Geschiedenis Samenvatting Republiek in de tijd
advertisement
Geschiedenis Samenvatting Republiek in de tijd van de Vorsten SE Paragraaf 1.1 De koningen van Engeland en Frankrijk Eind middeleeuwen eind oorlogen Engeland + Frankrijk - opstanden en bloedige binnenlandse conflicten tot een eind - 1461 Lodewijk XI tot koning gekroond (Frankrijk) - Lodewijk XI net als Hendrik VII: leger versterken, politiek van centralisatie Engeland - werd gevochten om macht - 1585 Hendrik Tudor overwinnaar uit strijd - als koning Hendrik VII kwart eeuw aan macht Hendrik VII centralisatie (overbrengen van overheidsmacht van lokale en regionale besturen naar centrale regering) - inspraak hoge adel beperkt - steden hielden zelfbestuur Parlement Hogerhuis (hoge adel) Lagerhuis (steden + lage adel) Frankrijk vs. Engeland - volksvertegenwoordiging in Frankrijk (Staten-Generaal), weinig inspraak - Koning Frankrijk: op eigen houtje belasting heffen Rechtsgeleerden Franse koning boven de wet (absolute macht) - zijn macht werd niet beperkt door wetten of rechten 16e eeuw Engeland + Frankrijk : reformatie christendom protestanten en rooms-katholieken koningen onderdrukken andersdenkenden Hendrik VII (1509) : trouwe volgeling vd paus - 1521 boek tegen Maarten Luther - Van Paus: eretitel ‘verdediger des geloofs’ Hendrik wilde trouwen met hofdame vroeg paus Huwelijk met Spaanse prinses (dochter Karel V) ongeldig verklaard (hier was hij al mee getrouwd) - dwong Engelse bisschoppen hem te steunen Aartsbisschop van Canterbury verklaarde huwelijk ongeldig Hendrik wilde zoon 2e vrouw gaf hem alleen een dochter - liet zijn vrouw onthoofden - bij 3e vrouw eindelijk een zoon Strijd tegen paus parlement onder druk - 1534 parlement roept koning uit tot hoofd Engelse kerk Anglicaanse kerk = staatskerk - - breuk met kerk van Rome kloosters geplunderd en opgeheven ketters die nieuwe leer verkondigden - op de brandstapel zoon van Hendrik Eduard (1547) 9 jaar - onder hem werd protestantse kerkleer ingevoerd Franse koningen bleven katholiek - Paus gaf koning Frans I in 1516 recht om belangrijke geestelijken te benoemen 1534 aanvallen op de ‘paapse mis’ (roomskatholieke kerk) - eerst was Frans I nog verdraagzaam tegen protestanten - na dit incident niet meer - aanplakbiljetten met felle aanvallen Koning voelde bedreigd - liet ketters opsporen en op de brandstapel gooien Aanhang protestanten groeide Frans’ zoon (opvolger in 1551 grote strijd tegen protestanten Protestanten aangeven beloning: 1/3 bezit protestanten Paragraaf 1.2. De Nederlanden onder de Bourgondiërs en de Habsburgers Nederlanden aparte staten, gewesten/provincies (middeleeuwen) Gewest: machthebber hertog of graaf samen met Staten regerend (bestuur van een gewest: vertegenwoordigers + adel) Steden: zelfstandig Platteland: bestuurd door adel Gewesten behoren tot Bourgondische rijk Bourgondische rijk - ontstond nadat Franse koning Bourgondië in Oost-Frankrijk aan jongste broer had gegeven - daarna werd Vlaanderen en steeds meer Nederlandse gewesten ingenomen (15e eeuw) Bourgondische vorsten politiek van centralisatie - in Brussel paleis wat als regeringscentrum diende - 1564 Staten-Generaal (alle gewesten vertegenwoordigd) Staten-Generaal + vorst maken afspraken over geld Bourgondische vorst stierf 1477 dochter volgde hem op Ze trouwde met Maximiliaan van Habsburg - Bourgondische rijk viel uiteen Zuidelijke NL + Holland + Zeeland Habsburgs gezag Utrecht, Overijssel + Gelderland scheidden zich af Friesland + Groningen nooit tot Bourgondische rijk gehoord Maximiliaan van Habsburg - liet zoon trouwen met dochter van Spaanse koning - Spanje kwam ook bij Habsburgse rijk Karel V (Maxilimiaans kleinzoon) erfde habsburgse bezittingen) 1515 Karel V (15 