Samenvatting H4 - Brederocollege Havo 4

De Geo
havo
Aardrijkskunde voor de tweede fase
Arm en rijk
Samenvatting H4
www.degeo-online.nl
vierde druk
Arm en rijk
Samenvatting H4
Samenvatting Arm en rijk
4 Een krimpende wereld
De hoofdvraag in dit hoofdstuk is:
Wat zijn de sociaaleconomische, culturele en demografische gevolgen van
de globalisering?
4.1 Een nieuwe tweedeling
Deelvragen
1 Welke invloed hadden de veranderingen in de samenleving op de
verspreiding van ideeën?
2 Wat betekent de globalisering voor de culturele en regionale eigenheid
van de bevolking?
3 Wat is het verband tussen de digitale samenleving, tijd-ruimtecompressie
en stedelijke netwerken?
Industriële Revolutie
verstedelijking
diffusie
cultuurgebied
Godsdienstig
fundamentalisme is
gebaseerd op letterlijke
opvattingen van heilige
geschriften.
regionale identiteit
Gefragmenteerde
modernisering:
vernieuwingen bereiken
slechts een klein deel
van de bevolking en
blijven los staan van de
eigen cultuur.
De veranderende samenleving
► De Industriële Revolutie leidde tot verstedelijking en migratie. Dit maakte
de weg vrij voor technische en culturele vernieuwing.
De verspreiding van ideeën
► Diffusie is het verspreiden van ideeën en technieken.
● Diffusie is mogelijk door contacten als gevolg van verplaatsingen van
mensen.
■ Voorbeeld: verspreiding van de islam door handelscontacten in Azië. De
oorspronkelijke ideeën worden aangepast aan behoeften en
omstandigheden.
► Diffusieproces raakt in een versnelling door:
- koloniale uitbreiding
- zoektocht naar grondstoffen en afzetmarkten
- beter vervoer
- toename wereldhandel.
■ Voorbeeld Groot-Brittannië in India.
Cultuurgebieden: contacten en conflicten
► Cultuurgebied: verzameling van landen met ongeveer dezelfde
cultuurelementen: taal, godsdienst, geschiedenis.
Door migratie en diffusie steeds moeilijker af te grenzen.
■ Een cultuurgebied is een erg grote en dus ruwe eenheid.
● Overgangsgebieden tussen cultuurgebieden zijn vaak conflictgebieden.
Religieus fundamentalisme kan leiden tot globalisering van terrorisme.
Armoede en achterstelling bevorderen fundamentalisme en terrorisme.
Moslimfundamentalisme is vaak een gevolg van tweedeling en exploitatie.
Verlies van regionale identiteit door globalisering
► De regionale identiteit neemt af door migratie en globalisering.
● Modernisering vindt soms zeer gedeeltelijk plaats, waardoor veel mensen
alleen maar de nadelen ervan ondervinden. De maatschappelijke
tegenstellingen kunnen dan leiden tot een tweedeling van de samenleving.
De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012
2
Arm en rijk
wereldstad/metropool
mondiale netwerken
lingua franca
agglomeratievoordelen
transporttechnologie
communicatietechnologie
tijd-ruimtecompressie
Schaalvergroting: het
uitvoeren van activiteiten
in een grotere omvang,
waardoor
kostenbesparingen
worden behaald.
Relatieve afstand: afstand
uitgedrukt in tijd, kosten of
moeite.
Digitale revolutie: de
algemene toepassing
van
computertechnologie.
netwerksamenleving
transnationalisme
Samenvatting H4
Global cities in wereldwijde netwerken
► Door de globalisering gaat de culturele diffusie snel, vooral via de
wereldsteden. Deze zijn in wereldwijde netwerken met elkaar verbonden. De
voertaal (lingua franca) is Engels.
● Metropolen zijn aantrekkelijk voor bedrijven:
- ze bieden agglomeratievoordelen
- ze zijn een broeinest van kennis en creativiteit.
● Volgens de diffusietheorie profiteren de gebieden die dichtbij een
vernieuwingscentrum zitten, het meest.
Tijd en ruimte krimpen
► Door technische ontwikkelingen werden de vervoersmiddelen sneller en
goedkoper (transporttechnologie).
● Door het gebruik van containers en verbetering van de infrastructuur
worden ook kosten bespaard.
● De communicatietechnologie en betere logistiek brengen de
transportstromen onder controle.
● Schaalvergroting leidt tot lagere kosten per eenheid product. Door de
veranderingen in de transporttechnologie en communicatietechnologie
nemen de relatieve afstanden af. Tijd en ruimte worden in elkaar gedrukt:
tijd-ruimtecompressie.
■ Voorbeeld Columbus laat het verband zien tussen afstand (ruimte) en tijd.
De digitale samenleving
► Kapitaal en informatie worden zeer snel verplaatst dankzij de digitale
revolutie. De gevolgen van de netwerksamenleving zijn groot:
● Sommige groepen en gebieden blijven steeds meer achter.
