worden tieners
Slotbeschouwing
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
8
58
9
Begrippenlijst
Institutie/instelling



SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016

59
Een samenstelling van rollen (structuur) die het gedrag
reguleert in functie van de waarden (cultuur) van de
gemeenschap met de bedoeling aan bepaalde behoeften te
voldoen.
Een dwingend en normatief geheel van rolverwachtingen dat
vorm geeft aan het menselijke handelen, sociale
verhoudingen structureert en mensen samenbrengt in
georganiseerde sociale eenheden.
Door samenleving ontworpen en opgelegde
handelingspatronen die aan bepaalde behoeften voldoen
 invulling essentiële functies vh georganiseerde
samenleven.
Manier waarop essentiële taken uitgevoerd worden en
menselijke behoeften bevredigd worden op een
maatschappelijk voorgeschreven manier.
(Wereldopenheid)
De mens als species is niet gebonden aan een specifieke habitat,
maar kan in verschillende klimatologische en geografische
omstandigheden overleven.
(Gedrag- en
handelingsplasticiteit)
Open instincten
Een kenmerk van menselijk handelen dat bestaat uit het feit dat op
een stimulus geen vaste respons volgt.
Ontlastingsmechanisme
Ontstaat door institutionalisatie.
Instituties beperken keuzes door opleggen passende
interactiepatronen.
Nodig om de aangeboden info/prikkels te kunnen selecteren.
Vb: We moeten niet elke keer opnieuw bespreken hoe we de les
moeten volgen.
Historiciteit
Met betrekking tot instituties: de zienswijze dat deze in de tijd
ontstane, aan plaatsen gebonden en door mensen ontworpen
handelswijzen zijn; ruimer; de zienswijze dat alle sociale producten
door mensen op een bepaalde plaats en op een bepaald ogenblijk
ontworpen zijn.
Primaire institutie
Institutie die op onmiddellijke behoeftebevrediging gericht is.
Vb: Gezin, huwelijk, onderwijs… (Malinowski)
Secundaire institutie
Institutie die zorgt voor de integratie en instandhouding van primaire
instituties (Malinowski)  stelsel van sociale controle.
Vb: Parlement
1) Externalisatie


De manier waarop mensen zich via hun ideeën en projecten
de natuurlijke buitenwereld toe-eigenen.
Ontwikkelingen van handelingsvormen.
Praxis


Ingrijpen in externe, natuurlijke omgeving.
Veruitwendigen vh menselijke kunnen.
Adaptatiewaarde

Het feit of de ontworpen patronen van samen handelen een
meerwaarde vormen voor het overleven in menselijk
verband.
2) Objectivatie

Instituties vormen een objectieve, gelegitimeerde
werkelijkheid voor nieuwe generaties, meestal omdat hen
een transcendentaal karakter toegekend wordt.
Ervaren werkelijkheid /handelingsvormen worden objectieve
realiteit. (= vanzelfsprekend)
Transcendentaal karakter
van instituties
Oorsprong instituties buiten de wereld geplaatst om menselijke
oorsprong van instituties te verdoezelen: Vragen naar het ‘waarom’
vermijden.
Legitimatie
Als wettig of rechtmatig doen voorkomen.
Door tradities, volkswijsheden, legitimatietheorieën en symbolische
universa.
3) Internalisatie



Socialisatie



Zelfbewustzijn




De institutionele regelingen worden gedurende het
socialisatieproces (opvoeding en training) als de
vanzelfsprekende maatschappelijke orde aangeleerd.
Handelingsvormen worden wenselijke realiteit.
Ervaren werkelijkheid/handelingsvormen worden gewenste
realiteit.
Vermaatschappelijking:
Proces waarin een individu leert om lid te worden v/e
maatschappij (om in die groep of gemeenschap te kunnen
functioneren).
Internaliseren vd normen en waarden + het aanleren van
zijn/haar sociale rollen.
Proces:
1) Continuïteit vd maatschappelijke organisatie bestendigen
(overdracht van cruciale aspecten vd maatsch.
organisatie)
2a) Opnemen van de persoon in de gemeenschap
2b) Het verwerven van het vermogen om rollen aan te leren
 Zich aanpassen ad omgeving (band tss maatschappij en
gedrag)
Kern van het socialisatieproces.
Bereidt voor op de volwassenheid.
Bestaat uit het ‘Me’ en het ‘I’
Het vermogen zichzelf tot object te nemen, om een beeld te
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016

60

Identiteit
Een mentale constructie die orde brengt in het veelvoud van onze
gevoelens. Gevoelens die opgewekt worden in de veelvuldige sociale
relaties die we aangaan.
Role taking
Het aannemen vd rol v/e ander en het zichzelf bekijken vanuit de
positie van die andere  zich in de plaats stellen vd andere.
Play stage
Het kind leert door het spelen van dubbele rollen zichzelf te zien
vanuit een extern standpunt en dus zichzelf tot het object van
zichzelf te meten. (3-6j) (George Herbert Mead)
Game stage
Het kind leert rekening te houden met de attitudes en rollen van
iedereen die tegelijkertijd in een bepaalde georganiseerde activiteit
betrokken is. (vanaf 7j) (George Herbert Mead)
Generalized other



Me




SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
I
61
vormen van zichzelf.
Vormt de basis van de ontwikkeling van de identiteit.



