Het meest verontrustende aspect van de massale

1
Eind examen geschiedenis VWO
CORRECTIE MODEL
Modelantwoorden zijn richtinggevend.
Andere antwoorden van gelijke strekking zijn ook goed te rekenen. In geval van twijfel
(bij grote afwijkingen van het model) kan een bespreking met minstens een lid van de
opstellingscommissie plaats vinden. Soms kan een bepaalde formulering een heel ander
antwoord mogelijk maken
I. De neiging tot het stichten van Imperia is in de geschiedenis der mensheid zeer oud.
(2)
(2)
(2)
1. Noem twee volkeren die in de periode van de oudheid een imperium hebben
opgebouwd.
Egyptenaren; Babyloniёrs; Grieken; Romeinen etc
2. Bij welk soort imperialisme zoekt men een uitkomst voor het bevolkingsoverschot?
Demografisch imperialisme
3. Bij welk soort imperialisme wordt een aanslag gepleegd op de rijkdommen van de
veroverde gebieden?
Economisch imperialisme
II. Voor een groot aantal historici bestaan er verschillen tussen het kolonialisme van vóór en dat
van na, of sinds, 1850
(2)
(2)
(2)
1. Wat is het meest kenmerkende verschil tussen de twee boven genoemde fasen of
perioden?
De ingreep in de structuren van de samenlevingen
2. Welk maatschappelijk verschijnsel heeft de overgang bepaald van de ene naar de andere
fase?
De industriёle revolutie
3. In welke van de twee fasen is er in Afrika sprake van informeel imperialisme?
In het begin van de tweede fase en het einde van de eerste fase; dus rond 1800
Simon Bolivar
I. Op het ogenblik dat de politieke gebeurtenissen in de Spaans-Amerikaanse koloniën in een
stroomversnelling terechtkwamen, was Bolivar een jong en onervaren man met dadendrang
en ambitie. Hij nam deel aan de vorming van een onafhankelijke republiek in Carácas
(Venezuela), de eerste in Spaans-Amerika. Net als veel andere Creoolse jongeren uit zijn
tijd was hij vertrouwd met de geschriften van de grote Europese Verlichtingsfilosofen. Op
die manier was hij in aanraking gekomen met het gedachtegoed dat in Europa vérstrekkende
2
II.
III.
IV.
V.
politieke gevolgen had. Het revolutionair elan van de eerste Venezolaanse republiek had
daarom veel te danken aan Europese ideeën. Deze republiek bleek echter niet geliefd bij het
merendeel der bewoners van het kapiteingeneraalschap Venezuela. De meeste steden
weigerden gevolg te geven aan de enthousiaste oproepen van de tot Caracas beperkte
republiek. De onbesuisdheid en onhandigheid van de revolutionairen droegen er ook toe bij
dat weinigen vertrouwen hadden in de republiek. De voorlopige regering vaardigde talloze
wetten en bepalingen uit, zonder dat ze bij machte was orde en wet te handhaven. Latere
historici hebben deze eerste republiek ( zij duurde maar ongeveer een jaar) de naam gegeven
van patria boba (het domme vaderland). Koningsgezinde elementen hadden niet veel moeite
om het gezag van de kroon te herstellen. Bolivar vluchtte het land uit, kwam via Curaçao
terecht in de Colombiaanse stad Cácuta, waaruit hij een aanval ondernam op Carácas.
Hiertoe moest hij met zijn leger de Andes overtrekken.
Het is bepaald niet gemakkelijk, een leger heelhuids door een vijfduizend meter hoog
gebergte te loodsen, en wel zo dat het leger met succes strijd kan leveren tegen een machtige
tegenstander. Bolivar slaagde erin precies dat te doen. Deze veldtocht is daarom door zijn
historici de campaha admirable (bewonderenswaardige veldtocht) genoemd. In het oosten
van Venezuela had de Curaçaoënaar Maniel Carlos Piar een niet aflatende guerrilla tegen de
Spanjaarden gevoerd. De samenwerking tussen Piar en Bolivar zorgde ervoor dat in 1813
opnieuw in Carácas een republiek werd uitgeroepen.
In Amerika waren er velen die van Ferdinand een spoedig herstel van de oude orde
verwachtten. De vorst stelde hen niet teleur. Hij nam terstond maatregelen om de door de
revolutie en opstand geplaagde koloniёn weer stevig onder controle te krijgen. In 1815
zeilde een grote vloot uit Spanje naar Amerika met ongeveer tienduizend man troepen die
veel krijgservaring hadden. Onder bevel van generaal Morillo landden deze troepen op de
noordkust van Venezuela. Bolivar en andere revolutionairen moesten het land ijlings
verlaten. Bolivar vluchtte naar Haïti, waar hij bevriend was met de president, Alexandre
Pétion. Van Pétion ontving hij financiële en morele steun bij de uitrusting van een
invasievloot om de opstand tegen Spanje voort te zetten. Als enige tegenprestatie verlangde
Pétion de afschaffing van de slavernij in Venezuela. Tijdens deze ballingschapperiode
formuleerde Bolivar zijn visie op de toekomst van Spaans-Amerika. In de zogenaamde brief
van Jamaica pleitte hij voor een verenigde, onafhankelijke Spaans-Amerikaanse staat.
