Wat is Osteoporose? Osteoporose (in de volksmond botontkalking), is een botaandoening waarbij het botweefsel zodanig is verminderd dat al bij een geringe belasting, een heup-, of polsfractuur of een inzakking van de wervels kan ontstaan. Eigenlijk is het geen botontkalking maar botarmoede. Er verdwijnt namelijk niet alleen kalk uit het bot maar de hele structuur verzwakt. gezond botweefsel osteoporose Enkele feiten Wist u dat 1 op de 3 vrouwen boven de 55 jaar osteoporose heeft? Maar ook mannen krijgen ermee te maken, alleen half zo vaak. Volgens het RIVM hebben op dit moment ruim 800.000 mensen osteoporose. Velen van hen breken een heup, een pols of krijgen wervelinzakkingen. De kosten voor de samenleving worden geschat op 300 miljoen euro per jaar. Hoe ontstaat osteoporose? Om te begrijpen hoe botontkalking ontstaat moet u eerst weten hoe het skelet wordt gevormd en onderhouden. Het is namelijk niet zo dat ons beendergestel in de jeugd wordt opgebouwd en verder onveranderd blijft als we niet meer in de groei zijn. Bij een gezonde volwassene worden voortdurend microscopisch kleine deeltjes in het bot afgebroken en weer nieuwe botdeeltjes aangemaakt. Bot is levend weefsel dat zich steeds vernieuwt. Dat proces heet de botombouwcyclus. Per jaar wordt meer dan 10% van onze botten vernieuwd. Bij jonge mensen, tot ongeveer 35 jaar, neemt de botmassa toe. De botten worden zwaarder en steviger. Er wordt namelijk meer bot aangemaakt dan er wordt afgebroken. Na het 45ste jaar raakt het evenwicht tussen opbouw en afbraak echter verstoord: er wordt meer bot afgebroken dan er nieuw wordt aangemaakt. Bij vrouwen wordt dat proces ook nog versterkt als zij in de overgang komen. Het vrouwelijk hormoon oestrogeen remt namelijk de botafbraak. Wanneer door de overgang dit hormoon minder wordt geproduceerd neemt de botafbraak nog sterker toe en kan er osteoporose ontstaan. Als we bovendien ook minder gaan bewegen leidt dit tot een versneld ontkalkingproces. Dit proces verloopt zonder symptomen of pijn totdat, meestal vrij plotseling en afhankelijk van levensstijl, een botbreuk of wervelinzakking optreedt. middelen, anti-depressiva, anti-epileptica, chronische heparine gebruik. Geen –of weinig- lichaamsbeweging. Bepaalde ziekten of aandoeningen, zoals een te snel werkende schildklier, astma, reuma, bepaalde darm- en huidziekten, diabetes, anorexia en levercirrose. Tengere lichaamsbouw. Roken, veel koffie, veel alcohol, eetstoornissen. Hoge leeftijd of orgaantransplantatie. Een tekort aan de vitaminen D3 en K2 en mineralen zoals silicium, calcium of magnesium. Verschijnselen osteoporose Osteoporose is een aandoening die een geleidelijk proces kent, langzaam verliezen de botten zijn stevigheid. Verschijnselen zoals krimpen, rugpijn door wervelinzakkingen of botbreuken na een lichte val of stoot zijn kenmerken die duiden op osteoporose. Voor die tijd is het verminderen van botweefsel aan de gang zonder dat je het merkt. Voorkomen is beter dan breken Het beste medicijn tegen osteoporose is te zorgen dat je het niet krijgt. Osteoporose is wel een proces dat u zelf kunt beïnvloeden door uw levensstijl een beetje aan te passen. En daarvoor is het natuurlijk nooit te laat. Zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Om botweefsel sterk te houden is elke vorm van lichaamsbeweging waarbij het lichaam met zijn eigen gewicht wordt belast zinvol. Wandelen, joggen, trap lopen, touwtje springen, tuinieren, huppelen of dansen is het beste. Een extra inname van vitamine D3 is beslist aan te raden. Volg de voedingsadviezen zoals beschreven verder in dit bulletin. Drink zo min mogelijk koffie, cola of koolzuurhoudende dranken. Overweeg tijdens de overgang een voedingssupplement te nemen met ipriflavonen. Ipriflavon is een derivate stof van plantaardige oestrogenen. Bescherm je bijnieren. Deze klieren blijven na de overgang een bepaalde vorm van oestrogeen produceren. Vermijd dus stress zo