PowerPoint-presentatie

TIJDVAK 5
Tijd van ontdekkers en hervormers
1500-1600
Andere namen voor deze tijd:
Renaissancetijd
16e eeuw
18 Ontdekkingsreizen
19 Mens- en wereldbeeld van de
renaissance
20 Herleving van de Oudheid
21 De Reformatie
22 De Nederlandse Opstand
Het pictogram:
Op de achtergrond een tekening van Leonardo da
Vinci: de mens als volmaakt wezen. Op de
voorgrond een schip van ontdekkers zoals
Columbus
Dit tijdvak hoort bij de VROEGMODERNE TIJD
18 ONTDEKKINGSREIZEN
Het begin van de
Europese overzeese
expansie.
Op 8 juli 1497 begon de
In de loop van de 15e eeuw ontdekten de
Portugese zeeofficier Vasco da
Europeanen zeeroutes naar Afrika, Azië en
Gama met vier schepen en 170
Amerika. Langs de kusten van deze werelddelen
bemanningsleden een
stichtten ze forten, van waaruit ze handel
ontdekkingsreis naar India (zie
dreven met de plaatselijke bevolking. In
kaart). Na de kaap te hebben
Amerika beperkten de Europeanen zich niet tot
gerond, maakte hij een stop in
handel aan de kust. Ze veroverden er gebieden
Malindi aan de Afrikaanse
die ze als vestigingsplaats of wingewest gingen
oostkust. Daar nam hij een
exploiteren. Deze expansie ging ten koste van
Arabische
gidsDa
aan
boord,
die
In
wilde
Gama
handelscontracten
met
deIndia
oorspronkelijke
bewoners,
de Indianen, sluiten
die
hem navigeerde
naar
India,
inheemse
maar
hij werd tegengewerkt
niet tegen leiders,
de Europese
indringers
opgewassen door Arabische
waar hij op 20
1498een concurrent zagen. Het duurde
handelaren,
diemei
in hem
waren.
aankwam.
enige
jaren voordat de Portugezen in India vaste voet aan de
WAT
EEN VOORBEELD
VAN EEN
grondISkregen.
Om te bewijzen
dat hij er was geweest, nam Da
ONTDEKKINGSREIS
UIT
DEZE
PERIODE?
Gama op zijn terugreis specerijen mee.
19 MENS- EN WERELDBEELD VAN DE RENAISSANCE
Het veranderende mensen wereldbeeld van de
renaissance en het begin
van een nieuwe
wetenschappelijke
belangstelling.
Aan voorbeeld
Een
het eind van
is het
de Middeleeuwen
uitbeelden
ontstond
vanrijke
in
mensen.
stedenLinks
(het Maria
eerst in
met
Italië) een grote
Jezus, geschilderd
opleving
van kunstinen1305.
wetenschap. De
Rechts hetzelfde
kritische,
onderzoekende
tafereel, houding van Grieken
geschilderd
en
Romeinen
door
werd
een
weer aangenomen. Daarbij
renaissancekunstenaar
stond
kennis van de mens
in 1460.
en de wereld in het
Maria en Jezus
middelpunt
vanzijn
de veel
belangstelling, meer dan
natuurlijker
kennis
van godsdienst,
afgebeeld, zoals
als in de
‘echte mensen’.gebruikelijk
Middeleeuwen
Op de
was. Een mens kon
achtergrond
op
eigen kracht
zie heel
je een
wat
‘echte
bereiken, zo werd
wereld’, door perspectief
gedacht.
ruimtelijk weergegeven.
WAT IS HIERVAN EEN VOORBEELD IN DE
RENAISSANCEKUNST?
20 HERLEVING VAN DE OUDHEID
Een hernieuwde
oriëntatie op het erfgoed
van de klassieke
Oudheid.
Door de renaissance raakte de klassieke
oudheid in Europa erg in de mode. De
Grieken en Romeinen waren nooit
helemaal verdwenen. De middeleeuwse
geestelijken bestudeerden hun filosofie.
Latijn bleef altijd de taal van kerk en
wetenschap. Rond 1450 groeide de
belangstelling ook bij burgers, vooral in
steden in Noord-Italië. Deze steden
waren rijk en onafhankelijk. Ze leken
beetjestaat
op stadstaten
uit de
Ineen
Venetië
dit ruiterbeeld
oudheid.
De burgers wilden net als de
van
een 15e-eeuwse
burgers in de Oudheid
worden:
legeraanvoerder.
