kind, ik blijf altijd bij je - Stichting Sint

HANDLEIDING 2004
Voorwoord ........................................................................................
Algemene Inleiding ..............................................................................
A Wat is catechese volgens de kerk? ...............................................
Evangelisatie en catechese .........................................................
Uitdaging en moeilijkheden .........................................................
Een kerkelijke synthese ...............................................................
Enkele methodische kwesties ........................................................... 10
B Wat is catechese in deze methode? ................................................... 12
Uitgangspunt Hartstocht-Kindercatechese ........................................ 12
Beleidspunten Hartstocht-Kindercatechese ....................................... 12
De bestaande praktijk een spanningsveld? ........................................ 16
Veranderende Kerk ........................................................................... 19
Een keuze ........................................................................................ 20
Algemene opbouw ..................................................................................... 21
A. De algemene aanpak .......................................................................... 21
B. De indeling per lesuur ...................................................................... 22
C. De indeling van vijf jaar ...................................................................... 22
Jaar 1: Kind, Ik blijf altijd bij je.......................................................... 22
Jaar 2: Vader, wie bent U? ................................................................. 23
Jaar 3: Vader, waar kan ik U ontmoeten? ........................................... 24
Jaar 4: Vader, wat wilt U dat ik doe? .................................................. 24
Jaar 5: Vader, ik blijf altijd bij U - Kind, ik schenk je mijn Geest ...... 25
Jaar 1: Eerste Communie ............................................................................ 26
A. Doelstelling ........................................................................................ 26
B. Inhoud................................................................................................ 26
C. Uitwerking per les .............................................................................. 27
Les 1: Ik ben geboren voor het geluk ................................................... 27
Les 2: Kijk eens om je heen! ................................................................ 28
Les 3: Geschapen voor het geluk ......................................................... 28
Les 4: Waarom zijn er ongelukkige mensen? ........................................ 29
Les 5: God trekt met de mensen mee ................................................... 29
Les 6: Gods belofte komt uit ................................................................ 30
Les 7: Jezus vertelt dat God onze Vader is ............................................ 31
Les 8: Jezus maakt mensen gelukkig .................................................... 31
Les 9: Jezus geeft zijn leven voor de mensen ....................................... 32
Les 10: Jezus blijft altijd bij ons ........................................................... 33
Les 11: Jezus en jij .............................................................................. 34
Les 12: Jouw kleine zonden ................................................................. 34
Les 13: De Eerste Communie ............................................................... 35
Les 14: Onze kerk: Gods huis .............................................................. 36
Les 15: Eucharistie: bidden en luisteren ............................................... 36
Les 16: Eucharistie: danken en eten ..................................................... 37
Les 17: Leven als leerling van Jezus ..................................................... 38
Jaar 2: Bijbel .............................................................................................. 39
A. Doelstelling ........................................................................................ 39
B. Inhoud................................................................................................ 39
C. Uitwerking per les .............................................................................. 40
Les 1: Doe je mond maar eens open .................................................... 40
Les 2: Heb jij ooit van God gehoord? .................................................... 41
Les 3: Vraag niet altijd waarom... ......................................................... 42
Les 4: Hoe is uw naam? ....................................................................... 42
Les 5: Waar brengt U ons naar toe? ...................................................... 43
Les 6: Kom bij ons wonen .................................................................... 44
Les 7: Eerlijk gezegd... ........................................................................ 44
Les 8: Heer, help mij! .......................................................................... 45
Les 9: Blijf bij Mij... .............................................................................. 45
Les 10: Vergeef ons onze schuld ......................................................... 46
Les 11: Vrienden voor het leven ........................................................... 46
Les 12: Wat heb je gedaan? .................................................................. 47
