Watkin vragen door Jade opgelost

Watkin – VRAGEN
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Wat zegt Watkin over de ‘Romeinse’ aspecten van de Karolingische
Renaissance?
Welke rol kent Watkin toe aan de kathedraal van Durham in de
ontwikkeling van de Europese architectuur?
De Florentijnen interpreteerden hun Baptisterium in de 16e eeuw als
een antieke tempel. Ze hadden niet helemaal ongelijk. Bespreek.
Waar situeert Watkin de ‘rayonnant’ (geografisch en sociaal) ?
Waar legt Watkin de oorsprong van de Spaanse Gotiek?
Alberti speelt ook volgens Watkin een belangrijke rol in de
totstandkoming van de vroegmoderne architectuur in Europa. Welke
aspecten benadrukt Watkin in het algemeen?
Welke rol kent Watkin aan Michelangelo toe in de ontwikkeling van de
vroegmoderne architectuur in Europa?
Hoe stelt Watkin Bernini en Borromini tegenover elkaar? Kies zelf een
voorbeeld uit het werk van elke architect en vergelijk dit (grafisch).
Zegt Watkin iets over het verband tussen de Barok en de Gotiek? (Hier
zijn verschillende antwoorden mogelijk.)
In welke zin is de bouwkunst in de Franse 17e eeuw ‘koninklijk’?
De architectuurwereld in Zuid-Duitsland en Bohemen wordt op het
einde van de 17e en 18e eeuw gedomineerd door familieverbanden.
Watkin geeft verschillende voorbeelden. Kies er één.
Wat zijn geografisch de zwaartepunten van de ‘rococo’ als we Watkin
lezen?
Welke bronnen geeft Watkin voor Wrens architectuur?
Borromini en Engeland ca. 1700: een paradox? Wat zegt Watkin
hierover?
Palladianisme, neo-Palladianisme: voor Watkin een dominant Engels
fenomeen. Situeer en bespreek.
Watkin – ANTWOORDEN
1.
Wat zegt Watkin over de ‘Romeinse’ aspecten van de Karolingische
Renaissance?
 p 107-112
 prestaties van de oude Romeinen evenaren
 in de St-Pieter in Rome gekroond tot eerste keizer van het HRR. Deze daad was een
regelrechte provocatie jegens de Byzantijnse keizers. De daad werd gerechtvaardigd door
de snelle expansie van het rijk van KDG. Dit rijk had grote invloed op het ontstaan van het
middeleeuwse en moderne Europa.
 KDG bevorderde het gebruik van het Latijn in zowel officiële als religieuze situaties in het
hele keizerrijk. Als onderdeel van deze ‘Romeinse Renaissance’ ondersteunde hij de
kunsten in een mate die in N-Europa ongekend was. Hij liet Europese geleerden monniken
en priesters opleiden. (bestuderen oude Latijnse teksten)
 Paltskapel in Aken + bijhorende paleis
Dit werd ontworpen met de bedoeling het oude keizerlijke Rome te doen herleven. Het
paleis werd Lateraan genoemd, naar het paleis in Rome, volgens de geschiedenis door
Constantijn (eerste Christelijke keizer) aan de KK geschonken.
 In het voorhof stond een bronzen ruiterstandbeeld, zoals er ook een stond in het
Lateraan, waarvan men dacht dat het Constantijn was (eigenlijk was het Marcus Aurelius),
en een beeld van een wolvin, een kopie van een beeld in het Lateraan.
 De rangschikking van de paleisgebouwen doet denken aan de basilica in Trier (een van de
meest imposante Romeinse monumenten van N-Europa).
 Paltskapel domineert voorhof zoals de tempel een Romeins forum.
 Er werden oude Romeinse ruïnes afgebroken om aan stenen voor de muren en de zware
ton- en graatgewelven te komen en er werden kostbare bouwelementen rechtstreeks
overgebracht uit Italië.
 Klooster van Centula, Amiens (St-Requier)
Dit gebouw bevatte oorspronkelijke elementen als zuilen, basementen en lijstwerk, die
speciaal uit Rome waren gehaald.