De ander-in-het-algemeen.
De georganiseerde gemeenschap die het individu zijn/haar
gevoel van eenheid geeft.
Als men deze geïnternaliseerd heeft is men min of meer
volwassen. => Ontwikkeling van het ‘Me’ is voltooid.
Het gesocialiseerde aspect van de persoonlijkheid/het
zelfbewustzijn; de afspiegeling van de maatschappij.
Beheerst het menselijke gedrag en vangt de impulsen van
het I op.
Is in overeenstemming met de geïnternaliseerde
rolverwachtingen.
Garandeert de continuïteit vd maatschappelijke organisatie.
Het impulsieve, creatieve, volledig spontane en autonome
aspect van de persoonlijkheid/het zelfbewustzijn.
Niet altijd berekenbaar: een persoon kan anders reageren
dan dat de situatie vereist.
Zorgt voor flexibiliteit in reacties op mensen/stimuli.
Culture-and-personality
school
De culturele organisatie van de samenleving oefent een heel
specifieke invloed uit op de ontwikkeling van persoonlijkheid.
(Margret Mead)
Zelfbeeld
Zelfconcept: de evaluatie die we op onszelf toepassen. Berust niet op
accurate evaluaties.
Zelfwaardering
Gaat samen met zelfbeeld.
Looking-glass-self
Het verloop van interactieprocessen waardoor het zelfbeeld van een
persoon wordt gevormd. Bevat 3 elementen. (Cooley)
1. Idee over hoe we overkomen bij anderen.
2. Idee over het oordeel van anderen.
3. Gevoelens over onszelf obv evaluatie anderen.
=> Ontwikkelen v/e zelfbeeld.
Geslachtsroldifferentiatie
Toeschrijven v/e rollenpatroon obv geslacht: onderscheid tussen
jongens en meisjes.
Verschillen die we tss de geslachten waarnemen.
(Doorgedreven)
geslachtssegregatie
Gevolg van geslachtsroldifferentiatie.
Geeft aanleiding tot jongens- en meisjes culturen.
Rolsocialisatie
Telkens iemand met nieuwe sociale situaties of veranderingen in de
sociale leefwereld wordt geconfronteerd, zal socialisatie of het leren
en internaliseren van rollen en hun verwachtingen opnieuw
plaatsgrijpen.
Anticiperende fase
Formele fase
Informele fase
Persoonlijke fase
Geslachtsrolsocialisatie
Meisjes en jongens worden van bij de geboorte anders
gesocialiseerd en krijgen respectievelijk een socio-emotionele en
instrumentele rol aangeleerd.
Primogeniture
Geboorterecht. Eerstgeborene is de voornaamste of enige
erfgenaam.
Relatieve deprivatie
Toestand die ontstaat door het evalueren vd eigen omstandigheden
mbv een referentiekader dat eigen is aan de groep waartoe het
individu hoort.
Tekort pas opgemerkt door zich te vergelijken met anderen.
Referentiegroep
De groep die gebruikt wordt als referentiekader bij het bepalen en
evalueren vh eigen gedrag. (Merton)
Normatieve referentiegroep
Fungeert als bron van waarden en normen waarop een persoon zijn
gedrag afstemt.
Comparatieve
referentiegroep
Fungeert als vergelijkingsbasis en wordt door een individu
aangewend om haar/zijn eigen situatie te beoordelen.
‘Anticipatory socialization’
‘Anticiperende socialisatie’
Individuen nemen de attitudes, handelingen, waarden v/e groep aan
waartoe ze wensen te behoren. (Marginale mens)
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.
2.
3.
4.
62
HOOFDSTUK 5
Sociale controle en deviantie
1
Sociale contro le
 Edward Alsworth Ross
o Hij zegt dat er twee ordes zijn met elk hun controlemechanisme die de individualitteit
moeten overstijgen
 Ethische sociale controle
o Morele regels nastreven/opleggen
o Neemt de vorm aan van de publieke opinie, persoonlijke idealen, religie,
kunstvormen,…
 Politieke sociale controle
o Met macht afdwingen van regels
o Zit vevat in recht, het leger, de politie  sociale ongelijkheid
 BOB-controle
 Kenmerken van de maatschappijlijke structuur bepalen welke soort controle voorkomt
 Ethisch controlesysteem
o Overheersen van homogene samenleving, geen grote statusverschillen = aan
iedereen wordt een identieke inspanning gevraagd.
o Er is sprake van sociale gelijkheid
 Politiek controlesysteem
o Ongelijkheid en overheersing
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.1 De morele orde: Het ont staan en de internalisatie van normen en
waarden
63
 Studie van controle
o Belangrijke bijdrage tot deze studie kwam van Sumner
 Hoe ontwikkelen we normen?
 Sumner baseerde zich, om op deze vraag te antwoorden, op de voorstellling dat het
eerste en voornaamste doel van de mens erin bestaat te overleven
 Daarom is de mens eerst begonnen met handelen en later met na te denken over
zijn handelingen
 Uit een proces van ‘trail and error’ selecteren we de beste en meest aangepaste
handelingswijze die we ontwikkelen tot gebruiken of gewoonten = Folkways
 Als de folkways zich ontwikkelen in doctrines, dan spreken we over mores =
normen = rationalisatie van gewoonten
 Normen impliceert het begrip sanctie of het uitoefenen van sociale
controle
 Het niet naleven van folkways wordt niet gesanctioneerd, dit gebeurt
wel bij de mores
 Het naleven van de mores wordt als een essentiële voorwaarde
gesteld voor het algemeen welzijn
 Het naleven van mores is essentieel voor adequaat functioneren van
een groep/samenleving
 Mores
 Vormen de basis van de instellingen
 Wetten weerspiegelen de mores
 Opdat wetten worden nageleefd, moeten ze congruent zijn met de mores
 Wetten kunnen ook de mores gaan veranderen.
 Oorsprong van morele regels volgens Durkheim
 Kenmerken van morele regels  verplicht en gewenst
 Niet enkel verplicht maar ook gewenst = mensen willen inspanning doen om morele
regels te realiseren
 Er bestaan twee soorten moraliteiten volgens Durkheim
 Objectieve moraliteit
o Elk individu drukt het morele bewustzijn op een eigen specifieke wijze uit.
 Subjectieve moraliteit
o Gemeenschappelijke en onpersoonlijke standaarden worden gebruikt om het
menselijk handelen te evalueren
o Morele regels zijn wenselijke regels
 Herkennen van morele regels
 Herkennen is afhankelijk van het soort gevolg dat een overtreding van een morele regel
heeft.
 Een handeling kan twee soorten gevolgen hebben
 Analytisch gevolg
o Volgt uit de handeling zelf
o Kater is een direct gevolg van alcohol drinken
 Synthetisch gevolg
o Volgt niet uit de handeling zelf, maar uit het gegeven dat de handeling
een regel overtreedt.
o De sanctie volgt uit de overtreding van de regel = intrekken rijbewijs
 Een sanctie volgt niet uit de handeling zelf, maar uit het gegeven dat de handeling een
regel overtreedt.
 Het volgen van regels leidt tot een gevoel van welbehagen  is het resultaat van het
socialisatieproces
 Socialisatieproces van Mead
o Beschrijft het proces waarlangs de internationalisering van waarden en
normen gebeurt
o Er is een conceptueel onderscheid tussen ‘I’ en het ‘ME’  vormen samen een
eenheid
 Het ‘I’ is het handelen van het individu in een bepaalde sociale situatie
 Hoe een individu handelt is niet op voorhand vastgelegd. Het individu
onthoudt wat hij deed, op basis van zijn geheugencapaciteit. Die
mentaal vastgehouden handeling vergelijkt hij met het geheel van
geïnternaliseerde attitudes, het ME.
 Het ‘ME’ neemt de evaluaties in zich op
 Piaget
o Hij gaat ervanuit dat een relatie bestaat tussen de sociale verhoudingen en
het raitonele bewustzijn
o Twee soorten relaties
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Mores vormen de basis van instellingen binnen de samenleving
64
 Coöperatieve wederkerige relaties
o Liggen aan basis van het bewustzijn van ideale en gewenste regels
die mens zonder dwang naleeft.
o Zodanig ontwikkeld in zijn redeneringsvermogen dat hij/zij een
dialoog en kritiek aangaat
 Het autonoom worden van de regels = loskomen van de
volwassenen = internalisering van algemene regels
 Relaties die op autoriteit of dwang gebaseerd zijn
o Leggen het individu een uiterijk systeem van dwingende regels op.
o Unidirectionaliteit van volwassenen naar kind  kind doet was
volwassen opleggen
o Moreel realisme = gebonden aan concrete externe figuren
 Volgens hem bestaat er een parallel tussen de ontwikkeling van het logische denken bij
kinderen en de ontwikkeling van het morele bewustzijn
 Morele regels
 Opdat het kind in staat zou zijn om morele stelregels autonoom te beoordelen en dus
niet langer gelijk te stellen met de autoriteit van de volwassenen  de autoriteit moet
vervangen worden door coöperatie.
 Als coöperatie ontbreekt is moraliteit gelijk aan moreel realisme
o Morele stelregels zijn niet abstract, maar gebonden aan concrete externe
figuren
 Coöperatie leidt tot kritiek en dialoog
 Leidt tot de afbouw van egocentrisme en moreel realisme van het kind.
 De regels hebben een autonoom karakter gekregen
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1.2 De politieke orde
65
 Machtsprocessen
o Liggen mee aan de oorsprong van morele regels  Over wiens moraal gaat het hier?
 Becker
o Stelt dat het materiële object van de sociologie bestaat uit de studie van collectief
handelen
o Hij ziet de samenleving als een netwerk van interacties  gedragingen en houdingen
van de interactiepartners worden op elkaar afgestemd.
o Afwijkend gedrag is geen alleenstaande handeling, maar het resultaat van collectief
handelen  individu wordt deviant door processen van maatschappelijke definiëring,
regelgeving en –toepassing
 Je kan een regel overtreden, maar pas als er een reactie is op je gedrag kan men
spreken over deviantie
o Regels komen tot stand door de berredeneerde actie van ‘crusading reformers’.
 Ze vertegenwoordigen een bepaalde klassen en baseren hun maatschappijvisie op
een absolute ethiek die geen alternatieve visie mogelijk maakt.
 Ze zijn zich niet bewust van hun ethisch imperialistische houding doordat hun actie
gepaard gaat met humanistisch motief
 Een individu is volgens hen niet deviant, maar wordt het deviant van zodra regels
op hem/haar worden toegepast.
 Deviant gedrag  vloeit niet voort uit eigenschappen van een persoon, het is
het resultaat van regeltoepassing, eerder dan van regelovertreding. Ze vormen
geen homogene groep
 Conclusie
 Bij regelovertreding vraagt men om wiens regels het hier gaan
 Deze vraag wordt steeds belangrijker naarmate de samenleving meer
gedifferentieerd wordt en er een grotere sociale ongelijkheid is
 Niet elke maatschappelijke groep heeft voldoende politieke macht om het overtreden
van bepaalde regels als afwijkende te beschouwen
 Politieke macht is dus een belangrijke variabele in het wetgevinsproces
 Maatschappelijke ongelijkheid en de daarbij behorende politieke
machtsongelijkheid zorgen ervoor dat het handelen van bepaalde groepen meer
aan regels onderhevig is, dan het handelen van anderen
 Becker  Hoe liggen machtsprocessen mee aan de oorsprong van morele regels, Wie
bepaalt met andere woorden de regels?
 Proces van criminalisering
 Crusading refromers
o Actie van enkelingen
o Absolute ehtiek met humanitair motief
 Experten
o Ontwerpen van specifieke ‘objectieve’ regels
o Psychiaters, juristen, dokters, wetenschappers
 Organisaties
o Objectieve uitvoering van taak = regel bewaken
2
Sociologische verklaringen voor deviantie
 Deviant of afwijkend gedrag
o Gedrag dat de normatieve regels van een gegevene groep of maatschappij overtreedt.
o Afwijkend gedrag is een kwestie van sociale definitie op een gegeven plaats en tijdstip
 In Amerika zijn er meer gedetineerde = als gevolg van de manier waarop de
samenleving naar deviantie kijkt
o Het is relatief en normaal
 Deviantie heeft een relatief karakter
o Gedrag dat in de ene sociale context als afwijkend wordt beschouwd, is dit niet
noodzakelijk in een andere context
o Wat als deviantie wordt gezien is afhankelijk van maatschappij tot maatschappij
o De relativitiet van afwijkend gedrag houdt ook verband met de rol die men vervult of
de positie die men inneemt binnen de gemeenschap of groep
 Durkheim
o Iedere samenleving kent deviantie
o Hij defineert ‘normaal’ als volgt
 Een sociaal gegeven is normaal voor een bepaalde samenleving, binnen een
gegeven fase van haar ontwikkeling, wanneer dat gegeven zich voordoet in het
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.1 Het relatieve en normale kar akter van deviantie
66
gemiddel van samenlevingen die zich in een overeenkomstige evolutiefase
bevinden.
2.2 Ontregeling en anomie
 Anomie
o De samenleving slaagt er niet in individueel handelen vorm en richting te geven
o Mensen beschikken niet over regels die bepalen hoe ze in bepaalde situaties moeten
handelen
o Gebrek aan waarden en normen = normloosheid
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.2.1 Anomie volgens Durkheim
67
 Behoeften
o Mensen onderscheiden zich van dieren doordat ze onafhankelijk geworden zijn van een
biologische regeling.
 Maar dit kan tot problemen leiden
o Individuele aspiraties moeten in toom gehouden worden
 Regels die dit doen moeten buiten het individu staan
 Samenleving
o Bepalen de leefstijl die overeenkomt met de plaats van het individu binnen de sociale
stratificatie
o Er moet een ideologie van sociale mobiliteit zijn
o Samenleving = collectief bewustzijn  leidt individueel handelen via morele regels in
goede banen
 Een plotse economische verandering
o Leidt er dus niet enkel toedat een individu op izchzelf en op zijn passie terugvalt
o Terzelfder tijd zijn door de maatschappelijke verandering ook de regulerende waarden
en opvattingen die de verschillende maatschappelijke geldingen, een plaats geven, niet
meer adequaat voor die ordening.
 Resultaat = toestand van anomie
 Anomie resulteert in een gebrek aan regeling van menselijke driften
 Belangrijk gevolg  afwijkend gedrag
 Anomie
o Samenleving slaagt er niet langer in het individueel handelen vorm en richting te geven
 Ontregeling van individuele aspiraties, toestand van zinloosheid en doelloosheid
 Gevolg van afwijkend gedrag
 Zelfdoding, criminaliteit, verslaving
 Algemeen
o Desintegratie standenmaatschappij
 Toenemende sociale mobiliteit haalt klassieke (en algemene aanvaarde)
maatschappelijke ordening onderuit, afwijkend gedrag ten gevolge van afbrokkelen
sociale orde (richtingloze individuen)
2.2.2 Anomie volgens Merton
 Anomie
o In de sociale structuur ziet hij elementen die aan de basis liggen van afwijkend gedrag
 Dus niet het afbrokkelen van een sociale structuur leidt tot deviantie, zoals
Berkheim beweerde.
Aanpassingsvormen
Conformiteit
Innovatie
Ritualisme
Terugtrekking
Rebellie
Culturele doelstellingen
+
+
+/-
Geïnstitutionaliseerde middelen
+
+
+/-
 Vijf verschillende aanpassingsvormen – doelstelling = American Dream
 Conformiteit
o Bankdirectuur  Steeft het hoogste doel van financieel succes na door gebruik
te maken van legitieme middelen
 Innovatie
o Bankrover  hij streeft hetzelfde doel na, maar doet dit met illegitieme
middelen
 Ritualisme
o Bureaucratie  beschikken wel over de middelen, maar streven niet het doel
van financieel succes
 Terugtrekking
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Theoretische analyse
o Onderscheidt tussen twee universeel voorkomende elementen
 De culturele doelstellingen (waarden)
o Behoeften/aspiraties die mensen verwerven via het culturele systeem
waartoe ze behoren
 De normen
o Schrijven voor hoe de leden van een gegeven gemeenschap op legitieme
wijze de doelstellingen kunnen bereiken
 Anomie
o Een scheiding tussen culturele doelstellingen en middelen leidt tot spanning in de
maatschappij die op hun beurt naar een sitautie leiden waarbij de verbondenheid van
bepaalde categorieën van personen ofwel met de cutlruele doelstellingen, ofwel met
de geïnstitutionaliseerde middelen zal afzwakken
o Voorbeeld: Amerikaanse samenleving
 Culturele doelen
o Dominatie van financieel succes
o Wenselijk
o Dwingend (sociale sanctionering)
 Geïnstitutionaliseerde middelen
o Twee sociaal acceptabele manieren om dit te bereiken
 Studeren en een goed diploma behalen
 Hard werken en carrière maken
 Deviantie
o Het resultaat v an een discrepantie tussen doelstellingen waartoe een gemeenschap
haar leden heeft gesocialiseerd en de middelen die deze gemeenschap biedt om de
doelstellingen te verwezenlijken.
 Typologie van vormen van afwijkend gedrag
o Moet worden beschouwd als een aanpassingswijze van een toestand van anomie
68
Drop-outs  verwerpen zowel culturele doelstellingen als niet beschikken over
de geïnstitutionaliseerde middelen
 Rebellie
o Sekteleden  verwerpen ook de algemene aanvaarde doelen en middelen van
de samenleving, net zoals drop-outs, maar stellen er wel nieuwe voor in de
plaats
 Mertons anomietheorie
o Levert ons inzichten om de verschillen tussen sociale klassen op het vlak van deviantie te
verklaren
o Lagere sociale klassen hebben een lagere prestatievermogen
o De gewaardeerde doeleinde moeten samengaan met de gewaardeerde middelen
o De middenklassen beperken de mogelijkheden van de lagere sociale klassen omdat de
eersten een specifieke leefstijl ontwikkeld hebben die een specifiek cultureel kapitaal
vereist.
o Samengevat
 Arbeidersklassen = grote demoralisatie
 Ontoereikendheid beschikbare middelen
o Economisch kapitaal
o Cultureel kapitaal
 Midner gericht op doeleinde maninstream maatschappij
o Lagere prestatiemotivatie
o Meer ervaring met mislukking
o Minder waardering van legitieme middelen
 Theorie van klassenmaatschappij
o In principe een open samenleving die mobiliteit stimuleert, afwijkend gedrag ten gevolg
van gebrek aan sociale mobiliteit owv sociale ongelijkheid
 Probleem met Mertons theorie van de klassenmaatschappij
o De werkelijkheid wordt te veel vereenvoudigd
 Niet alle vormen van afwijkend gedrag kunnen zijn typologie worden
ondergebracht
 Niet alle vormen van afwijkend gedrag in de typologie worden ook algemeen als
afwijkend beschouwd
o Referentie = dominate cultuur
o Hij defineert afwijkend gedrag te veel vanuit het eigen gezichtspunt
o Hij geeft er ook vanuit dat de niet-geïnstitutionaliseerde middelen, om de culturele
doelstellingen te verwerven, in de maatschappij vrij beschikbaar zijn, maar dat is niet
het geval!
 Deviant gedrag moet aangeleerd worden
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
o
69
2.2.2.1
Merton en Durkheim vergelij ken
 Merton en Durkheim vergelijken
o Gelijkenis  Sociale context
 Durkheim
o Veranderende samenleving
o Onstaan van het kapitalisme en de industrialisatie
o Relatief sterk geïntegreerde samenleving
o De verschillende standen kenden hun plaats in een groter geheel
 Elke stand had een sociaal aanvaarde en voorgeschreven leefwijze
o Sociale mobiliteit had als gevolgd dat de klassieke maatschappelijke ordening
onderuit werd gehaald
 Merton
o Een industriële samenleving die sociale mobiliteit juist ondersteunt
o Het kader van Mertons theorie = klassenmaatschappij = open samenleving
die mobiliteit stimuleert
2.3 Vervreemding (niet kennen)
 Sutherland ene Cressey
o 2 soorten wetenschappelijk verklaring voor een sociaal verschijnsel
 Situationele (mechanische) verklaring
o Geeft inzicht in de werking van de causale factoren op het moment van het
gebeuren van het verschijnsel
 Historische verklaring
o Probeert de antecedenten van het fenomeen aan te duiden
 Differentiële associatie = historische verklaring
o Een verklaring van crimineel gedrag moet een algemene verklaring zijn
 De verklaring die aan de basis ligt van zowel crimineel als niet-crimineel gedrag,
moet uitgaan van een algemene omvattende theorie
 Deviant
o Criminieel handelen is aangeleerd
 Via persoonlijke communicatie/interactie
 In kleine groep
o Individuen onderhouden contacten en identificeren zich met groepen en individuen die
onderling sterk kunnen verschillen op vlak van hun attitudes ten opzichte van motivaties
voor het plegen van deviant gedrag
o Het zijn de verschillen in de aard van die contacten en indificaties (=differentiële
associaties) die zullen bepalen in welke mate individuen deviant of conform gedrag
zullen aanleren
 Sutherland en Cressy’s regels
o Crimineel gedrag is aangeleerd
o Crimineel gedrag is aangeleerd via interacties
o Het leerproces vindt plaats in kleinere persoonlijke groepen, niet via invloed van de
media)
o Het leren omvat de technieken om misdaad te plegen en de specifieke motieven en
rationalisaties, attitudes die de misdaad rechtvaardigen
o De specifieke richting die motieven nemen, is afhankelijk van definities die legale codes
als na te volgen of te overtreden stellen
o Een persoon wordt delinquent wanneer er een overschot is aan definities die
regelvoertreding favoriseren = principe van differentiële associatie
 Factoren die differentiële associatie bepalen
o Het is sociaalcultureel bepaald
o Kinderen van immigranten die vaak in achterbuurten terecht komen, voelen de
discrepantie tussen 2 waardensystemen
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.4 Differentiële associatie
70
 Ze gaan zich onttrekken aan het waardesysteem van hun oduers en komen zo
onder invloed van de waarden van de achterbuurten
 Probleem met differentiële associatie
o Gaat uit van de veronderstelling dat delinquent gedrag bestaat, maar niet hoe dit
gedrag ontstaat.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.5 Delinquente subcultuur
71
 Delinquent subcultuurtheorie
o Probeert, in tegenstelling tot differentiële associatie, een verklaring te geven voor het
onstaan van delinquent gedrag, maar beperkt tot jeugddelinquentie
 Verschil tussen jeugddelinquentie en misdadigheid van volwassenen
o Ze vertonen weinig raakvlakken  ze hebben een verschillend karakter
 Jeugddelinquentie  niet utilair, irrationeel karakter, geen onmiddellijk doe,
kwaadaardig karakter, minder gespecialiseerd en meestal ongepland
 Hoe, onder welke condities ontwikkelen zich delinquentte subgroepen?
o Basisstelling  alle menselijke handelingen kunnen worden beschouwd als pogingen
om problemen op te lossen.
 Probleem
o Toestand van spanning, van onbehagen of uitdaging
o Men kan ofwel de situatie of de referentiekader wijzigen
 Aard van het probleem en de wijze van het oplossen wordt bepaald door 2
condities
 Situatie
o Het fysische en sociale kader waarin de handelingen plaatsgrijpen, de
energie en/of tijd nodig om het doel te bereiken en de wijze waarop de
mensen rondom ons georganiseerd zijn.
o Competitie, arbeidsmarkt
o Sociale afkomst
o Oplossing = situatie veranderen  hard studeren/
middenklassenwaarde aannemen = competitief worden
 Referentiekader
o Kader waardoor personen de situatie waarnemen en als een probleem
beschouwen.
o American dream = succes
o Middenklassenwaarden
 Zelfcontrole, uitstel van onmiddelijke behoeftebevrediging,
ambitie, goede manieren,…
o Oplossing = referentiekader wijzigen  middenklassenwaarden
verwerpen
o Gesteld wordt dat binnen de geïndustrialiseerde maatschappij de verschillende sociale
klassen op verschillende wijze met eenzelfde probleem worden geconfronteerd
o Bij het het proces van opwaartse mobiliteit kan de achtergrond een belemmerende
factor zijn.
2.6 De vraag op haar kop: Waarom is iemand niet deviant? (niet kennen)
2.7 Het etiketteerperspectief = culturele macht
 Het etiketteerperspectief
o Dit perspectief probeert een subjectieve, geen objectieve definitie van afwijkend
gedrag te geven.
o Deviant gedrag wordt beschouwd als resulterend uit een interactieve relatie tussen een
individu en zijn sociale omgeving, waarbij het gedrag van het individu als afwijkend
wordt gedefinieerd
 Deviantie wordt hier gezien als een sociale constructie
 Het labelingsperspectief
o Kent zowel sociaalpsychologisch als macrosociologische dimensie
 Macrosociologische dimensie
o Aandacht op het onstaan van regels of op het criminaliseringsproces
 Sociaalpsychologische dimensie
o Impact nagaan van het krijgen van een divante status op de identiteit
 2 soorten deviantie
 Primaire deviantie
o Deviantie die aan de oorsprong ligt van een maatschappelijke reactie
o Gedrag wordt gerationaliseerd (iedereen doet wel eens iets in het zwart) of als
onderdeel van een sociaal aanvaardbare rol beschouwd (aannemers kunnen niets
anders dan in het zwart werken
 Secundaire deviantie
o Wanneer er een maatschapelijke reactie of sanctionering komt
o Wanneer het individu zich nu voor het eerst als deviant beschouwt kan dit het
beginpunt zijn van een ‘deviante’ loopbaan.
Slotbeschouwing
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3
72
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
4
73
Begrippenlijst
Sociale controle
De formele en informele sociale processen die het gedrag van
individuen of groepen regelen en afwijkingen vd norm proberen te
minimaliseren.
Conflict
Interactie die door objectieve of subjectieve tegenstellingen wordt
gekenmerkt, tegenstellingen die het gevolg zijn v/e ongelijke
controle over schaarse elementen.
Ethische/morele
controleorde
Overstijgt individualiteit
Vorm van publieke opinie, persoonlijke idealen, religie, kunst
Politieke controleorde
Overstijgt individualiteit Recht, leger, politie
Deviantie
Gedrag dat regels, normen of verwachtingen vd leden vd sociale
groep schendt en waarop met afkeuring of straf gereageerd wordt.
Folkways
Gedragsregels en gebruiken die het leven van elke dag orde en vorm
geven en waarvan afwijking niet tot formele sancties leidt.
Mores
Het geheel van regels dat moet gehoorzaamd worden om de
stabiliteit v/e groep te verzekeren en waarvan afwijking tot formele
sancties leidt.
Wetten spruiten hieruit voort, maar hebben er ook een invloed op.
Morele regels
Verplicht en gewenst.
Objectieve moraliteit
De gemeenschappelijke en onpersoonlijke standaard die we
gebruiken om menselijk handelen te evalueren. (de wet)
Subjectieve moraliteit
Het morele bewustzijn dat door elk individu op zijn/haar eigen
specifieke manier wordt uitgedrukt.
Analytisch gevolg
Direct gevolg
Sanctie volgt uit handeling zelf.
Vb. Kater
(Denk aan filosofie: vrijgezel is ongehuwd)
Synthetisch gevolg
Indirect gevolg
Sanctie volgt uit overtreding ve regel.
Vb. Intrekken rijbewijs
(Denk aan filosofie: vrijgezel is ongelukkig
OF Synthetische materialen zijn kunstmatig.
OF Synthese = dingen samen brengen)
Macht
Het vermogen v/e actor om in interactie zijn/haar doelstellingen te
verwezenlijken, zelfs tegen de wil vd andere(n) in. (Weber)
Relatie sociale
verhoudingen en rationele
bewustzijn
1) Autoriteit/dwang
2) Coöperatieve/wederkerige relaties
Parallel logisch denken en
1) Egocentrisch
(Piaget)
2) Identificatie met volwassenen: Dwang en unidirectionaltieit
 Moreel realisme
3) Coöperatie: Kritiek en dialoog
 Internalisering regels
Deviant/afwijkend gedrag
Dat gedrag, dat de normatieve regels v/e gegeven groep of
maatschappij overtreedt.
Resultaat van collectief handelen. (Becker)
Relatief karakter
Gedrag dat in de ene context afwijkend is daarom niet in een andere
context afwijkend gedrag.
Deviantie verschilt dus van maatschappij tot maatschappij.
Normaal karakter
Volgens Durkheim is het onmogelijk een samenleving te vinden waar
geen deviantie is, daarom is het belangrijk om te beschrijven wat het
normale karakter van gedrag is.
Een sociaal gegeven is normaal voor een bepaalde samenleving
wanneer dat gegeven zich voordoet in het gemiddelde van
samenlevingen
Crusading reformers