Het lijkt
preciespolitiek
Een voorbeeld is het kopiëren van de Grieks-Romeinse bouwkunst. Aan
bewust,
bezig met kunst
op
de ruiterbeelden
die deen cultuur. deze in 1567 gebouwde Italiaanse villa is dat goed te zien: zuilen, timpanen,
Romeinen van hun keizers en
een koepelvormig dak, beeldhouwwerk. De villa had bijna wel in de
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DE
legeraanvoerders maakten.
Oudheid gebouwd kunnen zijn.
HERLEVING VAN DE OUDHEID?
21 DE REFORMATIE
De protestantse
reformatie die splitsing
van de christelijke kerk in
West-Europa tot gevolg
had.
Tegen de
Luther
publiceerde
rijkdom van
95de
stellingen
kerk en
tegen de aflaathandel.
misstanden
(zoals de handel
Toen de
in
paus en de Duitse
aflaatbrieven)
ontstonden
keizer hem
aan
vroegen
het
eind zijn
van geschriften
de Middeleeuwen
tegen
de rooms-katholieke
protesten.
Het bekendst
kerkistehet
herroepen,
optreden
van
weigerde
de monnik
hij dat. Zo
ontstond Luther.
Maarten
een nieuwe
christelijke
WAT
DEED HIJ
kerk:
INde
1517,
protestanten.DE
WAARDOOR
Veel
REFORMATIE
Duitse
vorsten
OP
GANG
kozen
KWAM?
Luthers kant, en
daarmee ook hun onderdanen.
WAAROM ZIJN DE
AFBEELDINGEN TYPEREND
VOOR DE REFORMATIE?
De afbeeldingen laten het verschil in uiterlijke stijl tussen katholiek en
protestant zien. De katholieke kerk hecht aan uiterlijk vertoon in een rijk
versierde kerk met veel beelden en altaren. De protestanten zijn tegen rijkdom
in de kerk, heiligenbeelden en altaren. Voor hen gaat het alleen om de
verkondiging van Gods Woord: de preek vanaf de preekstoel.
22 DE NEDERLANDSE OPSTAND
Het conflict in de
Nederlanden dat
resulteerde in de
stichting van een
Nederlandse staat.
De Nederlanden omvatten in de
zestiende eeuw ongeveer het
gebied van de huidige Benelux.
Zij werden geregeerd door de
katholieke vorst Filips II, die ook
koning van Spanje was. De
opstand tegen hem slaagde
uiteindelijke alleen in de
noordelijke provincies. Die
stichtten een nieuwe Republiek:
De zeven provincies die in 1579
een ‘nadere unie’ hadden
gesloten.
HOE HEETTE DIE UNIE EN
WELKE GEWESTEN HOORDEN
ERBIJ?
Dat was het ‘Plakkaat van
Verlating’ (1581). Er stond in dat
een vorst er voor zijn volk is, en
niet omgekeerd. Een vorst moet
zijn volk rechtvaardig en redelijk
regeren en mag hun rechten niet
schenden. En als hij dat niet doet,
mogen zijn onderdanen hem
afzetten en een andere vorst
kiezen. Het was de eerste keer in
geschiedenis
datgewesten
zo
Dat de
wasEuropese
de Unie van
Utrecht. De
waren Holland,
iets gezegd
werd.
Zeeland,
Utrecht,
Gelderland, Overijssel, Friesland en
Groningen.
Deze gewesten besloten de koning af te zetten.
HOE HEETTE HET DOCUMENT WAARMEE ZE DAT DEDEN EN
WAT STOND ERIN?
TIJDVAK 6
Tijd van regenten en vorsten
1600-1700
Andere namen voor deze tijd:
Gouden Eeuw (Nederland)
17e eeuw
23 Het absolutisme
24 De Gouden Eeuw
25 Handelskapitalisme
26 De wetenschappelijke revolutie
Het pictogram:
Op de achtergrond de Herengracht in Amsterdam,
symbool voor de woonplaats van stedelijke
burgers: de regenten. Op de voorgrond een
koningskroon, symbool voor koninklijke macht van
absolute vorsten buiten Nederland.
Dit tijdvak hoort bij de VROEGMODERNE TIJD
23 ABSOLUTISME
Het streven van vorsten
naar absolute macht.
In de vroegmoderne tijd werden veel staten steeds centraler
bestuurd.