jaar) uitgeroepen tot heer van de Nederlanden - 1516 koning van Spanje - 1519 volgde grootvader op als: keizer van Duitsland, aartshertog van Oostenrijk macht vooral in Spanje + Sppanse bezittingen in Italië + Amerika (zilver) geld=macht (legers werden betaald) Nederlanden: centralisatiepolitiek ging voort - privileges van gewesten bleven zelfstandig bestuur, eigen rechtsregels en andere vrijheden 3 nieuwe centrale bestuursinstellingen Raad van State - belangrijk adviesorgaan Karel V - Belangrijkste edelen zaten hier Geheime raad - adviseren + uitvoeren Raad van Financiën - adviseren + uitvoeren - ging over het geld Karel V wees een landvoogd in Brussel aan (zijn tante, daarna zus) 1530 Karel V wees plaatsvervanger/stadhouder aan Geldnood (te veel oorlog voeren) nieuwe belastingen Heffing van 10% op inkomsten uit onroerend goed Accijns op bier Oorlog in NL door Karel V alle Nederlanden in handen 1548 alle 17 Nederlanden onder 1 staatskundige eenheid Nederlanden voor eeuwig in handen van Karel en erfgenamen 1555 : Karel V deed afstand van troon Broer Ferdinand: keizer van Duitsland + hertog van Oostenrijk Zoon Filips II werd heerser Nederlanden + koning Spanje Paragraaf 1.3 Karel V en de reformatie Eind middeleeuwen onvrede over rooms-katholieke kerk - ergeringen over rijkdom en inhaligheid - inhaligheid aflaat aflaat = verkoop van papiertjes waardoor zonden van mensen worden bekort of kwijtgescholden (belangrijke inkomstenbron kerk) Luther Bijbel= geloof - kerk erbij verzonnen = bijgeloof - aanbidding van heiligen + heiligenbeelden afgewezen - Alleen God + Christus Luther: ‘wereldlijke machthebbers moeten gehoorzaamd worden’ - Luther riep Duitse vorsten voor leiding bij kerkhervorming - Dit was aantrekkelijk kerk in hun macht Karel V protestantisme tegengaan - zonder eenheid geloof : rijk ten onder (gedachte) - tegen Duitse vorsten oorlog over protestantse staten + steden in 1555 opgeven Vrede van Augsburg = tussen Karel V en Duitse vorsten duitse vorsten mocht godsdienst onderdanen bepalen Duitsland lutherse gebieden katholieke gebieden Nederlanden : Karel V trad hard op tegen protestantisme - verbieden: bespotten van geestelijken + Bijbel verspreiden en antikatholieke boeken 1521: in Antwerpen honderden Lutherse boeken verbrand Keizerlijke inquisitie = speciale rechtbank voor opsporen + bestraffen van ketters om protestantisme te voorkomen 1523: eerste executies stadsbesturen, edelen + gewestelijke besturen wanneer beter meegewerkt: meer geëxecuteerden - maar zagen inquisitie als aantasting op privileges 1555 aftreden Karel V : rustig in de Nederlanden - protestantse ideeën gegroeid opkomst calvinisme Johannes Calvijn - Franse rechtsgeleerde - Vluchtte naar Zwitserland Calvijn ontwikkelde geloofsleer - nadruk op bijbel - gods almacht <-> nietigheid mens - predestinatie (voorbestemd) Paragraaf 1.4 Economie en maatschappij in de Nederlanden Vlaanderen + Brabant kerngewesten - meeste mensen en meeste geld handelscontacten over zee: - met tientallen Hanzesteden (rond Noordzee + Oostzee) Middeleeuwen: Gent + Brugge belangrijke handelssteden - eind 15e eeuw niet meer Brabantse havenstad - knooppunt handelstromen Portugezen 1498 zeeroute naar Indië (Zuidoostazië) - tussenhandel niet nodig Holland (gewest) meeste inwoners - en heel erg verstedelijkt 14e + 15e eeuw massaal verstedelijking in Holland - grond verveende - land zakte tot onder de zeespiegel moedernegotie = handel op de Oostzee werd belangrijke handel - graan uit Noord-Oost-Europa - werd verhandeld tot in Spanje en Italië hout, teer + pek (voor bouw schepen + huizen) ook uit Oostzeehandel 16e eeuw landbouw weer belangrijk watermolens= om grondwater uit de polders weg te pompen feodale traditie = waarbij de boeren verplichtingen hebben ten opzichte van de adel in grote delen van Europa, in Holland minder afhankelijk Holland producten kwijt in steden - specialisatie door aanvoer van graan commercialisering=vergroten van de invloed van de handel en de specialisatie werd landbouw winstgevend Karel V : hoge kosten voor oorlog Holland betaalde veel dus grote macht, in ruil daarvoor autonomie: zelf zaken regelen Paragraaf 2.1 Rust in Engeland, oorlog in Frankrijk 1547 Anglicaanse kerk kreeg protestantse leer 1553 : 15 jarige koning overleed halfzus Maria kreeg troon - Maria katholiek Maria bloedige vervolging protestanten ‘Bloody Mary’ vanaf 1558 troonopvolger Elizabeth I - nooit getrouwd: Virging Queen - protestantisme ingevoerd dissident=iemand die anders denkt - werd niet vervolgd Paus + Filips II probeerden van troon te stoten ‘onoverwinnelijke Armada’ werd vanuit Spanje ingezet - grootse oorlogsvloot - viel Engeland aan, ging ten onder Frankrijk: burgeroorlogen 1562 - protestantisme blijft groeien - calvinisten = hugenoten - voerden beeldenstormen uit in steden Zuid-Frankrijk + veel steden: calvinistische handen Noord-Frankrijk: katholieken + Parijs 1572: hugenoten groot succes - leider Hendrik van Navara trouwt met zus koning Paus verwierp huwelijk Gaspard de Colligny andere hugenotenleider - in Parijs gewond geraakt door aanslag - groot hugenotenleger dreigden met wraak katholieken hadden koning over om hugenoten te vermoorden voordat ze konden toeslaan bloedbruiloft, de colligny die nacht uit bed gesleurd en vermoord 2000 hugenoten kwamen om Hendrik van Navarra bekeerde zich die nacht, dus werd bespaard Weken daarop afslachtingen van hugenoten - burgeroorlog ging door 1584 Hendrik VIII (van Navarra) werd koning - na bloedbruiloft ontsnapt er weer hugenoot katholieke liga opgericht in protest tegen koning - met Filips II Paragraaf 2.2 Opstand in de Nederlanden (1566-1576) Margaretha van Parma landvoogdes van de Nederlanden - onvrede over belastingen, centralisatie + godsdienst-politiek Willem van Oranje + edelen, regenten minder macht, privileges Smeekschrift = Nederlandse edelen vroegen Margaretha van Parma om verzachting van kettervervolging Hagenpreek= Calvinistische prediking in het open veld buiten de stadsmuren dit deden ze omdat ze geen kerken hadden na zo’n preek beeldenstorm Filips II besloot hard te straffen - hertog van Alva gestuurd naar de Nederlanden Hertog van Alva - ijzervreter - augustus 1567 gearriveerd met soldaten Raad van Beroerten ‘bloedraad’ 1100 mensen executeren Egmont + Horne : voor Alva’s komst nog trouw aan Filips gezworden (onthoofd) Tiende penning= belasting van 10 procent op vermogen of roerende goederen werd ingevoerd door Alva leidde tot onvrede en verzet 1568 50000 vluchtelingen uit de Nederlanden naar Duitsland + Engeland calvinisten: vormden als Geuzen legertjes samen met de broeders Oranje + beroepslegers 1568 vielen de Nederlanden binnen Begin Nederlandse opstand/tachtigjarige oorlog 1572 Oranje + Geuzen kregen Holland & Zeeland in handen ‘vrije staten vergadering’ leider is Oranje Filips II bakken met geld in oorlog tegen de Geuzen in Middelandse zeegebied oorlog tegen de Turken Spaanse leger verzetten zich, kregen geen loon - trokken naar Antwerpen en plunderden (zondag 4 november) - 8000 mensen vermoord en 600 huizen afgefikt Pacificatie van Gent = vredesverdrag tussen Holland en Zeeland en de andere gewesten om Spaanse troepen te verjagen zonder toestemming van Filips Godsdienst: Holland + Zeeland (calvinise) Andere gewesten (katholicisme) Gewetensvrijheid=vrijheid om te geloven wat je wilt, minder ver dan godsdienstvrijheid geen geloofsvervolging Hertog van Parma (zoon Margaretha) werd gestuurd door Filips