Gevolgen van een
succesvolle ‘kruistocht’
Brengen door de beredeneerde actie regels tot stand.
Vertegenwoordigen een bepaalde klasse en baseren hun
maatschappijvisie op een absolute ethiek die geen
alternatieve visie mogelijk maakt.
Zijn niet bewust van hun ethisch imperialistische houding,
doordat hun actie gepaard gaat met een humanitair motief:
Ze zijn ervan overtuigd dat hun zending goed is voor de
anderen.
Hun acties, die men als morele kruisvaarten kan
omschrijven, zijn vooral op resultaat gericht. (Becker)
1) Nieuwe regel
2) Nieuwe groep ‘outsiders’
3) Nieuwe organisatie met als doel de regels te handhaven





De objectieve taak: het handhaven van regels,
legitimeert het binnensluipen van subjectieve of informele
elementen in de realisatie ervan.
Individu is niet deviant, maar wordt deviant zodra bep.
regels worden toegepast
 Deviant gedrag vloeit niet voort uit de eigenschapen van
personen: Deviantie is het resultaat van regeltoepassing,
eerder dan van regelovertreding.
Devianten vormen geen homogene categorie.
Bij regelovertreding rijst dus de vraag om wiens regels het
hier uiteindelijk gaat.
Niet elke maatschappelijke groep heeft voldoende politieke
macht om het overtreden van bepaalde regels als afwijkend
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
moreel bewustzijn
-> Abstrahering
74
te beschouwen.
 Politieke macht is dus een belangrijke variabele in het
wetgevingsproces.
 Maatschappelijke ongelijkheid en de daarbij behorende
politieke machtsongelijkheid zorgen ervoor dat het handelen
van bepaalde groepen meer aan regels onderhevig is, dan
het handelen van anderen.
Etiketteer/labelingstheorie
Subjectieve, definitie van afwijkend gedrag.
Deviant gedrag resulteert uit een interactieve relatie tussen een
individu en zijn sociale omgeving, waarbij het gedrag van het
individu als afwijkend wordt gedefinieerd.
=> Deviantie = sociale constructie.
 Macrosociologisch:
Hoe ontstaan regels? Focus op het criminaliseringsproces.
 Sociaalpsychologisch:
Impact (etiquette/krijgen) deviante status op de identiteit.
(Lemmert)
Primaire deviantie
Afwijkend gedrag dat eerder onbelangrijk en marginaal is en
veroorzaakt wordt door biologische, sociale of demografische
factoren.
De persoon heeft hierbij zelf de identiteit van een deviant persoon
aangenomen. Het deviante label dat de samenleving op hem/haar
heeft geplakt, is deel geworden van zijn/haar zelfbeeld en kan het
gedrag gaan sturen.
Bv. door het stigma dat op zwaarlijvigheid plakt, gaat een zwaarlijvig
persoon zichzelf als lelijk en moreel zwak beschouwen en contact
met de buitenwereld schuwen.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Zolang het afwijkend gedrag gerationaliseerd wordt of als onderdeel
van een sociaal aanvaarde rol wordt beschouwd, blijft de deviantie
primair
75
Secundaire deviantie
Zwaar deviant gedrag dat veroorzaakt wordt door de negatieve
reactie vd maatschappij op primaire deviantie nl. het opkleven vh
label/etiket van ‘deviant’, en dat samengaat met een
herinterpretatie vd eigen identiteit als “deviant”.
Maatschappelijke reactie of sanctionering => Samenleving impact
op identiteitsgevoel die als deviant wordt bestempeld en beschouwt
zichzelf dus ook zo = begin van ‘deviante’ loopbaan.
Anomie


Toestand waarin maatschappelijke normen afwezig of
afgebrokkeld zijn of waarin er verwarring of conflict bestaat
over de maatschappelijke normen.
Samenleving slaagt er niet in individueel handelen vorm en


1) Conformiteit
Aanpassing aan de kloof tussen culturele doelstellingen en
geïnstitutionaliseerde middelen door het hoogste doel na te streven
met behulp van legitieme middelen => het gebruiken van beide.
vb. bankdirecteur
2) Innovatie
Aanpassing aan de kloof tussen culturele doelstellingen en
geïnstitutionaliseerde middelen door de doelen na te streven met
behulp van innoverende middelen.
vb. bankovervaller
3) Ritualisme
Aanpassing aan de kloof tussen culturele doelstellingen en
geïnstitutionaliseerde middelen door het blijven gebruiken van
aangeboden middelen zonder nog langer de doelen na te streven.
vb. bureaucraat
4) Terugtrekking
Aanpassing aan de kloof tussen culturele doelstellingen en
geïnstitutionaliseerde middelen door het verwerpen van beide.
vb. drop-outs
5) Rebellie
Aanpassing aan de kloof tussen culturele doelstellingen en
geïnstitutionaliseerde middelen door het vervangen van beide.
vb. sekteleden
Situationele of mechanische
verklaring (voor een sociaal
verschijnsel)
Verklaring die inzicht geeft in de werking vd causale factoren op het
moment vh sociaal verschijnsel.
Historische verklaring (voor
een sociaal verschijnsel)
Verklaring die probeert de antecedenten van het fenomeen aan te
duiden.
Probeert aan te duiden waar een sociaal verschijnsel naar verwijst.
Vb: Differentiële associatietheorie
Algemene verklaring (voor
een sociaal verschijnsel)
Ligt aan de basis van zowel crimineel als niet-crimineel gedrag.
Nl: Zowel deviant als conform gedrag zijn aangeleerd.
Differentiële associaties
(theorie)

Individuen onderhouden contacten en identificeren zich met
groepen en individuen die onderling sterk kunnen verschillen
op vlak van hun attitudes (tov) of motivaties (voor) het
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016

richting te geven.
Volgens Durkheim
De sociale orde van het Ancien Régime wordt
onderuitgehaald door sociale mobiliteit.
Standenmaatschappij: Gesloten samenleving.
Volgens Merton: 40 jaar later
De industriële samenleving ondersteunt sociale mobiliteit.
Klassenmaatschappij: Open samenleving. (American Dream)
Vandaag
Discrepantie tussen doelstellingen en mogelijkheden.
=> Spanning (gevoel onrechtvaardigheid)
76


