Dictators vs democratische leiders

Dictators vs
democratische
leiders
‘Macht corrumpeert’, zo luidt het gezegde. Dat
wordt gelukkig niet altijd bewaarheid, maar
macht doet wel wat met het wereldbeeld en het
zelfbeeld van mensen en heeft een impact op de
motivatie gedurende de politiek carrière. Macht
smaakt naar meer. Is elke politicus alleen maar op
zoek naar meer macht? Uiteindelijk is de cruciale
vraag: wat drijft de politicus om de politiek in te
gaan? Komt de ambitie voor een politieke functie
voort uit de behoefte aan status en gaat het met
name om het verwerven van een machtspositie?
Gaat het de kandidaat om de achterban, om het
vertegenwoordigen van anderen? Wil de politicus
in spé voornamelijk inhoudelijke doelstellingen
realiseren? Meer kennis over de motivatie betekent ook meer kennis over te verwachten leiderschapsstijl en voorspellers voor politiek gedrag.
Maar hoe krijg je politici op de spreekwoordelijke
sofa van de psychiater voor ‘een kijkje in de ziel’?
Hoe kunnen partijgenoten, kiescommissies en
kiezers (maar ook journalisten, lobbyisten en
opponenten) meer te weten te komen over de
drijfveren achter het verlangen een politieke
functie te bekleden en macht uit te oefenen?
Omdat hooggeplaatste politici zelden direct
meewerken aan onderzoek, gebruikten
Amerikaanse onderzoekers (zie Margareth
Hermann, David Winter, Steven Walker) psychologische modellen om de motivatie, overtuiging
en specifieke persoonlijkheidskenmerken van
politieke leiders op afstand te kunnen onderzoeken. In combinatie met de potentie van politici
om hun cognitieve capaciteiten ten volle te benutten voor het oplossen van problemen en het
In mijn onderzoek gebruik ik deze methoden voor
leiderschapsanalyse om erachter te komen of
dictators en democratisch gekozen leiders op
psychologische indicatoren van elkaar verschillen
en zo ja, welke indicatoren daarbij bepalend zijn.
Uit een eerste analyse van acht politieke leiders
– met daarin onder anderen Nelson Mandela en
Robert Mugabe – en hun gebruik van motivatie-uitingen in 50 spontane interviewantwoorden
van meer dan 100 woorden per leider, blijkt dat er
wel degelijk verschillen zijn te zien tussen de
dictators in de groep enerzijds en de meer democratische leiders anderzijds. Uitspraken van
leiders zijn in deze methode te scoren in drie
categorieën: macht, relatie en prestatie.
Bijvoorbeeld: wanneer leiders zich uitdrukken
over winst, verlies, competitie, wordt dit geclassificeerd als een uiting met een achterliggend
prestatie-motief. Uit mijn onderzoek blijkt dat de
dictators per 1000 gebruikte woorden tijdens
interviews vaker een macht-motief uiten dan hun
democratisch regerende collega’s. De psychologische logica waarop deze methode gebaseerd is,
veronderstelt daarmee dat dictators werkelijk –
meer dan democratische leiders – gedreven zijn
door het verkrijgen en behouden van hun positie.
Democratische leiders drukken zich per 1000
woorden significant vaker uit met behulp van
uitingen die worden geturfd als prestatie-motief
dan de dictators. Dat zou er op duiden dat leiders
die relatief democratisch regeren meer gedreven
worden door het motief iets voor hun land te
willen bereiken dan door enkel positie. Opvallend
is dat de dictators en democraten voordat ze
machtsposities krijgen in eenzelfde mate uitingen van macht laten zien, maar dat naarmate de
leiders langer aan de macht zijn, democraten
steeds minder macht-motivaties bezigen en de
dictators steeds meer. Deze methode zegt wat
over de ontwikkeling van een leiderschapsstijl,
maar geeft nog weinig houvast voor het vinden
De maatschappelijke relevantie van deze academische exercitie ligt in het vergroten en verspreiden van inzichten over de psychische constellatie
van politici. In jonge democratieën zou deze
kennis bijvoorbeeld de demonstranten op de
verschillende pleinen meer inzicht te geven in het
type politicus waarvoor zij wekenlang op straat
staan en soms hun leven wagen. In meer gevestigde democratieën als de onze komt dit soort kennis ook van pas. Kennis over de mensen van de
tegenpartij bij de voorbereiding van onderhandelingen en debatten en over onze eigen mensen bij
het samenstellen van kandidatenlijsten. Typen
macht-, prestatie-, en relatie-gedreven politici
zijn allemaal nodig voor een succesvolle mix en
een divers team. Met een fractie vol inhoudelijke,
prestatie-gedreven mensen bijvoorbeeld, raakt
het politieke spel en de relatie met de achterban
en maatschappij sneller uit zicht. Afsluitend
daarom een Socratisch ‘Ken uzelf ’: wat drijft u
eigenlijk in uw politieke roeping?
Marieke van Doorn is politicoloog en werkt aan
37
van voorspellende indicatoren die verklaren
waarom bijvoorbeeld Mugabe en Mandela in
gelijksoortige contexten toch een andere kant op
zijn gegaan. Daarvoor kijk ik naar de behoefte aan
(te vroege) afsluiting die leiders hebben in het
analyseren van de veelheid aan informatie, door
naasten hierover te enquêteren.
Marieke van Doorn Dictators vs democratische leiders
Door Marieke van Doorn
verwerken van informatie, leveren deze onderzoeken vele typologieën van leiders en leiderschapsstijlen op. Door op verschillende momenten in
een politieke carrière te meten, kan ook meer
inzicht verkregen worden in de impact van het
uitoefenen van macht op de psychische constellatie van politiek leiders.
een promotieonderzoek naar psychische profielen
van politieke leiders aan de Universiteit van Leiden.
Tevens is zij Campagneleider voor de Europese
verkiezingen voor de afdeling van D66 in Den Haag.
idee april 2014 Follow the leader, leader
36
Vergelijk Poetin die met ontbloot bovenlijf op een paard zit,
met een jachtgeweer over zijn schouder geslagen, met Rutte
die in net pak en vrolijk lachend op de fiets naar zijn werk gaat.
De machtspoliticus versus een leider die wars is van status?
Promovendus Marieke van Doorn onderzoekt of er een verschil
bestaat in psychologie tussen dictators en democratisch
regerende leiders.