Op de laatste dag van het jaar 1816 landde Bolivar met een legertje in de buurt van
Barcelona, ten oosten van Carácas. Opnieuw bleek hoe belangrijk het was, verzekerd te zijn
van steun onder de bevolking. Bolivar had die steun niet en moest zich naar het binnenland
terugtrekken. De grote vlakten in het oosten van Venezuela, de llanos, werden beheerst door
de onstuimige ruiterij (Llaneros) onder leiding van José Antonio Páez. Páez was een
caudillo zoals er sinds de onafhankelijkheidsstrijd in Amerika talloze zijn geweest. Caudillo
wil zeggen: aanvoerder, krijgsoverste, maar heeft ook politieke betekenis. Een typische
caudillo is een charismatisch leider met sterke persoonlijke banden met zijn ondergeschikten
en volgelingen. In het gebied onder zijn controle beslist de caudillo over leven en dood,
verdeelt gunsten en deelt staffen uit.
Toen Páez en Bolivar met elkaar contact hadden gemaakt, keerde het revolutionaire getij.
Eerst vond Bolivar het nodig, eventuele mededingers uit de weg te ruimen, Piar weigerde
zich zonder meer onder het vaandel van Bolivar te scharen, omdat hij de bedoelingen van
Bolivar niet vertrouwde. Piar was van gemengde afkomst, hetgeen aan zijn bruine huidkleur
duidelijk was te zien. Daardoor werd hij niet zonder meer geaccepteerd in de leidende
kringen van de Venezolaanse gemeenschap. Bolivar vertegenwoordigde de Creolen als geen
ander, terwijl Piar zich opwierp als leider van de gemengdbloedige Venezolanen, de pardos
(mulatten, letterlijk: bruinen). De pardos waren verbolgen over het feit dat ze, ook bij gelijke
opleiding en financiële draagkracht, voortdurend werden achtergesteld bij hun landgenoten
met een lichtere huidskleur. Het was bijvoorbeeld moeilijk voor hen, in de milities en
stadsbesturen boven een bepaalde rang uit te komen. Meer dan de Creolen waren de pardos
gebaat bij een omverwerping van het koloniale systeem. Zij wensten geen nieuw regime
waarbij de Creolen de Spanjaarden zouden vervangen, terwijl verder alles bij het oude bleef,
3
vooral het geïnstitutionaliseerd racisme. Om dit te voorkomen besloot hij de pardos aan te
zetten tot massaal verzet tegen Spanje en tegen de Creoolse revolutionairen. Uiteraard
doorkruiste dit de plannen van Bolivar. Hij liet Piar arresteren, berechten en terechtstellen,
om zo een dreigende rassenoorlog te voorkomen. Kort daarop riepen de revolutionairen
onder leiding van Bolivar een vertegenwoordigend lichaam in het leven, het Congres van
Angostura (1819). Dit congres benoemde Bolivar tot president van de derde Venezolaanse
Republiek.
Bladz 108 - 111
Vogel
III. Tekst inhoudelijke vragen
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
(2)
1.Wat was de eerste politieke activiteit waaraan Bolivar deelnam in Spaans-Amerika?
Hij nam deel aan de vorming van een onafhankelijke republiek in Caracas.
2. Noem twee zaken waaruit blijkt dat de republiek in Caracas niet geliefd was bij de
meeste Spaans-Amerikanen.
De onbesuisdheid en onhandigheid van de revolutionairen.
De voorlopige regering vaardigde talloze wetten en bepalingen uit, zonder dat ze bij
machte was orde en wet te handhaven.
3. Welke Europese ideeёn hebben het revolutionaire elan in de eerste Venezolaanse
Republiek gestimuleerd?
De ideeёn uit de geschriften van de grote Europese verlichtingsfilosofen
4. Leg uit waarom de veldtocht van Bolivar over de Andes door historici de campaha
admirable wordt genoemd.
Het is niet gemakkelijk een leger heelhuids door een vijfduizend meter hoog gebergte te
loodsen en wel zo dat het leger met succes kon strijden tegen een machtig leger.
5. Leg uit welke bijdrage de president van Haїti Alexander Pétion geleverd heeft aan de
strijd die Bolivar in Spaans-Amerika voerde.
Hij ontving financiёle en morele steun bij de uitrusting van een invasie vloot om de
opstand voort te zetten.