veel mogelijk. Wees terughoudend met het gebruik van conventionele medicijnen, zowel via handverkoop als op recept. Roken vermindert de bothoeveelheid, een teveel aan alcohol draagt bij aan afbraak van het botweefsel. Last but not least: Zorg voor een gezonde zuur/base balans. Verhoogd risico Er zijn risicofactoren die een extra rol spelen voor het wel of niet krijgen van (vroegtijdige) botontkalking. Voorbeelden van deze risicofactoren zijn: Vrouwen hebben eerder last van osteoporose dan mannen. Zeker magere vrouwen of vrouwen die te vroeg in de overgang komen. Familie met osteoporose. Osteoporose kan erfelijk zijn.. Hormonale veranderingen: zoals o.a. tekort aan geslachtshormonen bij mannen. Ongezond voedingspatroon zoals: gebruik van te veel zout of kant-en-klaar voeding Gebruik van bepaalde medicijnen. Vooral corticosteroï-den (prednison) maar ook laxeermiddelen, maagzuur-bindende Zuur/base balans Voor een goede werking van onze stofwisseling moet het bloedplasma enigszins alkalisch zijn, met een pH-waarde van ongeveer 7,45. Deze balans is uiterst gevoelig. Na de vertering van voedsel en de stofwisseling in het lichaam blijft er een zure of een basische rest over. Het lichaam probeert van nature constant een licht basenoverschot te houden. Dat gebeurt hoofdzakelijk door de nieren en de longen. De taak van de nieren is tweeledig: ze scheiden het teveel aan zuren uit naar de urine en ze pompen ammonia (een base) in de bloedbaan. De longen mengen zuurstof met eiwitten waardoor carbonaten ontstaan. Zo vormen ze lichaamseigen antacida (zuur verminderen). Osteoporose | Informatie Neemt de zuurvorming in het lichaam enorm toe, dan kan het hierboven genoemde zuurcompenserende mechanisme het niet meer aan. Als noodmaatregel haalt het lichaam calcium uit de botten om zodoende het basisch reagerende calciumcarbonaat te maken. Wanneer de verzuring blijft aanhouden ontstaan op die manier chronische aandoeningen zoals bijvoorbeeld botontkalking. Teveel zuren worden afgezet in de weefsels zoals de spieren, pezen, onderhuids bindweefsel en de gewrichten. voortdurend wordt afgebroken (osteoclasten) en weer opgebouwd (osteoblasten). Dit noemen we remoddeling. Organisch silicium verhoogt de botmineraaldichtheid doordat silicium de DNA-synthese in osteoblastachtige cellen stimuleert. In een klinische studie met 53 vrouwen met osteoporose wordt bevestigd dat suppletie met organisch silicium de mineraaldichtheid in de botten verhoogt. Vitamine C Meten pH waarde Met pH strips kunt u eenvoudig zelf uw urine of speeksel onderzoeken. Door de testjes regelmatig op een vast tijdstip te herhalen en op te schrijven kunt u het testresultaat bijhouden. Op die manier kunt u goed zien wat de invloed is van bijvoorbeeld voeding op de pH waarde van de urine. De pH van de urine is een momentopname. Wanneer de pH in de urine een regelmatige verbetering laat zien in de richting van meer alkalisch dan zal de zuur-base balans in het weefsel uiteindelijk in orde komen. Herstellen zuur/base balans Door een einde te maken aan de zuurbelasting bereikt men uiteindelijk een verbetering waardoor veel chronische klachten zullen verminderen zoals bijvoorbeeld artrose, artritis, hart- en vaatziekten, geheugenverlies. Neem de volgende maatregelen: Drink heel veel water Neem eventueel een kaliumbicarbonaat supplement. Vermijd alcohol. Neem dagelijks veel beweging in de frisse buitenlucht, omdat er dan meer koolzuur (‘zuren’) wordt uitgeademd via de longen. Streef naar een bewuste positieve levenshouding, want sombere (zure) gedachten verzuren het organisme ook. Gebruik overwegend basische voeding en beperk de hoeveelheid zuurvormend voedsel. Tarwegras en gerstegras is basisch vormend. Neem dagelijks 1 maatlepel van een hoogwaardige Greens die naast de tarween gerstegras tevens rode fruitsappoeder bevat. Voedingsstoffen Volgens de algemene opvatting is het goed voor je botten om veel calcium in te nemen om