Iconografie Het huwelijk van Peleus en Thetis

Het huwelijk van Peleus en Thetis
Cornelis Cornelisz van Haarlem
De pre-iconografische beschrijving
Het is een afbeelding van een huwelijksfeest waar zich meerdere taferelen afspelen.
In het midden, een beetje naar rechts van het doek zie je twee personen die elkaar omhelzen, zittend
op de grond.
Voor in het schilderij, op de grond zie personen feest vieren. De personen zijn naakt of dragen
kleding.
Je ziet linksvoor twee mannen met de rug naar je toe. De een heeft spitse oren, hij zit op een vacht
en heeft een vrouw in zijn armen. Naast hem ligt een panfluit.
Naast hem zit een mannelijk figuur die uit een kan drinkt. Achter hem ligt een hamer en links van
hem een tinnen bord en kan.
Rechtsvoor zie je een man die wijn schenkt. Onder hem liggen twee naakte vrouwen waarvan een de
luit bespeelt. Voor hen liggen boeken en een viool.
Links van de bruidegom zit een persoon met een helm en een staf. Onder hem vijf personen die
allemaal naar de vrouw kijken die de luit bespeelt.
Rechts van de man die de wijn schenkt zie je een zwarte vrouw, een blanke vrouw en een man.
Rechtsachter zie je drie vrouwen en een man op een heuvel, met schapen eromheen.
Achter in het beeld zie je goden en stervelingen rondom een tafel zitten bedekt met een dak van
doeken. Rechts aan het hoofd van de tafel zie je een man zitten die een appel vasthoudt. Putti
vliegen erboven.
Linksachter zie je een godin wegvliegen van de tafel en een zittende man die een viool bespeelt.
De stijl van het schilderij is erg uitbundig en kleurrijk, wat in deze tijd veel voorkomt. De lichamen zijn
mooi geschilderd, de mannen zijn gespierd en hebben grote lichamen, de lichamen van de vrouwen
zijn voor die tijd idealistisch, grote buiken en sierlijke bewegingen.
De iconografische beschrijving
Het onderwerp van het schilderij is het huwelijk van Peleus en Thetis, een godenfeest. Het verhaal
van Peleus en Thetis komt uit “De Metamorfosen boek 11” Publius Ovidius Naso.
(In de oorspronkelijke versmaat vertaald door Mr. H.J. Scheuer
1923 Naaml. Venn. Uitgevers-maatschappij en Boekhandel v/h P.M. Wink Zalt-Bommel)
Het is een van de belangrijkste werken uit de Latijnse literatuur.
Thetis had de liefde van Zeus afgewezen en moest daarom voor straf met Peleus, een sterveling,
trouwen. Thetis voelde er niets voor om een verbintenis aan te gaan met Peleus en laat zich pas
winnen na een lange strijd, waarin Thetis gedaantes aanneemt als vuur, water, wind, een boom, een
vogel, een tijger, een leeuw, een slang en een inktvis.
Alle goden en godinnen worden voor het huwelijk uitgenodigd, op een godin na: Eris (Discordia). Zij is
niet uitgenodigd omdat de goden bang zijn dat ze tweedracht zal zaaien. Eris verschijnt toch op het
feest en als cadeau geeft ze een gouden appel met de opschrift “ Voor de mooiste”. De godinnen
willen dat er een keuze wordt gemaakt wie de mooiste is. Zeus, de man die de appel vast heeft in het
schilderij wil deze keuze niet maken en geeft de opdracht aan een onpartijdige buitenstaander. Hij
kiest voor de schapenhouder en Prins Paris, de zoon van Priamus Koning van Troje.
Rechtsachter zie je dat Paris de keuze moet maken tussen Hera, Athena en Aphrodite. Dit is “Het
oordeel van Paris”.
De iconografische interpretatie
Nederlandse schilders beelden de bruiloft van Peleus en Thetis vaak af met het oordeel van Paris.
Cornelis schilderde in opdracht van het Stadsbestuur van Haarlem, die een serie schilderijen bestelde
voor een zaal in het Prinsenhof, waar Prins Maurits bij een bezoek aan de stad kon logeren. De serie
schilderijen hadden als doel om te waarschuwen tegen tweedracht, verleiding en het nemen van
verkeerde beslissingen.
Cornelis schilderde het schilderij in 1592, dit was een aantal jaren na het Spaanse beleg van Haarlem
in 1572- 1573.
Hij heeft Het Oordeel van Paris waarschijnlijk erbij geschilderd, omdat hij een waarschuwing aan
machtshebbers wilde geven om onderlinge twist te vermijden.
Het Oordeel van Paris leidde uiteindelijk tot de Trojaanse oorlog omdat Paris voor Aphrodite koos die
hem Helena beloofde. Zij was echter de vrouw van Menelaüs de koning van Sparta. Haar ontvoering
door Paris leidde tot de Trojaanse oorlog.