Situatie
Fysische of sociale kader waarin de handelingen plaatsgrijpen, de
energie en/of tijd nodig om het doel te bereiken en de wijze waarop
de mensen rondom ons georganiseerd zijn.
Situatie veranderen
Dit kan door zich te richten naar de middenklassewaarden, deze te
internaliseren, en aldus te kunnen functioneren in het bestaande
onderwijssysteem.
Referentiekader
veranderen
Het kader waardoor personen de situatie waarnemen en als een
probleem beschouwen.
De ontwikkeling van een delinquente subcultuur door een nieuw
‘anti-schools’ referentiekader te ontwikkelen via de interactie tussen
meerdere uitgesloten jongeren.
(Cohen)
Bouwt verder op de anomietheorie van Merton en de differentiële
associatietheorie die uitgaan van het feit dat delinquentie nu
eenmaal bestaat, maar niet verklaren het ontstaat.
Gevoelig zijn voor mening/opinie anderen. (gehechtheid,
gebondenheid)
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1) Aanhankelijkheid
77
plegen van deviant gedrag.
Het zijn de verschillen in de aard van die contacten en
identificaties ( = De differentiële associaties) die zullen
bepalen in welke mate individuen deviant of conform gedrag
zullen aanleren.
Individuen die vaak en op een intense manier contact
hebben met individuen of groepen die regelovertreding
rechtvaardigen, zullen vaker deviant gedrag stellen.
=> Deviantie is het gevolg van een overwicht aan definities
die regelovertreding favoriseren.
2) Toegewijdheid
Angst te verliezen wat men gerealiseerd heeft: goederen, reputatie
…
3) Betrokkenheid
Opslorping door het reguliere leven.
4) Overtuiging
Geloof in de geldigheid van morele regels.
HOOFDSTUK 6
Sociale stratificatie
Het onstaan van sociale stratificatie
 Sociale stratificatie
o Herkomst van het woord  geografie = boven elkaar gestapelde lagen
o Het verwijst naar de opsplitsing van een samenleving in sociale strata  boven elkaar
gestapelde sociale lagen die onderling verschillen in sociale status, inkomen, opleiding
en geslacht?
 Het is méér dan voorkomen van sociale ongelijkheid
 Het verwijst specifieker naar geïnstitutionaliseerde sociale ongelijkheid
 Dit impliceert dat er een aantal impliciete of explictiete regels zijn die
verklaren hoe gewaardeerde middelen, diensten en posities verdeeld
worden. Ongelijkheid wordt gelegitimeerd.
 Sociale ongelijkheid = ongelijke toegang tot gewaardeerde middelen,
diensten en posities
 Recent sociologisch onderzoek
o Conclusies
 In landen met een hoger inkomensongelijkheid komen sociale problemen veel
vaker voor dan in landen waar het inkomen gelijk is verdeeld
 De kans op sociale mobiliteit (minder kans om te stijgen op de ladder) is veel hoger
in samenlevingen met een grotere inkomensgelijkheid
 Schema
o Sociale differentiatie
 Positie, zoals verschillende taakverdeling in het
huishouden.
o Sociale stratificatie
 Rangverschillen
 Sociale uitsluiting  sociale ongelijkheid
o Sociale uitsluiting
 Gaat niet alleen over hiërarchische verhouding (statusverschillen)
 Er kunnen breuklijnen optreden ten gevolgen van de sociale ongelijkheid
 Duidelijke dominantie van een groep (kapitaal, elite)
 Buitenstaanders hebben niet de middelen om kloof met de rest van de
samenleving op eigen kracht te overbruggen.
 Voorbeeld = denken over hoe kind mee zou kunnen gaan met een
schooluitstap
2
Stratificatie in landbouwsamenlevingen
 Stratificatie in landbouwsamenlevingen
o Naarmate de verdere ontwikkeling van de landbouwsamenleving waren er meer
manieren om de sociale ongelijkheid aan te bestendigen
o Er zijn 3 stratificatiestelsels  slaven-, kastten-, en standensamenleving
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
1
78
 Gemeenschappelijk = voornaamste basis van sociale ongelijkheid is de toegang tot
landbouwgrond
 Verschillend = de manier waarop de samenleving de stratificatie reguleert
2.1 Slavernij
 Slavernij
o Aan de basis van slavernij ligt ‘het nemen van gevangenen tijdens oorlogen’
 Bij nomadische volkeren  gevangen vormen een last
 Agrarische en sedentaire volkeren  gevangen zijn een grote hulp
o Kenmerk
 Een slaaf wordt beschouwt als eigendom van een andere persoon
 De eigendom is juridisch geregeld
 Slavernij is onderdeel van een legale orde
o In sommige samenlevingen werd de status van slaaf ook erfelijk
 Mensen werden als slaaf geboren
o Economische functie
 Slaven hadden een ecnomisch voordeel
Grijs Kader – Slavernij in het Romeinse Keizerrijk – pagina 145
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.2 Kasten
79
 Kasten
o Een kastensamenleving is gebaseerd op een uiterst geraffineerd systeem ter
ontwikkeling en legitimatie van sociale startificatie
o Uitgangspunt  de ordening van mensen op basis van eer (prestige)
 Bepaalde niet-economische kenmerken worden aan economische posities
toegeschreven
 Bedoeling van de koppeling van niet-economische met economische
kenmerken = Het vergemakkelijken van de legitimatie van de bestaande
economische ongelijkheid
 Religieuze status, etniciteit, ras  grondbezit, beroep
 Wil dus zeggen dat je positie in de sociale stratificatie vastligt van bij de geboorte
en niet meer veranderbaar is tijdens het leven
o Het kastensysteem is expliciet gebaseerd op een religieuze verantwoording van sociale
stratificatie
o Kenmerk
 Verband tussen statuskenmerken
 De gemiddelde status van een kast verschilt
 Er bestaat geen overlap tussen de statussen van de leden van de kasten
 Geen integratiemogelijkheden tussen groepen
 Geen mogelijkheid om van kast te veranderen
o Naarmate de statusoverlapping tussen de groepen vermeerdert  exclusieve
kastenkarakter van een samenleving wordt aangetast
 Quasikasten
o Groep kan men als quisikast aanduiden wanneer tussen etnische groepen een belangrijk
verschil is met betrekking tot indicatoren van ongelijkheid, zoals grondbezit/ inkomen
en onderwijsniveau, zonder dat er complete overlapping is.
Grijs kader – Kasten in India – pagina 147
2.3 Standen
 Standen
o Binnen het standenstelsel was een hogere status voornamelijk gebaseerd op landbezit
en politieke militaire posities
o Landheren
 Vormden een adelijke groepering
 Ze defineerden hun hogere status formeel en beschermde het door te verwijzen
naar kenmerken van superioriteit alsook door hun status erfelijk te maken.
o Geestelijken
 Wordt als vrij beschouwd
 Tradt vaak als grondbezitter en politiek-militaire macht
o Lage status
 De mensen van het gewone volk (grote massa)
o Kenmerk
 De relatie van wederzijdse rechten en plichten in het kader van een heer-vazelrelatie
 De vazallen odnerwierpen zich aan hun plichten tegenover de heer in ruil voor
het gebruik van grond
o Standensysteem  slavernij
 Standensysteem verschilt van slavernij doordat het niet berust op brute
verovering, maar op een geheel van contracutele overeenkomsten
o Standensysteem  kasten
 Standensystemen verschillen van kasten doordat de extreme religiezue legitimatie
ontbreekt
Grijze kader – de standenmaatschpij gedurende de middeleeuwen – pagina 149
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2.4 Samenvatting
80
3
Stratificatie in industriële samenlevingen: klasse
 Nieuwe inzichten in het ontstaan van sociale stratificatie
o Nieuwe inzichten zijn onstaan als gevolg van de grootschalige maatschappelijke
veranderingen die met de verdere ontwikkleing van het kapitalisme en de
indsutrialisatie gepaard gingen.
o Het begrip klasse deed zijn intrede  Karl Marx was de invoerder
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.1 Marx (1818-1883)
81
 Samenleving
o Bestaat uit een
 Onderbouw
o Omvat het econmische systeem
 De manier waarop mensen in hun materiële levensonderhoud
voorzien
o Het wordt getypeerd door de productiewijze
 Bestaat uit productiekrachten (productiemiddelen, menselijke
arbeidskrachten en sociale verhoudingen)
o Op basis van de posities die mensen innamen in het economische systeem
onderscheidde Marx verschillende klassen, tijdens de 19De eeuwse
industriële samenleving.
o Productieverhouding
 Arbeiders
o Zij die van de verkoop van hun arbeidskracht moeten
overleven
 Kapitalisten/de bourgeoisie
o De eigenaars van kapitaal-of zij die beschikkingsmacht hebben
over productiemiddelen en arbeiders
 Grondbezitters
 Bovenbouw
o De onderbouw bepaalt de bovenbouw
o Bestaat uit zaken zoals: religie, recht, staat en media
o Geheel van ideeën over opbouw en werking van de wereld
o Functie
 De bestaande sociale verhoudingen bestendigen
o De bovenbouw levert een legitimatie en ondersteuning voor de
socoiale verplichtingen
o Centraal idee  Noblesse oblige principe
 Tegenover welvaar en macht staat ook verplichtingen
 Wat is Marx zijn analyse van het kapitalisme?
o Eerste vaststelling = klassentegenstelling
o Het cruciale belang van de tegenstelling tussen arbeiders en bourgeoisie
 Beide klassen hebben tegengestelde belangen
 De arbeider wil zijn arbeidskracht zo duur mogelijk verkopen en de
kapitalist wil die zo goedkoop mogelijk kopen
o De bourgeoise bezit de kapitaalgoederen om te produceren
o De arbeiders moeten hun arbeidskracht aan de kapitalisten verkopen
o Tweede vaststelling = winstmaximalisatie
Kapitalisme is een economisch systeem waarbij het levensonderhoud niet op de
eerste plaats komt
o Kenmerken van het kapitalisme  verzelfstandiging van het winst-of
profijtstreven
o Economische handeling = goed  geld  goed
o Maar in het kapitalisme heeft een economische handeling een andere betekenis
 Geld  Goed  Geld
o Derde vaststelling = kapitalistische competitie
o Kapitalisten zijn verwikkeld in een onderlinge competitie
 Ze moeten hun productiekosten zo laag mogelijk houden om hun winst te
maximaliseren
o Surpluswaarde/winstwaarde = het verschil tussen de prijs van het product op
de markt en de productiekosten
o Kapitalisten moeten de lonen zo laag mogelijk houden
 Hoe lager de lonen worden, hoe hoger de surpluswaarde
 Surplus/winst te laag  kapitalisten kunnen onvolodende investeren, met
als gevolg dat hij de concurentiestrijd verliest
 Hoe meer kapitalisten er afvallen  overschot wordt één groot bedrijf =
winnaars van de concurentiestrijd
o Kapitaalaccumulatie
 Deel van de surplus is privé, ander deel wordt terug in het bedrijf gestoken
o Vierde vaststelling = Verarmen van arbeiders
o De competitie heeft zware gevolgen voor de arbeiders
o Als limiet van uitbuiting van arbeid bereikt is schakelen ze over op machines
 De mechanisering leidt tot toename van werkloosheid
o Zo laag mogelijk houden van lonen  verpaupering onder de arbeiders, ze
hebben niets meer te verliezen
 Klassenstrijd
o Is de motor voor sociale verandering
o De uitkomst van zo’n strijd zou een klassenloze samenleving moeten zijn waarin
productiemiddelen het collectieve bezit waren van de gemeenschap = communisme
 In vele landen was communisme geen uitkomst  wel welvaartstaat
o Klassenstsrijd
 Gedeelde situatie
 Klassenbewustzijn
 Voorwaarde voor klassenstrijd
 Klasse an sich  objectieve economische omstandigheden
 Klasse für sich  objectieve situatie + subjectief aanvoelen = vollidig
ontwikkelde klasse
3.2 Weber (1864-120)
 Marx
o
Centraal kenmerk in het denken van Marx  eendimensionale benadering van sociale
ongelijkheid, gebaseerd op het al dan niet bezitten van productiemiddelen
Theorie van groepsvorming
o
 Weber
o Heeft in tegenstelling tot Marx  een meerdimensionale benadering
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
o
82
Hij maakt een onderscheidt tussen status, partij, klassen  worden onafhankelijk van
elkaar beschouwd worden. Hij zag dit als drie types van ongelijkheid.
 Klassen behoren tot economische sfeer
 Statusgroepen behoren tot de sociale sfeer
 Partij(en) behoren tot de politieke sfeer
 3 domeinen = 3 soorten machten
Ontstaan van klassen
o Een aantal mensen vergelijkbare levenskansen hebben
o Die voortvloeien uit het bezit van goedreen of van de mogelijkheid tot het verkrijgen
van een inkomen
o De waarde van die goederen of mogelijkheden tot het verwerven van inkomen bepaald
wordt door de werking van de goederen-of arbeidsmarkt
Klassen
o Is een groep van mensen met een gelijke positie op de goederen-arbeidsmarkt en dus
ook met gelijke levenskansen
o Weber verwijst zowel naar het bezit van productiemiddelen als naar scholing of skill.
Status
o Heeft volgens Weber betrekking op sociale eer
o Macht gebaseerd op het geloof van mensen
Statusgroepen
o Kunnen gebaseerd op etnicitiet, religie, afstamming
o Ze vormen meestal leefgemeenschappen en kennen een gemeenschapplijke leefstijl
Politiek veld
o Zowel status als statusgroepen kunnen over gaan tot organisatie in het politieke veld
 Hierdoor kunnen ze belangengroepen worden
Multidimensionaal perspectief op sociale stratificatie van Weber bekeken door Scott
o Weber verwijst naar 3 soorten machten
 Klassen
o Macht gebaseerd op bezit of vaardigheid
o Objectieve, materiële machtsbronnen
 Status
o Macht gebaseerd op het geloof van de mensen
o De macht berust op een gedeelde visie over wat goef of respectabel is.
o Voorbeeld  Het onderscheid tussen arbeiders en bediende. Bediende
kennen een hogere status die niet volleidg kan herleid worden tot bv.
scholingsgraad. Handenbarbeid wordt geassocieerd met vuil, makkelijk en
minder hoogstaand werk, terwijl de eigenlijke scholingsgraad van
handarbeid vaak even hoog ligt als die van de hoofdarbeid
 Partij
o Macht gebaseerd op afspraken met mensen. Kan zich uiten in coalities,
wetgevingen en statuten
o





SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016

83
o
Schema

klasse

Bezit en
vaardigheid
Weber

Macht

Status

Geloof/erkenning

partij

Afspraken
3.2.1 Marx en Weber vergeleken
 Marx
o
o
Theorie van Marx komt neer op een theorie over groepsvorming (unidimensionaal)
 Hij veronderstelt dat het al dan niet beschikken over eigendom leidt tot de
ontwikkeling van geljke denkbeelden en gemeenschappelijk handlene
 Dit gebeurt niet automatisch
Economische positie (gemeenschappelijke positie ten aanzien van de
productiemiddelen)
 Weber
o Hij stelt dat een gemeenschappelijke klassensituatie niet onmiddellijk aanleiding geeft
tot organisatie.
o Hij zegt dat er meer is dan het bezit van een eigendom
 Verschillen in scholingsgraad en skill zorgen voor een sterkere differentiatie binnen
de groep van bezitlozen
 De mate van onvervangbaarheid die gepaard gaat met een hoge scholingsgraad is
dus een bron van macht die kan resulteren in betere levenskansen
o Meerdimensionale stratificatie (economisch, sociaal en politiek)
3.3 De uitbreiding van de marxistische en weberiaanse visie: Dahrendorf
(niet kennen)
 Bordieu
o Naast het economische kapitaal verwijst hij ook naar het belang van cultuureel kapitaal
 Beide vormen van kaptiaal verwijze naar een geheel van inzetbare machtsbronnen
 Economisch kaptiaal
o Verwijst specifiek naar zaken als geld en eigendom
 Cultureel kapitaal
o Verwijst naar geaccumuleerde kennis, vaardigheden en opleidingen die als machtsbron
in sociale relaties kunnen ingezet worden
o Het is een uitbreiding van het skill begrip van Weber
o Hij verwijst ook naar minder tastbare maar zeer belangrijke attitudes en competities die
mensen toelaten optimaal te functioneren binnen onze samenleving.
 (Klassen)Strijd
o Een begrip dat hij ook volgt zoals Marx
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.4 Bourdieu (1930-2002)
84
o
o
o
3.4.1.1
Mensen nemen op basis van de hoeveelheid economische en cultureel kapitaal een
plaats in het sociale veld in.
In tegenstelling tot Marx, heeft Bordieu veel meer aandacht voor de culturele dimensie
van die strijd
Een sociale strijd is volgens Bordieu een classificatie-strijd
 Mensen met een bepaalde positie zetten cultureel, economisch kaptiaal om in
symbolisch kapitaal
 Distinctie
o Mensen ontwikkelen een specifieke, onderscheiden levensstijl waarmee ze
hun plaats in het sociale veld aanduiden- en daarmee ook de plats van
anderen op dit veld
o Resultaat  ongelijke verdeling van symbolische macht
Samenvatting
 Samenvatting over de benadrukking van sociale stratificatie door verschillende auteurs. 3
verschillende visies op klassen.
 Marx
o Wijst op de uitbuiting van de bezitlozen door de bezitters
 Weber
o Wijst op de concurrentie op de arbieds-en goederenmarkt tussen bv. geschoolde
en niet-geschoolden
 Bordieu
o Wijst op de classificatiestrijd in het sociale veld
Grijze kader- het in kaart brengen van de sociale stratificatie – pagina 159
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
4
85
Sociale mobiliteit
 Sociale mobiliteit
o Verwijst naar de verandering van plaats binnen het stratificatiestelsel
 Intragenerationele mobiliteit
o Mobiliteit binnen de beroepsloopbaan van het individu
o Binnen éénzelfde organisatie
 Intergenerationele mobiliteit
o Vergelijking tussen de positie die de ouders innemen en de positie die de
zoon/dochter inneemt
o Tussen twee generaties
 Twee types van oorzaken voor sociale mobiliteit
 Verandering in het aantal beschikbare plaatsen in een bepaalde positie of klasse
o Wijzigingen in de structuur van de beroepsbevolking kan aan de basis liggen van
het vrijkomen van nieuwe posities
o Er kunnen ook tussen generaties posities in bepaalde strata vrijkomen omdat er
een tekort is aan mensen uit dat stratum om die posities in vullen.
 Niet verweven met de beschikbaarheid van posities
o Er is altijd enige mate van sociale mobiliteit aanwezig in onze samenleving
o Door statusverwerving
 Welke factoren bepalen de plaats dat personen in de beroepshiërarchie innemen?
 In een democratische en meritocratiche samenleving
o
Enkel het eigen kunnen mag aan de basis liggen van de plaats die men inneemt in
de sociale stratificatie
 Andere factoren van statusverwerving
o Ouderlijke aanmoediggen
o Leeftijfdsgenootjes
o Geslacht
Hoe worden economische klassen sociale klassen
 Sociale klassenformatie
o Omvorming van een klasse als categorie, binnen het economsiche systeem, tot een
klassen als een groep van met elkaar interagerende mensen.
o Omvroming van economische klassen (categorie) tot een klassen als een collectiviteit of
groep (sociale klasse)
 Sociale klasse
o Een reeks klassensituaties waartussen een uitwisseling van mensen vaak voorkomt
o Belangrijk bij het proces van klassenvorming is dat er veel aandacht is voor strategieën
die bepaalde groepen hanteren om hun klassenpositie te beschermen
 Social closure/sociale sluiting
o Verwijst naar het proces waarbij groepen hun positie vrijwaren door de
toegang tot hun machtsbronnen af te schermen voor outsiders
 Giddens
o Bestudeerde in een latere fase ook de sociale klassen
o Hij vroeg zicht af  welke oorzaken zorgen ervoor dat in onze hedendaagse
samenleving bepaalde sociale klassen gevormd worden?
o Structuratie
 Het proces waarbij economische klassen in een proces van dagdagelijkse
handelignen sociale klassen worden.
 Mediate structurartion
o Hij verwijst hiermee naar de mobliteitskansen
 Hoe lager de kansen zijn om uiteen specifieke economische klasse
weg te raken, hoe sterker de kans is dat op bais van deze
ecnomische klassen een sociale klassen gevormd zal worden.
 Structurele niveau van de samenleving
 Proximate structuration
o Belangrijke factoren
 De arbeidsverdeling op de werkvloer
 De hiërarchische structuur van het bedrijf
 De gemeenschappelijke consumptiepatronen
o Het onderscheid tussen zij die bevelen geven en zij die die ze opvolgen
zo aanzienlijk dat ze kunnen leiden tot de vorming van verschillende
sociale klassen.
 Onderscheidt tussen eigenaars vs. werknemers alsook bediende
en arbeiders
 Subtieler proces van klassenfromatie – door Bourdieu
o De mate van economische en cultureel kapitaal waarover mensen beschikken, zorgt
voor een specifieke klassengebonden levensconditie
o Hieruit ontwikkelen mensen een specifieke habitus welke hun handelingen beïnvloedt
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
5
86
o
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Habitus
 Een sociaal geconstrueerd systeem van disposities, begrepen als min of meer
onbewuste neigingen om de dingen op een bepaalde manier te doen
 Een systeem van schema’s waarmee we ons handelen sturen
 Het is pre-reflexief
 De handelingen die hieruit voortvloeien vallen niet altijd te reduceren tot het
bewust naleven van normen en rationeel handelen
 Men wordt bewust van die habitus als men met een andere levenstijl wordt
geconfronteerd.
 Vanuit hun habitus ontwikkelen mensen, die eenzelfde positie in het sociale veld
innemne, een gelijkaardige levensstijl, welke ze etaleren aan de hand van
specifieke consumptiepatronen
 Onstaan van collectiviteiten
 Er is een link met wat Weber klasse en status noemt
 Collectiviteit
o Groep van mensen die eenzelfde klassenpositie en leefstijl delen, op een indirecte en
onbewuste manier.
87
6
Democratie, welvaar en elites (niet kennen)
7
Is sociale stratificatie /ongelijkheid noodzakelijk?
 Sociale stratificatie
o Brengt bij tot de stabiliteit van de samenleving
o Sociale ongelijkheid is functioneel
 Redenering hierachter
o Sommige posities  gebonden aan kerntaken  vereist speciale vaardigheden  lange
opleiding nodig  beperkt aantal mensen beschikken de capaciteit om die kerntaken op
zich te nemen  om die mensen te motiveren  grote beloning aan kernposities
gebonden zijn = vaak is dat toegang tot schaarse middelen
o Resultaat van ongelijke beloning  stratificatiesysteem
 Kritiek op de stelling ‘sociale ongelijkheid is functioneel’
o Eerste kritiek  Hoe gaat men de relatieve bijdrage van een taak tot de instandhouding
van de samenleving bepalen?
 De grootte van de functionele bijdragen van een bepaalde taak is zeker niet altijd
eenduidig
 Dokters kunnen mensenlevens redden, maar in onrechtstreeks doen
vuilnisophalers dit ook
 De verloning en het prestige verbonden aan bepaalde beroepen zijn door veel meer
bepaald dan ‘functionele bijdrage’ die ze leveren.
 Voetballers
o Tweede kritiek  De specifieke werking van de sociale stratificatie
o Derde kritiek  In onze samenleving is er geen zuivere meritocratie
 Kind van ouders met hoge positie heeft een grote kans om zelf een hogere positie
in te nemen
o Vierde kritiek  Morele kanttekening
8
Sociale ongelijkheid op basis van geslacht (niet kennen)
9
Slotbeschouwing
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Is een levenslange ongelijke belong verantwoordelijk voor taken die slechts
gebaseerd zijn op enkele jaren extra training?
88
10 Begrippenlijst
Sociale stratificatie
Geïnstitutionaliseerde vorm van sociale ongelijkheid.
Sociale strata
Boven elkaar gestapelde sociale lagen die onderling verschillen in
sociale status en andere indicatoren van ongelijkheid (zoals inkomen,
opleiding,…)
Sociale ongelijkheid
Situatie waarbij mensen in verschillende mate toegang hebben tot
gewaardeerde middelen, diensten en posities.
Geslachtsratio
Aantal mannen t.o.v. aantal vrouwen.
Afhankelijkheidsratio
Aantal productieve <> aantal niet-productieve familieleden.
Slavernij
ECONOMISCH


Kasten
RELIGIEUS, RAS, ETNICITEIT

SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016

89



Quasi-Kasten
In landbouwsamenlevingen.
Gebaseerd op verovering: gevangenen tijdens een oorlog op
productieve wijze gebruiken/misbruiken. (Door de nood aan
werkkracht )
→ Juridisch geregeld => Legaal
De slaaf is eigendom van een andere persoon + Erfelijk
statuut (Je kon dus als slaaf geboren worden.)
Slaven = minderwaardige wezens. ≈ racisme
Geraffineerd systeem ter legitimatie van de sociale
ongelijkheid
→ Religieuze verantwoording van de sociale stratificatie.
Ordening van mensen op basis van eer/prestige. Deze eer
wordt toegekend op basis van positieve maatschappelijke
evaluaties van niet-economische kenmerken zoals religie, ras
en etniciteit.
Deze niet-economische kenmerken worden dan wel
gekoppeld aan economische posities.
Grootschalige groep gekenmerkt door een erfelijk
toegeschreven status, endogamie en strenge sociale
barrières gebaseerd op gebruik, wet of religie. Kasten zijn
hiërarchisch georganiseerd in een gesloten
stratificatiesysteem
Relatief technologisch geavanceerde en economisch
ontwikkelde groep landen waarvan de leden een hoge
levenstandaard ontwikkeld hebben. (Wallerstein)
verband tussen status-kenmerken: heel goede correlatie.
→ De gemiddelde status van 2 kasten verschilt.
→ Er is geen overlap mogelijk tussen 2 kasten.
→ Geen sociale mobiliteit is mogelijk.
Overlapping tussen kasten => Statusverdelingen overlappen elkaar
deels + er is contact mogelijk tussen de kasten.
LANDBEZIT EN POLITIEK-MILITAIRE POSITIES



Klasse



1) Onderbouw


3 standen
- 1. Adel. (Landheren)
- 2. Geestelijken
- 3. Stand van lage sociale status (vazallen)
Wederzijdse recht- en plicht relatie
Legitimatie door contractuele overeenkomsten.
Sociale mobiliteit soms mogelijk: toetreden tot de geestelijke
stand toetreden of zichzelf vrijkopen.
→ Wel géén huwelijk mogelijk tussen de adel en de lagere
stand.
Marx
Collectiviteit waarvan de leden op dezelfde wijze in relatie
staan tot de productiemiddelen. KLASSEN: ECONOMISCH
Weber
Groep personen met dezelfde levenskansen omwille van hun
positie in een marktsituatie waarin ze goederen, kapitaal of
vaardigheden aanbieden.
KLASSEN, STATUS EN PARTIJEN => EC, SOC. EN POL.
Dahrendorf
Belangengroep waarvan de leden in dezelfde mate op gezag
en autoriteit kunnen bogen. POLITIEK
Bepaalt de bovenbouw.
Omvat het economische systeem dat getypeerd wordt door
de productiewijze.
Bestaat enerzijds uit een technologische basis (productiewijze en –
krachten) en anderzijds uit sociale productieverhoudingen en
arbeidsverdeling.
- Productiekrachten/-middelen.
- Menselijke arbeidskracht.
- Sociale verhoudingen.
Economisch systeem
Manier waarop mensen in hun materiële levensonderhoud voorzien.
Productiewijze
Economisch systeem, gekenmerkt door specifieke regeling van
productietaken en sociale verhoudingen.
Productiemiddelen
Goederen die gebruikt worden om andere goederen te produceren,
zoals gereedschap, machines, grond …
2) Bovenbouw


