Iconografisch onderzoek bruiloft van Peleus en Thetis door

Iconografisch onderzoek naar de bruiloft van Peleus en Thetis door Cornelis van Haarlem
Gemaakt door: Geert Krijbolder
Cornelis Cornelisz. van Haarlem, (Haarlem, 1562 - aldaar, 11 november 1638), was een Noord-Nederlands schilder en
tekenaar. Hij was één van de belangrijkste maniëristische schilders in Nederland en een belangrijke voorloper van Frans Hals.
Cornelis Cornelisz schilderde voornamelijk portretten (van zowel groepen als individuen) en historiestukken. Hij wordt samen met
onder anderen Hendrik Goltzius en Karel van Mander gerekend tot de maniëristische school in Haarlem, die sterk beïnvloed was
door werken van BartholomeusSpranger. Aanvankelijk schilderde hij zeer grootschalige werken in een uiterst gekunstelde stijl,
waarbij de anatomie van de naakten er verwrongen uitzien. Onder invloed van zijn genoemde vakgenoten kreeg zijn werk later
een natuurlijker karakter.
Zijn ouders ontvluchtten Haarlem in 1572 toen de Spanjaarden de stad belegerden. Cornelis Cornelisz bleef achter in Haarlem en
werd opgevoed door de schilder Pieter Pietersz, zijn eerste leermeester. Later studeerde hij in Rouen en Antwerpen.
Hij vormde met Van Mander en Goltzius de Haarlemse Academie, vermoedelijk een kleine studieclub waarbij naar naakte
modellen werd getekend en kunstopvattingen werden uitgewisseld. Als portretschilder, zowel van groepen als van individuen,
was hij een belangrijk voorloper van Frans Hals. Ook speelde hij een rol bij het moderniseren van het Sint-Lucasgilde van
kunstenaars en kunstambachtslieden.
Het bestuur van Haarlem gaf opdracht om het schilderij te maken om het in het gastenhuis van de Oranjes op te hangen. Het
schilderij verwijst naar het begin van de Trojaanse oorlog en is een herinnering aan het feit dat zelfs een triviale onenigheid
aanleiding kan zijn voor een verwoestende oorlog. Dit was in die tijd in Haarlem actueel vanwege de verloren strijd van Haarlem
na het Spaanse beleg van 1573. Met dit werk kon Haarlem ook laten zien dat het hoogstaande schilderkunst in huis had.
Het schilderij is gemaakt in 1592.
http://www.wga.hu/html/c/cornelis/index.html Grote afbeelding.
Pre iconografisch beschrijving, wat is er te zien in het schilderij?
Het schilderij bestaat uit drie taferelen, namelijk de feestende goden op de voorgrond met als centrale figuren het bruidspaar.
Een beetje links daarachter is het bruidsbanket aan de gang, en helemaal rechtsachter zie je een viertal figuren op een heuveltje.
De voorgrond: dit zijn een aantal goden en ook wat stervelingen om dat deze figuren kleding aan hebben. Wat ik erover gelezen
heb zou dit om het even wat voor godenfeest kunnen zijn omdat dit wel vaker werd gedaan in de renaissance, dit soort taferelen
waren voor meerderde uitleggen vatbaar.
Voor het bruidsbanket geld hetzelfde, ook hier een aantal goden en stervelingen rond een grote tafel die zich tegoed doen aan
het eten. Precies in het midden zit een figuur die schijnbaar belangrijk is, omdat hij midden in het schilderij geplaatst is. Boven
het banket zijn een aantal goden rond hangen en vliegen. Waarschijnlijk zijn dit goden van de liefde en voorspoed. Helemaal
links in de hoek is een godin te zien die van het gebeuren wegvliegt en omkijkt naar het banket.
Linksachter: daar zie je een viertal figuren, en als je goed kijkt dan zie je dat het drie vrouwen en een man zijn. De man is
waarschijnlijk een herder vanwege de schapen die er rond lopen.
De vorm van het schilderij is typisch voor deze tijd, klassiek geschilderd, erg uitbundig, en wat ook graag gedaan werd in deze
tijd was lekker veel vrouwelijk naakt laten zien. Het schilderij is figuratief, en zeer kleurrijk. Deze stijl van schilderen is
kenmerkend voor de late renaissance, genaamd maniërisme.
