10 Yasmeen Rubidge: `Juist het aangaan van intense

Jabu Mashinini: ‘Wat er nu
gebeurt kunnen we niet langer
delegeren naar politici. De hele
gemeenschap is erbij betrokken.’
Yasmeen Rubidge: ‘Juist het
aangaan van intense conflicten
biedt het antwoord op de
maatschappelijke uitdagingen
van vandaag.’
10 oktober 2016 Lokaal
bestuurskracht interview Jabu Mashinini en Yasmeen Rubidge
Leren omgaan met conflictrijke en
controversiële thema’s doet een
samenleving groeien
Politiek van machtsvertoon werkt niet meer. De problemen waar we vandaag voor staan,
moeten we samen oplossen. We moeten kijken naar wat ons scheidt, naar wat ons
bindt en naar wat er onder het oppervlak van het conflict zit. Dat zeggen Jabu Mashinini
en Yasmeen Rubidge, ervaren facilitators in conflictbemiddeling uit Zuid-Afrika. Dit
interview vond plaats in Johannesburg op 23 maart, de dag na de aanslagen in Brussel.
tekst leen van lindt en ria verlinden beeld leen van lindt
J
abu Mashinini en Yasmeen Rubidge begeleiden
overheden, wijken, gemeenschappen en bedrijven
in Zuid-Afrika in het leren omgaan met de dynamiek en de complexiteit van diversiteit. Jabu Mashinini, zelf afkomstig uit Soweto, zet in de townships
van Johannesburg ook conflictpreventieprogramma’s
op en begeleidt sinds kort de universiteit van Pretoria
in een bemiddelingstraject.
Al geruime tijd zijn er zware onlusten aan de universiteiten in Zuid-Afrika. Inzet van de conflicten
zijn de taalkwestie, het opschorten van de lessen, de
agressie en het geweld. De leiders van de universiteit
doen al maanden verwoede pogingen om de situatie
onder controle te krijgen, onder meer door gewelddadige studenten te schorsen of van de campus te
verwijderen.
Jabu Mashinini: ‘Dat is een typisch antwoord van
leiders die handelen vanuit macht en controle.
Maar daarmee raken ze niet aan de essentie van het
probleem. Integendeel, de toestand blijft escaleren.
Twee weken geleden hebben we met alle betrokkenen
een dialoog opgezet vanuit de vraag: hoe springen
we hier samen met deze situatie en uitdaging om?
We creëren ruimte zodat de studenten samen met
de rector, de docenten, de ouders en de politieke
leiders diepgaand met elkaar kunnen praten. Maar
eerst moet iedereen bij zichzelf te rade gaan: “Wat
vind ik belangrijk? Waar lig ik zelf mee in de knoop?
Wat heb ik nodig?” Dat is een fundamenteel andere
manier om met conflictrijke situaties om te gaan. Wij
zetten eerst een stap terug.’
Yasmeen Rubidge: ‘Vanuit de Deep Democracy geloven we sterk in het samenbrengen van alle stemmen
van een gemeenschap in één ruimte. Alle geledingen
van de gemeenschap nemen naar best vermogen deel
aan de ontwikkeling die nodig is.
Jabu Mashinini: ‘Na een intense dag converseren
beseffen zowel de leiders als de studenten dat ze nog
nooit zo met elkaar gesproken hebben. Ze ontdekken
meer gemeenschappelijks dan gedacht. Niet dat alle
meningsverschillen van de baan zijn, maar de taalkwestie of andere problemen vormen niet de essentie.
De gesprekken transformeren gaandeweg naar een
hoger niveau. Ze praten over specifieke thema’s en
niet zozeer over de problemen. De betrokken partijen
leren inzien wat voor de anderen van belang is. De
leiders vinden de eisen van de studenten opeens niet
zo onredelijk, ze willen zelfs de schorsing van studenten herbekijken. Bij de studenten groeit de bereidheid
om agressie en geweld te staken. De leiders zijn er
zich van bewust geworden dat zij niet degenen zijn
die de problemen moeten oplossen.’
Ook bij ons worden leiders uitgedaagd. De aanslagen en de instroom van vluchtelingen doen de
gemoederen hoog oplaaien. Politici worden ter
verantwoording geroepen.
