University of Groningen Problemen in transculturele communicatie

University of Groningen
Problemen in transculturele communicatie
Kortmann, Franciscus Antonius Maria
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to
cite from it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date:
1986
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
Kortmann, F. A. M. (1986). Problemen in transculturele communicatie: de self reporting questionnaire en
de psychiatrie in Ethiopie Groningen: s.n.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the
author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately
and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the
number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Download date: 18-07-2017
Iulp komen, klagen zij
h u l p z o e k e n .V o o r e e n
een volgende handicap
athoLogie.
onder erg belastende
khedenhieraan iets te
sren van klachten met
'oor hen soms de enige
hun naatschappelijke
uen in de conmunicalronderstelling dat de
oorzieningen de geler absenceof clearly
at ftclearly definedrl
-n een niet-r,resterse
n. CuLtureLe en maatLen het kl-aaggedragen
aagt tot probl-emen in
Samenvatting
Mensen uit verschillende cul-turen hebben vaak probleÍ[en met het
verstaan van van elkaar. Dit onderzoek richt zich op moeilijkhed e n d i e z i c h v o o r d o e n r ^ r a n n e eE
r thiopiers worden geconfronteerd
met de taal van de westerse psychiatrie en die psychiaters ondervinden wanneer zij Ethiopiers die om hulp vragen proberen te begrijpen.
On zulke communicatieproblemen te bestuderen maakten wij op twee
manieren gebruik van de Self Reporting Questionnaire (SRQ), een
onderzoeksinstrument dat door de World Health 0rganisation (WHO)
is ontworpen orn vooral in ontwikkelingsl-anden het opsporen van
psychische stoornissen bij patienten die de gezondheidszorgvoorzieningen bezoeken te vergemakkelijken.
De SRQ bestaat uit 24 korte vragen naar kernsymptomen van
geestesziekten. De respondent hoeft er alleen naar ttllart of ttneett
o p t e a n t w o o r d e n . I e r n a n di s p o t e n t i e e l p s y c h i s c h z i e k v r a n n e e r
zijn aantal ja-antwoorden op de eerste 20 SRQ-vragen, vooral gericht op neurotische stoornissen, boven een vastgestelde waarde
(het cut-off point) uitkomt en/of hij tenminste 6én keer ja antwoordt op één van de vier daaropvol-gendevragen, gericht op psychotische verschijnselen. De SRQ maakt slechts een schatti.ng van
ziekte; zij moet worden vastgesteld in een uitgebreider psychiatrisch interview.
Allereerst vatten wij de SRQ-vragenen de antwoorden erop op a1s
k o r t e d i a l o g e n t u s s e n i e r n a n d u i t e e n r r r e s t e r s ee n i . e m a n du i t d e
E t h i o p i s c h e c u l t u u r . H o e v a t e e n E t h i o p i e r d e S R Q - v r a g e no p ?
Sl-uiten zijn antwoorden aan bij heÈ psychopathol-ogi.sche
verschijnsel waarop de vraag was gericht? I'ianneer de vraag voor
de onderzoeker en de respondent een verschill-ende betekenis heeft
bestaan communicatiestoornissen.
D e t w e e d e m a n i e r w a a r o p w i j d e S R Qg e b r u i k t e n o m p r o b l e m e n i n
Èransculturele communicatie te bestuderen liep via de vraag hoe
dit instrument in zijn geheel werkt in de Bthiopische cultuur.
Wat meet het? Waar bereikt het zijn doel niet om psychisch zieken
op te sporen en wat zijn de redenen daarvoor?
ïn hoofdstuk 1 wordt een korte inleiding gegeven.Ook na het
einde van het kol-oniale tijdperk is de invloed van de westerse
cultuur op de ontwikkel-ingsl-anden nog erg groot. Westerse genees-
133
kunde is in bijna a1le landen ter wereld geintroduceerd.