 Poortgebouw bij Lorsch
Het gebouw herinnert zowel aan een Romeinse triomfboog van een forum als aan het
propylaeum(klassiek vrijstaand poortgebouw) in het voorhof van de oude St-Pieter in
Rome. Het Gallo-Romeinse metselwerk is een provinciale variant van het klassiek
Romeinse opus reticulatum.
 Abdijkerk van Fulda
Hier vindt men duidelijk de grote aantrekkingskracht en invloed van de oude St-Pieter
terug. Er werd een enorm transept en een apsis aan de westzijde van het schip
toegevoegd, naar het model van St-Pieter.
2.
Welke rol kent Watkin toe aan de kathedraal van Durham in de
ontwikkeling van de Europese architectuur?
 p 130 – 134, p 169 – 172 (nog niet gebruikt!)
 ensemble van kasteel, klooster en kathedraal, omgevormd tot kapittelkerk.
Dit systeem was onbekend op het vasteland van Europa. Monniken leefden onder een
bisschop en de kloosterkerk was ook kathedraal. Dit zien we terugkeren in de historische
Engelse kathedraalsteden; een kathedraal die functioneert binnen een maatschappelijke
context.
 Ze is de laatste in een reeks kathedralen in de 11e eeuw gebouwd, waardoor er eerdere
ontwerpen zowel technisch als esthetisch verder werden uitgewerkt.
 School voor handschriftverluchtingen in Durham
Er is een verband tussen de gewelven en de muren, een alomvattend netwerk van stenen
lijnen en vlakken. Dat is doordat het plafond uit kruisribgewelven bestaat.
 De ontwerper van de hoge stenen gewelven van de kathedraal van Durham de
voorwaarden voor de ononderbroken stenen interieur, die zijn hoogtepunt zou bereiken
in de enorme constructies in steen en glas van de Europese gotiek.
 De kathedraal van Durham was waarschijnlijk de eerste in Europa die vanaf het begin van
de bouw in 1093 was opgezet met een volledige overspanning met stenen graatgewelven
(ribben en panelen). Er werd voor het eerst ook gebruik gemaakt van spitsbogen, zodat
een steilere kromming ontstaat, die de horizontale druk effectiever opvangt.
 De lichtbeuk valt voor een groot deel samen met het gewelf in plaats van een aparte
horizontale laag te vormen.
 Hier kwam voor het eerst het keper- of zigzagmotief in zwang voor ornamenten. Dit
motief groeide uit tot een van de belangrijkste kenmerken van de laat-Normandische
architectuur.
 De Normandische stijl (Romaanse architectuur in Engeland) werd steeds decoratiever, tot
hij werd verdrongen door de gotiek, een stijl waarop de kathedraal van Durham met zijn
ribgewelven vooruitliep.
3.
De Florentijnen interpreteerden hun Baptisterium in de 16e eeuw als
een antieke tempel. Ze hadden niet helemaal ongelijk. Bespreek.
 p 146 – 147, p 196
 Eén van de belangrijkste monumenten van de Florentijns-romaanse architectuur. Dit
monumentale achthoekige baptisterium dateert oorspronkelijk uit de 5e eeuw.
 Zowel binnen als buiten zijn dunne marmeren en natuurstenen platen in verschillende
patronen aangebracht, die een typisch Florentijnse reactie vormen op de ornamenten van
de klassieke Romeinse en Byzantijnse architectuur.
 Het wordt gerekend tot een stijl die met een moderne term de Toscaanse ‘protorenaissance’ wordt genoemd. Ze loopt vooruit op de wederopleving van het classicisme
waaraan in de 15e eeuw gestalte werd gegeven.
Men dacht dat dit baptisterium een verbouwde Romeinse tempel was.
 Dit baptisterium is 8-hoekig, waardoor de link gelegd wordt met het baptisterium als
basistype christelijke architectuur en ook met de Romeinse mausolea.
4.
Waar situeert Watkin de ‘rayonnant’ (geografisch en sociaal) ?
 p 159 – 162
 Deel van de Franse Gotiek, na de bouw van Amiens. De vroegste fase ervan noemen we
de ‘hofstijl’ omdat ze nauw verbonden was met het hof van Lodewijk IX.