Cornelis was een van de grootste maniëristische schilders in Nederland. Zijn stijl wordt ook wel late
Renaissance genoemd. Hij was geïnspireerd door de Italiaanse schilder Michelangelo. Het
maniërisme laat vaak figuren zien die irrealistische, maar elegant gedraaide en ingewikkelde
bewegingen maken. De figuren op het schilderij spelen een grotere rol dan het verhaal zelf.
Peleus : Sterveling en de zoon van Aiakos, koning van Aigina en Endeïs en de vader van Achilles.
Thetis: Nereïde (waternimf) Dochter van Nerius en Doris en de moeder van Achilles.
Eris (Discordia): De godin van de tweedracht en de twist. Eris veroorzaakt de tweedracht tijdens het
huwelijk van Peleus en Thetis, wat uiteindelijk tot de Trojaanse oorlog leidt.
Zeus (Jupiter): De oppergod van de oude grieken. Heerser over hemel en aarde, vader van de goden
en de mensen. De zoon van Kronus en Rhia. Zeus wordt vaak afgebeeld met een adelaar,
bliksemschicht en schild.
Paris: Zoon van Priamus de koning van Troje. Deze gaf een slaaf opdracht om Paris te doden. Hij deed
dat echter niet en liet hem achter op de berg Ida. Paris werd gevonden en opgevoed door
schaapherders. Dat beroep nam hij later ook op.
Hera (Juno): Godin van huwelijk en geboorte. Ze wordt vaak afgebeeld met haar attribuut, een pauw.
Dochter van Kronos en Rheia, die haar bij haar geboorte verslond. Ze werd uit het lichaam van haar
vader bevrijd door haar broer Zeus, met wie zij een heilig huwelijk sloot. Ze kregen vier kinderen.
Athena (Minerva): Godin van de oorlogen, wijsheid en beschermster der kunsten. Ze wordt vaak
afgebeeld met attributen zoals een lans, olijftakken op haar haren en kleren en een uil. Haar vaste
bijnaam is Pallas (komt van het werkwoord Pallein dat betekent “de lans zwaaien’’. Ze is de docher
van Zeus en Metis en is geboren uit het hoofd van haar vader.
Aphrodite (Venus): Godin van de liefde, schoonheid en vruchtbaarheid. Ze wordt vaak afgebeeld met
schelpen, ideale schoonheid en vaak achterover liggend. Ze werd geboren uit het zaad van Uranus
dat in de zee drupte.
Hermes (Mercurius): De god van de snelheid en atletische boodschapper van de goden. Hij was de
beschermer van reizigers en bracht de zielen van de doden naar de onderwereld. Hij wordt vaak
afgebeeld met gevleugelde sandalen, een lage bolhoed (ook vaak met vleugel) en een staf met twee
slangen. Hij is de zoon van Zeus en Maia.
Vulcanus (hephaestos): De god der smeedkunst, vulkanen en vuur. Hij wordt vaak afgebeeld bij het
vuur met een hamer in de hand. Hij is de zoon van Zeus (Jupiter) en Hera (Juno).
Hij maakte voor Zeus zijn bliksemschichten. Vulcanes zou voor straf door Zeus van de berg af zijn
gegooid en voor altijd kreupel zijn.
Ganymedes: De wijnschenker van de goden. Jupiter werd verliefd op de herdersjongen. In de
gedaante van een adelaar sleurde Jupiter de jongen mee en werd Ganymedes een wijnschenker.
Pan: De god van het woud, herdersleven en de muziek. Half mens en half geit. Hij heeft het
bovenlichaam van een mens en een onderlichaam, poten, staart, hoeven en hoorns van een geit. Pan
wordt vaak afgebeeld met zijn Panfluit. Hij is de zoon van Hermes en Penelope.
Bronnenlijst
De verborgen taal van kunst: Symboliek en beeldtaal in de schilderkunst verklaard / Sarah CarrGomm.
Baarn: Tirion, 2006. ISBN 904390855X
Nederlandse schilderkunst: tussen detail en grandeur / Ad van der Blom, Ernest Kurpershoek en
Claudia Thunissen.
Alphen a/d Rijn: Atrium, 1997. ISBN 9061137721
Van Achilles tot Zeus: thema’s uit de klassieke mythologie in literatuur, muziek, beeldende kunst en
theater / Eric M. Moormann en Wilfried Uitterhoeve
Nijmegen: Sun, 5e herz. en verm. dr., 1995
ISBN 906168272X
Inleiding in de iconografie/ Roelof van Straten
Druk 5
ISBN10 9062832806
ISBN13 9789062832804
Geïllustreerde Griekse mythologie encycopedie / Guus Houtzager
Lisse: Rebo Productions, 2011
ISBN 9036629645
Zeus & co: Griekse mythen met een knipoog / Bert van Diem
Haarlem: Schuyt, 2002
ISBN 9060976088
http://www.franshalsmuseum.nl/tentoonstelling/nu
http://www.verhalenalmanak.nl/verhaal/peleus-en-thetis/
http://www.digischool.nl/ckv2/burger/burger17de/lessen/parisoordeel.htm
www.grieksegids.nl/mythologie