in reactie tegen pacificatie Paragraaf 2.3 Een calvinistische Republiek (1567-1588) Calvinisme greep de macht weer terug Unie van Utrecht militair verbond, maar werd een kern van nieuwe staat Unie van Atrecht= een in 1579 gesloten verbond van zuidelijke Nederlandse gewesten met de Spaanse landvoogd Parma tegen opstandige calvinisten om te verdedigen tegen de Unie van Utrecht 1580 willem van oranje werd vogelvrij verklaard Plakkaat van Verlatinghe= document waarmee Staten Generaal van de Noordelijke Nederlanden Filips II als hun heerser afzetten Opstandige gewesten: Hertog van Anjou als vorst - hoopten op steun uit Frankrijk Graaf van Leicester in 1585 benoemd tot landsheer 1588: vertrek, geen vorst meer - hoge functie in eigen handen van Unie van Utrecht Parma groot deel van Nederlanden al veroverd - Opstand werd gered - Spaans plan om Engeland binnen te vallen - Gaf Republiek tijd om verdediging op orde te brengen Willem van Oranje: godsdienstige verdraagzaamheid, ging nog verder dan in het Duitse rijk Nederlandse calvinisten: gereformeerden - waren niet eens met godsdienst vrijheid - alleen het gereformeerd geloof moest getolereerd worden Steden ingenomen door geuzen katholicisme verjaagd Door antikatholieke rellen: verbod op katholieke kerk 1579 : Unie van Utrecht gesloten - gewetensvrijheid (=geen godsdienstvrijheid) Gereformeerden wilden staatsgodsdienst - iedereen zou gedwongen moeten worden om lid te zijn van katholieke kerk Van plaats tot plaats verschil streng gereformeerde stadsbesturen laten ander geloof niet toe gematigde stadsbesturen lieten ander geloof wel toe katholiek verboden toch groot deel nog katholiek Paragraaf 2.4 Het begin van de Gouden Eeuw 1576 80 jarige oorlog verplaatste zich naar het Zuiden en Oosten Noordelijke Zeegewesten - economische groei en welvaart - inwonersaantal steeg Brabant + Vlaanderen getroffen door oorlogsgeweld - kooplieden vluchtten naar het Noorden Val van Antwerpen in 1585 - bevolking nam sterk af Leiden : textielstad van Europa - door komst Vlaamse textielarbeiders Amsterdam: centrum Europese handel - door komst Antwerpse kooplieden Republiek (flinke voorsprong) op Frankrijk (kleine boeren, veel burgeroorlogen) + Engeland ( alles groeide, maar niet snel) Republiek steden + gewesten zelfstandig - eigen munten en rechten Vaarroutes tussen A’dam en R’dam 1589 - Dordrecht, Gouda, Rotterdam verzetten zich hiertegen - Verkeer zou tollen ontwijken Overijssel, Gelderland, Drenthe + Utrecht (landprovincies) - adel veel invloed - weinig commerciële landbouw - zelfvoorzienend boeren zeesteden in westen veel actiever Republiek: economisch nauw verbonden Kooplieden-regenten=handelaren die tevens bestuurden bij de overheid Paragraaf 3.1 Burgeroorlog in Engeland, godsdienstvrede in Frankrijk Protestantisme in 1588 gered (Engeland) tot 1603 Elizabeth oorlog met Spanje maar niet op Engels grondgebied Filips II: in 1596 : 2e armada naar Calais (Franse havenstad) Elizabeth sloot bondgenootschap met Frankrijk + Republiek het drievoudig verbond tegen Spanje Calais weer in Franse handen Hendrik IV (Franse koning) + Jacobus I (Engelse koning + opvolger Elizabeth) - vrede gesloten met Spanje Karel I (opvolger Jacobus I) problemen met parlement - macht van god gekregen - 11 jaar parlement niet bijeen geroepen - 1640 geld nodig voor onderdrukking Schotland - toestemming van Parlement om belasting te heffen Karel I: liet dochter trouwen met stadhouder uit Republiek op hoog van steun Burgeroorlog voor + tegenstanders koning - koning wilde oppositie arresteren - vijandige menigte dwang hem Londen te verlaten Karel verslagen door leger onder leiding van Oliver Cromwell (strenge calvinist’ in 1645 27 Januari 1649 veroordeeld parlement