Een
reden om enige geestelijke
gezondheldszorg in de algemene gezondheidszorg op te neÍnen is dat met tamelijk
eenvoudige middelen het
leven van ernstig gestoorde psychiatrische
patienten en hun farni1ie aanzienlijk
l e e f b a a r d e r k a n w o r d e n g e r n a a k t . .O o k i s e n i g e k e n nis van de psychiatrie
bij de gezondheidswerkers noodzakelijk
om
hen te helpen mensen, die aan neurotische stoornissen lijden,
te
onderscheiden van somatisch zieken. Dit onderscheid is moeilijk
omdat beide voornamelijk lichamelijke
klachten naar voren brengen
wanneer zij om hulp komen. Wordt dit onderscheid niet gernaakt dan
lopen de eerst genoemden het risico
op allerlei
nutteloos licharnelijk onderzoek en kostbare behandelingen die niet he1pen.0m
beter onderscheid te maken tussen de twee typen patienten werd de
SRQ ontwikkeld.
In hoofdstuk 2 worden enkele historische
en sociaal-demografische
gegevens van Ethiopie gepresenteerd. Het is een van de a11erarmste landen ter wereld met nagenoeg geen psychiatrische
voorzieningen. Dit is temeer een reden on, zo rnen geestelijke
gezondheidszorg wil introduceren, dit te doen in de eerste 1ijn, een
strategie
d i e d o o r d e W H Os t e r k w o r d t g e p r o p a g e e r d .
In hoofdstuk 3 wordt het begri-p ziekte geanalyseerd. Drie aspecten zijn er aan te onderscheiden. Het eerste is ziekte (disease),
op te vatten als een verzameling van universele symptomen. Symptomen moeten soms worden ontdaan van de culturele
kleuring
die
zij
hebben bij het presenteren ervan. In de diagnostiek
probeert
rnen de universele
kernverschijnselen
van een ziekte op te sporen
en vast te leggen. Het tweede aspect van ziekte is het ziektegevoel dat iemand er toe kan brengen om hulp te zoeken. In tegenstelling
tot een somatische geneeskundige is een psychiater
bij
diagnostiek grotendeels afhankelijk
van de subjectieve
beschrijving van de patient van zijn ziektegevoel. Het derde aspect is
het -ziek_tegedrag, de manier waarop iernand reageert op zijn gevoelens van onwelbevinden en de acties die hij met het oog hierop
onderneemt. De laatste twee, ziektegevoel en ziektegedrag,
vormen
fundamenten voor de psychiatrische
diagnostiek.
Omdat ze in
wisselende Ílate onder invloed staan van de cultuur
van degene die
aan een geestesziekte 1ijdt,
kan dit leiden tot problemen in de
transculturele
communicatie tussen de patient en de dokter wanneer zij onvoldoende vertrouwd zijn rnet elkaars cultuur.
In hoofdstuk 4 bespreken wij het begrip gezondheidszorg. Het is
een universeel verschijnsel
omdat iedere samenleving een systeem
van zorg bezit voor haar zieke leden. Gewoonlijk onderscheidt. men
dri.e sectoren binnen zorn systeern, de volks-,
de traditionele
en
de professionele sector. E1k heeft zijn eigen opvattingen over
ziekten en een eigen manier van benaderen van zieken. In Ethiopie
1 -tr+
geintroduceerd. Een
r de algemene gezondnvoudige middelen het
rtienten en hun famirkt. Ook is enige kenom
rkers noodzakelljk
te
l
i
j
d
e
n
r
toornissen
m
o
e
i
l
i
j
k
i
s
lerscheid
:en naar voren brengen
.heid niet gemaakt dan
rrlei nutt.el-oos lichan die niet helPen. 0m
de
fpen patienten werd
sociaal--demograf i sche
is een van de allervoorr psychiatrische
gezonden geestelijke
.n de eerste li jn, een
rpageerd.
nalyseerd. Drie asPec:e is ziekte (disease)'
rsele sYmPtomen. SYmPlcleuring die
:ulturele
e díagnostiek Probeert
en ziekte oP te sporen
ziekte is het ziektelp te zoeken. In"tegenis een PsYchiater bij
subjectieve beschrijl. Het derde aspect is
ceageert oP zijn gevoehi j rnet het oog hieroP
vormen
ln ziektegedrag'
gnostiek. Omdat ze ín
cultuur van degene die
.en tot Problemen Ín de
ient en de dokter wan.kaars cultuur.