osteoporose te voorkomen. Uit nieuw onderzoek blijkt echter dat juist voor vrouwen na de overgang het gebruik van voldoende eiwitten en extra inname van mineralen en stoffen die invloed hebben op de vorming van collageen, zoals organisch silicium en gebufferde vitamine C, essentieel zijn voor gezonde botten. Organisch silicium Het is een misvatting om alleen op calcium te focussen. Botten bestaan voor 35 procent uit een weefwerk van eiwitten ofwel collageenmatrix . Naast calciumzouten zetten zich in botweefsel ook andere mineralen af die het lichaam nodig heeft, zoals magnesium, silicium, boron, natrium, kalium en andere mineralen. Om botbreuken te voorkomen moeten we ervoor zorgen dat botten een bepaalde mate van flexibiliteit hebben, en die flexibiliteit komt door de matrix en niet door het calcium. Botten zijn eigenlijk een speciaal type van bindweefsel. Silicium is één van de belangrijkste stoffen voor het botweefsel. Organisch silicium speelt een regulerende rol voor het afzetten van calcium en fosfor in de botten. Deze rol blijft het hele leven behouden, aangezien botweefsel dynamisch, levend weefsel is dat Voor een gezond collageenweefsel in het skelet is vitamine C de belangrijkste voedingsstof. Bij gebufferde vitamine C waar ook OPC aan toegevoegd is zal het positieve effect sterker zijn. De belangrijkste werking van OPC richt zich namelijk op de verbetering van de vaatwanden en elastische bindweefselstructuren. Vitamine D De in zonlicht en vitamine D gespecialiseerde Dr. Michael Hollick geeft in zijn boek ‘the UV advantage’ een dosering aan van 1000 i.e. (25 mcg) vitamine D per dag. Wanneer deze normen volgens meer recente inzichten worden bekeken heeft zelfs 40% van de mensen in Nederland een tekort aan deze belangrijke stof. Voor wat betreft de schadelijkheid van grotere doses zien we dat voor vitamine D een norm gehanteerd wordt van 40.000 i.e. of meer per dag; of ruwweg 200 maal de aanbevolen hoeveelheid. Extra vitamine D3 nemen is het advies. Vitamine K2 Vitamine K2 is een andere vitamine voor het verbeteren van de botdichtheid. Vitamine K onontbeerlijk voor de activiteit van osteocalcine, een boteiwit dat een belangrijke rol speelt de vorming en instandhouding van gezond en goed gemineraliseerd botweefsel. Deze nieuwe functies vervult vitamine K2 beter dan vitamine K1 (fyllochinon), de voornaamste bron van vitamine K in onze westerse voeding. Ook is vitamine K essentieel voor activiteit van een speciaal weefseleiwit (matrix Gla proteïne) dat door het binden van calciumionen helpt bij het soepel en schoon houden van de slagaderwand, gewichtskraakbeen en andere zachte weefsels in het lichaam. Een functie van vitamine K die al heel lang bekend is is de ondersteuning van de bloedstolling. Wanneer u ook bloedverdunners neemt kunt u het beste advies vragen aan uw arts. Magnesium Magnesium is een mineraal en belangrijk in veel enzymsystemen, met name die betrokken zijn bij de energieproductie. Het is essentieel voor een goede hartslag en de prikkeloverdracht in zenuwen. Het is tevens een bestanddeel van botten en tanden. Magnesium werkt nauw samen met calcium voor het behoud van sterke botten. Calcium Calcium is het mineraal dat het meest aanwezig is in de botten. Bot bestaat uit calcium hydroxy-apatiet waardoor deze vorm het beste wordt opgenomen in de botten. Hydroxy-apatiet bestaat voornamelijk uit kalk (calcium) en andere mineralen zoals fosfor en is voor een groot deel verantwoordelijk voor de stevigheid van de botten. Calcium in de vorm van hydroxy-apatiet is de best opneembare vorm voor ons lichaam. Osteoporose | Informatie Voeding Een goed voedingsadvies is een van de belangrijkste speerpunten in de preventie van osteoporose. Voedingsleer is geen officieel vak tijdens de studie medicijnen en daarom niet goed geïntegreerd in de moderne medische wetenschap. Dit in tegenstelling tot de kennis in de medicijnen die (te) vaak worden voorgeschreven. Voeding