Wordt bepaald door de onderbouw.
Bestaat uit ideologie en sociale instituties, zoals religie, recht
en staat en media met als functie de bestaande sociale
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Standen
90
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
verhoudingen te bestendigen.
→ Legitimeert sociale ongelijkheid!
(Marx)
91
Kapitalisme
Economisch systeem gekenmerkt door nastreven van winst, privéeigendom vd productiemiddelen – waardoor een belangstelling
ontstaat tussen een klasse die deze productiemiddelen bezit en een
klasse die verplicht is te arbeiden in ruil voor een loon – en de
verdeling van goederen en diensten via een competitief
marktsysteem.
Surplus-waarde
De winst
Het verschil tussen de marktprijs en de productiekosten (= arbeiders
en machines) (Marx)
Vaste productiekosten
Kosten machines moeilijk naar beneden te krijgen
=> Arbeidscapaciteit maximaal uitbuiten.
Verelendung/verpaupering
Toestand vd arbeidersmassa die zo ellendig is geworden dat er niets
meer te verliezen valt bij de vernietiging vh systeem. (Marx)
Klassenbewustzijn
De mate waarin een sociale klasse zich bewust is van haar positie
binnen het sociale stratificatiestelsel en haar relatie tov de
productiemiddelen. (Marx)
Klasse-an-sich
Collectiviteit die handelt en de sociale werkelijkheid percipieert
volgens de waarden en normen die functioneel zijn voor de
stabiliteit vd dominerende klasse. (Marx)
Klasse-für-sich
Sociale klasse waarvan de leden zich zowel bewust worden vh feit
dat ze dezelfde posities innemen in de maatschappij, als vh feit dat
ze dezelfde belangen hebben en dus denken in termen van
positieverbetering en klassenstrijd. (Marx)
Statusgroep
Leefgemeenschap gebaseerd op sociale eer en met een gemiddelde
leefstijl. (Sociaal) (Weber)
Autoriteitsverschillen
Belangrijker dan bezit
≈ Werkt de derde pijler van Weber uit (partijen/belangengroepen)
De hiërarchie van autoriteit = beroepshiërarchie.
- Executives/bureaucraten
- Intermediaire posities
- Werkende klasse. ( Bedienden/arbeiders. )
(Dahrendorf)
Intermediaire posities
Posities waarin men autoriteit bezit, maar ook verantwoording moet
afleggen aan derden. (Dahrendorf)
Quasigroep
Groep is zich niet bewust van de gemeenschappelijke belangen.
=> autoriteit verbonden met latente belangen (verborgen mening )
Wanneer de latente belangen van quasigroepen zich omvormen naar
manifeste belangen (mening uiten)
Kunnen meerdere klassen omspannen! <> Partijen.
Economisch kapitaal


Verwijst specifiek naar zaken zoals geld en eigendom.
Kan fungeren als machtsbron.
Cultureel kapitaal


Geaccumuleerde kennis, vaardigheden en opleiding die als
machtsbron worden gebruikt in sociale relaties. (Bourdieu)
→ Verwijst naar het skill-begrip van Weber
Kan fungeren als machtsbron.


