Opgaven examen

VGN 1 oktober 2014: Naar een ‘nieuw’ examen?
We verkennen ‘continuïteit en verandering’ in examens in de overgang van de oude syllabi van 2014
naar die van 2015. Dit kan worden gedaan met het reguliere havo-examen en het vwo-pilotexamen
van 2014.
De twee onderwerpen van het reguliere examen waren Republiek tussen vorsten en De Verenigde
Staten. Het eerste onderwerp valt in zijn geheel in de historische context over de Republiek, bij de VS
overlapt de Koude Oorlog deels . Hieronder enkele opgaven uit deze examens.
Republiek tussen Vorsten
bron 1
In 1569 ondervraagt een door Alva ingestelde commissie op het eiland Walcheren (Zeeland)
plaatselijke regenten:
Vraag:
Hoeveel graan om de inwoners te voeden oogst men jaarlijk s op het eiland en
hoe lang kan men de bevolking daarmee voeden?
Antwoord:
Ik schat dat er op het eiland jaarlijks genoeg tarwe wordt geoogst om de
bevolking zes maanden lang te voeden; bij een heel goede oogst zelfs langer.
(…)
Vraag:
Uit welke gebieden haalt men het graan dat nodig is boven wat hier wordt
verbouwd, en tegen welke prijs ongeveer?
Antwoord:
De tarwe die men nodig heeft boven het eigen graan, zowel om de lokale
bevolking te voeden als de vreemdelingen die hier komen om in de visse rij te
werken, haalt men uit Vlaanderen, het Oostzeegebied en Artois, zelfs uit
Engeland, wanneer men daar voldoende heeft. (…)
Gebruik bron 2.
2p
1
Uit deze bron kun je een oorzaak voor het ontstaan van de moedernegotie afleiden.
Noem die oorzaak en geef aan waardoor deze heeft geleid tot het ontstaan van de
moedernegotie.
1
maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
•
Uit de bron blijkt dat er niet voldoende graan wordt geproduceerd om de bevolking het hel e
jaar te voeden
1
•
Dit tekort moet worden aangevuld door graanimport (uit het Oostzeegebied, wat de kern/het
hoofdbestanddeel is van de moedernegotie)
1
1
Voor veel vorsten in de zestiende eeuw vormde hun godsdienstpolitiek een onderdeel van hun
4p
2
centralisatiebeleid.
Leg dit uit door:

een godsdienstpolitieke maatregel van de Engelse koning Hendrik VIII te noemen en
duidelijk te maken waardoor deze maatregel zijn centrale macht versterkte en