● Er ontstaat een nieuwe verdeling van het werk over de wereld.
● Mondiale netwerken oefenen steeds meer invloed uit op het dagelijkse
leven, deze netwerken veranderen steeds door de rol van de wereldsteden.
● De burgers van een land worden makkelijker op de hoogte gehouden van
politieke ontwikkelingen.
4.2 Handel en investeringen
Deelvragen
4 Waardoor neemt het relatieve belang van de triade af?
5 Welke ontwikkelingen maken de vergaande internationale
arbeidsverdeling mogelijk?
6 Wat is de betekenis van amerikanisering in het globaliseringsproces?
De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012
3
Arm en rijk
ruilvoet
triade
economische
mondialisering/
globalisering
multinationale
ondernemingen
(transnationale
ondernemingen)
productieketen
internationale
arbeidsverdeling
regionale specialisatie
Samenvatting H4
Een driehoeksrelatie
► De snelle groei van de wereldeconomie na 1945 betekende een grote
toename van de productie en welvaart.
● De meeste groei vond plaats in de overschrijvingen van geld over de
wereld, waaronder de Directe Buitenlandse Investeringen.
● De meeste handel vindt plaats tussen de triadelanden.
● Tussen de rijke noordelijke landen en de armere Zuidlanden vindt veel
minder handel plaats. Door de ongunstige ruilvoet nam het verschil in
welvaart tussen noord en zuid toe.
● Veel Zuidlanden ontwikkelen zich in economisch opzicht tot NIC’s.
Hierdoor verandert de samenstelling van de buitenlandse handel van die
landen. Sommige landen voeren economische activiteiten die tot voor kort
alleen plaatsvonden in de hoogontwikkelde Noordlanden.
● Door de economische ontplooiing van de Zuidlanden nemen de onderlinge
handelsstromen en migratiestromen tussen de Zuidlanden eveneens toe.
■ De oorspronkelijke triade breidt zich uit met steeds meer landen, vooral in
oostelijk en zuidelijk Azië.
De werkplaats ligt verderop
► Het voortschrijdende proces van internationale uitwisseling van goederen,
technologie en kapitaal (economische mondialisering) wordt bevorderd door
MNO’s.
● Een MNO (of transnationale onderneming) heeft vestigingen in een of
meer buitenlanden, die worden gecontroleerd door het moederbedrijf.
■ MNO’s zijn economisch en politiek gezien van enorme betekenis , onder
andere voor werkgelegenheid en buitenlandse investeringen.
● Tot voor kort verplaatsten de MNO’s de productieactiviteiten naar
lagelonenlanden.
■ Voorbeeld Nike geeft de verhouding aan tussen aantal werknemers in het
moederbedrijf in de V.S. en de productieafdelingen in Azië.
■ De meeste moederbedrijven zijn in de oorspronkelijke triadelanden gevestigd,
maar onder andere in de BRIC-landen neemt dit aantal toe.
De ketting in stukjes geknipt
► De productie van goederen kan worden onderverdeeld in stappen.
● De drie grote stappen in de productieketen zijn: R&D / fabricage / M&D.
● Flexibilisering van de productie houdt in dat veel tussenstapjes worden
uitbesteed aan onderaannemers. Dit garandeert een goede prijskwaliteitverhouding.
■ Onderaannemers besteden het maken van onderdelen vaak weer uit aan
kleine bedrijfjes waar arbeidsomstandigheden en lonen vaak ver beneden het
aanvaardbare niveau liggen.
Schuiven met werk over de wereld
► Door het in stukjes knippen van de productieketen kunnen bepaalde
activiteiten gemakkelijk worden verplaatst naar gebieden waar de
locatiefactoren gunstig zijn. Hierdoor kan regionale specialisatie ontstaan.
● Bedrijven maken gebruik van de gunstige locatiefactoren in andere landen.
■ Voorbeeld: ICT-cluster in Zuid-India.
Verplaatsing van hoogwaardig werk neemt toe: outsourcing.
De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012
4
Arm en rijk
vrijhandel
culturele globalisering/
mondialisering
amerikanisering
Samenvatting H4
Het waarom van groei en verschuiving
► De uitbreiding van handel en investeringen is alleen mogelijk onder
bepaalde voorwaarden:
● Vrijhandel en geen protectionisme
● Groei van de welvaart
● Goedkoop en snel massavervoer
● Digitalisering
● Wegvallen van politiek-militaire blokken
■ Het veranderen van de politieke situatie verandert de
concurrentieverhoudingen, zoals in het geval van goedkopere Vietnam.
Culturele globalisering
► Culturele globalisering is een uitwisseling van cultuurelementen. Veel
daarvan waaien over uit de V.S.: amerikanisering. Voorbeelden zijn de film,
kleding (jeans), fast food en frisdrank.
4.3 Groot-Brittannië en India in wereldperspectief
Deelvragen
7 Op welke manier veranderde het Verenigd Koninkrijk van koloniale
mogendheid naar een diensteneconomie als kernland in de wereld?