6. Omschrijf de visie van Bolivar met betrekking tot de toekomst van Spaans-Amerika.
Hij wilde een verenigd, onafhankelijke Spaans-Amerika.
7. Om welke reden mislukten de eerste pogingen van Bolivar om Spaans-Amerika te
bevrijden?
Hij had geen steun van de bevolking.
Het optreden van de koningsgezinde elementen in de samenleving.
8. Welke tegenstellingen bestonden er tussen Bolivar en Piar?
Bolivar vertegenwoordigde de Creolen met hun belangen; terwijl Piar wilde komen tot
een maatschappij zonder onderdrukking en discriminatie.
9. Noem twee doelen die door de Pardos werden nagestreefd.
Opheffing van hun maatschappelijke achterstelling.
Gelijkstelling met de blanken, geen discriminatie.
10. Wat wilde Bolivar voorkomen met de arrestatie van Piar?
Een dreigende burgeroorlog.
De machtspositie van de Creolen veiligstellen.
IV. Tekst gerelateerde vragen
(4)
(4)
(4)
1. Toon aan dat de strijd van Bolivar een uiting was van een conservatief nationalistische
revolutie.
Er traden geen sociaal-economische veranderingen op na de revolutie.
2. Welke maatschappelijke groepen waren voorstanders van een reformistische revolutie?
De Pardos, een klein deel van de Creolen en de Indianen.
3. Geef zo duidelijk mogelijk aan wie de Creolen in Latijns-Amerika begin 19e eeuw
4
(4)
(4)
(4)
(4)
(4)
waren.
In Amerika geboren Spanjaarden uit Spaanse ouders.
4. Welke vorm van nationalisme komt voor bij deze Creolen? Verklaar!
Bourgeoisie nationalisme. Zij wilden de eigen positie verbeteren en niet de samenleving
hervormen.
5. Noem twee zaken waaruit blijkt dat de Pardos voorstanders waren van een sociale
revolutie.
Ze probeerden een nieuwe maatschappij te creeёren op basis van hun eigen waarden en
normen vrij van discriminatie .
6. Geef uitgaande van de tekst aan welke maatschappelijke groeperingen een
rol van betekenis speelden in de Spaans-Amerikaanse samenlevingen.
Peninsulares, Creolen, Pardos of gemengdbloedigen
7. Om welke twee redenen vluchtte Bolivar in 1815 naar Haïti?
Hij moest op de vlucht voor de troepen van generaal Morillo.
De tegenwerking van de koningsgezinde.
Hij had te weinig steun van de bevolking.
8. Verklaar de houding en de handelingen van Alexander Pétion ten opzichte van Bolivar.
Haïti was toen al een onafhankelijke Neger republiek en wilde graag een bijdrage leveren
aan de onafhankelijk wording van de rest van Spaans-Amerika.
V. Als de koloniën vaak na gewelddadige en langdurige strijd hun onafhankelijkheid
proclameren, is de invloed van het “moederland” nog steeds aanwezig. Op allerlei manieren
blijven zij de gang van zaken in de ex-kolonie bepalen; waardoor er gesproken kan worden van
neokolonialisme.
(2)
(2)
(2)
(4)
(4)
(4)
(4)
(4)
1. Geef aan wanneer de periode of fase van het neokolonialisme begint.
Rond de jaren-60 van de vorige eeuw; wanneer vooral de Afrikaanse landen onafhankelijk
worden.
Na de Tweede Wereldoorlog.
2. Geef zo precies mogelijk aan wanneer de neokoloniale periode voor ons land begint.
Met onafhankelijkheidsverklaring op 25 november 1975.
3. Noem een land waarmee ons land neokoloniale banden onderhoudt.
De Verenigde Staten van Amerika
China is in opmars( relatie met Taiwan)
4. Verklaar waarom de onafhankelijk wording van ons land gerekend mag worden tot een
conservatief nationalistische revolutie.
De politieke top bestaande uit intellectuelen die de zaak hebben gerealiseerd zonder het
volk daadwerkelijk te betrekken bij de voorbereiding en de uitvoering
5. Leg uit waarom de revolutie in India conservatief nationalistisch genoemd wordt.
Bij het bereiken van de onafhankelijkheid waren de leiders niet bereid veranderingen aan
te brengen in de maatschappij; vooral niet op sociaal en economisch gebied.
6. Verklaar waarom het Westen negatief stond en vrij heftig reageerde op de sociaaleconomische revoluties.
Hun ecomische belangen komen in gevaa.r
7. Noem twee landen waar een reformistische revolutie heeft plaats gehad.
Tanzania, Congo etc
8. Op welke gebieden worden er veranderingen aangebracht bij de reformistische
Revoluties?
Economisch, sociaal etc ; op vrijwel alle levensgebieden; vooral handelen en denken van
de bevolking.
Cijfer = (Score + 10 ) : 10