Jaar 3: Godsontmoeting ............................................................................. 49
A. Doelstelling ........................................................................................ 49
B. Inhoud................................................................................................ 49
C. Uitwerking per les .............................................................................. 50
Les 1: Geef mij je hand ........................................................................ 50
Les 2: Vader, mag ik met U praten? ...................................................... 50
Les 3: Vader, ik wil U aanbidden en danken ......................................... 51
Les 4: Vader, mag ik vragen? ............................................................... 52
Les 5: Moeder, mag ik vragen? ............................................................. 52
Les 6: God ontmoeten in de kerk ......................................................... 53
Les 7: Sacramenten: jij bent kind van God ............................................ 54
Les 8: Sacramenten: jij blijft geborgen in Gods hand ............................ 54
Les 9: Sacramenten: Jij wordt door God gezegend ................................ 55
Les 10: God ontmoeten in mensen ....................................................... 56
Les 11: God ontmoeten in de natuur .................................................... 56
Les 12: God ontmoeten in alles wat je doet .......................................... 57
Jaar 4: Christelijk leven .............................................................................. 58
A. Doelstelling ........................................................................................ 58
B. Inhoud................................................................................................ 58
C. Uitwerking per les .............................................................................. 59
Les 1: Wetten en regels: leren van anderen .......................................... 59
Les 2: God is onze Heer. God geeft ons wetten .................................... 59
Les 3: Gods wet: heb eerbied voor God ................................................ 60
Les 4: Heb eerbied voor het gezin ........................................................ 61
Les 5: Gods wet: heb eerbied voor het leven ........................................ 61
Les 6: Gods wet: heb eerbied voor het lichaam..................................... 62
Les 7: Gods Wet: heb eerbied voor het bezit... ..................................... 63
Les 8: Gods wet: heb eerbied voor de waarheid .................................... 63
Les 9: Waar doe ik het voor? ................................................................ 64
Les 10: Weten wat je doet. ................................................................... 64
Les 11: En als het toch fout gaat... ....................................................... 65
Les 12: Alles voor de liefde. ................................................................. 66
Jaar 5:Vormsel ........................................................................................... 67
A. Doelstelling ........................................................................................ 67
B. Inhoud................................................................................................ 67
C. Uitwerking per les .............................................................................. 67
Les 1: Bezielde mensen ....................................................................... 68
Les 2: Jezus, vervuld van de Geest ....................................................... 68
Les 3: Zijn Geest blijft bij ons .............................................................. 68
Les 4: Moeilijk te geloven .................................................................... 69
Les 5: Geloven: de kerk helpt ons ........................................................ 69
Les 6: De Geest in de kerk: zeven keer kracht ...................................... 70
Les 7: De Geest in jezelf: zeven gaven ................................................. 71
Les 8: De Geest in de wereld ................................................................ 71
Les 9: We vieren het vormsel: ik kies voor Hem .................................... 72
Les 10: We vieren het vormsel: Hij kiest voor mij .................................. 72
Les 11: We vieren het vormsel: wat gaat er gebeuren? .......................... 72
Les 12: Na het vormsel: volwassen getuige .......................................... 73
Bijlage: Planning Support ........................................................................... 74
Bijlage: Liederen in de vieringen................................................................ 74
Voorwoord
U heeft op uw scherm de vijfde, gewijzigde editie van de handleiding bij ‘Hartstocht-Kindercatechese’,
een serie van vijf systematische catecheseprojecten voor kinderen van 7-12 jaar, parallel aan de
basisschoolgroepen 4 t/m 8.
Wij hebben ervoor gekozen om één handleiding te presenteren bij de vijf jaren. Niet alle gebruikers
van deze handleiding zullen met alle projecten werken. U krijgt echter een betere indruk van de keuzes
die in de afzonderlijke jaren zijn gemaakt, als u een beeld hebt van het geheel.
In een eerste gedeelte krijgt u een algemene inleiding, waarin wij eerst de visie van de kerk op
catechese weergeven, zoals die verwoord is in het Algemeen Directorium voor de Catechese van 15
augustus 1997. Wij werken onze eigen grondgedachten uit, op het fundament dat de kerk heeft
gelegd. Bepaalde gedeelten van deel 1 zullen vanwege de inhoud interessanter zijn voor de pastores
en pastoraatsgroepen die zich met beleid bezighouden.