Het is
3ezondheidszorg.
s
YSLeem
e
e
n
samenleving
onlljk onderscheidt men
en
ks-, de traditionele
o
v
e
r
o
P
v
a
t
t
i
n
g
e
n
eigen
van zieken. In EthioPie
liggen die van de volks- en traditionele
sector wat betreft geesdicht bij elkaar. Er 11gt een grote kloof tussen de
tesziekten
sector waardoor mensen uit deze beide
volks- en de professionele
sectoren elkaar minder goed begrijpen.
In hoofdstuk 5 worden de sterkte en zwakte van twee strorningen in
psychiatrische
het transculturele
onderzoek besproken: de epidemiologische
en fenornenologische. Onze studie heeft kenmerken van
beide strorningen. De onderzoeksvragen hebben allereersÈ
betrekking op de duideli-jkheid
van de SRQ-vragen in hun vertaalde
vorm.
Voorts wordt onderzocht of de SRQ-vragen conceptueel gelijkwaargedig zijn aan de begrippen die de in de westerse psychiatrie
trainde onderzoeker met deze vragenLijst
wil oproepen. Tenslotte
h e e f t d i t o n d e r z o e k b e t r e k k i n g o p d e v r a a g h o e v a l i d e d e S R Qi n
gesplitst
Ethiopie
is in het meten van ziekte,
in syrnptomen van
ziektegevoel,
ziekte,
ziektegedrag
en het zoeken van de ziekenro1.
In hoofdstuk 6 wordt de oorsprong van de SRQ besproken en een
gegeven van de literatuur
overzicht
over het gebruiken ervan in
landen. I^lij zagen een grote spreiding in de cut-off
verschillende
point waarden die in verschil-lende culturen
werden gehanteerd.
is moeilijk
Dit verschijnsel
te rijmen met de veronderstelling
dat de SRQ duidelijk
omschreven symptoÍnen van universeel
voorkomende psychiatrische
ziekten opspoort. Men zou dan verwachten
polnt waarde zou worden gebruikt.
dat steeds een zelfde cut-off
Een onverwachte bevinding
die uit ons proefonderzoek
naar voren
k w a m , w a s d a t d e S R Qn i n d e r g o e d o n d e r s c h e i d m a a k t e t u s s e n b e (het
zoekers van een psychiatrische
en een sornatische polikliniek
doel- waarvoor het instrument
werd ontworpen) dan tussen de beide
soorten polikliniekbezoekers
e n m e n s e n u i t d e g e r n e e n s c h a p ,d i e
niet on hulp vroegen. Deze bevinding onderstreepte
het belang van
de vraag naar wat de SRQ in feite
rneet.
In hoofdstuk 7 wordt beschreven hoe drie groepen proefpersonen
uit een psychiatrische
en een somatische polikliniek
en uit de
bevolking
werden gekozen en hoe het onderzoeksprotocol
voor elk
van hen er uitzag.
In hoofdstuk 8 worden de sociaal-dernografische
kenmerken van de
respondenten gepresenteerd. In vergelijking
met de somatische was
de psychiatrische
groep jonger, had een betere scholing en behoorde tot hogere beroepsgroepen. De rneeste van hen kwamen met
een voorgeschiedenis
van een uitgebreide
medische consurnpti-e voor
hun huidige
klachten.
Een derde gaf aan te geloven in een
magisch-religieuze
oorzaalc van zijn ziekte. Volgens de literatuur
zouden Ínensen met zulke opvattingen
zich veeleer aangetrokken
voelen tot de traditionele
dan tot de professionele
sector. Van
135
onze respondenten bleken slechts enkel-en daar eerst te zijn
geweest. Er zijn redenen om te twijfelen
aan de betrouwbaarheid
van hun infornatie hierover.
In hoofdstuk 9 kornt aan de orde hoe duidelijk
de vragen van de
SRQ voor onze respondenten hraren en hoe zij hen opvatten. Een jaantwoord kan op drie nivors onbetrouwbaar worden. Allereerst
kan
de taal van de vraag voor de respondent niet helder zijn.
Dit
bleek in 7% van de keren dat ja werd geantvoord. In 22% van de
gevallen ontdekten we dat er onvoldoende overeenstemming was
tussen het psychiatrische
concept van de vraag en dat wat de respondent ult de vraag begreep. Culturele,
politieke
en socio-econonische factoren lijken
te hebben bijgedragen tot verschuivingen
in de betekeni-s van sommige van de begrippeo.