Vorsten
waren
de spil in dit
Zij
De
afbeelding
toont
de titelpagina
vancentralisatieproces.
het in 1660 gepubliceerde
trokken
steeds meer
naar zichThomas
toe. OpHobbes.
den duur
boek ‘Leviathan’
van macht
de Engelsman
In regeerde
dat boek
de vorst
absoluut:
zijn wil
stond
bovengezag
de wet.
pleit
Hobbes
voor een
sterk
vorstelijk
omEr
dekwamen
burgers tegen
theorieën
dit vijanden
absolutisme
verdedigden.Als
Zoer
zou
de macht
van
zichzelf
endie
tegen
te beschermen.
geen
gezag was,
de vorstde
door
God gegeven
zijn. De vorst
aan niemand
zouden
mensen
elkaar ‘verslinden’:
‘dehoefde
ene mens
is voor de
verantwoording
te leggen,
behalve
aan God.
Hij absolutisme:
stond boven
andere
een wolf’.af Deze
theorie
paste goed
bij het
de standen.
Datgezag
was de
natuurlijkedeorde.
Er verandering
in willen
vorst moest
uitoefenen,
onderdanen
moesten
hem
brengen zou in strijd
zijn met God’s
wil. zou het een chaos
onvoorwaardelijk
gehoorzamen.
Anders
worden, meende Hobbes.
WAT IS EEN VOORBEELD VAN ZO’N THEORIE OVER DE ABSOLUTE
MACHT VAN DE VORST?
Op de tekening zie je dat de vorst en zijn onderdanen één
lichaam vormen. Daarmee wilde Hobbes zeggen dat ze niet
zonder elkaar konden. Als de onderdanen hun vorst
ongehoorzaam waren, dan zou het lichaam uit elkaar vallen. Ook
de vorst kon niet helemáál buiten zijn volk om regeren. Hij moest
erop toezien dat het zijn volk goed ging. Hoe welvarender zijn
volk, hoe groter zijn macht.
24 DE GOUDEN EEUW
De bijzondere plaats in
staatkundig opzicht en
de bloei in economisch
en cultureel opzicht van
de Nederlandse
Republiek.
Deeen
In
Republiek
tijd waarin
vocht
Europa
verschillende
bijna alleen
oorlogen
maar met
monarchieën
Engeland uit
kende,
om
de heerschappij
was Nederland
tereen
zee.republiek.
In 1667 behaalde
Bijzonder
admiraal
was dat de
macht
Michiel
niet
de Ruyter
bij grachtengordel
een een
centrale
spectaculaire
regering lag,
overwinning:
maar bij de
zijn
zeven
vloot
De beroemde
gewesten.
voer
naar Chatham,
Bijzonder
was
Engelse
ook dat marinebasis
het kleine land
in Kent,
economisch
en
van
Amsterdam
is ineen
de 17e
sterkergegraven.
vernietigde
was daar
dan de
grote
grotere
mogendheden.
De Royal
Niet alleen
Charles,
methet
eeuw
De
stadoorlogsbodems.
breidde
handel,
vlaggenschip
met
van
de
marine, namen
en visserij
de Hollanders
werd veel
zich
toenook
snel
uit,nijverheid,
eenEngelse
teken landbouw
van
geldtrofee
als
verdiend.
Van
naardat
huis.
geld
De
aanval
een
opsterke
Britsemilitaire
bodem was
vloot
rijkdom
enmee
welvaart.
Aan
dewerd
opgebouwd.
gedurfd
liet
In de
de
militaire
17e
eeuw
macht
bereikten
van de
deHollanders
macht en de
in de
grachtenen
lieten
rijke
kooplieden
culturele
17e
eeuw
bloei
zien.van
Op het
de
Republiek
schilderij zie
eenjehoogtepunt.
het Engelse Dat uitte
mooie
herenhuizen
bouwen,
zichwat
vlaggenschip
in kunst
en
(Engelse
wetenschap,
vlagwel
achterop)
die op een
metheel
de Nederlandse
hoog peil
die
uitstraling
betreft
stonden.
vlag
in top.
Met
afgunst en verwondering keken buitenlanders
wat
leken
op paleizen.
naar de prestaties van dat kleine land.
WAT IS EEN VOORBEELD VAN DE CULTURELE BLOEI IN DE
WAT IS EEN VOORBEELD VAN DE MACHT VAN DE
REPUBLIEK?
NEDERLANDSE REPUBLIEK IN DE GOUDEN EEUW?