is wel degelijk van essentieel belang om osteoporose helpen te voorkomen en verdere botafbraak tegen te houden. Dieet van onze verre voorouders Wanneer wij praten over gezonde voeding zullen we terug moeten gaan naar onze verre voorouders. Volgens wetenschappers is ons DNA, dat alle informatie bevat voor de bouwstenen van het menselijk lichaam, nauwelijks veranderd in 35.000 jaar. Onze voedingsbehoeften zijn identiek gebleken. Onze voorouders aten voornamelijk planten, groenten, fruit, noten, zaden en vlees van wilde dieren. De allergrootste veranderingen in ons voedingspatroon zijn die van de afgelopen decennia. In pakweg 40 jaar kan het menselijk lichaam zich nog niet aangepast hebben aan deze veranderingen. Geconserveerd en bewerkt voedsel is bepaald niet nuttig voor onze gezondheid. Er waren geen zuivelproducten, alcohol of suiker. Laat staan cola, tomatenketchup of chips. Pas zo’n 10.000 jaar geleden gaf de mens zijn bestaan van jagerverzamelaar op. De mens begon tarwe te kweken en sommige dieren, zoals schapen, geiten en koeien, werden gedomesticeerd. Het is interessant om te zien dat de top tien van de meest voorkomende voedselallergieën veel “recent” geïntroduceerde producten bevat: tarwe en vooral ook zuivelproducten. Voeding zoals chocolade, snoep, suiker en al het geconserveerde eten zijn pas van de laatste decennia. Het zal duidelijk zijn dat dit niet erg bevorderlijk is voor onze gezondheid en dus ook niet voor onze botten. De navolgende voedingstips zijn dan ook richtlijnen waar u op langere duur naar toe zou kunnen werken. Melk Het advies om melk te drinken tegen botontkalking wordt tegenwoordig steeds vaker in twijfel getrokken. Het is opvallend dat botontkalking het meest voorkomt in landen waar consumptie van zuivel juist hoog is. leeftijd van 70 tot 79 jaar groter is dan die van een jongere generatie omnivoren in de leeftijd van 50 tot 59 jaar. De consumptie van dierlijke proteïnen bevordert zuurvorming. Dit zou één van de redenen kunnen zijn waarom vegetariërs minder met osteoporose te maken hebben dan vleeseters. Koolhydraten Koolhydraten bevinden zich voornamelijk in graansoorten en suiker. Graansoorten en suiker zijn over het algemeen zuurvormend en moeten met mate worden geconsumeerd. Een hoge inname van koolhydraten in de vorm van geraffineerde koolhydraten via graansoorten zoals bloem, witte rijst en suikers leidt tot een verhoogd calciumverlies via de urine. Koolzuur is een bijproduct van de stofwisseling van voedsel dat met name geraffineerde koolhydraten bevat. Misschien is dit de verklaring voor het feit, dat osteoporose zoveel voorkomt in westerse landen, waar mensen behalve zuivelproducten en vlees ook grote hoeveelheden wit brood, zoete snacks en gebak verorberen. Toch hebben graansoorten zoals gerst, tarwe, rogge en rijst hun waarde in onze dagelijkse voeding, ondanks dat wij deze producten later zijn gaan eten. Granen bevatten voor ons lichaam de noodzakelijke vitaminen en mineralen. Maar ze bevatten ook veel vezels, die de spijsvertering bevorderen. Koolhydraten uit groenten en fruit zijn nog beter voor de spijsvertering en gaan de verzuring tegen. Suiker Suiker is een van de schadelijkste producten voor ons lichaam. Het kent geen enkel gezond effect. Behalve dan dat wij het lekker vinden. Het bevat geen vitaminen of mineralen, geen lichaamsopbouwende eiwitten of essentiële vetzuren. We weten dat suiker in taart, koekjes, toetjes, ijs en frisdrank zit. Waar we ons minder van bewust zijn is dat suiker in de meeste voorverpakte en geconserveerde voedsel verwerkt wordt zoals bijvoorbeeld in groenteconserven en sauzen. Hoe meer suiker we eten, hoe meer we problemen creëren met betrekking tot onze gezondheid , ook in onze botten. Geraffineerde witte suiker bemoeilijkt ook de absorptie van calcium en magnesium en draagt hierdoor nog meer bij tot het ontstaan van osteoporose. Vetten Eiwitten Er zijn drie belangrijke bouwstoffen nodig