 De versterking van de lineaire samenhang is karakteristiek voor de rayonnante stijl, die
volgde op de hoge gotiek.
LICHT
vb: het koor van Troyes: lichtbeuk en triforium zijn nauwer met elkaar verbonden dan
ooit tevoren. (twee verdiepingen door colonnetten verbonden)
vb: St-Denis: beglaasd triforium (vensters in buitenwand triforium). Dat kon omdat ze
boven de daken van de zijbeuken konden worden aangebracht door de hoogte van de
kerken.
=> volledig beglaasde wand. Wand moest wijken voor glas, gevat tussen dunne
spijlen(maaswerk).
PIJLERS
De traditie van de ronde pilaar met daaraan verbonden schalken moest wijken voor een
dikke bundelpijler op ruitvormige grondslag, samengesteld uit colonnetten die zich
voortzetten in de ribben van het gewelf en de archivolten van de scheibogen.
 De architecten van de rayonnante stijl hielden zich niet zozeer bezig met hoogte,
monumentaliteit en het zoeken naar nieuwe ruimtelijke effecten, als wel met een soort
filigraanwerk, gekenmerkt door subtiele lineaire patronen en een broze elegantie.
 Het pronkjuweel van de hofstijl is de Sainte-Chapelle van het koninklijk paleis in Parijs,
symbool voor Frankrijk als koninkrijk en als katholieke staat.
 In deze nieuwe licht-architectuur maken het duister blauw en rood van het glas-in-lood
uit de vroege en hoge gotiek meer en meer plaats voor witte en grijze tinten, die koeler
en lichter aandoen.
 De strakke stilering van de late rayonnante architectuur, met zijn muren van licht gevat
in een traliewerk van steen.
laatste kwart van de 13e of de eerste helft van de 14e eeuw
5.
Waar legt Watkin de oorsprong van de Spaanse Gotiek?
 p 201
 Een aantal christelijke koninkrijken (Castilië en Aragon) kon dan ook al vroeg in de 13e
eeuw een begin maken met een ambitieus bouwprogramma, dat dat van Frankrijk naar
de kroon moest steken.
 1200: eerste elementen, gebaseerd op Franse gotische kathedraalarchitectuur.
 Jaren ’20 van de 13e eeuw: echt begin van Spaanse gotiek: bouw van kathedralen van
Burgos en Toledo, die met hun brede opzet doen denken aan de kathedraal van Bourges.
 1255: kathedraal van Léon in rayonnante stijl (groen-geel-paars ipv rood-blauw(Fr))
 Eind 13e eeuw, begin 14e eeuw:mediterraan kerktype: de bij bedelordes gangbare
eenbeukige zaalkerk met tussen de steunberen geplaatste kapellen.
vb: Palma de Mallorca: Het woud van pijlers, steunberen en luchtbogen waaruit de
zijgevels bestaan, toont op compromisloze wijze de constructie die het gewaagde
interieur ondersteunt, een interieur met heel hoge gewelven en heel breed schip. Van
alle zijden stroomt licht naar binnen, vooral door het enorme roosvenster dat hoog in de
oostgevel van het schip is aangebracht.
Het regelmatige patroon van gelijkzijdige driehoeken dat ontstaat uit een netwerk van
elkaar kruisende traceringen doet denken aan de ornamenten van de Moorse
architectuur in Spanje.
 Palma: plattegrond lijken te verwijzen naar de vierkante moskeeën van de islam.
Sevilla: een combinatie van Moorse en christelijke invloeden.
6.
Alberti speelt ook volgens Watkin een belangrijke rol in de
totstandkoming van de vroegmoderne architectuur in Europa. Welke
aspecten benadrukt Watkin in het algemeen?
 p 216
 Alberti bestudeerde de overblijfselen van de klassieke Romeinse architectuur om het
eigentijdse ontwerpen van een vaste basis te voorzien. Hij interesseerde zich voor de
fundamentele beginselen van het ontwerp en de modellen die daaruit waren af te leiden
voor een decoratieve toepassing van de orden. Zijn bevindingen legde hij vast in ‘De re
aedificatoria’. Hij plaatste zijn klassieke cultuuropvatting geheel en al binnen een
christelijk kader.