25 HANDELSKAPITALISME
Wereldwijde
handelscontacten,
handelskapitalisme en
het begin van een
wereldeconomie.
Wat isde
Door
een
ontdekkingsreizen
voorbeeld van kwamen
Europeanen in contact met andere
handelskapitalisme?
werelddelen en ontdekten ze
producten
die indoor
Europa niet bekend
In In 1600 werd
waren.
Het verkrijgen
die
particulieren
de Britsevan
Oostproducten
en het vervoer
ervan naar
Indische Compagnie
opgericht.
Europa
was kostbaar.
Er waseen
een vloot
Al snel werd
de Compagnie
nodig
met bekwame
zeeluidie
en soldaten
koninklijke
onderneming,
om
afstand
te
het concurrenten
alleenrecht opop
handel
met
houden.
Handelscompagnieën
India verwierf.
In de loop der werden
Uit Amerika namen de Spanjaarden in de 16e eeuw een voedselgewas mee dat
opgericht
om
dit
mogelijk
te
maken.
Zo
tijd groeide de Compagnie uit
de Europeanen niet kenden: de aardappel. In de eeuwen daarna groeide de
ontstond
een uitwisseling
van in
tot de koloniale
machthebber
aardappel uit tot basisvoedsel in veel landen. Zelf introduceerden de
producten
tussen
India. Dat bleef
ze verschillende
tot 1858,
Spanjaarden in Amerika het paard.
werelddelen.
toen ze werd overgenomen
door ZIJN
de staat.
WAT
VOORBEELDEN VAN DEZE
UITWISSELING?
26 DE WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE
De wetenschappelijke
revolutie.
Door de nieuwe
wetenschappelijke houding die
in de renaissancetijd was
ontstaan, werd er steeds vaker
onderzoek gedaan met
waarnemingen en proeven.
Daardoor ging de wetenschap
sterk vooruit. Steeds meer
mensen dachten dat niet uit
oude gezaghebbende boeken,
maar door experiment en
onderzoek veel geleerd kon
worden. Vorsten en regeringen
zagen het belang van
wetenschap in.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN
DE WETENSCHAPPELIJKE
REVOLUTIE?
De Franse koning Lodewijk XIV wordt voorgesteld aan de leden van de door
hem Antonie
opgerichte
des Sciences.
Je ziet
verschillende
hulpmiddelen
vanAcadémie
Leeuwenhoek
(1632-1723)
ontdekte
met een
zelf in elkaar
van wetenschappen
(welke?)
uitgebeeld.
Schilderij
uit
1667.
geknutselde microscoop micro-organismen in een druppel slootwater. Hij
maakte tekeningen van het leven dat hij onder de loep nam, zoals rechts
een insectenoog. Van Leeuwenhoek stond aan de basis van de
bacteriologie.
TIJDVAK 7
Tijd van pruiken en revoluties
1700-1800
Andere namen voor deze tijd:
Eeuw van de Verlichting
18e eeuw
27 De Verlichting
28 Verlicht absolutisme
29 Plantages en slavernij
30 Democratische revoluties
Het pictogram:
Op de achtergrond een proef met een
elektriseermachine door gepruikte heren, leden
van een wetenschappelijk genootschap: symbool
voor Verlichting. Op de voorgrond de guillotine,
symbool voor de Franse Revolutie.
Dit tijdvak hoort bij de VROEGMODERNE TIJD
27 DE VERLICHTING
Rationeel optimisme en een
‘verlicht denken’ dat werd
toegepast op alle terreinen
van de samenleving:
godsdienst, politiek, economie
en sociale verhoudingen.
Door
In
1772
wetenschappelijke
kwam het laatsteontdekkingen
deel uit van in de 17e eeuw
de Encyclopédie
was
gebleken datvan
de de
mens
Fransman
door eigen onderzoek de
Diderotom
wereld
(1713-1784).
zich heen kon
In totaal
verklaren
bevatte
en er ook verbetering
hetaan
in
werk
kon70.000
brengen.
geïllustreerde
In de 18e eeuw ging men zo ook
artikelen
over
de samenleving
over zeer uiteenlopende
denken. Mensen die hun verstand
zaken, waar zouden
gebruikten,
Diderotvanzelf
samen ‘het
met licht zien’: ze zouden er
anderen
door
kennis
twintig
op vooruit
jaar aan
gaan.
had Ze
gewerkt.
moesten dan wel de
Zijn doel
ruimte
krijgen
was om
omhet
zelfstandig
traditionele
na te kunnen denken. Alles
denken
wat
dat te
in doorbreken
de weg stonddoor
– (bij)geloof,
zoveel perscensuur,
In 1791 hield het Amsterdamse genootschap Felix Meritis een proef
mogelijk kennis
armoede,
onderdrukking
bijeen te brengen.
