overzichtsmodule 4

OVERZICHTSMODULE 5:
BAROK EN CLASSICISME
I. DEFINITIE
Het begrip “barok”: het theatrale
Illusionisme
EFFECTEN
Overdrevenheid
(oorspronkelijk negatief gepercipieerd door bv. neopalladianisten)
Wordt vaak gelijkgesteld met Classicisme, echter:
+- tegengestelden
2 ≠de manieren om over zelfde architectuur te spreken
Spreken eigenlijk over andere dingen (hebben andere maatstaven, andere eigenschappen,
andere aandachtspunten, kan dus niet zomaar aan elkaar gelijkgesteld worden)
Het begrip “Classicisme”:
cultiveren van strakke regels (~zuilenorden)
Buiten Rome: N-Europa
De term barok wordt pas recentelijk gebruikt als aparte tijdsperiode (slechts dikke 100 jaar),
oorspronkelijk nog bij renaissance gerekend
Ter illustratie:
Sant’Ivo, Borromini (Rome) : barok
Santa Maria, Longhena (Venetië): barok volgens Venetië, rest v/d wereld noemt dit
classicisme: past zelfde strakke regels toe als Palladio, is niet theatrale Romeinse barok
II. ROME: DE TRIOMF VAN DE KERK: BAROK
Laat 16de eeuw: CONTRAREFORMATIE
 Kerk gaat zeer veel bouwen in 17de-18de eeuw + erbouwingen van bestaande kerken
Vb. Jezuïetenkerken (bv. Sint-Michielskerk Naamsestraat):
Ontwikkeling van nieuwe kerkarchitectuur (wnt vernieuwde Kerk)
 Wat is de correcte kerk.?
Traditie van diep kathedraalkoor met vele kapellen eindigt hier  hoofdaltaar zichtbaar
 kerken moeten grote hallen worden: gechikt voor prediken
 Hét nieuwe type: BASISMODEL:
Jezuïetenkerk Rome: Gesù (1568-1572)
Interieur: Vignola: oorspronkelijk (typisch Jezuïeten): armoede  wit, steen, geen
kleurmarmer of decoratie
Exterieur: Giàcomo della Porta
 beiden aanhangers van Michelangelo (werken zij koepel op Sint-Pieter af)
INTERIEUR GESU:
Grote zaal
Rijen kapellen aan de zijkant: geen volwaardige zijbeuk
 geen 3-beukenkerk: zaalkerk met zijkapellen
Dwarsbeuk: steekt niet ver uit  ingekorte armen (hierdoor beperkte plaats, toch overal
gekopieerd)
Koepel op kruising
 = nieuw type kerk uit contrareformatie
EXTERIEUR: Gevel: Komt voort uit renaissance-experimenten: 2 orden
Oorspronkelijk idee > Vignola maar geweigerd
Wel ontworpen door: DELLA PORTA:
Subtieler reliëf (vrij vlak)
Geleidelijk uitspringend naar midden toe
 evolutie volgende generaties:
Zelfde effect met zwaardere elementen  barok
Jezuïetenkerken Lage Landen: extra niveau erop (zie Sint-Michielkerk)
LORENZO BERNINI (17de eeuw)
Beschermd door de paus
Belangrijkste realisatie: Sint-Pietersplein: afwerking Sint-Pieters: gevel + plein ervoor
(toen schip toegevoegd werd: hele wijk moeten verdwijnen voor immens gebouw)
 GROTERE STEDELIJKE GEHELEN
Sint-Pietersplein
Gigantische schaal
Eenvoudige architectuur
Ovaal (typisch barok: ovaal meer spanning dan cirkel)
Obelisk: kon door realisatie van hijswerktuigen toch verplaatst worden: centraal op plein
Zichtassen
Piazza del Popolo
Opniew obelisk
Ovaal
Corso = belangrijke centrale as in Rome:
2 nieuwe symmetrische straten
2 identieke kerken
 “mis-en-scène”
OOK ONTWERP VAN KERKEN
Sant’Andrea al Quirinale
“Professenhuis”: Jezuïetenkerk
Opnieuw ovaal, dwars geplaatst
 aangekondigd door portiek: halve ovaal
 ruimte deint zijwaarts uit
“Theater van de barok”: verrassingen
Rijk interieur: roze marmer
Boven: ovalen koepel met lantaarn boven altaar  ’s morgens lichtstraal op altaar
 LICHTEFFECTEN
Omkadering altaar: toont dat dit belangrijk is:
= SCULPTUUR
+ beeld Sint-Andreas op wolk stijgt ten hemel -----------
OVAAL ROMEINSE BAROK
FRANCESCO BORROMINI
Afkomstig uit Lombardije
Carrière van mislukkingen, niet vertegenwoordigd door paus  ontwerpt voor armere
kloosterorden
Krijgt opleiding op gotische werven  kenmerk: spelen met geometrie
San Carlo
Erg kleine kerk, arme kloosterorde
Ovaal in langsrichting: niet meteen duidelijk, enkel te zien aan koepel
 wanden golvend (té veel zuilen, te dik)
Basisvorm bezoedeld door golven = typisch Borromini
Gevel: ook golvend: BAROK: DYNAMISCHE ARCHITECTUUR: INDRUK VAN BEWEGING
Op 1ste verdieping: slecht indruk:
Sant’Ivo alla Sapienza (andere slides!!)