 Alberti beschouwt de architectuur niet als een ambachtelijke vaardigheid, maar als een
ook voor leken toegankelijke intellectuele discipline en communicatieve kunstvorm. De
twee nodige vaardigheden zijn de schilderkunst en de mathematica. Door studie wordt
de architectuur bereikbaar voor alle geleerden, opdrachtgevers en dilettanten.
 Volgens Alberti bestaat goede architectuur uit utilitas, firmitas en venustas. Hij zegt dat
de schoonheid van een bouwwerk ligt in de combinatie van numeros(aantal), finitio
(proportie) en collocatio (plaatsing). Die drie samen brengen concinnitas (harmonisch
geheel) voort.
 Het concept/idee wordt dus steeds belangrijker. In die zin speelde Alberti dus een
belangrijke rol in de totstandkoming van de vroegmoderne architectuur.
7.
Welke rol kent Watkin aan Michelangelo toe in de ontwikkeling van de
vroegmoderne architectuur in Europa?
 p 133 – 136
 De architectonische experimenten van Michelangelo worden veel later door Bernini en
Borromini ontwikkeld tot de nieuwe stijl in de klassieke architectuur die we als de barok
kennen.
 Michelangelo zag zichzelf altijd primair als beeldhouwer, wat ons al veel zegt over zijn
architectuur.
vb: “hij maakte samengestelde ornamenten, meer gevarieerd en origineler dan welke
andere meester ook, in de oudheid of tegenwoordig, ooit wist te bereiken”
 Hij zorgt ervoor dat een door middel van functionele zuilen helder gelede wand zich
oplost in een abstracte lineaire sculptuur.
vb: bibliotheek van de S.Lorenzo: hij week zover af dat iedereen versteld stond:
zonderlinge trap (als stollende lava), buitensporige hoogte, blinde vensters, rechte
trappen missen ballustrade, muren onderbroken door buitensporig grote consoles
(normaal zijn die dragend, hier hangen ze werkeloos (als decoratie) op), gepaarde zuilen
onconventioneel in nissen geplaatst.
 Hij werd verscheurd door innerlijke conflicten: homoseksualiteit en naakt niet aanvaard
door de Kerk.
 Het ovaal, dat in de architectuur nog een nieuwe vorm was, zou in de plattegronden van
de barok een vitale rol gaan spelen.
 In zijn paleizen introduceerde hij de ‘kolossale orde’. Hij laat hier ook de muur zich
oplossen in een ingewikkeld patroon van in elkaar grijpende en overlappende vlakken.
 St-Pieter te Rome: De verticale dynamiek van dit bewegingspatroon leidt het oog op
natuurlijke wijze naar de grote koepel met zijn bijna gotisch stelsel van steunberen en
ribben.
8.
Hoe stelt Watkin Bernini en Borromini tegenover elkaar? Kies zelf een
voorbeeld uit het werk van elke architect en vergelijk dit (grafisch).
BERNINI
 p 283 – 286
 vb: S. Andrea al Quirinale
- Het gebruik van de architecturale ruimte als het schouwtoneel voor een dramatische
voorstelling.
- centraalbouw: ovaal
- Het altaarstuk wordt verlicht vanuit een koepel die vanaf het schip niet zichtbaar is.
- De hele beweging van dit ellipsvormige interieur lijkt tot een climax te komen in deze
etherische maar tegelijkertijd krachtige figuur. (beeld van H. Andreas)
- gebruik van gebogen vormen om nieuwe ruimtelijke configuraties mogelijk te maken
 karakter: Hij was een opgewekte huisvader met aristocratische manieren en een air van
vanzelfsprekende voornaamheid.
 Hij dankte zijn grootste opdrachten aan pausen.
 Ziet zichzelf primair als beeldhouwer. Hij doorbreekt de grens tussen architectuur en
beeldhouwkunst.