In een tweede gedeelte presenteren wij de algemene opbouw van een les, en een overzicht van alle 65
lessen. Het kan u helpen om snel de rode draad van vijf jaar catechese in enkele oogopslagen te zien.
In een derde gedeelte worden de afzonderlijke jaren met alle lessen besproken. Ieder jaar heeft een
eigen algemene doelstelling, en eigen accenten. Wij behandelen ook de doelstellingen per les.
Daarnaast geven we tips voor een goede behandeling van de stof, naar gelang ieders mogelijkheden,
gestoeld op praktijkervaringen die we met de projecten reeds hebben opgedaan.
In de bijlage vindt u de muziek bij de liederen die in de projecten voorkomen. Wij gaan er gemakshalve
van uit, dat er in iedere parochie muzikale mensen te vinden zijn, die (als de catechesegroep er zelf
niet uitkomt) eventueel met de noten een begeleiding kunnen verzorgen, of een bandje inspelen.
Het kan praktisch zijn om losse pagina’s uit deel 3 en de bijlage te kopiëren ten behoeve van de
begeleid(st)ers van de afzonderlijke projecten. Door deze bladzijden te kopiëren, hoeft de parochie niet
voor iedereen een aparte handleiding te bestellen.
Wij wensen alle gebruikers heel veel zegen en succes in het gebruik!
Bestuur Stichting Sint-Athanasius
Algemene Inleiding
A
Wat is catechese volgens de kerk?
Evangelisatie en catechese
'Luistert. Eens ging een zaaier uit om te zaaien. Toen hij aan het zaaien
was, viel een gedeelte op de weg en de vogels kwamen het opeten. Een
ander gedeelte viel op de rotsachtige plekken waar het niet veel aarde had;
het schoot snel op, omdat het in ondiepe grond lag. Maar toen de zon was
opgekomen, kreeg het te lijden van de hitte, zodat het verdorde bij gebrek
aan wortel. Weer een ander gedeelte viel onder de distels en deze schoten
op zodat het verstikte en geen vrucht opleverde. Een ander gedeelte
tenslotte viel op goede grond en doordat het opschoot en zich ontwikkelde,
leverde het vrucht op en bracht het dertig -, zestig -, en honderdvoudige
voort.' (Mc.4,3-8)
Met deze evangelietekst begint het Algemeen Directorium voor de Catechese, dat op
15 augustus 1997 door de Congregatie voor de Geestelijkheid is uitgegeven. Deze
handleiding zal er veelvuldig uit citeren *.
Catechese is -volgens bovenstaande evangelietekst- te verstaan als:
 Het zaaien van de rijkdom van Gods Woord
 In de wereld van vandaag
 In de harten van verschillende mensen die het Woord zullen verstaan naargelang
hun geloof, hun ervaring met de levende God, maar ook hun culturele en sociale
omstandigheden.
Wat dit betekent wordt hieronder verder uitgewerkt.
In eerste instantie is het goed om -in de lijn die de kerk uitzet- aan te geven wat de
situatie is, waarin de katechisanten (kinderen en hun gezinnen) zich bevinden, om in
tweede instantie de doelstellingen te formuleren.
De situatie. ”Bij het beschouwen van de huidige godsdienstige situatie dienen de
zonen en dochters van de kerk zich af te vragen in hoeverre zij zelf niet besmet zijn
door het klimaat van secularisatie en ethisch relativisme. Een eerste groep bestaat
uit de vele mensen die wel zijn gedoopt, maar buiten iedere vorm van christelijk
leven staan. Het betreft een menigte christenen die hun geloof niet in praktijk
brengen, ook al is bij velen van hen het religieus besef niet geheel verdwenen. Dit
geloof weer te doen ontwaken is een ware uitdaging voor de kerk.” (DCG 1997,
nr.25) “ Bij al deze geloofssituaties van christenen wordt van de zaaier dringend
De officiële vertaling is verschenen in 1-2-1 kerkelijke documentatie, nr.7-1998. Afkorting:
DCG 1997, o.v.v. betreffende nummer.