– moest bestreden worden.
met een elektriseermachine. Dat gebeurde in een soort theater met
‘Alle’ kennis
Deze
manierverzameld
van denken
enwordt
gedrukt
Verlichting genoemd.
publiek. Dat is typerend voor de Verlichting: kennis verspreiden onder
beschikbaar: een hoogtepunt van de
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN VERLICHTERS een
EN breed publiek en erover discussiëren in een ‘genootschap’. Dit
Verlichting.
theater was daar speciaal voor gebouwd.
VERLICHTE DENKBEELDEN?
28 VERLICHT ABSOLUTISME
Voortbestaan van het
ancien régime met
pogingen om het
vorstelijk bestuur
eigentijdse verlichte
wijze vorm te geven
(verlicht absolutisme).
Door de Verlichting groeide de kritiek op
het absolutisme. Sommige vorsten die
zich verdiepten in de ideeën van
verlichte denkers trokken zich deze
In Pruisen onder Frederik de Grote
kritiek aan. Zij gingen ‘modern’ regeren,
(1712-1786) ging het anders. Deze
dat wil zeggen meer in dienst van
koning, hier
in gesprek met Voltaire
Opstaat
de afbeelding zie je Lodewijk
XIV (1638en volk. Bij hen waren onderdanen
er hèt symbool van het
(rechts),
zichzelf als
1715),
ancienbeschouwde
régime.
niet meer alleen voor de vorst, maar
van de staat. Een vorst
Deze de
‘zonnekoning’ vondeerste
dat hijdienaar
het ‘goddelijk
vorst was er ook voor de onderdanen.
een voorbeeld voor het volk
recht’ had om te regeren.moest
Ook de
door
te werken en sober te
standensamenleving waszijn
door
Godhard
gewild.
WAT IS EEN VOORBEELD VAN EEN
Frederik
Lodewijk XIV leefde in deleven.
tijd vóór
de nam moderne
ANCIEN RÉGIME EN EEN VOORBEELD
op het gebied van
Verlichting. Maar ook zijnmaatregelen
opvolgers Lodewijk
VAN VERLICHT ABSOLUTISME? XV en XVI veranderden niets:
godsdienstvrijheid,
rechtspraak en
zij bleven bij het
economie.
oude, trokken zich niets aan
van de kritiek.
29 PLANTAGES EN SLAVERNIJ
Uitbouw van de
Europese overheersing,
met name in de vorm
van plantagekoloniën en
de daarmee verbonden
transatlantische
slavenhandel en de
opkomst van het
abolitionisme.
In
stichtten
Europeanen
plantages
waarspande
producten
In Amerika
De
1627
Engelsman
werden
William
op het
Wilberforce
Britse West-Indische
(1759-1833)
zich in om de
konden
worden
verbouwd
waar
in
Europa
veel
vraag
naar
eiland Barbados
slavernij
afgeschaft
de te
eerste
krijgen.
suikerplantages
In geschriften en toespraken, als
was.
Er
werd
gewerkt
met
slavenarbeid.
Deinslaven
gevestigd. De bevolking
parlementslid
en als vice-president
van het eiland
van de
1787 werden
opgerichte Anti
aangevoerd
uit
Afrika,
waar
ze
van
inheemse
groeide Society
Slavery
van 100was
000hij
naar
actief.
700Het
000lukte
in 1820.
hemErniet de slavernij
slavenhandelaren
werden
gekocht.
In
de
de doelen,
werd toenafgeschaft
wettelijk
80 000 ton
te suiker
krijgen.
per
Toen
jaarstelde17e
hij en
zichvooral
kleinere
18e
eeuw
werden
enige
miljoenen
Afrikanen
naar
Amerika
geproduceerd.
zoals
het afschaffen
Ondanks
van de
handel
slavenarbeid
in
slaven. In
1807
werd de handel
vervoerd.
Hiertegen
kwamen
abolitionisten
in
het
geweer.
waren
in
heel de
hetsuikerplantages
Britse Rijk verboden.
in de achttiende
In augustus 1833 werd ook de
slavernij
eeuw
zelf
winstgevend
door Engeland
teVAN
krijgen.
afgeschaft,
een maand na EN
Wilberforce’s
WAT ISniet
EEN
VOORBEELD
EEN PLANTAGEKOLONIE
dood.ABOLITIONISME?