Jabu Mashinini: ‘Politieke leiders hebben de verantwoordelijkheid gekregen om voor hun gemeenschap
te zorgen. Bij toenemende spanningen en conflicten
verwachten burgers een antwoord of een oplossing
van hun politieke leiders. Dikwijls geloven de politici
dat zelf ook, ze denken dat zij het antwoord moeten
hebben. Ze worstelen met een oude vorm van leiderschap die gebaseerd is op machtsvertoon en controle.
In het verleden werkte dat, maar onze huidige wereld
is te complex en te divers. Het is onmogelijk om de
eigen, vertrouwde ruimte te vrijwaren van externe
Lokaal oktober 2016
11
bestuurskracht interview Jabu Mashinini en Yasmeen Rubidge
‘Er is een grote behoefte aan plekken en ruimtes
in de lokale gemeenschap waar politieke leiders,
civiele samenleving en professionals elkaar
kunnen ontmoeten om samen te praten en te
onderzoeken wat we te doen hebben.’
invloeden. Je kunt mensen niet langer met machtsvertoon
verwijderen, omheinen of verplaatsen.’
Yasmeen Rubidge: ‘Voor politici moet die druk overweldigend zijn. Vaak is hun reactie er een van machtsvertoon,
maar dat is één stem van leiderschap. Er is ook de stem van
leiders die uitreiken en willen verbinden. De dominante stem
is nog vaak deze van controle en behoud: “het zijn de anderen die moeten veranderen”. Daarmee dreigen de verbindende stem en de wijsheid die daarbij hoort, verloren te gaan.’
Jabu Mashinini: ‘Als er angst heerst in de samenleving, geraken ook de politici besmet. Ze verzetten hemel en aarde om
te doen alsof ze alles onder controle hebben. Maar dan begint
de instabiliteit. Ze houden geen rekening met de angst die ze
zelf ervaren. Ze zijn niet meer eerlijk tegenover zichzelf, ze
gedragen zich alsof ze leiders van vroeger zijn. Maar we betalen op termijn een zware prijs voor de angst die systematisch
onderdrukt wordt. Angst zoekt altijd een uitweg. Daardoor
nemen jonge mensen sneller de wapens op en reageren ze
met agressie en geweld.’
Hoe kunnen politieke leiders anders omgaan met dergelijke conflictrijke situaties?
Jabu Mashinini: ‘Dit is niet alleen het probleem van leiders
en politieke verantwoordelijken. Het is een zaak van iedereen, van politici, burgers, bedrijfsleiders, jongeren, vluchtelingen, politie en maatschappelijk werkers. Het is ons gezamenlijk probleem. We kunnen het niet langer delegeren naar
politici. De hele gemeenschap is betrokken. Er is een grote
behoefte aan plekken en ruimtes in de lokale gemeenschap
waar politieke leiders, civiele samenleving en professionals
elkaar kunnen ontmoeten om samen te praten en te onderzoeken wat we te doen hebben: welke gemeenschap willen wij
samen creëren? Hoe willen wij als mensen hier samenleven?’
Yasmeen Rubidge: ‘De aanslagen in België en Europa zijn
ingrijpende, drastische gebeurtenissen die een sterk appel
doen op ons allen, individueel en collectief. We staan op een
breuklijn, zowel politieke leiders als burgers en collectieve gemeenschappen worden uitgedaagd om te onderzoeken welke
ontwikkeling er nodig is. Deep Democracy biedt een duidelijke structuur, praktische methoden en technieken om binnen
een veilige omgeving met die uitersten om te gaan. Juist door
die intense conflicten te onderzoeken krijgen we een antwoord op de maatschappelijke uitdagingen van vandaag.’
De geschiedenis leert ons dat de cyclus van geweld en
machtsvertoon terugkeert. Kan het niet anders?