 Hij zorgt voor een vorm van ‘toneelopbouw’ die het kenmerk zal worden van veel barokontwerpen.
Hij vond de sculpturale mengeling van fantasie en werkelijkheid, van echt licht, licht uit
verborgen bronnen en kunstlicht uit.
 Voor Bernini hadden gebeeldhouwde figuren geen ander doel dan het vertellen van een
verhaal en konden zij niet worden vermengd met, of ondergeschikt gemaakt aan, de
architectuur.
BORROMINI
 p 286 – 288
 vb: S. Carlo alle Quattro Fontane
- drie bronnen:
Michelangelo: plastische toepassing van de architectonische geledingen
klassieke oudheid: centrale plattegrond
natuur: organisch vloeiende lijnen
- geen kleuren in het interieur. Hij dwingt de bezoeker zijn aandacht te concentreren op
de nieuwe vorm van het bouwwerk.
- Het contrast van concave en convexe vormen.
 karakter: Hij was onevenwichtig en neurotisch, een sombere vrijgezel die uiteindelijk
zelfmoord zou plegen.
 Hij kreeg zijn voornaamste opdrachten van lagere of meer gespecialiseerde instellingen
 Hij baseerde zijn architectuur op Michelangelo (zijn eigenaardige architectonische
vrijheden), de natuur (belangstelling voor de geometrie) en de klassieke oudheid.

Aan de andere kant (dan Bernini) beperkte Borromini zich veel meer dan Bernini tot de
architecturale vormen zelf en vermeed hij bijna altijd het gebruik van verborgen
lichtbronnen.
9.
Zegt Watkin iets over het verband tussen de Barok en de Gotiek? (Hier
zijn verschillende antwoorden mogelijk.)
 p 283 – 291
 De klassieke vormen kregen nu echter een krachtiger expressie, terwijl hun
driedimensionale mogelijkheden werden beproefd in een streven naar meer dynamische
ruimtelijke effecten. Die werden onder andere gezocht in een open constructie en een
fantasievol gebruik van het licht, die in de geest verwant lijken aan de gotiek. We hebben
gezien hoe de gotische architecten steeds weer zochten naar het ‘meervoudige beeld’ en
naar een diafane constructie die diagonale doorzichten mogelijk maakte. Zulke effecten
werden ook nagestreefd en bereikt door de architecten van de barok, al zijn hun
bouwwerken te massief om diafaan genoemd te kunnen worden.
 S. Carlo alle Quatro Fontane van Borromini:
De zestien zware zuilen die zich in het kleine interieur verdringen, voegen echter met
hun enigszins gerekte profiel een bijna gotische verticaliteit toe aan dit complexe en
poëtische kerkje.
 S. Filippo Neri, Rome van Borromini:
Het kleine oratorium achter deze façade is gearticuleerd met kolossale pilasters die door
de lichtbeuk tot aan het spiegelgewelf doorlopen en daar overgaan in een netwerk van
banden dat nog het meest lijkt op de ribben in een gotisch gewelf. Borromini zelf
beweerde dat hij het voorbeeld voor deze skeletachtige structuur had gevonden in de
betonnen gewelven van de Romeinse oudheid.
 Collegio di Propaganda Fide van Borromini:
De massa van de muren tussen de pilasters is bijna geheel ‘opgelost’, hetgeen een
skeletachtige structuur als in een gotische kerk doet ontstaan.
10. In welke zin is de bouwkunst in de Franse 17e eeuw ‘koninklijk’?
 p 315 – 321
 De hele organisatie van het land concentreerde zich rond de persoon van Lodewijk XIV.
 Colbert zorgde ervoor dat de groep kunstenaars die had meegewerkt aan Vaux-leVicomte, bij de koning in dienst kwam. De schepping van een gecentraliseerd apparaat
van ontwerpers om de verheerlijking van de absolute vorst gestalte te geven, was een
van Colberts meest opmerkelijke prestaties. (Le Vau + Hardouin-Mansart)
 Le Vau en zijn medewerkers schiepen de stijl en de sfeer die de Zonnekoning kort daarna
tot de zijne zou maken.