Karel ter dood wegens hoogverraad - Engeland werd Republiek (Cromewell leider) Frankrijk Hendrik III liet fanatieke katholieke leiders vermoorden - in 1589 werd Hendrik III zelf doodgestoken door monnik Hendrik van Navarra (hugenotenleider) werd koning Koning Hendrik IV Filips II wilde Isabella (dochter) als koningin - vele katholieken wilden geen Spaanse leidster 1593 Hendrik IV deed afstand van calvinistisch geloof - 1598 eind aan godsdienstoorlogen met Edict van Nantes= Frankrijk katholiek land maar hugenoten hielden vrijheid van godsdienst in steden 1610 katholieke fanaticus vermoordde Hendrik IV - nieuwe koning Lodewijk III herstelde rust - liet regering over aan kardinaal Richelieu Lodewijk III katholiek maar steunde in 30 jarige oorlog in Duitsland protestanten - om Spanje dwars te zitten 30 jarige oorlog Spanje onder katholieken Spanje kreeg grote delen van Europa in handen - Richelieu was bang dat Frankrijk omsingeld zou worden - 30 jarige oorlog bracht gebiedswinst op in Duitse rijk Paragraaf 3.2 De eerste twintig jaar van de Republiek Republiek: statenbond=bondgenootschap van soevereine staten - er was wel centrale bestuursinstelling (Staten-Generaal) Staten Generaal - beslisten over buitenlandse politiek - waren verantwoordelijk voor het leger - alle gewesten hadden 1 stem Holland overheerste nam helft van uitgaven in rekening - invloed werd versterkt doordat er vergaderd werd in Den Haag Parma kreeg opdracht om in Frankrijk de hugenoten te verjagen hierdoor niet op volle kracht in de Nederlanden oorlog voeren Prins Maurits (zoon Willem van Oranje) leider van het sterke leger - 10 jaar lang vele overwinningen - vele steden werden veroverd Republiek der zeven verenigde Nederlanden= samenwerkingsverband van Noordelijke Nederlanden Republiek door drievoudig verbond bondgenoten tegen Spanje - Spanje veroverde Gelderland + Overijssel, maar kwam in geldnood - Spanje sloot vrede met republiek, maar werden het niet eens over godsdienst Twaalfjarig bestand= wapenstilstand van 1609 tot 1621 in de 80 jarige oorlog afgesproken door Spanje en Republiek Republiek (macht) stadhouder - Maurits nam functies over - Van Willem v. Oranje - Ambtenaar + stadhouder landsadvocaat/raadspensionaris - Johan van Oldenbarneveldt - ook ambtenaar Van Oldenbarneveldt - stond in dienst van ‘staten van holland’ - zorgde ervoor dat Maurits v. Oranje’s plek innam - machtsstrijd tussen de twee in 12 jarig bestand Paragraaf 3.3 Van twaalfjarig bestand naar Vrede van Münster Twaalfjarig bestand niet katholieken vs. Protestanten (gereformeerde kerk 1. streng orthodoxe (Maurits) 2. Vrijzinnige richting (van Oldenbarneveldt) Bijna burgeroorlog Holland vecht tegen Spaanse leger onder leiding van Maurits 29 augustus 1618 Maurits liet van Oldenbarneveldt arresteren - daarna aanhangers weg uit stadsbesturen - vrijzinnige godsdienstige opvattingen waren vals verklaard - van Oldenbarneveldt ter dood veroordeeld 1621 vervolg oorlog Spanje - in 20 jarige oorlog overhand in Duitsland - Breda word overgenomen - Opnieuw financieel slecht in Spanje Frederik Hendrik (halfbroer Maurits) - staatse leger versterkt - Spanjaarden verdreven Spanje in 1629 vele gebieden veroverd in Nederland - alle steden weer terugveroverd door Frederik Hendrik door zware financiële moeilijkheden: Spaanse koning wilde vrede Vrede van Münster=vredesverdrag tussen Spanje en de Republiek waarmee in 1648 een einde kwam aan de 80 jarige oorlog Generaliteitslanden=gebieden van de Republiek die geen zelfbestuur hadden. Limburg, NBrabant, Zeeuws-Vlaanderen Paragraaf 3.4 De Gouden Eeuw (=10 tallen jaren durende bloeiperiode: eind 16e eeuw tot eind 17e eeuw) handelskapitalisme=economisch systeem vanaf 16e eeuw waarbij