*
gevraagd te beginnen aan een nieuwe evangelisatie, vooral in de kerken met een
oud christelijk verleden waarin het secularisme het diepst is doorgedrongen. Deze
nieuwe situatie vraagt om evangelisatie, en daarin moet missionaire verkondiging en
catechese, vooral voor jongeren en volwassenen, duidelijke prioriteit genieten.”
(DCG 1997, nr.26)
Nieuwe christenen. De catechese aan kinderen, jongeren en volwassenen van de
laatste decennia heeft echter een nieuw type christen doen ontstaan, die zich bewust
is van zijn geloof, en die daarmee overeenkomend handelt in zijn leven. “De
catechese heeft hen namelijk bijgebracht:
 een nieuwe en fundamentele ervaring van God als barmhartige Vader.
 een inniger herontdekken van Jezus Christus, niet alleen in zijn goddelijkheid,
maar ook in zijn menselijkheid.
 het inzicht dat allen gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de opdracht van de
kerk in de wereld.
 het bewustzijn van de maatschappelijke verplichtingen van het geloof.” (DCG
1997, nr.25)
Op die ingeslagen weg mag de kerk aansluiten in de benadering van de eerder
omschreven situatie. Die situatie wordt daarmee vooral uitdaging.
Uitdaging en moeilijkheden
Missionair. Er is een goede ontwikkeling in gang gezet: sinds het 2e Vaticaans
Concilie is de catechese gerevitaliseerd. Om het nieuwe type christenen waarop de
kerk doelt (die ook wel ‘keuze-christenen’ worden genoemd), in de uitdagende
omstandigheden van onze tijd te vormen, is een adequate aanpak noodzakelijk.
Hedendaagse catechese zal daarom een missionair karakter hebben, om er voor te
zorgen “dat in een wereld waarin het religieus besef verduisterd raakt, de
katechumenen en katechisanten trouw blijven aan hun geloof; bij dit streven beseft
men terdege dat catechese een alomvattend vormend karakter moet krijgen, en het
niet mag laten bij louter instructie: ze zal een ware bekering moeten trachten te
bewerken.” (DCG 1997, nr.29)
Problemen. Het is evenwel noodzakelijk, om met bijzondere aandacht enkele
problemen na te gaan en de oplossingen te onderkennen.
 “Het eerste betreft het inzicht dat de catechese een SCHOLING is in het geloof, dat
ze inleidt in heel het leven als christen en leert daarnaar te handelen, een inzicht
waarvan de katecheten nog niet voldoende doordrongen zijn.
 Wat de fundamentele richting betreft leeft in het katechetische werk in het
algemeen heel sterk het begrip ‘Openbaring’, maar het van het Concilie
stammend begrip ‘Traditie’ speelt als wezenlijk inspiratie-element in de catechese
een minder grote rol. Inderdaad beroepen veel katechismussen zich bijna
uitsluitend op de heilige Schrift, en gaat dit te weinig gepaard met verwijzing naar
wat de kerk in 2000 jaar aan gedachtengoed en ervaring heeft verworven. In dat
geval is het KERKELIJK KARAKTER van de catechese minder duidelijk. Het
katechetisch overdragen van het geloof wordt nog niet bevrucht door het
harmonieus samengaan van de heilige SCHRIFT, de TRADITIE en het LEERAMBT,
ieder op zijn wijze.