 De oostelijke colonnade van het Louvre stond voor alles wat goed was in de Grand Siècle,
voor een ideaal dat, naar men vreesde, nooit meer zou worden gehaald. Klassiek en toch
modern, rationeel en toch grandioos, op en top Frans, maar tegelijkertijd universeel in
haar soevereine gereserveerdheid, een volmaakt voorbeeld van de klassieke barokstijl
van het 17e-eeuwse Frankrijk.
 Versailles werd gebouwd om het beeld van het absolute koningschap gestalte te geven.
Het versailles van Le Vau was een strak en krachtig essay in een door en door Franse
classicistische stijl.
 Andere vbn: de kapel van Versailles, Château de Marly (miniatuur-paleis), Place de
Victoires in Parijs (hieruit sprak persoonsverheerlijking!!), Place Vendôme, Dôme des
Invalides (gebaseerd op de Bourbonkapel, o.a. opengewerkte koepel)
11. De architectuurwereld in Zuid-Duitsland en Bohemen wordt op het
einde van de 17e en 18e eeuw gedomineerd door familieverbanden.
Watkin geeft verschillende voorbeelden. Kies er één.
 p 323, 331 – 333
 Tijdens de periode van herstel, die bijna een halve eeuw in beslag nam, probeerde men
de rondreizende Italiaanse architecten, die de Duitse landen vertrouwd hadden gemaakt
met de renaissance, te vervangen door inheemse
 De gebroeders Asam en Zimmermann waren ongetwijfeld de meest vooraanstaande
architecten van de late barok in Beieren en Zwaben.
 Cosmans Damian Asam en zijn broer Egid Quirin. Schilder en beeldhouwer, worden beide
architect.
 Aan de ontwikkeling die van het rijke, op Rome geïnspireerde idioom van de gebroeders
Asam leidt naar het meer lichtvoetige rococo, is vooral de naam verbonden van
Dominikus Zimmermann, die in Wessobrunn was opgeleid tot stucwerker. (…) De fresco’s
zijn van de hand van Johann Baptist Zimmermann, de broer van Dominikus, met wie deze
vaak samenwerkte. (… over een gebouw van D. Zimmerman:) De gewelven van
pleisterwerk op een lattenraam hebben openingen, waardoorheen de erachter
aangebrachte fresco’s van J.B. Zimmermann gedeeltelijk zichtbaar worden.
12. Wat zijn geografisch de zwaartepunten van de ‘rococo’ als we Watkin
lezen?
 p 321 – 323 (Franse rococo), 328 (Neumann), 332 – 334 (Duitse rococo), 312 (Sicilië)
FRANKRIJK
 Vanaf de jaren tachtig en negentig van de 17e eeuw zien we een ontwikkeling, met name
in de binnenhuisarchitectuur, in de richting van een intiemere en meer verfijnde stijl die
we kennen als rococo, de laatste fase van barok.
 Architecturale elementen zoals pilasters en kroonlijsten maken plaats voor decoratieve
panelen, afgewisseld door met arabesken getooide sierpilasters en hoge boogspiegels.
Huizen werden ontworpen met het oog op bruikbaarheid en comfort, en niet alleen
meer om de hoge status van de eigenaar ten toon te spreiden.
 De eerste fase werd bekend als ‘style régence’. Deze ontwikkelde zich tot de gerijpte
rococo-stijl, in Frankrijk bekend als ‘le genre pittoresque’.
DUITSLAND
 Door de uitzonderlijke pracht van zijn statsietrappen onderschidde zich ook de grootste
Duitse architect van de late barok of rococo, Balthasar Neumann.
Hoog boven de trappen zweeft het plafond dat werd beschilderd door Tiepolo met een
fresco van de vier continenten dat misschien wel het hoogtepunt van de rococokunst
vormt.
 Het hele interieur is vervuld van licht. Dit soort lichtvoetigheid is het die het rococo
onderscheid van de hoge barok.
 Aan het meer lichtvoetige rococo, is vooral de naam verbonden van Dominikus
Zimmerman.
