hersenontwikkeling bij baby`s

Van een hulpeloze zuigeling tot een ondernemende dreumes…
begint in het brein. Wat gebeurt er allemaal in dat kleine koppie?
En hoe kun je de hersenontwikkeling van baby’s stimuleren?
D
ID
O'S mi
n
eks:
ire
staat er niet altijd bij stil, maar die razendsnelle ontwikkeling
K
Dat is het eerste levensjaar van een kind in een notendop. Je
De
ontwikk
eling
van het
kinderbr
ein
De
hersenontwikkeling bij baby’s
Deel 1:
D
e ontwikkeling van de hersenen
is deels een kwestie van aanleg.
De aangeboren onderzoeksdrang
van een kind zorgt ervoor dat hij van nature
een bepaalde ontwikkeling doormaakt. Het
eerste voorzichtige stapje, de eerste keer
‘mama’ zeggen: dat doet hij uit zichzelf.
Maar de hersenontwikkeling is deels ook
afhankelijk van de ervaring die het kind
kan opdoen. En dat maakt die ontwikkeling interessante materie voor opvoeders
en professionals in de kinderopvang. Want
wat blijkt? Voor een goede hersenontwikkeling hebben kinderen van jongs af aan een
stimulerende leeromgeving nodig. Door het
aanbieden van gevarieerde en prikkelende
leerervaringen op verschillende domeinen
prikkel je het jonge brein om steeds meer
belangrijke verbindingen te leggen en zich
optimaal te ontwikkelen. En dat kun je al
doen bij baby’s!
Het brein: uniek en complex
De hersenen zijn een uniek, complex orgaan.
Met onze hersenen besturen we ons hele
lichaam. In ons brein staan miljarden
zenuwcellen (neuronen) in verbinding
met andere neuronen. De meer complexe,
hoogbewuste lichaamsfuncties liggen in de
cortex, aan de buitenkant van de hersenen.
Dieper in de hersenen worden de minder
bewuste functies aangestuurd. Ons brein
‘draait’ op zuurstof en brandstoffen die ons
16
KIDDO 6 • 2012
bloed aanlevert. Door onze hersenen kunnen
we horen, zien, voelen, ruiken en proeven.
Maar ook: ervaren, leren, praten, herinneren
en denken. Het brein is flexibel: het past zich
aan onze levensfasen en leefomstandigheden aan.
Wat gebeurt er in dat kleine
koppie?
Bij de geboorte van een baby wegen zijn
hersenen zo’n 400 gram. De groei van z’n
brein begint al vlak na de conceptie. Er
wordt een begin gemaakt met de productie
van miljarden hersencellen: neuronen. Die
productie verloopt in rap tempo en gaat ook
na de geboorte door, wel tot het twintigste
levensjaar. Een pasgeboren baby heeft een
‘onaf’ brein: er is een gigantische hoeveelheid hersencellen, maar daarin zijn nog
weinig verbindingen gemaakt. Die zijn juist
nodig om allerlei lichaamsfuncties te laten
functioneren. Maar dat verandert snel. Na
de geboorte ontstaan er constant nieuwe
verbindingen (synapsen). De herseninhoud
van een baby verdubbelt in het eerste jaar.
Die ontwikkeling bouwt zich geleidelijk op.
De eerste functies die een pasgeborene
leert gebruiken zijn nog erg reflexmatig en
primair en komen diep uit de hersenstam.
Denk bijvoorbeeld aan lichaamsfuncties
als hartritme, bloeddruk, slaap en eetlust.
Maar ook de wil om de communiceren is al
aanwezig: denk aan de eerste blik, de focus
op je gezicht al direct na de geboorte.
In die eerste periode worden de verbindingen voor bepaalde zintuigen, zoals zien en
horen, gelegd. De leerervaringen die het
kind daarin opdoet, geven hem de kans zich
verder te ontwikkelen. Tot een jaar of twee
blijft het aantal verbindingen sterk groeien
en dat geeft het kind al veel mogelijkheden,
maar zijn bewustzijn is nog beperkt. In
het brein is het bovendien nog een wirwar
van verbindingen. Een voorbeeld: voor een
dreumes is ieder harig dier met vier poten
een ‘poes’. Pas als een kind verschillende
ervaringen heeft waarin de opvoeder een
poes en andere dieren goed benoemt, vormt
zich meer orde en structuur in de hersenen
en begrijpt een kind dat een hond er anders
uitziet. De eerdere verbindingen, die niet
voldeden of niet of nauwelijks worden gebruikt, worden uit de hersenen ‘gesnoeid’.
In de jaren die volgen komen andere functies aan de orde, zoals geheugen, emotioneel gedrag en motoriek. Hogere functies,
zoals plannen, redeneren en emotiebeheersing, die hun oorsprong hebben in de
frontale cortex, zijn pas volledig ontwikkeld
op volwassen leeftijd.
Steeds een takje erbij:
zo leert een kind
Stimulerende leerervaringen zijn voor het
jonge brein essentieel om zich goed te
ontwikkelen. Door die ervaringen kunnen de
Tekst: Belinda Fallaux • Illustraties: Monique van den Hout
neuronen nieuwe verbindingen leggen en
leert het kind zijn hersenen steeds beter te
gebruiken. Hoe doet hij dat? Vergelijk de
hersenen met een boom met takken. Elke
keer als een kind iets nieuws ziet, zoeken
z’n hersenen of ze al een tak hebben waar
deze nieuwe informatie bij past. Zo nee,
dan komt er een hele nieuwe tak aan de
boom. Zo ja, dan komt er een nieuw takje
aan de bestaande tak in z’n hersenen. Zo
wordt de kennisboom steeds groter en weet
hij steeds meer. De ouders zijn bij uitstek
de aangewezen personen om hun jonge
kind een rijke leeromgeving aan te bieden,
maar jij als pedagogisch medewerker in de
kinderopvang hebt hierin ook een nuttige
en zinnige taak. Bied baby’s leerervaringen
aan die op hun hersenontwikkeling zijn
afgestemd: besef dat je meehelpt hun brein
te ontwikkelen!
Kijk eens wat ik kan!
In de eerste maanden reageren baby’s
voornamelijk in reflexen, geprogrammeerde
bewegingen. Een mooi voorbeeld is de
zuigreflex. Een pasgeborene die aan de
borst van z’n moeder wordt gelegd of een >
KIDDO 6 • 2012
17