12 oktober 2016 Lokaal
Jabu Mashinini: ‘Gandhi zei: “We proberen geweldloosheid
voor één week en zeggen dat het niet werkt om vervolgens
terug te keren naar systemen die al eeuwen niet blijken te
werken.” Het doet er niet toe of je gelooft dat een alternatief systeem, dat niet gebaseerd is op geweld en macht, kan
werken. De essentie is dat er iets in jezelf verandert, dat jij de
dingen anders doet. In plaats van de samenleving te observeren word je dan een actieve, betrokken deelnemer. Je erkent
dat je zelf een deel van het probleem bent dat je wilt oplossen. Zo niet, val je steeds terug in het beschuldigen van wat
anderen niet goed doen.’
Yasmeen Rubidge: ‘Wanneer je onder vuur ligt, is het heel
moeilijk in te zien dat je zelf ook een deel van het probleem
bent. Voor politici is dat bijna onmogelijk. Wanneer wij allemaal erkennen dat we ook een deel van het probleem zijn,
dan verandert ons handelen. In plaats van een oplossing voor
het probleem te eisen, worden we zelf een deel van de oplossing. Het is niet iets dat ons overkomt. We co-creëren samen
wat gebeurt. Dat vereist wel dat ieder van ons bereid moet zijn
tot zelfreflectie. Als ik het voor mezelf duidelijker heb, heb ik
een sleutel om betekenisvol bij te dragen aan het geheel. Als
ik mezelf niet kan zien als een deel van het probleem, dan
kan ik onmogelijk zien wat mijn bijdrage kan zijn.’
Wat betekent dat concreet voor een politicus?
Jabu Mashinini: ‘Als ik als politiek leider begrijp dat ik mee
de samenleving maak, kan ik me concentreren op dingen
waarop ik daadwerkelijk invloed kan uitoefenen. Ik verlies
me niet langer in pogingen om grote problemen op te lossen, maar houd me bezig met wat ik kan beïnvloeden. Dan
beginnen de dingen te veranderen. Maar dat lukt pas als ik
zelf bereid en bekwaam ben om naar mijn strijd te kijken in
plaats van te praten over wat ik denk dat goed of nodig is. Alles begint met je eigen innerlijke werk: Wat maakt mij bang?
Wat zijn mijn verlangens? Waar zit mijn pijn? Sprekend en
handelend vanuit je kwetsbaarheid verandert je communicatie en wordt je stem helder en authentiek. Zo ontwikkel je
een houding van diepe rust in je innerlijke wereld en word
je je innerlijke ervaringen in wisselwerking met anderen
beter gewaar. Je thuis voelen in jezelf is een groot voorrecht.
Dan blijf je in relatie met de ander, dan handel je niet alleen
vanuit reactie of controle. Dit is nodig om leiderschap weer
de basis te geven die noodzakelijk is: het dienen van het
gemeenschappelijk belang.’
Yasmeen Rubidge: ‘Hoe verhoud ik me tot alle geledingen
van mijn lokale gemeenschap, ook met de verstorende of
‘Door alle stemmen van een gemeenschap in één
ruimte samen te brengen kunnen alle geledingen
naar best vermogen deelnemen aan de ontwikke‑
ling die nodig is. Als leider geef je hun de enorme
kans om hier mee deel van uit te maken.’
bedreigende? Durf ik met hen de dialoog aan te gaan vanuit
mijn kracht én onmacht? Ben ik bekwaam om een relatie aan
te gaan met andere, vreemde groepen in mijn gemeenschap
om in een gelijkwaardige dialoog oplossingen te creëren? Leren omgaan met conflictrijke en controversiële thema’s doet
een samenleving groeien.’
Jabu Mashinini: ‘Politici zijn meestal niet getraind om met
zulke complexe situaties om te gaan. Ze hebben niet de ruimte om te reflecteren en te praten over hoe ze deze prangende
situaties zelf ervaren. Ze lopen een groot risico verlamd te
worden door de angst en de schrik om het fout te doen. De
angst die in het systeem circuleert, beïnvloedt ook hen en
maakt het almaar moeilijker om nog controle te houden. Met
als gevolg dat velen verkrampen en zich schrap zetten.’
Yasmeen Rubidge: ‘Deep Democracy maakt het voor leiders
mogelijk een veilige ruimte te creëren waarin ze de andere
stemmen kunnen laten horen en delen, en waar ze de projectie van de machtige leider en zijn rol niet in stand hoeven te
houden.’