Omdat de gewelven van schip en ambulatorium even hoog zij, kunnen we het interieur
beschouwen als de rococoversie van een gotische hallenkerk. Het fantastische stucwerk
in de hogere gedeelten van de kerk is niet enkel een kader voor de boeiende fresco’s van
de hoge gewelven, maar leid een eigen leven.
 Het rococo-idioom was ontstaan in wereldlijke gebouwen.
SICILIE
 Sicilië bracht in de 18e eeuw een groep architecten voort wier energie en
verbeeldingskracht gestalte kreeg in een groot aantal fascinerende bouwwerken in de
bloemrijke laatste fase van de barok die we gewoonlijk rococo noemen.
13. Welke bronnen geeft Watkin voor Wrens architectuur?
 p 335 – 344
 Wren begon zijn loopbaan als wetenschappelijk onderzoeker (anatoom en astronoom)
 1660: Deels vanuit zijn bedrevenheid in de wiskunde en het bouwen van modellen, vatte
hij serieuze interesse op voor architectuur.
 Nieuwe kapel voor Pembroke College in Cambridge: een niet-gotische kapel in navolging
van Serlio
Sheldonian Theatre in Oxford: de plattegrond gaat terug op Serlio’s reconstructie van het
D-vormige Theater van Marcellus in Rome.
 1665 – 1666: Wren brengt een langdurig bezoek aan Parijs om de gebouwen van
eigentijdse architecten te bestuderen. Dit is een openbaring voor hem. (koepelkerken en
klassieke paleizen)
 St. Bride in Fleet Street en St. Mary-le-Bow in Cheapside: Deze verraden invloed van
Antonio da Sangallo’s maquette van de Sint Pieter.
St. Michael in Crooked Lane en St Vedast in Foster Lane: Deze vertonen op
borrominiaanse wijze een plastisch spel met holle en bolle curven.
 St. Paul’s Cathedral:
- De houten maquette heeft een koepel naar het voorbeeld van die van de Sint Pieter,
met een tamboer in de stijl van Bramante en een ribkoepel in de stijl van Michelangelo.
De overkoepelde vestibule is geïnspireerd op die in Sangallo’s ontwerp van de Sint Pieter,
terwijl de verbinding van de armen van de Grieks-kruisplattegrond door middel van
concave muren herinnert aan een fantastisch paleisontwerp in Antoine le Pautres
‘Oeuvres d’architecture’.
- koepel(s) van de St. Paul’s Cathedral :
Naar het voorbeeld van Michelangelo’s koepel van de Sint Pieter bestaat deze uit een
binnenkoepel die door zijn hoogte de kerkbezoekers imponeert en een buitenkoepel die
nog veel hoger is om ook op grote afstand nog op te vallen. Wrens binnenkoepel heeft in
het midden een opening, net als de koepels van de beide Mansarts, zodat het licht vanuit
de hoog erboven zwevende lantaarn met dramatisch effect kan binnenstromen. De
lantaarn wordt gedragen door een unieke derde schil; een stoutmoedig staaltje
ingenieurskunst. De buitenkoepel heeft een bijna-halvebolvorm als een
renaissancekoepel van Bramante.
- gevels: gedecoreerd met een grote hoeveelheid kleine, scherp geprofileerde bloem- en
bladornamenten die herinneren aan de decoratie van de 16e eeuwse en vroege 17e
eeuwse gebouwen die Wren in Parijs had gezien.
- uitgesproken barok-elementen: Hij verstopte de luchtbogen die het koorgewelf schoren
in de lege ruimte tussen de lichtbeuk van het koor en de loze buitenmuren. De gebogen
zuilenfronten van het transept zijn afgeleid van Pietro da Cortona’s S. Maria della Pace in
Rome. De torens van de westgevel met hun botsende concave en convexe vormen, en de
toepassing van vals perspectief in de vensteromlijstingen aan de westgevel zijn aan
Borromini ontleend.
14. Borromini en Engeland ca. 1700: een paradox? Wat zegt Watkin
hierover?
 p 335, 352, 344, 349
 De barok in Frankrijk en in Duitsland vond vooral toepassing in gebouwen als katholieke
bedevaartkerken en paleizen van meer of minder absolutistische koningen en vorsten.