 Met betrekking tot de doelstelling van de catechese, namelijk de gemeenschap
met Jezus Christus te bevorderen, blijkt het nodig de volledige waarheid over het
CHRISTUSMYSTERIE op evenwichtiger wijze uiteen te zetten. Soms wordt alleen zijn
menszijn benadrukt zonder dat zijn godheid uitdrukkelijk ter sprake wordt
gebracht; in andere, tegenwoordig minder frequente gevallen, wordt de nadruk
zozeer uitsluitend op zijn godheid gelegd, dat het geheim van het Mensgeworden
Woord als realiteit in het duister blijft.
 Wat betreft de inhoud van catechese zijn er nog steeds verschillende problemen,
zoals LACUNES op leerstellige gebied omtrent de waarheid over God en mens; over
de zonde, de genade en de eschatologie. Er is behoefte aan degelijkere morele
vorming; de geschiedenis van de kerk wordt op gebrekkige wijze aangeboden, en
onvoldoende aandacht wordt geschonken aan haar sociale leer; in sommige
streken ziet men een wildgroei van katechismussen en teksten, waarvan strekking
en accenten zo sterk uiteenlopen dat de onmisbare convergentie in de eenheid
van het geloof erdoor geschaad wordt.
 De catechese is krachtens haar aard met alle liturgische en sacramentele
vieringen verbonden. Maar in de praktijk heeft de catechese vaak maar een
zwakke of losse band met de LITURGIE. (...)
 Wat de PEDAGOGIE betreft: na de overdreven nadruk die sommigen legden op het
belang van methoden en technieken, geeft men nog steeds niet de gewenste
aandacht aan de eisen en de oorspronkelijkheid van de pedagogie die eigen is
aan het geloof. Te gemakkelijk vervalt men in het dualisme tussen inhoud en
methode, waarbij men zicht tot het ene of het andere uiterste beperkt. Met
betrekking tot het pedagogische aspect wordt niet steeds de vereiste theologische
onderscheiding in acht genomen.” (DCG 1997, nr.30)
Een kerkelijke synthese
Om uitdaging en moeilijkheden met elkaar in balans te brengen, zoekt de kerk naar
een synthese. Daarom is het wellicht goed om enkele kerkelijke krachtlijnen inzake
catechese hieronder bij elkaar te zetten.
 Catechese in de huidige tijd staat ten dienste van een NIEUWE EVANGELISATIE, de
missie van de kerk voor hen die Christus niet kennen, en voor hen die hun
doopsel nog tot bloei moeten laten komen. (zie DCG 1997, 26-27; 46-49)
 Catechese wekt op tot een echte BEKERING van het hart ( zie DCG 1997, 53-57) en
vraagt in een voorstadium al een bepaalde mate van bekering. (zie DCG 1997,
62).
 Catechese is altijd nauw verbonden met de INITIATIE van de gelovige, en heel
bijzonder met de doop (zie DCG 1997, 63-67) en vraagt vervolgens een
voortdurende vorming in het christelijke geloof. (zie DCG 1997, 69-72)
 Catechese is een taak van de hele KERK, die als een moeder haar kinderen voedt
met het geloof dat zij zelf heeft ontvangen (traditio) en doorgeeft (redditio). De
kerk is als geheel het subject van catechese. (zie DCG 1997, 78-79)
 Catechese leidt altijd binnen in het leven in GEMEENSCHAP MET CHRISTUS, in een
echte relatie, die haar hoogtepunt beleeft in het leven van de Drievuldigheid.
Christus en de Drievuldigheid staan daarmee in het centrum van elke
katechetische activiteit. (zie DCG 1997, 80-84)
 Catechese heeft als TAKEN: (DCG 1997, 85 en 115)
 Kennis van het geloof verspreiden.
 Liturgische opvoeding.
 Morele vorming.
 Leerschool van gebed.
Dit komt overeen met de indeling van de Katechismus van de Katholieke Kerk
(1992), dat ijkpunt is voor alle catechese. (zie DCG 1997, 119-130)
Daarnaast is haar taak: (DCG 1997, 86)
 Onderricht in gemeenschappelijk leven.
 Openen van de missionaire dimensie.