VAN
30 DEMOCRATISCHE REVOLUTIES
De democratische
revoluties in westerse
landen met als gevolg
discussies over
grondwetten,
grondrechten en
staatsburgerschap.
In de tweede helft van de 18e eeuw vonden in
Nederland, Amerika en Frankrijk democratische
revoluties plaats. De burgerij wilde meer
inspraak, en een grondwet om die inspraak te
garanderen. De vorst moest de grondwet
accepteren en ook de elementaire burgerrechten
– zoals het recht op vrije meningsuiting. In feite
ging het de burgerij om volwaardige participatie
in de staat.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DEMOCRATISCHE
REVOLUTIES?
In 1781
In verscheen
het eerste het
jaarpamflet
van de
‘Aan het
Franse
VolkRevolutie
van Nederland’,
(1789)
geschreven
werd de
door
‘Verklaring
de Overijsselse
van de
baron Rechten
Joan Derk
van
van
deder
Mens
Capellen
en
tot den
Burger’
Poll. Inopgesteld.
het pamflet
Daarin
wordt
de bevolking
stondenopgeroepen
grondrechten
zichdie
te
verzetten
iedertegen
mensdeen‘tirannie’
iedere van
stadhouder
staatsburger
Willemzou
V, die
moeten
de
vrijheid
hebben:
van hetrecht
volk op
zouvrije
hebben
vertrapt.
meningsuiting,
Alleen dat volk
vrijheid
had van
volgens
godsdienst,
Van der Capellen
recht ophet
een
recht om
eerlijk
hetproces
land tevolgens
besturen, en
niet een
gelijke
kliekwetten
van mannen
voor die het
landsbelang
iedereen,
ondergeschikt
bescherming
maakten
tegen
aanwillekeurige
privé-belangen. ‘Aan
het Volk
arrestatie.
van Nederland’ leidde
ertoe dat de burgers zich gingen
Het streven naar deze
bewapenen en probeerden de
grondrechten is typerend
macht over te nemen.
voor een democratische
revolutie.
TIJDVAK 8
Tijd van burgers en stoommachines
1800-1900
Andere namen voor deze tijd:
Eeuw van de industrialisatie
19e eeuw
31 Politieke stromingen
32 Democratisering
33 De industriële revolutie
34 De sociale kwestie
35 Emancipatiebewegingen
36 Modern imperialisme
Het pictogram:
Op de achtergrond een grand café in een grote
stad, symbolisch voor het leven van de rijkere
burgerij (bourgeoisie). Op de voorgrond een
fabriek, symbool voor de industrialisatie.
Dit tijdvak hoort bij de MODERNE TIJD
31 POLITIEKE STROMINGEN
De opkomst van de
politiekmaatschappelijke
stromingen
nationalisme,
liberalisme, socialisme,
confessionalisme en
feminisme.
Omdat in de 19e eeuw de bevolking steeds
meer betrokken raakte bij het bestuur,
ontstonden ook politieke stromingen waarin
verschillende meningen over dat bestuur
werden georganiseerd. Liberalen voor
persoonlijke vrijheid, socialisten voor
gelijkheid
en van
sociale
rechtvaardigheid,
Een
voorbeeld
nationalisme
is de stichting van het koninkrijk Italië in 1861. Italië was verdeeld in allerlei
feministen
voor
rechten
van
vrouwen
– om daarvan behoorden tot de Habsburgse monarchie (Oostenrijk). Italiaanse
stadstaatjes en vorstendommetjes. Sommige
maar enkelewilden
voorbeelden
te voor
noemen.
nationalisten
éénnaar
staat
alle Italianen.Ze
Dat
lukte uiteindelijk
door
diplomatie
en oorlog
Feministen streefden
vrouwenkiesrecht.
richtten
verenigingen
op handige
en hielden
demonstraties.
Uittegen de
Oostenrijkers.
Venetië
Rome
later bij hetdaarvan
koninkrijk
gevoegd.
Op de foto
zie je hun
een standbeeld
de spotprent
wordt en
duidelijk
wat
tegenstanders
vonden.