die wij uit onze voeding moeten halen: eiwitten, vetten en koolhydraten. Ons lichaam heeft eiwitten nodig om weefselschade te herstellen. Daarnaast heeft ons lichaam proteïne nodig om een aantal stoffen aan te maken, zoals: neurotransmitters hormonen en enzymen. Als we onvoldoende eiwitten binnenkrijgen, kunnen de neurotransmitters, hormonen en enzymen niet goed functioneren. Bij mensen die te veel dierlijke eiwitten eten, ontstaan schadelijke zwavel-, fosfor- en stikstofverbindingen op celniveau. Voor de hoeveelheid eiwitten die wij nodig hebben kunt u als leidraad aanhouden dat voor elk kilo lichaamsgewicht 1 gram eiwit per dag moet nemen. Vegetariërs Botontkalking kan zowel door een te grote als door een te kleine hoeveelheid proteïnen worden veroorzaakt. Vegetariërs beschikken aantoonbaar over een grotere botdichtheid dan omnivoren, oftewel mensen die alles eten. Uit onderzoek is gebleken, dat de gemiddelde botdichtheid van vegetariërs in de Vaak wordt ons voorgehouden dat wij de hoeveelheid vet in ons eten moeten beperken. Het leidt tot hartkwalen, kanker of beroertes. Een mager voedingspatroon leidt tot een betere gezondheid. Maar dit klopt niet helemaal. Alle vet is nodig bij de verbranding van voedsel. Vet zorgt voor een verbeterde opname van vitamine A, D, E en K. Of vet wel of niet gezond is, hangt grotendeels af van het vet dat we eten, nl. verzadigd of onverzadigd vet. Onverzadigde vetten zijn beter dan verzadigde vetten, maar echt slecht zijn de transvetzuren. Vermijd daarom ook de consumptie van chips, geroosterde noten of ander gefrituurd eten. Essentiële vetzuren zijn vetzuren die niet (voldoende) door het lichaam kunnen worden aangemaakt en die via de voeding dienen te worden opgenomen. Vooral omega 3 vetzuren zoals visolie met een hoog EPA en DHA gehalte hebben een belangrijk positief effect op de menselijke gezondheid zoals bloeddruk, cholesterolgehalte en artritis. Een capsule moet minimaal 350 mg EPA en 250 mg DHA bevatten. Lagere concentraties zijn vaak vervuild met pcb’s en dragen niet bij aan uw gezondheid. Osteoporose | Informatie Het belang van een vroegtijdige botmeting Onze aanpak en adviezen Osteoporose laat zich pas zien (krimpen, botbreuken) wanneer de aandoening al verder gevorderd is. Wanneer men reeds lijdt aan osteoporose kan men de huisarts of specialist vragen naar het beste medicijn. Zij kunnen vertellen over de werking en de bijwerking van deze ingrijpende medicijnen. Om te voorkomen dat men osteoporose krijgt is het van essentieel belang om met behulp van een vroegtijdige botmeting vast te stellen hoe de botgesteldheid ervoor staat, met name voor alle mensen die een verhoogd risico hebben. Goede veelzijdige voeding met voldoende calcium is noodzakelijk. Maar de onevenredige nadruk op calcium als belangrijkste botopbouwer zorgt ervoor dat veel vrouwen en mannen met een verhoogd risico op osteoporose niet weten dat er ook nog andere, even belangrijke voedingsstoffen zijn. Botten bestaan voor 35 procent uit een weefwerk van eiwitten, de zogenaamde collageenmatrix . Uit nieuw onderzoek blijkt nu dat juist stoffen die invloed hebben op de vorming van collageen erg belangrijk zijn om in te nemen. Organisch silicium en gebufferde vitamine C zijn essentieel voor gezonde botten en collageen. Daarnaast moet ervoor gezorgd worden dat de calcium en andere mineralen die we binnenkrijgen ook daadwerkelijk goed worden opgenomen in de botten. Zowel Vitamine D3 als vitamine K2 is betrokken bij de opname van calcium in het lichaam en hebben een synergetische werking. Een goede zuur/base balans in de voeding is essentieel ter voorkoming van osteoporose. Ook is beweging en voldoende buitenlucht een belangrijke maatregel om osteoporose te voorkomen. Er zijn veel factoren en oorzaken die een rol spelen bij het krijgen van osteoporose. Aan de hand van de waarden van uw botgesteldheid krijgt u een persoonlijk advies. Dexa meting Er staan