kooplieden-ondernemers zich met handel en nijverheid bezighielden en geld weer in de onderneming te stoppen om nog meer winst te maken - Amsterdam is hier het centrum van Amsterdamse wisselbank & - kooplieden bewaren geld - 18e eeuw grootste van Europa Amsterdamse beurs - plek waar kooplieden bijeenkomen om te handelen Opgericht als nieuwe instellingen Amsterdam: groeide van 30 duizend inwoners in 1570 naar 200 duizend een eeuw later. De stad trok vele mensen aan 80 jarige oorlog + 12 jarig bestand stond niet in de weg voor de gouden eeuw Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) 1602 - samenvoeging van Nlandse ondernemingen - enige bedrijf het recht hierop - peper+specerijen verschepen - vanaf 1680 koffie, thee, suiker, textiel Publieksprivate organisatie=particulier bedrijf dat ook overheidstaken heeft, zoals de VOC en de WIC - in Azië forten bouwen - soldaten aannemen - oorlog voeren Hugo de Groot - rechtsgeleerde - mare liberium (vrije zee) - zee is geen eigendom van een land Engeland richtte op: East India Company - engelse publieksprivate onderneming - Britse handel - VOC had meer succes 1598 Afrikaanse westkust - goud + ivoor - later nog slaven ook naar Amerika West-Indische Compagnie (WIC) - voor handel met West-Afrika - en Zuid-Midden en Noord-Amerika - mochten kolonies stichtten VOC stichtte Nieuw-Amsterdam (New York) Driehoekshandel(opgericht door WIC)= handel tussen Europa, West-Afrika en Amerika Europa wapens naar Afrika slaven kopen naar Amerika slaven werken op plantages suiker + tabak naar Europa Spaanse, Portugezen, Britse + Franse concurrenten deze waren sterker in Amerika Paragraaf 4.1. De opkomst van Engeland en Frankrijk Lodewijk XII overleed (1643) opvolger zoontje 14 jaar : Lodewijk XIV Lodewijk XIV maakte een absolute monarchie (=regeersysteem waarbij de soevereine vorst, hoofd met hoogste gezag de absolute macht heeft. Macht word niet beperkt door wetten of rechten van parlement) Versailles, buiten Parijs (paleis) - Lodewijk XIV Zonnekoning - Gevleid door hovelingen in paleis Zoals in het heelal de planeten om de zon draaien, draait op de aarde alles om Lodewijk XIV Lodewij kmaakte van Frankrijk - centraal bestuurd land - groot ambtenarenapparaat - groot sterk leger 400.000 man !! Frankrijk sterkste land in Europa!! bedreiging voor buurlanden politiek van mercantilisme=om nationaal economie te versterken door het bevorderen van de export en het afremmen van de import voerde Lodewijk in om economie te versterken 1685 Edict van Nantes ingetrokken - katholieke geloof moest verspreid worden Groot-Brittannië : 1649 - Karel I onthoofd - Oliver Cromwell leider Engelse Republiek Engelse militairen - wilden verder gaan - algemeen mannenkiesrecth Cromwell werd alleenheerser Lord protector (beschermheer puritein (Engelse calvinisten) Engeland - zondagsrust, sport verboden, dans en toneel ook 1658 Cromwell overleed aan ziekte - zoon nieuwe land protectior - na een jaar afgezet - bijna weer burgeroorlog Restauratie schoot te hulp leger in schotland trok naar Londen, riep parlement bij een - karel II werd nieuwe koning in 1660 Zus Karel II getrouwd met Lodewijks broer (EN) (FR) Karel II: moest rechten parlement respecteren - anders geen belasting heffen en dus geen luxe leven Lodewijk XIV wilde Frankrijk grenzen geven aan Rijn/Maas - in 1667 de Republiek binnengevallen - Republiek, Engeland en Zweden dwongen Lodewijk te stoppen Vrede sluiten met Spanje verplicht - Lodewijk kocht Karel om - Sloten geheim verdrag - Samen Republiek aanvallen Paragraaf 4.2 Het eerste stadhouderloze tijdperk Frederik Hendrik overleed voor Vrede van Münster - zoon Willem II opvolger - ruzie met machtigste regenten - liet in 1650 hen arresteren Willem II overleed