Eer, prestige, status…
Kan fungeren als machtsbron.
Symbolisch kapitaal
Distinctie
De (poging tot) vorming van sociale collectiviteiten obv specifieke
patronen van consumptie en levensstijl. (Bourdieu)
Sociale mobiliteit
Op- of neerwaartse bewegingen van individuen of groepen tussen
verschillende posities (veranderingen van plaats) in een systeem van
sociale stratificatie.
Intragenerationele
mobiliteit
Mobiliteit gedurende de beroepsloopbaan van een individu.
Intergenerationele
mobiliteit
Posities van de ouders <> posities van de kinderen.
1) Wijzigingen in de
structuur van de
beroepsbevolking
a) Verandering in het aantal beschikbare plaatsen van een positie of
klasse.
b) Tekort aan mensen uit een stratum (demografische oorsprong)
Hoogopgeleide vrouwen krijgen later of geen kinderen
2) Statusverwerving
Stratum constant
Andere posities innemen dan ouders. Vb. Diploma
Meritocratie/(democratie)
Maatschappelijk systeem waarin mensen een positie innemen obv
verdiensten.
Andere mogelijkheden die
plaats in beroepshiërarchie
bepalen
Economische factoren
Overerving
Scholing
Sociaal psychologische processen
Ouderlijke aanmoediging
Beïnvloeding door peers
geslacht (vrouwenemancipatie)
Sociale klassenformatie
De omvorming v/e klasse als categorie binnen het economisch
systeem tot een klasse als groep van met elkaar interagerende
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Belangengroepen
92
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
personen
93
Sociale sluiting
Het proces waarbij groepen hun positie vrijwaren door de toegang
tot hun machtsbronnen af te schermen voor outsiders. Vb. Huwelijk
(Weber)
≈ Klasse für sich (Marx) -> Stabiliteit nastreven.
1) Structuratie
Het proces waarbij economische klassen in een proces van
dagdagelijkse handelingen sociale klassen worden (Giddens)
a) Mediate structuration
Mobiliteitskansen.
Kleine kans om (intergenerationeel of intragenerationeel) uit een
bepaalde klasse weg te geraken
=> Grote kans dat er zich een sociale klasse zal vormen ovb. een
economische klasse (waaruit je moeilijk weggeraakt).
b) Proximate structuration
1) Arbeidsverdeling op de werkvloer.
Handarbeiders en bedienden werken in verschillende ruimtes
=> Klassenvorming belemmerd word.
2) Hiërarchische structuur van het bedrijf.
Verschil tussen de leiders en volgers enorm groot
=> Vorming verschillende sociale klassen.
Habitus
Sociaal geconstrueerd systeem van disposities, begrepen als min of
meer onbewuste neigingen om de dingen op een bepaalde manier te
doen.
Prereflexief handelen.
Stuurt denken, waarnemen en handelen onbewust. (Bourdieu)
Bevelsituaties
De hoogste posities
Zouden in handen moeten zijn van de superieuren, de elite.
Politieke elite
PROBLEEM VAN SOCIALE SLUITING
Zodra men een hoge positie verworven heeft, geeft men dezen niet
zo makkelijk weer af.
=> Geven positie door aan afstammelingen
=> Bevelsituaties niet altijd uitgeoefend door de geschikte personen.
=> Nood aan circulatie van individuen in bevelsituaties
=> verzet van elite en revolutie.
=> Geschiedenis = continue val en opkomst van elites.
(Pareto)
De georganiseerde kern van personen die participeren in de
uitoefening van politieke autoriteit.
→ Ze monopoliseert de (staats)macht en haalt daar haar voordeel
uit.
→ Ze is een minderheid en wordt altijd bedreigd door bekwame
personen die niet tot de elite behoren.
→ Om hun dreiging te neutraliseren, moeten die bekwame mensen
(vh leger, interligentia en clerus) ingelijfd worden in de elite. Indien
niet, vormen ze een bedreiging voor de bestaande politieke elite.
(Mosca)
Leidende elite
Het samenklitten van de elites uit elke institutionele sector.
Er is een bewustzijn van de leidende positie
=> Streven naar onderlinge samenhang. Dit kan bijvoorbeeld
gerealiseerd worden door sector overschrijdende huwelijksbanden.
Power elite
De ‘cliques’ uit die drie institutionele sectoren [economie, politiek en
militaire apparaat] die samen de belangrijke beslissingen nemen.
 Deze vervlechting is sociaal. (Mills)
 Hierbinnen is er een hoge mobiliteit
Functionele verklaring van
sociale stratificatie
Sociale ongelijkheid is functioneel.
Kerntaken vereisen speciale vaardigheden en een lange opleiding
=> Motiveren door beloningssysteem (= Toegang tot schaarse
goederen)
Etnische groepen
Collectiviteiten van mensen die zich identificeren met een gedeelde
cultuur, gezamenlijke levensstijl en gedeelde geschiedenis van
collectieve ervaringen.
Conflicttheorie
Collins
Vrouwen en mannen zijn belangengroepen die voortduren strijd
leveren met elkaar.
Mannen hebben, ongeacht de context, altijd een zekere dominantie
over vrouwen.
Determinanten
economische macht van de
vrouw
1) Strategische onvervangbaarheid van vrouwen in de maatschappij
Jager-verzamelaars
a. Aandeel id economische activiteit
b. Specifieke technische deskundigheid
c. Autonoom werken
3) Politieke, militaire juridische en ideologische macht van vrouwen
Gezinsinkomen man <> tweeverdienersgezinnen
4) Culturele, ideologische factoren
Huwelijk
Patriarchaat
Sociale organisatie die het mannen mogelijk maakt te domineren.
Feminisatie van de
armoede
Echtscheidingen => één-oudergezinnen.
Vrouwen: Kinderlast + nog altijd geldende economische achterstellig.
=> Armoede
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
2) Geldend familiestelsel
Matrilineaal <> patrilineaal erven
Matrilocaliteit <> patrilocaliteit
94
HOOFDSTUK 8
Sociale verandering
1
De classificatie van samenlevingen: inleiding (niet kennen)
2
Niveaus van maatschappelijke organisatie (niet kennen)
3
Sociale verandering
3.1 Inleiding
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
 Sociale verandering
o Verwijst in de sociologie naar dynamische aspecten van de maatschappij, omdat het
een vrij neutraal en waardevrij begrip is
o Het wordt gedefinieertd als die verandering, die objectief waarneembarre gevolgen
heeft voor de sociale structuur en de cultuur van een maatschappij.
 Sociale verandering moeten grondig zijn en betrekking hebben op verschillende
sferen van het maatschappelijke leven voordat we ze zo benoemen.
 Voorbeeld “grondig”  het vormen van een nieuwe regering is geen sociale
verandering, het wijzigen van het politiek stelsel wel. Dit omdat de
wijzigingen belangrijke gevolgen hebben voor de werking van andere
sectorn.
 Voorbeeld “verschillende sferen”  opkomt dienstensector in combinatie
met hogere scholingsgraad bevolking, arbeidsparticiaptie vrouwen,
toenmende sociale voorzieningen zoals kinderopvang.
o Sociologen proberen inzicht te krijgen in het fenomeen van sociale verandering door die
processen te beschrijven en te verklaren
 Beschrijven = het zoeken naar vormen die verandringsprocessen aannemen
 Verklaren = het zoeken naar de oorzaken van sociale verandering
 Sociale vooruitgang
o Heeft een positieve waarde
95
3.2 Theorieën van sociale verandering
 Monistische theorieën
o = Monocausale theorieën
 Theorieën die de verklaring van sociale verandering igngen zoeken in één factor.
 Het effect van die ene factor werd geïsoleerd en beschouwd als dé determinant van
sociale verandering
o Voorbeeld van zo’n theorie
 Karl Marx
o Hij stelde hierbij dat sociale verandering een gevolg is van de competitie
tussen belangengroepen in de maatschappij
 L. Gumplowicz
o Hij stelde hierbij dat sociale verandering een gevolg is van oorlog
o
Geen van de monistische theorieën geven ons een volledige verklaring voor sociale
verandering
 Verschillende theorieën van sociale verandering bestaan daarom naast elkaar of
overlappen elkaar
 Drie criteria om theorieën over sociale verandering te onderscheiden
o Worden culturele verandering of veranderingen in materiële/technologische sfeer van
de samenleving als oorzaken van sociale transformaties gezien?
o Wordt natdruk geleged op interne of externe oorzaken van sociale verandering?
o Zijn die invloeden bovenindividuele processen of kunnen individuen of groepen van
individuen die transformatie sturen?
 Meest invloedrijke theorieën
 Materialistische verklaringen
o Technologische veranderingen staan centraal
o Voorbeelden
 De industrialisatiethese
 Theorie van Castells over de netwerksamenleving in het
informatietijdperk
o Zie tabel in het boek – p 217 (vond ze niet zo belangrijk)
 Idealistische theorieën
o Culturele verandering staat centraal
o Voorbeelden
 De postmaterialistische samenleving van ronald inglehart
 Macrosociologische theorieën
o Kristische analyse van sociale verandering
o Voorbeeld
 De wereldsysteemtheorie van Immanuel Wallerstein
 Deze theorieën beschrijven alle sociale verandering als een processen die zich
ontplooien boven de hoofden van de mensen heen.
 Theorieën over sociale hervormingsbewegingen vragen echter aandacht voor hoe
mensen die maatschappelijke transformaties actief in groep kunnen bewerkstelligen
 3 aannames Technologische theorieën
 Stellen algemeen dat culturele en sociaalstructurele veranderingen afhankelijk zijn van
technologische evoluties
 Voorbeeld  Ijzeren ploeg = droeg bij tot de overgang van horticulturen naar
akkerbouwcultuur
 Voorbeeld  gsm en internet = hebben grote maatschappelijke impact
 Nieuwe uitvingen worden gedaan op basis van bestaande elementen (cumulatie van
kennis)
o Men neemt aan dat uitvingen het resultaat zijn van combinatie van al bestaande
technieken
o Innovaties volgen uit pragmateische pogingen om tot oplossingen te komen voor
concrete problemen waarmee mensen geconfronteerd worden
 Bevestigen het feit dat heel wat belangirjke uitvindingen onafhankelijk van
elkaar, op verschillende plaatsen ongeveer tegelijkertijd tot stand kwamen
 Telefoon, microscoop, fonograaf,…
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.2.1 Materialistische ver klaringen: technologische theorieën
96
 Enkel sprake van sociale verandering indien technologie andere sferen (in)direct
beïnvloedt
3.2.1.1
Drie fases van maatschappelijke transformatie volgens Rose
 Drie fases van maatschappelijke transformatie volgens Rose
 Fase 1 = Technische innovaties  economische structuren
o Nieuwe technieken zorgen voor een wijziging in de manier waarop goederen
gereproduceerd, verspreid en/of geconsumeerd worden
o De innovaties gaven aanleiding tot meer kapitaalintensieve productie
o Voorbeeld  stoommachine, weefgetouw, spoorwegen
 Fase 2 = economische structuren  arbeidsverdeling
o Arbeid en tewerkstelling wijzigen grondig
o Voorbeeld  de eerste industriële revolutie leidde tot een fundamentele
transformatie van de textielnijverheid. Ambachtelijke arbeid en huisarbeid
maakte plaats voor fabrieksarbeid
 Fase 3 = indirect met economische sfeer verbonden maatschappelijke sferen passen zich
aan
o Zowel de sociale structuur als de cultuur van de samenleving past zich aan
o Voorbeeld  industrialisatie  urbanisatie, migratie, secularisatie, scheiding
woon-en werkplaats, veranderende man-vrouw verhoudng. Maar ook files,
milieuvervuiling,…
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.2.1.2
97
Technologische evolutie en ‘culture lag’
 Veranderingsproces
o Probleem hiermee is dat de niet-materiële cultuur trager verandert dan de materiële
cultuur  culture lag
 Culture lag – Ogburn
o Hij beweert dat verandering, die voortvloeien uit nieuwe uitvingen, vlugger verlopen in
de materiële cultuur dan in de niet-materiële cultuur
o Het wordt gezien als een van de belangrijkste sociale problemen in de maatschappij
o Resultaat
 Een continue sociale onaangepastheid tussen de twee vormen van cultuur
 Voorbeeld
 Opkomst gsm  een culture lag ontstaat wanneer men niet meegaat in
nieuwe omgangsvormen op het gebied van invoeren van
priveételefoongesprekken in openbare ruimtes
 Drones
o Vraag die we hierbij vaak stellen: “Gaat de materiële cultuur altijd vooraf aan de
adaptieve cultuur?  neen
 Voorbeeld
 Sommige ontwikkelingslanden zetten vergaande onderwijsprogramma’s op
zelfs nog voor de economie volledig ontwikkeld is.
 Andere factoren die tot sociale verandering kunnen leiden
o De andere factoren hebben rechtstreeks verband met de productiviteit
 Voorbleed
 Nieuwe energiebronnen, wijzinging in bevolkingsstructuur
Voorbeelden van technologische theorieën van sociale
verandering
 Technologische theorieën
 Industrialsering  industrialisatiethese
o Stelt dat technologischeo ntwikkeling de indsutrialisatie voortdrijven door
verschillende stadia – de verschillende industriële revoluties – en dat moderne
samenlevingen zich voortdurend in die technologische realiteit moeten
aanpassen
o Productie goederen
o Mens-machine relaties
o productiviteit
o De verschillende industriël revoluties
 1ste industriële revolutie
o Introductie stoomkracht en automatisatie van textielproductie
de
 2 industriële revolutie
o Opkomst spoorwegen, ijzerproductie
 3de industriële revolutie
o Staalproductie en chemische industrie
 4de industriële revolutie
o Ontwikkelingen auto-industrie en de petrochemische nijverheid
 Voorlopig laatste revolutie
o Ontwikkelingen in informatica, micro-electronica, biotechnologie
 Postindustrialisering
o De theorie van Bell  over de opkomst van de postindustriële samenleving
 Stelt dat in de 2de helft van de 20ste eeuw Westerse samenlevingen een
totaal nieuwe fase van ontwikkeling zijn ingetreden
 Een nieuwe maatschappijtype dat grondig verschil van de traditonele
industriële samenleving is op komst
o Productie diensten
o Mens-mens relaties
o Levenskwaliteit
 Er wordt een tertiaire sector ontwikkeld in functie van het verhogen van de
levenskwaliteit
 Tewerkstelling in de sector van vrijtijdbestediging, gezondheidszorg,
onderwijs neemt toe
o De fase van maatschappelijke transformatie volgens Rose komen ook in de
theorie van Bell terug
 Technologische transformaties
 Productie van goederen  productie van diensten
 Accumulatie van kapitaal  accumulatie van kennis
 Transformaties in organisatie ecnomie
 Bedrijven als centrale economische actoren  kenniscentra zoals
universiteiten
 Transformaties in arbied en sociale stratificatie
 Opkomst van de technici, professionele en wetenschappers
 Veranderingen in de maatschappelijke sferen
 Groeiende nadruk koop het veruvllen van hogere behoeften
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.2.1.3
98
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
99
 Kwaliteiten van het leven komt centraal
o Kritiek op posindustrialisatiethese
 Tewerkstelling in tertiaire sector is gestegen, maa dietoenmae heeft het
belang van de secundairre sector niet ondergegraven. Vooral de primaire
sector heeft aan belangen moeten inboeten
 Het loopt niet zo vaar met de verandering van een consumptie van
goederen door een consumptie van diensten.
 Onze samenveling evoluteert naar een maatschappij met een
secundaire sector die meer en meer geoderen produceert die het
mensen mogelijk maakt zelf in hun behoeften te voorzien zodat ze niet
meer afhankelijk zijn van anderen
 Voorbeeld  opkomst radio, tv, multimedia ter vervanging van
muziekopvoeringen en de bioscoop. Doorbraak van de auta als
vervangen voor het openbaar vervoer
 Informatisering
o De netwerksamenleving
 De transformatie hiertoe wordt gekenmerkt door
 Een nieuwe technologisch paradigma
o Een nieuwe paradigma is opgebouwd rondom ICT en
gentechnologie
o Doorslaggevende aard  de gelaagde opbouw van die
informatie en de verspriding ervan via netwerktechnologie
o Gebruik van informatietechnologie om productie van kennis en
info te verbeteren
o Er is een exponentiële groei en verspreiding van informatie
 Een nieuwe economische ordening
o Informatie binnen bedrijven en binnen netwerken van bedrijven
is curciaal geworden als gevolg dat de ecnomische productie
complex geworden is.
o Het informationeel
 Competitiviteit en productiviteit hangen af van investering
in ICT
o Het is globaal georganiseerd
 Voorbeeld  delokaliseren
o Het is netwerk georganiseerd
 Bedrijf  project als productie-eenheid
 Complex en flexibel
 Efficiënt via ICT
 Een nieuwe organisatie van arbeid en tewerkstelling
o Arbeid en tewerkstelling worden meer felxibel en
individualiseren. Mensen werken meer tijdelijk, deeltijd en op
zelfstandige basis
o Nieuwe vormen van tewerkstelling
 Arbeid
o Kenniswerkers
o Self-programmable labor
 Flexibel, autonoom
 Voortdurende bijscholing
 Toenemende ongelijkheid
o Grotere kloot met ‘generic labour’
 Vervangbare arbied
o Digitale kloof
 Transformatie in andere maatschappelijke domeinen
o De culturele ruimte evoluteert tot één grote multimediale
ruimte door de opkomst van het internet  netwerkcultuur
o De netwerken doen tegelijkertijd een gedeelde en globale
cutluur en taal ontstaan én creëert de ruimte om culturele
verscheidenhied tot uitdrukking te brengen
 De globalisatie van netwerkcultuur laat lokale cultuur tot
uitdrukking komen
o Er ontstaat een reël virtualiteit omdat de virutele wereld
wordt de dragen van symbolen die ons denken beheersen en
bijgevolg ons gedrag sturen
o Een andere beleving van tijd en ruimte
 Nieuwe concpetie van ‘tijd’
o Timeless time  rela time communicatie
onafhankelijk van plaats
 Nieuwe conceptie van ‘plaats’  loskoppeling van plaats
en nabijheid
o Space of places  ruimtelijke afstand, geografische
nabijheid
o Space of flows  niet-ruimtelijke afstand, nabijheid
in termen van verbondenheid in netwerk van
informatie. De afstand is afhankelijk van de nietruimtelijke afstand in het netwerk van informatie
o Kennis, informatie en communicatie staat centraal
3.2.2 Idealistische theoriën: cultuur als motor van sociale verandering
 Technologische theorieën
o Niet iedereen gaat uit van de veronderstelling dat technologische innovaties de ultieme
motor voor sociale verandering zijn.
 Cultuursociologische verklaring van sociale verandering
o De theorie van Max Weber  kapitalisme in Europa
3.2.2.1
De cyclysiche theorie van Pitrim Sorokin (niet kennen)
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Grijze kader – pagina 224 – Netwerken binnen de sector van de biotechnologie
10
0
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
3.2.2.2
10
1
De postmodernisatietheorie va n Ronald Inglehart
 De postmodernisatietheorie van Inglehart
o Nadruk op culturele verandering als basis voor sociale verandering ( technologische
innovaties)
o Culturele omslag van een materialistisch naar een postmaterialistische waardepatroon
 Moderne of materialistische ingesteldheid = economische zekerheid, orde en
veiligheid
 Economische groei en industrialisatie
 Van traditie naar rationlaiteit
 Van toegeschreven naar verworven status
 Secularisatie en bureaucratisering
 Postmaterialistisch waardepatroon = gerichtheid op
levenskwaliteit, zelfverwerkelijking, zelfexpressie,
gebondenheid en individuele vrijheid
 Van groei naar levenskwaliteit
 Van materialisme naar postmaterialisme
 Autoriteit ter discussie
 Traditionele instituties verliezen functionaliteit (bv. bureaucratie)
o Institutionele veranderingen
 Onze samenleving evolueert weg van de bureaucratisch georganiseerde
massaorganisaties ( stonden aan de basis van de industrialisatie en hebben de
ontwikkeling van de moderne staat mogelijk gemaakt, maar hun bloeiperiode is
voorbij)
 De kerninstellingen van de moderne samenleving verliezen langzaamaan hun
functionaliteit. Dit omdat ze niet kunnen tegemoet komen aan nieuwe behoeften
en waarden.
 Vraag: “Waar komen de nieuwe waarden vandaan en wat ligt er aan de basis van
de overgang?”
 Antwoord  Twee hypothese die opgebouwd zijn rond intergenrationele
waardeverandering
 Schaarstehypothese
 Socialisatiehypothse
 Schaarsthypothese
o De doelstellingen of kernwaarden van personen weerspiegelen vormen van de socioeconomische sitautie waarin ze vertoeven
 Mensen leggen in situatie van materiële schaarste nadruk op de relaisatie van
materialistische waarden
 Situaties van materiële overvloed zal de aandacht voor hogere behoefte toenemen
 Socialisatiehypothes
o De basispersoonlijkheid wordt gevormd gedurende de primaire socialisatie
 Verklaring door hypothese
o Bijde hypothese kunnen helpen verklaren waarom der elatie tussen de ecnomische
welvaar en het dominerende waardepatroon van een samenleving niet eenduidig is
 Ook in welvarende samenlevingen kunnen mensen nadruk leggen op
materialistische waardepatronen
 Dit komt omdat niet de socio-economische situatie op zidch, maar de socioeconomische context waarin de basispersoonlijkeid werd gevormd doorslaggevend
is
 Samenvatting
o Toename van welvaart  mens bevrijd van een gerichtheid op een materialistisch
waardepatroon, heeft ruimte geschapen voor het nastreven van hogere waarden
 Culturele evolutie bestaat uit twee deelprocessen
 Modernisatie
o Economische groei en industrialisatie zetten dit proces in gang
o Gezagsverhoudign gebaseerd op rationaliteit (  gezagsverhoudignen
gebaseerd op traditie)
o Waarden en normen die prestatie centraal stellen ( religieus
gemeenschappelijk normen-en waardenstelsel)
o Verworven statuskenmerken ( toegeschreven statuskenmerken)
 Postmodernisatie
o Maximalisatie van levenskwaliteit en subjectieve welbevinden als voornaamste
motoren van verandering ( economisch groei en industrialisering)
o Post-moderne samenleving ( moderne samenleving)
o Post-materialistische waarden-en normen ( prestatiegerichtheid)
 Twee kritieken gericht op Inglehart
o Hij gaat uit van een evolutionair denkkader
 Hij stelt dat modernisatie en postmodernisatie een evolutie inhouden van minder
naar meer aangepaste samenlevingen, van meer eenvoudige naar meer complexe,
superieure samenlevingen
o Hij stelt maatschappelijke transformaties voor als veranderingen die zich binnen
samenlevingen ontplooien
o Hij stelt culturele evoluties voor als veranderingen die min of meer los staan van de
invloed van ontwikkelingen in andere maatschappijen
 Wereldsysteemtheorie  stelt dat maatschappelijke veranderingen moeten
worden beschouwd vanuit posities die landen innemen in een wereldsysteem van
staten
3.3 Culturele diffusietheorieën (niet kennen)
3.4 De wereldsysteemtheorie van I. Wallerstein
 De wereldsysteemtheorie
o Werd ontwikkeld als reactie tegene de modernisatietheorie (was lange tijd een
dominante verklaring voor de ontwikkeling van de samenleving)
 De modernisatietheorie met betrekking op de Derde Wereld ging uit van de
veronderstelling dat die jonge naties zin in de premoderne afase van hun
ontwikkeling bevonden en dat het traditionele samenlevingen waren die pas tot
volle economische ontwikkleing zouden komen wannneer ze hun premoderne
cultuur ontgroeiden
 Onderdeel van modernisatie denken was de convergentiehypothese
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Grijze kader – pagina 233 – Waarden en waardeveranderingen internationaal bekeken
10
2
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
10
3
 Convergentiehypothese
o Stelt dat alle samenlevingen onder invloed van de industrialistie met dezelfde
maatschappelijke problemen geconfronteerd worden, dat ze daar soortgelijke
oplossingen voor vinden en op langere tijd meer en meer op elkaar gaan gelijken.
 Gelijkaardige problemen: snelle bevolkingsgroei, urbanisatie, vervuiling, sociale
conflicten
 Afhankelijkheidstheorie
o Na dekolanistaie was er eeder sprake an divergentie, dan van convergentie
 Wordt verklaard door de afhankelijkheidstheorie
o De theorie weest de Zuid-Amerikaanse economische en culturele afhankelijkheid van
Noord-Amerika aan als de voornaamste oorzaak van de differentiële ontwikkeling van
beide samenlevingen
o Onderontwikkeling en ontwikkeling waren geen verschillende fases in een proces van
modernisatie, maar twee zijden van één relatie van dominantie en onderwerping
 Vanaf 16de eeuw = kolonisatie
 Nadien = multinationals
 Wallerstein
o Systematische uitwerking van de afhankelijkheidstheorie
o Hij stelde dat de relatie van ongelijke ruil en onafhankelijkheid meer is dan een
verhouding tussen staten
o De relatie is volgens hem onderdeel van de kapitalistische wereldeconomie die aan de
basis ligt van een wereldsysteem van staten en speicifieke sociale organisaties
o Wereldsysteem
 Een multicultureel, territoriale arbeidsdeling met één systeem voor productie en
ruil van goederen en grondstoffen
 Verschillende soorten wereldsystemen
 Wereldimperia
o Één gemeenschappelijk politiek systeem
o Voorbeeld  Romeinse rijk en Sovjet-Unie
 Wereldeconomieën
o Gefragmenteerde politiek systeem
o Voorbeeld  kapitalistische wereldeconomie
 Kapitalisatische wereldeconomie
o Bestaat uit
 Kern
o Geavanceerd gebied
o Het westen
o Technologie
o Kapitaal  hoge arbeidslonen
o Geschoold personeel
 Semiperifierie
o Intermediarie ontwikkeling
o BRICs
o Het is een schermzone tussen kern en de periferie
 Periferie
o Azië, Afrika, Latijns-Amerika
o Ruwe grondstoffen
o Goedkope arbied
Er is een ongelijke economische ontwikkeling in kern en periferie
 Waarom ongelijke ruil?
 Derde wereld kan multinationals/Westen niet buiten houden
 Machtsongelijkheid
o Zonder hen geen investeringen, technologie, inkomsten,…
 Lageloonlanden
o Concurrentie voor elkaar
 Weinig ontwikkelde vakbonden en lokale leidende klassen hanft af van
het systeem
 Actief ingrijpen Westen (politiek, militair)
o Voorbeeld  Washington consensus: neoliberaal beleid van
deregulering en vrijhandel
o Logica van het kapitalisme = competitie  zoeken naar goedkope arbeid, grondstoffen
en afzetmarkt
 Cyclussen
o Economische cyclus
 Concurrentie = continue expansie  op zoek gaan naar afzetmarkt, goedkope
arbeid, grondstoffen
 Delokalisatie van bedrijven. Voorbeeld van Westen naar China gaan
o Sociale cyclus
 Reageert oop de 1ste
 Voorbeeld een staking in China
o Politieke cyclus
 Hegemonie = opleggen van regels
 Zorgt ervoor dat de posities van staten in het wereldsysteem wijzigen.
 Voorbeeld: terugtrekken van de Amerikaanse troepen uit Irak
 Kritiek op systeemtheorie van Wallerstein
o Negatieve en pessimistische benadering van de invloed van internationale economische
verhoudingen
o Te weinig aandacht voor andere dan economische factoren.
o Te weinig aandacht voor de enorme waaier van culturen
3.5 Theorie van de sociale hervormingsbeweging (niet kennen)
4
Slotbeschouwing
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
o
10
4
5
Begrippenlijst
Sociale verandering
Verandering die objectief waarneembare gevolgen heeft voor de
sociale structuur en cultuur v/e maatschappij.
Technologieën
Met wet. kennis onderbouwde sets van werktuigen, regels,
procedures waarmee taken op een reproduceerbare wijze worden
uitgevoerd.
Cultural lag
Culturele achterstand
De idee dat de immateriële/adaptieve cultuur (normen en wetten)
trager verandert dan de materiële cultuur (technologie) waardoor
sociale onaangepastheid tussen beide ontstaat.
Structural lag
Structurele achterstand
Nieuwe technologieën leiden tot wijzigingen in de levensloop die
niet adequaat gevolgd worden door veranderingen in de
maatschappelijke structuren.
(Bio)technologische innovaties leiden tot fundamentele wijzigingen
in de levensloop (bv. toegenomen levensverwachting door betere
geneeskunde, of lagere geboortecijfers door ontwikkeling
contraceptie), die niet gevolgd worden door een aanpassing van de
maatschappelijke structuren.
1) Jongeren en jongvolwassenen: Studeren.
2) Volwassenen: Arbeidsactief en bouwen gezinsleven uit.
3) Senioren: Genieten van vrije tijd.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Fases levensloop
10
5
Onderbenutting
Menselijke capaciteiten van senioren worden niet benut.
Roloverbelasting
Volwassenen in de middenjaren hebben problemen met de werkgezinsbalans.
Taken en rollen in onze samenleving kennen een sterke
leeftijdsdifferentiatie.
=> Sociale problemen (wegens hoge levensverwachting)
In het handboek staat dat Structural Lag ‘resulteert’ in
roloverbelasting bij de groep op middenleeftijd.
De prof zou eerder argumenteren dat het gaat om een versterking
van de reeds bestaande roloverbelasting:
Bv. er is een sterkere druk bij de werkende populatie om de
toenemende kost van pensioenen en gezondheidszorg voor de
oudere populatie te financieren; de groep op actieve leeftijd wordt
kleiner en moet daardoor harder werken; door de actievere
levensstijl van senioren zijn ze minder beschikbaar om voor de
kleinkinderen te zorgen; door het toenemend aantal
zorgbehoevende ‘oude ouderen’ moeten werkenden ook meer
instaan voor de zorg voor hun ouders …
Structural lag kan je dan interpreteren als de trage aanpassing van
structuren aan de langere levensloop.
Bv. moeizame proces om de pensioenleeftijd in België te verhogen.
1) Self-programmable labour
In staat om zichzelf voortdurend bij te scholen om zich te kunnen
aanpassen aan de steeds wijzigende eisen v/e zich transformerende
economie.
2) Generic labour
Vervangbare arbeid en onderling verwisselbare taken.
1) Materialistisch
Houding gericht op rationaliteit, veiligheid, economische zekerheid,
economische prestatie en sociale orde.
2) Postmaterialistisch
Houding gekenmerkt door gerichtheid op levenskwaliteit,
zelfverwezenlijking, zelfexpressie, gebondenheid en individuele
vrijheid.
Schaarste hypothese
Doelstellingen of kernwaarden van personen weerspiegelen de
socio-economische situatie waarin ze vertoeven.
Materiële schaarste => nadruk op de realisatie van materialistische
waarden.
Materiële overvloed => toename aandacht voor hogere behoeften
(Ingelhart)
Socialisatie hypothese
Primaire socialisatie: vorming basispersoonlijkheid.
Secundaire socialisaties: zijn belangrijk, maar ondergeschikt.
Kernwaarden (die onderdeel vormen van de basispersoonlijkheid
van mensen) veranderen onder invloed van maatschappelijke
evoluties.
=> Deze verandering in kernwaarden grijpt heel langzaam plaats
nl. wanneer oudere generaties vervangen worden door nieuwe.
(Ingelhart)
Diffusie
Proces waarbij cultuurelementen of systemen van cultuurelementen
zich verspreiden, waarbij ontdekkingen, uitvindingen of nieuwe
instellingen, aangenomen in een bepaalde regio, door
samenlevingen in nabijgelegen gebieden worden overgenomen tot
ze zich over de hele aardbol hebben verspreid. (Kroeber)
Cultureel dominante centra
De centra van waaruit de vernieuwingen naar de omgeving worden
uitgestraald.
De centra van culturele innovatie van waaruit culturele elementen
worden verspreid.
Culturele diffusie
Verspreiding van cultuurelementen door contacten tussen
verschillende cultuurgemeenschappen.
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Staat voor on/laaggeschoolde arbeid die steeds meer in contrast
staat met de gespecialiseerde en dynamische arbeid binnen het
nieuwe technologische tijdperk.
Generic labor neemt toe samen met de digitale kloof
=> Je kunt een parallel trekken tussen
1) De kloof tussen beide vormen van arbeid.
2) De digitale kloof mbt de toegang en het gebruik van
informatietechnologie.
10
6
Rechtstreekse diffusie
Bevolkingsgroepen migreren en zetten gebruiken in nieuwe locaties
voort, objecten of materialen verspreiden zich.
Stimulusdiffusie
Verspreiding van ideeën en technieken.
Convergentiehypothese
Stelt dat alle samenlevingen o.i.v. industrialisatie met dezelfde
maatschappelijke problemen geconfronteerd worden (bv vervuiling)
en dat ze daarvoor soortgelijke oplossingen vinden en bijgevolg op
de lange duur meer en meer op elkaar zullen lijken.
(Wallerstein)
Dependencia/afhankelijkheidstheorie