Literatuur
Het verhaal van Peleus en Thetis komt uit de Metamorfosen, dit is een vijftien boeken omvattend Latijns dichtwerk van de
Romeinse dichter P. Ovidius Naso. Het beschrijft de creatie en geschiedenis van de wereld volgens de Griekse en Romeinse
mythologie en het geldt als een van de belangrijkste werken uit de Romeinse literatuur. Het is vermoedelijk in 1 n.Chr. voltooid
en is sindsdien een van de populairste mythologische werken. De Metamorfosen heeft grote invloed gehad op de
renaissancistische literatuur en schilderkunst. De speciale vorm die Ovidius gaf aan de Metamorfosen wordt ook wel Epyllium
genoemd (letterlijk vertaald: klein epos). De voornaamste kenmerken van het Epyllium zijn dat het veel korter is dan een epos,
dat de Goden zich gedragen als mensen onder de mensen en dat er een zeer grote aandacht wordt besteed aan de natuur.
Iconografische betekenis, wat is het onderwerp van het schilderij?
Het hoofdonderwerp van het schilderij is de bruiloft van Peleus en Thetis. Op de achtergrond speelt zich het oordeel van Paris af.
Dit godenfeest was vooral bij de Hollandse maniëristen een geliefd thema; later in de eeuw komt men het nauwelijks meer
tegen. Ook hierbij konden zij zich uitleven in het schilderen van talloze naaktfiguren, in vele houdingen en standen. Men moet
heel goed kijken om te zien dat Jupiter, die geheel op de achtergrond maar precies in het midden zit, de appel in de hand heeft
en dat links boven Discordia, de godin van de twist, weg-vliegt: het enige waaruit blijkt wat het schilderij eigenlijk voorstelt.
Dergelijke goden-feesten kwamen al eerder in de Italiaanse kunst voor en konden worden ingevuld met verschillende thema's
zoals het huwelijk van Amor en Psyche, waarvan Rafael een beroemd fresco maakte. In Nederland hebben dergelijke scènes
bijna altijd het huwelijk van Peleus en Thetis tot onderwerp.
Iconografische interpretatie, wat is de diepere betekenis van het schilderij?
De drie scènes waaraan je kan zien waar dit schilderij over gaat.
Het oordeel van Paris
Jupiter met de appel
Eris, ook wel Discordia genoemd
De hoofdfiguren die te zien zijn in het schilderij:
Thetis: is een zee nimf, of bekend als de godin van het water. Ze is een van de vijftig Nereids, beschermers van zeelui die
stormen trotseren. Deze godin kan van gedaante verwisselen.
Peleus: is de zoon van de koning Aeacus van Egina en diens vrouw Endeïs. Peleus moest vluchten van het eiland nadat hij zijn
halfbroer Phocus had vermoord, samen met zijn andere broer Telamon. De bewoners van het eiland, de zgn. Myrmidonen,
gingen met hem mee, en zo werd Peleus in Thessalië koning van de Myrmidonen.
Paris: Paris is een figuur uit de Griekse mythologie. Hij was een zoon van de Trojaanse koning Priamos en diens gemalin
Hekabe. Hij was voorbestemd om groot onheil over zijn land en volk te brengen en werd daarom verbannen uit de stad. Hij werd
door een herder opgevoed als zijn eigen zoon. Paris groeide uit tot een mooie jonge man. Terwijl hij zo op het land leefde,
gebeurde er iets, dat op zijn eigen lot, en op dat van Troje de noodlottige invloed zou uitoefenen. Die gebeurtenis is bekend
onder de naam van het "oordeel van Paris".
Hera: zij was de dochter van de titanen Kronos en Rheia, en derhalve de zuster van Zeus, de koning van hemel en aarde en
tevens diens gemalin. Oorspronkelijk was zij de beschermgodin van het huwelijk, doch haar betekenis als zodanig is reeds zeer
vroeg op de achtergrond getreden. Zij betekende de lucht, de atmosfeer, die de vruchtbaarheid op de aarde doet neerdalen,
maar tevens het veranderlijke van alle elementen is.