In onze democratie geldt de macht van de meerderheid.
Maar wat gebeurt er met de minderheid?
Jabu Mashinini: ‘De manier waarop we met elkaar omgaan
is diepgaand gevormd en beïnvloed door macht en rangorde op grond van geld, scholing, afkomst, klasse. Meestal
onzichtbaar voor wie de macht heeft, maar zeer voelbaar
en tastbaar voor wie erbuiten valt. De meerderheid is zich
niet bewust van de privilegies die daar automatisch uit
voortvloeien. Elke groep heeft een soort mainstreampositie
en subtiele afspraken van wat goed is en wat niet. Andere
waarden en verschillen worden gemarginaliseerd en dus
nooit onderzocht. We ervaren dit pas als we geconfronteerd
worden met de andere. Ik voelde me pas zwart tussen een
witte meerderheid.’
Yasmeen Rubidge: ‘In de klassieke democratie beslist de
meerderheid over de geldende waarden en normen. Ideeën
of voorstellen die ingaan tegen het meerderheidsstandpunt
krijgen geen ruimte. Vroeg of laat wringt dat. We hopen dat
het vanzelf overwaait, maar het tegengestelde is waar. Mensen roepen steeds harder, plegen meer verzet. Minderheden
die zich niet gehoord voelen, protesteren, werken tegen of
brengen hun ideeën met geweld tot uitdrukking.’
Jabu Mashinini: ‘De meerderheid moet diepgaand luisteren
naar de stemmen aan de buitenkant en zich bewust worden
van de manieren waarop hun mainstreamwaarden en -regels
anderen systematisch buiten houden – én ook zelf bereid
zijn te veranderen. Voor minderheden kan het nuttig zijn te
leren hoe ze met de meerderheid kunnen communiceren. In
tegenstelling tot onze democratie, waarin weinig tot geen
rekening wordt gehouden met de wil van de minderheid,
stelt Deep Democracy dat iedere deelnemer een essentiële
bijdrage kan leveren aan het grotere geheel. Elk perspectief
telt en de kwaliteit van de dialoog en de besluiten is veruit
het grootste wanneer zowel de meerderheids- als de minderheidsstem wordt gehoord. Enkel dan wordt de wijsheid van
de groep ten volle benut.’
Leen Van Lindt en Ria Verlinden zijn coaches en trainers vanuit gestalten systemisch werk. Voor de VVSG begeleiden ze dit najaar workshops
binnen het leertraject politiek leiderschap.
De wijsheid van de minderheid
Deep Democracy is een krachtig instrument voor besluit‑
vorming en conflictoplosssing binnen groepen met een zeer
grote diversiteit. Uitgangspunt is dat de effectiviteit en de
kwaliteit van besluiten in een groep groeit, als alle stemmen
actief gehoord worden – ook als deze afwijkend zijn. Tegen‑
stellingen worden niet beschouwd als belemmering, ze vor‑
men de start van een creatief proces. Deep Democracy laat
elke betrokkene in een conflict aan het woord en erkent dat
de visie van minderheden essentieel is. Zo wordt de wijsheid
van de groep optimaal benut.
Deep Democracy werd ontwikkeld door Arnold Mindell vanuit
de process oriented psychology. De filosofie en methodiek
werden verder uitgewerkt in Zuid-Afrika, in eerste instantie
om raciale spanningen in bedrijven te overbruggen. Ondertus‑
sen wordt Deep Democracy wereldwijd toegepast.
Brussel 16 november 2016
Normen en waarden: hoe verschillen overbruggen, ontmij‑
nen, waarderen?
Lezing van Jabu Mashinini en Yasmeen Rubidge
Leuven 21 november 2016
Speciaal voor burgemeesters en schepenen organiseert de
VVSG met Jabu Mashinini en Leen Van Lindt een masterclass
onder het motto: Hoe bruggen bouwen in een migratiesa‑
menleving? Yasmeen Rubidge en Ria Verlinden begeleiden
op hetzelfde moment een masterclass voor verantwoorde‑
lijken sociale diensten en sociaal beleid, vrije tijd, veiligheid
en samenleven.
www.vvsg.be/opleidingen
Lokaal oktober 2016
13