Wereldsysteemtheorie



SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016

10
7
Onderontwikkeling en ontwikkeling zijn 2 zijden van 1 relatie
van dominantie en onderwerping.
Onderontwikkeling is géén fase!
Het is een bijproduct van kolonisatie, multinationals.
Een kwestie van exploitatie.
Elk relatief groot sociaal systeem dat gebaseerd is op een
complexe geografische en economische arbeidsverdeling, en
dat meerdere samenlevingen en culturen omvat.
Multiculturele, territoriale arbeidsdeling met 1 systeem voor
de productie en ruil van alle goederen en ruwe grondstoffen
die noodzakelijk zijn voor het dagelijkse bestaan van zijn
inwoners.
Bilaterale relatie van ongelijke ruil en afhankelijkheid
moeten gezien worden in het breder kader vd kapitalistische
wereldeconomie.
Alles is een economische strijd.
Wereld imperia
1 gemeenschappelijk politiek systeem.
Wereld economie
Gefragmenteerde politieke systemen.
Kern
Goed ontwikkelde steden
1) Technologisch sterk ontwikkelde landbouw
2) Gedifferentieerde en kapitaalintensieve economische productie
en
3) Hoge arbeidslonen en hoge arbeidsproductiviteit.
4) Sociale klassenvorming is sterk aanwezig en de staatsvorming is
geslaagd.
5) Geschoold personeel.
Noord-Amerika, het Westen en Japan
Periferie
1) Technologisch achterop lopende en economisch onontwikkelde
groep landen met een lage levensstandaard.
2) Weinig gedifferentieerde en arbeidsintensieve economische
productie.
3) Lage arbeidslonen/ goedkope arbeidskrachten.
4) Sociale klassenvorming en staatvorming verlopen moeilijk.
5) Ruwe grondstoffen.
Azië, Afrika en Latijns-Amerika
Semi-periferie
Schemerzone
Een groep landen met een intermediaire technologische en
economische ontwikkeling.
Brazilië, Aziatische landen
Economische cyclus
Fluctuaties in vraag en aanbod.
Delokalisering bedrijven…
Sociale cyclus
Klassenstrijd op internationale niveau.
Sociale bewegingen, tegen multinationals…
Politieke cyclus
Wijzigende machtsverhoudingen tussen de staten in de kern vh
wereldsysteem en de opkomst van hegemonische kernmachten
(leggen regels op).
Succesvolle landen die uit de periferie weggeraken (semi-periferie).



1) Political opportunity
structure




Afwezigheid van repressie
Geheel van niet-geïnstitutionaliseerde praktijken en
vertogen (discours) die tot doel hebben sociale verandering
teweeg te brengen mbt bepaalde deelaspecten vd
samenleving.
Een georganiseerde inspanning door een aanzienlijk aantal
mensen om bepaalde aspecten vd samenleving te
veranderen (of om zich tegen verandering te verzetten)
Vb: Stakingen, betogingen, pamfletten…
Structurele distributie van politieke kansen.
Theoretisch perspectief dat er van uitgaat dat de
vorm/structuur vh bestaande politieke systeem de context
bepaalt voor de strategie en tactiek, en misschien ook wel
de ideologie en doelstellingen van sociale bewegingen.
Verwijst naar de ontvankelijkheid of kwetsbaarheid vh
politieke systeem voor georganiseerd protest.
Vrije media, verdeeldheid…
Elke poging om deze bewegingen de kop in te drukken leidt tot
ontevredenheid en een stijging van het protest.
Omvang van de
staatsinmenging in de
privésfeer

2) Resource mobilization


Kan aanleiding geven tot het ontstaan van nieuwe sociale
bewegingen.
Vb: Abortus, seksuele identiteit…
Theoretisch perspectief dat er van uitgaat dat het succes v/e
sociale beweging voornamelijk wordt bepaald door de mate
SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016
Sociale bewegingen
10
8


3) Support base
Sociale basis
New Social Movements
(NSM)
Nieuwe Sociale Bewegingen
Sociale basis v/e sociale beweging die bestaat uit alle mensen die
verondersteld worden de beweging te steunen.
Het geheel van mensen dat geacht wordt de beweging te steunen.
Mobilisatie en betrokkenheid vd burgers.




Revolutie



SOCIOLOGIE | Academiejaar: 2015-2016

10
9
waarin hulpbronnen kunnen worden vrijgemaakt.
Aanwezigheid van al bestaande organisaties  mogelijkheid
om uit bestaande netwerken te mobiliseren.
Organisaties zijn een belangrijk element in het mobiliseren
van voldoende materiaal/steun.
Sociale bewegingen die buiten de mainstream vh politieke
systeem opereren en proberen om de beslissingsmacht over
bepaalde door de staat toegeëigende domeinen terug te
vorderen.
Culturele veranderingen, géén structurele.
Soms wel vrij concrete, structurele veranderingen…
Vb: Arbeidersbeweging -> Welvaartsstaat = succes.
Een geheel van sociale processen waarbij politieke conflicten
én veranderingen in de verhoudingen tussen sociale klassen
centraal staan.
Die processen leiden tot snelle en fundamentele
veranderingen in het geheel van dominante waarden en
mythen van een samenleving.
Brengen uiteindelijk een totale maatschappelijke,
structurele verandering teweeg.
Gewelddadig.