Engeland was tijdens de 17e eeuw grotendeels fel anti-katholiek en de Burgeroorlog en
Glorious Revolution rekenden bovendien af met het concept van een koningschap bij de
genade Gods.
Kon de barok in dergelijke omgeving gedijen?
Toch vinden we ook in het protestantse Engeland een verrassende hoeveelheid
architectuur en decoratie de we niet anders kunnen betitelen dan als barok.
 In Engeland hadden ze een enorme interesse voor het Palladianisme, wat in schil
contrast staat met de barok, de stijl van Borromini.
 Vrijwel de enige Engelse architect die het idioom van Bernini en Borromini op grote
schaal toepaste, was Thomas Archer. De ritmische confrontatie van concave en convexe
vormen komt in al zijn belangrijke werken voor.
 Wren: De torens van de westgevel met hun botsende concave en convexe vormen, en de
toepassing van vals perspectief in de vensteromlijstingen aan de westgevel zijn aan
Borromini ontleend.
 Vanbrugh: Blenheim Palace in Oxfordshire: De sculpturale behandeling van de
eigenaardige lantaarns of arcadebelvedères die de vier hoektorens bekronen roepen het
werk van Borromini in de herinnering.
15. Palladianisme, neo-Palladianisme: voor Watkin een dominant Engels
fenomeen. Situeer en bespreek.
 p 250, 277 – 279, 374 - 375
 De combinatie van klassieke harmonie met een sterk gevoel voor het natuurlijke
landschap maakte Palladio geliefd onder de Whigs, de landadel van het 18e eeuwse
Engeland, waar tussen de jaren 1720 en 1750 niet minder dan vier varianten op de Villa
Rotonda verrezen.
 Inigo Jones maakte kennis met Scamozzi, die in zijn eigen bouwwerken had afgerekend
met de maniëristische elementen in de stijl van Palladio. Jones volgde Scamozzi hierin.
Hij streefde zuiverheid na in zijn werken.
 - Queen’s House in Greenwich: perfecte verhoudingen in schaal tussen de vensters en
het muuroppervlak.
- Banqueting House in het Whitehall-paleis: geraffineerd klassieke façade, geïnspireerd
op Palladio’s stadspaleizen. Interieur van een Romeinse basilica met de perfecte
verhoudingen vaan een dubbele kubus, eveneens afgeleid van Palladio.
- Queen’s Chapel: ontwerp lijkt het midden te houden tussen de cella van de Romeinse
tempel en een woonhuis van Palladio.
- St. Paul’s Cathedral, porticus aan de westelijke voorgevel: gigantische porticus zonder
tympanon, op halve hoogte van het gebouw waarvoor deze is geplaatst. Dit is ontleend
aan Palladio’s reconstructie van de Tempel van Venus te Rome.
 18e eeuw: Deze nieuwe politieke verhoudingen hadden ertoe geleid dat de Whigs, de
partij van de rijke grootgrondbezitters, aan de macht kwamen. Er werd de opkomst van
een nationale architectuurstijl voorspeld, als de onvermijdelijke consequentie van deze
nieuwverworven Engelse ‘vrijheid’ in politiek, religie en maatschappelijke organisatie.
Het neo-palladianisme werd uitgeroepen tot de stijl waarin de geest van de natie het
best tot uiting kwam. Het Palladianisme kwam in zijn gedachtegang als nationale stijl in
aanmerking omdat het al een eeuw eerder door Inigo Jones in Engeland was ingevoerd.
De neo-palladianisten gingen uit van de stelling dat het classicisme à la Jones zich veel
beter aan het Engelse klimaat zou hebben aangepast als de nationale smaak ondertussen
niet was verpest door de extravagantie van de barok.
 Lord Burlington had e hand weten te leggen op een groot aantal tekeningen van Palladio,
die hij publiceerde. Deze tekeningen van Romeinse badhuizen, met hun ruimtelijk zeer
gevarieerde interieurs waarin absiden en zuilenschermen waren opgenomen, hadden
een grote invloed op de 18e eeuwse plattegronden van gebouwen.