De vrouwen
zouden
moederlijkevan Garibaldi,
WAT
ZIJN VOORBEELDEN
VAN werden
DE OPKOMST
een
held
uitverzaken.
de Italiaanse
plichten
Het eenwordingsstrijd.
meisje vraagt haar moeder thuis te komen, maar haar moeder wil doorgaan met
VAN
DEZE
STROMINGEN?
demonstreren. In Nederland kregen vrouwen in 1919 kiesrecht.
32 DEMOCRATISERING
Voortschrijdende
democratisering met
deelname van steeds
meer mannen en
uiteindelijk ook vrouwen
aan het politiek proces.
Door democratische revoluties in het begin van de 19e
eeuw
werdenbestond
grondwetten
ingevoerd
die eeuw
steedscensuskiesrecht:
meer
In Nederland
halverwege
de 19e
macht
gaven aan
Die parlementen
werden
alleen burgers
dieparlementen.
een bepaald bedrag
aan belasting
betaalden
meestal
een heel
klein aantal
kiezers
gekozen.
mochtendoor
stemmen.
Socialisten
zeiden
dat de
kapitalisten het
Daartegen
werd strijd
gevoerdom
door
dietealgemeen
censuskiesrecht
hanteerden
aangroepen
de macht
blijven. Hier zie
kiesrecht
wilden.de
Uiteindelijk
kreegburcht
iedereen
kiesrecht,te nemen
je hoe arbeiders
kapitalistische
in proberen
eerst
mannen
en niet veel
later ook
vrouwen.Met
Burgers
door het
censusgewicht
omhoog
te trekken.
ander woorden:
raakten
ook
op andere manieren
bij tot
de politiek
‘schaf het
censuskiesrecht
af, laatmeer
ons toe
deOok
macht’.
vrouwen organiseerden zich om kiesrecht te verwerven. In
betrokken: door actief te zijn in politieke bewegingen
en en de Verenigde Staten werden ze ‘suffragettes’
Engeland
partijen, of door zich massaal sterk te maken voor
een
genoemd
(‘suffrage’ = kiesrecht). Hier zie je Amerikaanse
bepaalde politiek zaak (handtekeningenacties, suffragettes die vrouwen oproepen om naar een
demonstraties, etc.).
kiesrechtbijeenkomst te gaan. In 1920 kregen Amerikaanse
vrouwen kiesrecht.
WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN DIT
DEMOCRATISERINGSPROCES?
33 DE INDUSTRIËLE REVOLUTIE
De industriële revolutie
die in de westerse
wereld de basis legde
voor een industriële
samenleving.
Eerst in Engeland (vanaf circa 1780) in
andere Europese landen later, werden
ambachtelijke productie en huisnijverheid
vervangen door grootschalige
gemechaniseerde productie. Deze
industrialisatie veranderde de samenleving
Engelse mijnbouwers gebruikten al vroeg in de 18e eeuw
ingrijpend. Waar fabrieken kwamen, stoommachines om water op te pompen. De Schotse
ontstonden grote steden. Op den duur
instrumentenmaker James Watt (1736-1819) verbeterde deze
woonden meer mensen in steden danmachines
op
op een aantal punten, waardoor ze ook toepasbaar
het platteland. Er kwamen meer goede
Door
de industrialisatie
kon
geproduceerd
waren in de textielindustrie.
Spinengoedkoper
weefmachines
gingen opworden,
goedkope producten, dus meer
waardoor
meergrote
producten
voor
stoom lopen.
Er waren
hallentoegankelijk
nodig om dewerden
machines
tede grote massa,
consumptie. Zo ontstond de
katoenen kleding, die hier in een Engelse advertentie aan de
plaatsen:zoals
fabrieken.
consumptiemaatschappij.
man wordt gebracht.
WAARDOOR ONTSTOND DE INDUSTRIËLE
REVOLUTIE? WAT ZIJN VOORBEELDEN VAN
DE INDUSTRIËLE SAMENLEVING?
34 DE SOCIALE KWESTIE
Discussies over de
‘sociale kwestie’.
De burgerij in de 19e eeuw
kreeg steeds meer oog voor
sociale wantoestanden. Door de
industrialisatie namen die soms
in omvang toe: problemen in de
steden, in de fabrieken, tussen
lage en hoge klassen. De
traditionele aanpak van zulke
In
1874 namwas
hetliefdadigheid
Nederlandse parlement het kinderwetje van Van
problemen
Houten
aan,
kinderarbeid
door kerk
en dat
particulieren.