verschillende methodes tot onze beschikking om een beeld te krijgen van de situatie van ons bot. De DEXA is de algemeen geaccepteerde referentiemethode. Hierbij wordt de botmassa gemeten met röntgenstraling. Bepaling van de botdichtheid van de wervelkolom met DEXA is niet erg betrouwbaar omdat degeneratieve veranderingen aan de wervels, wervelinzakkingen en aorta calcificaties het meetresultaat kunnen beïnvloeden. Om die reden heeft meting van de botmineraaldichtheid aan de heup de voorkeur. Ultrasoon hielmeting Botmeting met kwantitatieve ultrasound (QUS) is een veelbelovende, betrekkelijk nieuwe techniek voor de diagnose van osteoporose. Botmeting met ultrasoon berust op echo, dus elke meting is volledig zonder stralingsrisico. De afremming van de golf wordt gemeten. Sterk bot laat de lage frequenties door en remt de hoge frequenties meer af dan zwak bot. Hierop berust de meting. Naarmate er minder afremming is, is het bot zwakker en bij een hoge afremming hebben we te maken met sterk bot. In het Osteo Care Center wordt gebruik gemaakt van de nieuwste apparatuur op dit gebied. De Pegasus van DMS voorziet informatie over de botmassa vergelijkbaar met een DEXA van de ruggengraat of de heup. De precisie van dit apparaat is uitstekend. De afwijking is minder dan 2%. Een botmeting met dit apparaat is betrouwbaar en bovendien veilig, zonder straling. Botmeting bij u in de buurt Osteo Care Center doet regelmatig ultrasoon botmetingen door het land en komen ook regelmatig bij u in de buurt. Met de voor iedereen toegankelijke ultrasoon botmeting kunnen wij u laten zien of u maatregelen moet nemen om te voorkomen dat uw botgesteldheid te hard achteruitgaat. De consulenten die aangesloten zijn bij Osteo Care Center zijn therapeuten die afgestudeerd zijn aan een opleiding in de natuurgeneeskunde. Zij geven persoonlijke adviezen en informeren u over osteoporose. Verder kunnen zij ook directe hulp bieden en persoonlijke adviezen geven aan mensen met reumatische aandoeningen en andere gezondheidsproblemen. Waar en wanneer kan ik deze test laten doen? Ultrasoon meting vingerkootjes De meting wordt uitgevoerd op 4 stukjes bot van de hand, de vingerkootjes. De meting gaat volgens dezelfde principes als de hielmeting. Men krijgt bovendien een zeer uitgebreid rapport met de waarden van zowel de botmineraaldichtheid als de fractuurrisico. Deze waarden zijn gestandaardiseerd volgens de gradaties van de World Health Organisation (WHO). Osteo Care Center Botbreuken door osteoporose en de daaruit voortvloeiende invaliditeit hebben ingrijpende gevolgen voor de gezondheid van met name senioren. Eén van de aanbevelingen in het rapport over osteoporose in de Europese Gemeenschap is dat vroegtijdige botmetingen voor leden van de risicogroepen meer toegankelijk gemaakt moeten worden. Osteo Care Center neemt het initiatief om hier invulling aan te geven door preventieve botmetingen laagdrempelig aan te bieden en informatie te geven over de vernieuwde inzichten in de strijd tegen botontkalking. Osteo Care Center verstrekt veel bruikbare informatie en adviezen over hoe osteoporose daadwerkelijk te voorkomen is door o.a. een gezondere levensstijl. U kunt zich aanmelden voor een botmeting bij u in de buurt via de website: www.osteocarecenter.nl. U krijgt dan automatisch van ons bericht waar en wanneer wij in uw omgeving zijn met de apparatuur. U kunt ook bellen naar 0252 534322 of informeren bij uw therapeut. Voor een meting met ultrasoon is verwijzing van uw huisarts niet nodig. Dit consult duurt ongeveer 20 minuten en kost € 35,00. Soms is het aan te raden om een vervolgconsult te bespreken, uiteraard is alles vrijblijvend. Bij een verlaagde botdichtheid is het advies ook een arts te raadplegen. Zij kunnen u informeren over de werking en de bijwerkingen van medicijnen en over de duur van een behandeling of de eventuele risico’s. Dit informatiebulletin wordt u aangeboden door: Osteoporose | Informatie