Universiteitsgebouw
Grote binnenhof: bevat kerk (geweid aan Sant’Ivo)
Kerk: grondplan en koepel vallen samen, ‘stervormig’:
Oorspronkelijk 2 gelijkzijdige driehoeken
Ronde abcissen, afwisselend naar binnen & buiten
afgeknot
 opnieuw golvende indruk
 iopnieuw basisvorm verstopt achter bewegende wand
Lantaarn op koepel: zelfde vorm als plan + spiraalvorm met vlammen: symbool van wijsheid
Tamboer: andere vorm: gelobd ovaal
Andere voorbeelden van Borromini: allemaal zelfde opzet
Tijdsgenoot Borromini:
PIETRO DA CORTONA
Architect en schilder
Opnieuw gebruiker van ovaal MAAR ANDERE EXPRESSIE:
Santa Maria della Pace
1656
Kleine publieke ruimte er voor: driehoekig pleintje
Toch spanning: gevel kerk: niet golvend maar opbolling in het midden
+
 verw. nr Michelangelo
Wel eenvoudig: kale muren
Cortona zelfde opzet in andere werken:
Santissimi Martino e Luca
Opnieuw opbollende gevel maar ingesnoerd door pilasters & zuilen
III. PARIJS: DE TRIOMF VAN DE FRANSE KONING: CLASSICISME?
Term classicisme niet te gebruiken voor Rome 17de eeuw, wel voor Parijs 17de eeuw:
 verschil in gebruik van antieke kennis (>zuilenorden). Hoe te zien?
Bv. kerkgevels:
Barok
Classicisme
Rome: Rainaldi: zeer veel volume, golving,…
 RELIËFWERKING (vlakke projectie: Gesu)
Parijs: Lemercier:
Ook naar voren maar geen
Bolling  ‘tempelportiek’  ~Gesù
Afwerking Louvre
Wedstrijd
Bernini neemt deel: over algemeen goed ontvangen in Frankrijk, wedstrijdvoorstel: convexe
en concave vormen  viel niet in de smaak
Wel: Claude Perraut:
1667: collonade:
Hoekpaviljoen
(Franse mode)
STRAK
Tempelprofiel
KONINKLIJKE OPDRACHTEN
>< Kerk Rome
Al van vroeg in 17de eeuw
Place Royale (= Place des Vosges)
1612
Wordt model voor verdere stadsontwikkeling
Centrale verhoging voor koninklijk standbeeld
Errond: standaard nieuwe (DURE) woningen
Versailles
Ten ZW van Parijs
Soort barok: “koninklijk theater”
Architecten:
Louis le Vau: tuingevel 1668 (oudste stukken)
Jules Hardouin Mansart: tuinen: zichtassen tot in het oneindige
Marly
Hoofdgebouw: privéwoning (toch gigantische schaal)
~villa Rotonda: Salon à l’italienne
 Koninklijke realisaties: grote tuinen & dreven: niet alleen woning maar ook architecturale
omgeving
Zowel Place Royale als Versailles:
“Barok-Classicisme”: vreemde term: tegenspraak en andere accenten, toch elementen van
beide
Vaux-le-Vicomte
Louis le Vau voor Nicolas Fouquet (bankier)
Salon à ‘italienne (2 verdiepingen + koepel)
 hoe verder van salon, hoe intiemere ruimtes
Appartement: vermenigvuldigen van ruimtes,
ontdubbeling
 MODEL, gaat overgenomen worden
Opstand: nog steeds château met torens maar getransformeerd: VOORUITSPRINGENDE
HOEKPAVILJOENEN
Opnieuw axiaal aangelegde tuinen: doorlopende as
ILLUSIES: “tot in het oneindige”, nochtans geen groot stuk grond
 architectuur eigenlijk classicistisch maar bevat toch theater van barok
Laatste koninklijke opdracht:
Invalides
De Mansart (neef Jules-Hardouin) 1670-…
Centraal: hospitaalkerk = DOME DES INVALIDES
Errond: ontwikkeling van gigantisch hospitaal
Naar Parijs toe: 2 gebogen armen (~Bernini!)
Enorm voorplein: paradeterrein
Omringd door gigantische gracht
Napoleon werd hier begraven