Athena: is een van de voornaamste godinnen uit het Griekse pantheon. Zij is de godin van de hemel, en wel van de heldere,
klare hemel, van de reine, zuivere bovenlucht. In de Griekse mythologie is zijzelf even rein als die lucht. Daarom bleef haar
maagdelijkheid steeds ongerept. Zij is vooral bekend als de godin van de wijsheid en godin van de kunst. Daarnaast wordt ze
vaak genoemd als godin van de krijgskunst en vrede.
Aphrodite: is een godin van zeer grote betekenis in de Griekse mythologie. Ze is de godin van onder andere de liefde, de
schoonheid, de seksualiteit en de vruchtbaarheid. Sommigen beschouwen haar ook als de godin van het evenwicht.
Eris: Discordia (Lat.) is een figuur uit de Griekse mythologie, de godin van de twist en tweedracht.
Jupiter: is een figuur uit de Romeinse mythologie. Hij is de oppergod en god van de hemel en het onweer. In dit schilderij zit hij
bij het banket precies in het midden en hij houdt de gouden appel in zijn hand.
Het verhaal wat zich afspeelt in het schilderij is zoals gezegd de bruiloft van Peleus en Thetis. De gemeente van Haarlem heeft de
opdracht voor dit schilderij gegeven met als doel, de herinnering het feit dat zelfs een triviale onenigheid aanleiding kan zijn voor
een verwoestende oorlog. In dit geval gaat het om de Trojaanse oorlog. Het verhaal gaat dat op de bruiloft alle goden waren
uitgenodigd behalve Eris, de dochter van Zeus en Hera. Zij werd niet uitgenodigd omdat zij altijd voor moeilijkheden zorgt, zij is
dan ook de godin van de twist.
Kwaad omdat zij niet uitgenodigd was besloot zij om moeilijkheden te gaan maken op de bruiloft. Zij gooiden een gouden appel,
gemarkeerd, voor de mooiste van allemaal. Alle godinnen wilde deze appel natuurlijk hebben. De keuze was teruggebracht tot de
drie machtigste en mooiste godinnen: Aphrodite, Hera en Athena. Zo verstandig als Zeus was weigerde hij deze keus te maken.
Geen enkele god wilde zich aan deze keus wagen. Zo werd er besloten om deze beslissing aan een sterveling over te laten van
wie de godinnen de leus zouden accepteren. Zeus stelde voor om de keus te laten aan een jonge man die een zeer goede smaak
heeft, dit as Paris. Paris was de zoon van koning Priam van Troy. De vader van Paris had zijn zoon de stad uitgezet omdat
voorspelt was dat hij onheil over de stad en zijn inwoners zou uitroepen. Paris werkte als schapenherder, hij was net zou knap
als een god maar was niet zo intelligent en tactvol. Als hij ook maar een beetje slim was geweest had hij zich niet aan deze
keuze gewaagd.
De drie godinnen verschenen in de wei waar Paris voor zijn schapen zorgden. De drie godinnen waren niet van plan de keuze
door hun eigen kwaliteiten te laten beïnvloeden, in plaats daarvan probeerde zij Paris om te kopen. Hera beloofde hem dat hij
heer van Europa en Azië zou worden. Athena zou hem een grote krijger maken. Aphrodite beloofde hem dat de mooiste vrouw op
de aarde zijn bruid zou worden.
Paris was niet zo geïnteresseerd in macht, of het worden van een groot krijger, en zo koos hij dus voor Aphrodite. Hera en
Athena waren natuurlijk behoorlijk beledigd en zo werden zij de gezworen vijanden van Paris en Troy. Aphrodite was niet zo van
het huwelijk en trouw dus zij nam Paris mee naar Sparta om Helen te ontmoeten. Helen werd gelijk verliefd op Paris en samen
vluchten zij naar Troy. Toen de man van Helen erachter kwam de twee naar Troy gevlucht waren deed hij een beroep op alle
vrijers van Helen om Troy aan te vallen en Paris te vermoorden.
(Hoewel de meeste oude Grieken de (mythische) ontvoering van Helena als aanleiding van de Trojaanse Oorlog (die plaats zou
hebben gevonden in de 13e of 12e eeuw voor Christus) beschouwden, wordt aangenomen dat de oorlog ter wille van
economische belangen werd gevoerd. Het jaar 1184 v.Chr. is thans de meest geaccepteerde datum voor de Trojaanse Oorlog)