een godsdienstpolitieke maatregel van de Franse koning Hendrik IV te noemen en duidelijk
te maken waardoor deze maatregel zijn centrale macht versterkte.
2
maximumscore 4
Een juist antwoord bevat de volgende elementen:
•
een juiste godsdienstpolitieke maatregel van Hendrik VIII van Engeland met een juiste
uitleg, bijvoorbeeld de stichting van de Anglicaanse kerk (in 1534) waardoor hij een grotere
greep op de kerk in zijn land kreeg
2
• een juiste godsdienstpolitieke maatregel van Hendrik IV van Frankrijk met een juiste uitleg,
bijvoorbeeld de afkondiging van het Edict van Nantes (in 1598) waardoor de strijd tussen
katholieken en protestanten die het centrale gezag had aangetast tot een einde kwam 2
2
bron 3
Prent van het standbeeld van de hertog van Alva, landvoogd in de Nederlanden
van 1567 tot 1573:
Toelichting
De staande man is Alva. Wie de liggende figuren voorstellen is omstreden (of het zijn Egmont
en Horne, de twee door Alva onthoofde hoge edelen, of Willem en Lodewijk van Nassau, beiden
door Alva verslagen).
Op de voet van het standbeeld staat (in het Latijn): "Gemaakt door Jongeling van het
buitgemaakte brons". Hiermee wordt het brons bedoeld van de kano nnen van het leger van
Lodewijk van Nassau, de broer van Willem van Oranje, dat is buitgemaakt door het leger van
Alva na de slag bij Jemmingen (Oost-Friesland), in 1568.
Gebruik bron 4.
Alva laat in 1571, na terugkeer van het slagveld, een levensgroot bronzen standbeeld van
3p
4
zichzelf oprichten in Antwerpen.
Leg met twee verwijzingen naar de bron uit, welke boodschap Alva met dit standbeeld wil
overbrengen.
4
maximumscore 3
Kern van een juist antwoord is:
•
De boodschap die Alva over wil brengen is, dat hij de opstand neergeslagen heeft / een
sterk/succesvol leider is
1
Dit blijkt uit:
•
de opstandelingen liggen verslagen onder Alva's voeten / Alva staat erbij als een trotse
overwinnaar
1
•
de tekst op het standbeeld vertelt dat het is gemaakt van het brons buitgemaakt op het
leger van de opstandelingen (wat laat zien dat Alva's leger sterker is / de opstandelingen
heeft overwonnen)
1
3
De Verenigde Staten en hun federale overheid, 1865-1965
De Koude Oorlog is een historische context in de syllabus van 2015 en komt in dit examen ook voor,
in de opgaven 26, 29 en 30.
Veel Amerikanen dachten dat de Sovjet-Unie niet in staat was om een atoombom te
ontwikkelen. Toch bracht de Sovjet-Unie in 1949 een eigen atoombom tot ontploffing. Volgens
een historicus bestond er een verband tussen deze ontploffing en het McCarthyisme in de
2p
26
26
2p
29
29
Verenigde Staten.
Geef de redenering weer die hij daarbij gevolgd kan hebben.
maximumscore 2
Kern van een juist antwoord is:
De redenering die hij daarbij gevolgd kan hebben is dat de Sovjet -Unie de kennis voor het
maken van de atoombom uit spionage/door hulp van Amerikanen had gekregen, wat leidde tot
de jacht op (vermeende) communisten in de Verenigde Staten onder leiding van McCarthy.
In 1961 maakte president Kennedy bekend dat de Verenigde Staten financiële steun zouden
geven aan landen in Latijns-Amerika om de economische ontwikkeling van die landen te
bevorderen. Volgens Chroesjtsjov (de leider van de Sovjet-Unie) was deze hulp ingegeven door
Koude Oorlog motieven.
Leg uit welke redenering Chroesjtsjov daarbij volgde.
maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
De redenering die Chroesjtsjov daarbij volgde is dat Kennedy door het geven van financiële
hulp de landen in Latijns-Amerika afhankelijk maakte van de Verenigde Staten, waardoor de
invloed van de Verenigde Staten toenam (wat aansloot bij de angst van de Sovjet -Unie in de
Koude Oorlog).
Hier is een redenering weergegeven die aansluit bij het ka 'de verdeling van de wereld in twee
ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit vloeiende dreiging van een
atoomoorlog' ofwel de Koude Oorlog.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Er bestond een verband tussen de Cubacrisis en het sluiten van het verdrag tussen de
2p
30
30
Verenigde Staten en de Sovjet-Unie dat atoombomproeven in de atmosfeer verbood.
Leg uit welk verband dat was.
maximumscore 2
Voorbeeld van een juist antwoord is:
Tijdens de Cubacrisis had de spanning tussen beide landen bijna geleid tot een nucleaire
oorlog, wat na de crisis leidde tot toenaderingspogingen/
initiatieven om de spanning te verminderen (wat blijkt uit de bereidheid geen atoombomproeven
meer in de atmosfeer uit te voeren).
4
bron 15
In 1951 veroordeelt rechter Kaufman in New York he t echtpaar Rosenberg ter dood. Bij het
uitspreken van het vonnis zegt hij:
Burgers die in dit land hun landgenoten verraden, kunnen niet, zoals misschien voor de Tweede
Wereldoorlog, geloven in de goedheid van de Sovjet-Unie. (…) Ik beschouw jullie misdaad als
erger dan moord. Een moord met voorbedachte rade valt in het niet bij de misdaad die jullie
pleegden. Bij een moord doodt de misdadiger zijn slachtoffer. De familie is bedroefd en nadat
het recht zijn loop heeft gehad, kan het hoofdstuk worden afgesloten. Maar jullie hebben
volgens mij, door de Russen de A-bom in handen te geven, jaren voordat ze die zelf hadden
kunnen ontwikkelen, de communistische agressie in Korea veroorzaakt en de daarbij behorende
50.000 slachtoffers. Wie weet hoeveel miljoenen onschuldige mensen nog de prijs moeten
betalen van jullie verraad. Het is zeker dat jullie verraa d de koers van de geschiedenis heeft
veranderd in het nadeel van ons land. Iedereen weet dat we in een constante staat van
spanning leven. We zien het bewijs van jullie verraad elke dag om ons heen; de hele natie
wordt voorbereid op een atoomaanval.
Gebruik bron 15.
Een bewering:
Deze toespraak van rechter Kaufman bij de veroordeling van het echtpaar Rosenberg is een
voorbeeld van McCarthyisme.
3p 25
Ondersteun deze bewering door aan te geven:
optreden van senator McCarthy in die tijd.
Rechter Kaufman (zie bron 15) legt de schuld van de Korea-oorlog deels bij de Rosenbergs.
1p 26
Noem één andere gebeurtenis die bijdroeg aan het uitbreken van de Korea-oorlog.
25 maximumscore 3
Een juist antwoord bevat de volgende elementen:
• Het doel van deze toespraak is, dat het Amerikaanse volk moet worden doordrongen van de
gevaren van het spioneren voor de Sovjet-Unie / gemobiliseerd moet worden om spionnen op te
sporen
1
• Deze toespraak past bij het optreden van senator McCarthy omdat er op een soortgelijke
militante manier over de communistische dreiging wordt gesproken / jacht gemaakt wordt op
communisten/agenten van de Sovjet-Unie / de dreiging van de atoombom wordt gebruikt in een
heksenjacht
2
26 maximumscore 1
Voorbeeld van een juist antwoord is:
Het uitroepen van de Volksrepubliek China (1949) leidde tot bemoeienis van dit communistische
land met andere Zuidoost-Aziatische landen / vergrootte de Amerikaanse vrees voor uitbreiding
van het communisme.
5