Negen procent van
de ja-antwoorden
bleken te zijn geSeven om andere redenen dan het
bevestigen van de aanwezigheid van het verschijnsel
of de toesÈand vraarnaar werd gevraagd. Verrnoedelijk
spelen drijfveren
zoals heÈ verkrijgen
van de voordelen van de ziekenrol,
bijvoorbeeld enige tijd
ziekteverlof
naar lichter
werk,
of overpl-aalsing
een belangrijke
ro1.
In hoofdstuk 10 komt het vermogen van de SRQ om psychisch zieken
op te sporen aan de orde. Het blijkt
te varieren al naar gelang
de settlng
waarin het instrunent
wordt gebruikt.
In het proefonderzoek kwam reeds naar voren dat de SRQhet meest nauwkeurig
werkt in een populatie
die niet om hulp vraagt. Men kan onder
point hanteren
zulke omstandigheden een betrekkelijk
laag cut-off
en men verkrijgt
Minder
een hoge sensitiviteit
en specificiteit.
valide is de SRQ bij rnensen die we1 hulp zoeken, zoals bezoekers
van een po11k1-i-niek. Zij blijken
te gebruiken
de SRQ niet alleen
om de dokter te informeren
verschijnseover psychopathologische
len, maar ook om hun vraag naar hu1p, een vorn van ziektegedrag,
tot uitdrukking
te brengen.
In hoofdstuk 1l worden de onderzoeksbevindingen beschreven die de
veronderstelling
meet,
ondersteunen dat de SRQ ook ziektegedrag
zelfs bij afwezigheid
van ziekte. De vraag in hoeverre de SRQ het
ziektegevoel
van Ethiopiers
meet bl-eek moeilijk
te beantwoorden.
Wij vonden weinig overlapping
tussen de concepten die in de SRQ
werden gebruikt
en die welke de respondenten spontaan naar voren
brachten om hun gevoel van onwelbevinden tot uitdrukking
te brengen, zoals klachten over brandende of kriebelende
gevoelens in
hun hoofd. De andere manier van klagen kan er toe bijdragen dat
patienten
dokters, geschool-d in westerse geneeskunde, Ethiopische
niet goed begrijpen.
Deze bevinding roept de vraag op in hoeverre
het ziektegevoel
van Ethiopiers
verschilt
van dat van mensen uit
de westerse cultuur
en in hoeverre deze voor ons op zotn bizarre
wijze van klagen meer door de cultuur
wordt voorgeschreven
dan
136
len daar eerst te zijn
L aan de betrouwbaarheid
delijk de vragen van de
rij hen opvatten. Een jar worden. Allereerst kan
: niet hel-der zijn. Dit
antwoord. It 22%van de
le overeenstemmi-ng
was
vraag en dat wat de respolitieke en socio-ecoragen tot verschuivingen
.ppen. Negen procent van
n andere redenen dan het
rrerschijnsel of de toel i j k s p e l - e nd r i j f v e r e n
t de ziekenrol, bijvoorE.sing naar lichter
werk,
voortkomt uit
de aard van de ziekte.
rn hoofdstuk 12 komen vij tot afsluitende conclusies. utt de
manier waarop Ethiopiers de SRQbegrijpen en de wijze waarop het
instrurnent psychisch zieken opspoort, bli-jkt dat het onÈbreken
van gelijkwaardige termen, het verschil in de manier r4raarop
Ethiopiers hun gevoel van ziek zijn tot uitdrukking brengen en
hun ander ziektegedrag bronnen zijn van problemen in transcul-turele communicatie.
SRQon psychisch zieken
rarieren a1 naar gelang
ebruikt. In het proefonQ h e t r n e e s t .n a u w k e u r i g
, vraagt. Men kan onder
3 cut-off point hanteren
ln specificiteit.
Minder
zoeken, zoals bezoekers
riet alleen te gebruiken
:hologische verschi-jnsel vorn van ziektegedrag,
lingen beschreven die de
ook ziektegedrag meet,
; in hoeverre de SRQhet
eilijk
te beantwoorden.
concepten die in de SRQ
Èen spontaan naar voren
tot uitdrukking te brenlebelende gevoelens in
ln er toe bijdragen dat
:, Ethiopische patienten
de vraag op in hoeverre
van dat van mensen uit
'oor ons op zorn bizarre
)rdt voorgeschreven dan
137