aan pokken - burgers vonden een stadhouder onnodig Grote vergadering in Haagse ridderzaal - besloten om geen nieuwe stadhouder te kiezen Stadhouderloze tijdperk van 1650-1672 - Staatman Johan de Witt (belangrijke politicus) Staatsgezinden vs. (=tegen de oranjegezinden, gewestelijke staten moesten soeverein zijn) - De Witt - Bestuur zonder stahouder - Niet de geboorte is bepalend Voor leider Republiek Oranjegezinden (=aanhangers van de Prins van Oranje) - gewesten hadden hoofd nodig - sterk voor de oranjes Gewone volk+adel vooral oranjegezind Bestuur bestond uit 1/18e adel + rest rijke families (regenten) Regenten heel machtig wilden gewetensvrijheid Johan de Witt+regenten voor sterke vloot, bescherming zeehandel Vanaf 1648 Republiek werd bedreigd door Engeland+Frankrijk - uitzonderlijk bondgenootschappen te sluiten - Frankrijk en Republiek beloofden in 1662 elkaar te steunen in de oorlog Acte van Navigatie = wet die bepaalde dat buitenlandse schepen alleen goederen naar Engeland mocht brengen die in hun land werden geproduceerd - in 1651 nam Engelse parlement dit aan handelsoorlog ontstond Engeland en Republiek vochten - Hollandse + Zeeuwse schepen werden in beslag genomen - 1654 einde oorlog 2e handelsoorlog 1665 - Engelsen namen Nieuw Amsterdam over (werd New York) Republiek versloeg Engeland - vrede in 1667 mocht Engeland NY houden - in ruil kreeg Republiek Suriname paragraaf 4.3 Stadhouder-koning Willem III Rampjaar=1572, toen de Republiek machteloos stond tegenover de gezamenlijke aanval van Frankrijk, Engeland, Keulen en Münster Fransen via land Republiek binnengevallen Franse + Engelse oorlogsvloot over zee Republiek aanvallen - vlootvoogd Republiek= Michel de Ruyter, hield stand - op land de Republiek kansloos Johan de Witt + medestander kregen de schuld van het binnenvallen Willem III stadhouder van Holland + Zeeland - De Witt nam ontslag en werd vermoord Hollandse waterlinie=verdedigingslinie waarbij Holland de polders aan zijn grenzen onder water liet lopen om de vijand tegen te houden Fransen werden buitengesloten Willem III : sloot bondgenootschappen met Oostenrijk, Spanje + Pruisen 1674 Frankrijk verjaagd coalitieoorlogen=oorlogen in de jaren 1672-1713 waarin de Republiek met andere landen tegen Frankrijk vocht om te voorkomen dat katholieke Frankrijk een overwicht in Europa kreeg 1677 Willem trouwde met Mary Stuart (oudste dochter Engelse troonopvolger) - Hollandse Staten dwongen hem vrede te sluiten met Frankrijk 1685 Jacobus II (schoonvader Willem) werd Engelse koning -groot bewonderaar Lodewijk XIV Willem III + Engelse protestanten - invasievloot naar Engeland - Britse officieren liepen over - In Londen antikatholieke rellen 1689 Willem en Mary koning + koningin Glorious Revolution=machtsovername in Engeland - Engeland voortaan parlementaire monarchie (macht koning beperkt) Persoonlijke unie=2 landen met zelfde staatshoofd Engeland + Nederland verbonden Protestantse coalitie tegen Frankrijk Oorlog tegen Frankrijk eindigde in 1697 - Vrede van Rijswijk 1701 opnieuw oorlog - weer in Frankrijk - 1702 Willem III kinderloos dood - 1713 vrede Paragraaf 4.4 Het einde van de Gouden Eeuw Na rampjaar verloor Republiek economische voorsprong - door Frankrijk + Engeland ingehaald - Nederlandse handel leed onder oorlogen Door andere landen invoerheffingen minder export Oostzeehandel viel uit elkaar VOC ging na 1730 verlies lijden - werd overvleugeld door Engelsen Oorlog schulden maken + belasting heffen Door geleend geld uiteindelijk failliet Na dood Willem III geen nieuwe stadhouder -2e stadhouderloze tijdperk: duur van 45 jaar 1747 Frankrijk viel binnen - via zeevloot door Engeland aangevallen 1795 Einde vd Republiek - bezet door Franse troepen