8 Om welke manier vulden Groot-Brittannië en India elkaar aan in de
koloniale tijd en welke relaties onderhouden beide landen nu?
9 Waardoor nemen de sociale en economische verschillen binnen beide
landen nog toe?
industrialisatie
de-industrialisatie
zakelijke dienstverlening
regionale ongelijkheid
sociale ongelijkheid
De Engelse Midlands
► Door de Industriële Revolutie migreren veel mensen naar de steden. De
industrialisatie begon in de Midlands.
■ Basis voor de industrie waren de ambachtelijke traditie en waterkracht. De
aanleg van kanalen maakte goedkoper vervoer mogelijk.
● Verdere industrialisatie en verstedelijking vond plaats dankzij steenkool en
de stoommachine.
Na de Tweede Wereldoorlog stegen de lonen. Uiteindelijk betekende dit het
einde van de zware industrie in Engeland.
■ De oude industriegebieden kregen te maken met werkloosheid en
sociaaleconomische problemen. Het industriële erfgoed en de kanalen zijn nu
een toeristische attractie.
Stedelijke concurrentie
► De oude industriegebieden herstellen niet gemakkelijk van het verdwijnen
van de oude industrie (de-industrialisatie). Hightechbedrijven en
dienstverlenende bedrijven zoeken liever een andere vestigingsplaats.
● De zakelijke dienstverlening vestigt zich bij voorkeur in primate city
Londen. Daarmee kunnen de oude industriegebieden niet concurreren.
■ Dankzij internationale arbeidsverdeling groeien wereldsteden als Londen
uit tot de hoofdkantoren van de geglobaliseerde economie.
Toenemende ongelijkheid
► Binnen landen nemen de verschillen vaak toe.
● Globalisering leidt soms tot een grotere regionale ongelijkheid.
■ Ruimtelijk: verwaarloosde industriewijken tegenover een bloeiende
stadsrand.
■ Sociaal: tegenover een gegoede middenklasse een groep kansarme
inwoners.
De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012
5
Arm en rijk
Samenvatting H4
India als wingewest
► In de tijd van het imperialisme ging het om de stichting van een wereldrijk
om in het bezit te komen van grondstoffen en afzetmarkten.
● Het Verenigd Koninkrijk nam India als kolonie in bezit en legde de Engelse
manier van besturen op.
■ Na onafhankelijkheid viel het land uiteen in: hindoeïstisch India en
islamitisch Pakistan.
De parel aan de kroon
► De Britten investeren in de Indiase landbouw en mijnbouw. De aanleg van
havens en spoorwegen was gericht op de export naar Groot-Brittannië.
■ India werd beschouwd als exploitatiekolonie, niet als vestigingskolonie.
● De nieuwe infrastructuur maakte de Indiase afzetmarkt toegankelijk voor
Britse industrieproducten. De werkgelegenheid in de Indiase ambachtelijke
nijverheid nam hierdoor sterk af.
● De Britse investeringen leidden niet tot welvaart in India, want:
- de winsten stroomden weg uit India.
- de bevolking groeide snel.
Wordt de kloof breder?
► India groeit hard, maar de tegenstellingen tussen gebieden en
bevolkingsgroepen lijken toe te nemen. Wordt de kloof ook in de toekomst
tussen rijk en arm groter?
■ Rijk-arm: schatrijke elite tegenover een straatarme massa.
■ Stad-platteland: de landbouw blijft achter in productiviteit. De grotere
boeren profiteren het meest van de overheidssteun.
● Door de groeiende middenklasse kan de sociale ongelijkheid
langzamerhand afnemen.
diversificatie
Planconomie of markteconomie?
► Na de onafhankelijkheid hanteerde India een planeconomie. Na 1990
kwam hiervoor liberalisering en een markteconomie.
● SEZ’s zijn aantrekkelijk voor MNO’s, evenals:
- de kwantitatieve en kwalitatieve arbeidsmarkt
- de lage loonkosten
- de groeiende afzetmarkt.
● Diversificatie vindt plaats door industrialisatie met accent op hightech en
op de (zakelijke) dienstverlening.
Investeringen, handel en migratie
► De oude relaties tussen India en het Verenigd Koninkrijki zijn goed
zichtbaar in de tegenwoordige handels-, investerings- en migratiepatronen.
● Het VK investeert veel in India:
■ in onderwijs, gezondheidszorg en infrastructuur.
● Omgekeerd veel DBI van India in het VK, vooral in de ICT.
■ Door een sterk groeiend aandeel van China in de Indiase buitenlandse
handel neemt het aandeel van andere landen af.
● Voor het VK is de handelsbalans licht negatief; het exportpakket van India
past steeds minder in een koloniale handelsrelatie.
● De Indiërs in het VK vormen de grootste groep immigranten. Ze wonen
vooral in Londen en omgeving.
De Geo tweede fase 4e editie © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012
6