Nuin fabrieken aan banden legde. Van
Houten
was een progressieve
liberaal, die net als sociaalgingen regeringen
zich er actief
democraten
de problemen
met wetgeving wilde oplossen. Meer
mee bemoeien.
In de politiek
conservatieve
liberalen
ontstond discussie
over en
de confessionelen vonden dat de overheid
niet
moest
vraagzover
hoever
dezegaan. Fabrikanten en arbeiders moesten er
vooral
zelf uitkomen. moest
overheidsbemoeienis
Een voorbeeld was kinderarbeid. Zwaar, eentonig werk en lange werkdagen,
gaan.
stompten kinderen af. Op de afbeelding zie je kinderen werken in een
steenbakkerij. In de tweede helft van de 19e eeuw groeiden de protesten
WAT IS EEN VOORBEELD VAN DE
tegen kinderarbeid. Onder invloed van liberale ‘verlichte’ denkbeelden was
SOCIALE KWESTIE?
men onderwijs belangrijker gaan vinden. Kinderen moesten naar school, niet
naar de fabriek.
35 EMANCIPATIEBEWEGINGEN / VERZUILING
De opkomst van
emancipatiebewegingen.
Tot 1887 wasProtestanten
het kiesrechten
in Nederland
katholieken
mochten
beperkt. Daarom gaven ‘liberale heren’
eigen scholen
- fabrikanten,wel
bankiers,
handelaren,
beginnen,
maar
die
advocaten - de toon aan in regering
en
werden
niet
door
de
parlement. Groepen die zich
gefinancieerd.
achtergesteldstaat
voelden,
gingen zichUit
protest
tegentedeze
organiseren om
het beter
krijgen.
‘achterstelling’
deden
Confessionelen wilden zoveel mogelijk
de protestanten
een
vrijheid om hun
geloof te belijden.
beroep
op derechten
koning als
Vrouwen wilden
dezelfde
om de wilden
schoolwet
terug
mannen. Arbeiders
algemeen
te draaien.van
Zebezit. Uit
kiesrecht en verdeling
verzamelden daarbij
deze emancipatiebewegingen
kwamen
zoveel
mogelijk
de zuilen voort: bevolkingsgroepen die
handtekeningen.
hun overtuiging
in georganiseerd
verband uitdragen.
WAT IS EEN VOORBEELD VAN EEN
EMANCIPATIEBEWEGING?
Abraham Kuyper
(1837-1920) was leider
van de orthodoxprotestantse
beweging. Om het
‘ware geloof’ tegen de
‘ongelovige liberale
staat’ te beschermen,
en om zijn beweging
sterk te maken, richtte
hij in 1878 een eigen
universiteit en een jaar
later een politieke
partij op. Dit was het
begin van de
emancipatie van
othodox-protestanten.
36 MODERN IMPERIALISME
De moderne vorm van
imperialisme die
verband hield met de
industrialisatie.
Op deze kaarten
Kenmerkend
voorvan
hetAzië
Europese
zie je wat
kolonialisme
er in de 19e
vaneeuw
de
16e en 17e
gebeurt:
Europese
eeuw was
mogendheden,
het drijven van
maar
handel
ook Japan,
aan
kusten vanuit
breidden
hun invloed
versterkte
uit plaatsen.
door inname
De binnenlanden
van steeds meer
lieten de Europeanen
territorium.
In China zie
meestal
je de vorming
ongemoeid.
van een
In degrote
19e
eeuw kwam
Britse
en Russische
daar verandering
‘invloedssfeer’.
in. DeDe
opkomende
Fransen
industrie Indochina
bezetten
schiep een(Vietnam
vraag naar
engrondstoffen
aangrenzende
en
afzetmarkten.
landen).
Brits Indië
De koloniale
werd uitgebreid.
mogendheden
Moderne
veroverden
In
1910
annexeerde
Japan
Korea.
De
Japanners
gebieden die zeonderhielden
stoomschepen
gingen exploiteren
lijnverbindingen.
en besturen.wilden
Deze
grondstoffen
en
arbeidskrachten
voor
hun
snel
groeiende
vorm van kolonialisme wordt ‘modern imperialisme’
industrie.
genoemd.Tegen de Koreaanse bevolking traden ze zeer
hard op. Ze waren bepaald niet geliefd, zoals uit deze
WAT
IS EENtekening
VOORBEELD
HET
Koreaanse
blijkt.VAN
Links
deMODERNE
gouverneur die de
IMPERIALISME?
Japanners na de annexatie in Korea aanstelden.