 Daarom kent catechese een aantal KARAKTERISTIEKE TREKKEN:
 “Een ALOMVATTENDE en SYSTEMATISCHE geloofsvorming en -opvoeding. De
synode van 1977 heeft de noodzaak benadrukt van een “systematisch en
samenhangend” godsdienstonderricht, omdat de catechese zich wezenlijk
van alle andere vormen van de verkondiging van Gods Woord
onderscheidt, doordat ze diep ingaat op het Christusgeheim.
 Deze alomvattende vorming is méér dan onderricht: ze is leren hoe als
christen te leven, een “volledige christelijke initiatie”, waardoor men als een
echte VOLGELING VAN CHRISTUS een leven gaat leiden waarin Hij centraal
staat. (...) Zo zal de leerling van Christus geholpen worden om de oude
mens af te leggen, de doopbeloften te aanvaarden, en het geloof te
belijden vanuit zijn hart.
 Ze is een BASISVORMING (...) die de grondlagen legt van het geestelijk
bouwwerk van de christen, voedt de wortels van zijn geloofsleven, en
bereidt hem voor op het ontvangen van vaste spijs in het gewone leven van
de christelijke gemeenschap.” (DCG 1997, 67)
 Deze vorming moet het geloof INTEGRAAL weergeven: de persoon die een
leerling van Christus wordt, heeft er recht op om de woorden van het geloof
niet in aangepaste, vervormde of gereduceerde vorm te ontvangen, maar
geheel en al, in al zijn gestrengheid en kracht. (zie Catechesi Tradendae
30, vgl. DCG 1997, 111-112)
Enkele methodische kwesties
Uitgangspunt is, dat de gebruikte methode en de vereiste inhoud elkaar niet
weerspreken, maar ondersteunen. Een goede methode verzekert juist trouw aan de
inhoud van het geloof.
 DE PLAATS VAN ERVARING EN LEEFWERELD VAN KINDEREN
Catechese aan kinderen mag niet over de kinderhoofden heengaan, maar ook niet
infantiel blijven. De kerk geeft ook positief ruimte aan het gebruik van menselijke
ervaring als basis voor catechese.
De ervaring laat mensen stilstaan bij existentiële vragen en verlangens. Het is een
taak van catechese om mensen “meer bewust te maken van hun meest tekende
persoonlijke en maatschappelijk ervaringen, en de daarmee samenhangende vragen
en noden te verhelderen met het licht van het Evangelie.” (DCG 1997, 152)
Bovendien maakte ook Jezus veelvuldig gebruik van menselijke, herkenbare
situaties om er het Rijk Gods mee te vergelijken. De ervaring is een echte vindplaats
om de mens te laten zien dat Gods genade een plan heeft met zijn alledaagse
bestaan (vgl.DCG 1997, 152-153)
Loutere ‘ervaringscatechese’, lesstof die uitsluitend of voornamelijk put uit de
bestaande leefwereld, is echter geen catechese.
De zgn. ‘inductieve’ methodes zijn heel nuttig, maar hebben wel de ‘deductieve’
methodes nodig: “deze laatste immers licht de feiten toe en beschrijft ze door uit te
gaan van hun oorzaken”. (DCG 1997, 150). Uiteindelijk is in de bronnen (Bijbel en
mensenwereld) het geopenbaarde heilsplan van God werkzaam, en de persoon van
Christus, en dat heilsplan is het kader, waarbinnen de andere bronnen een plaats
mogen krijgen. Het kan dus nooit zo zijn, dat het referentiekader van de
mensenwereld dè absolute norm wordt, waaraan alle uitgangspunten voor catechese
moeten worden aangepast. Catechese moet ‘levensnabij’ zijn, maar niet ten koste
van haar eigen wezen.
 DE ROL VAN SLEUTELBEGRIPPEN EN HET MEMORISEREN
Catechese is meer dan ‘uit het hoofd leren’. Toch zijn er bepaalde gebeden en
formules die belangrijk zijn om te kennen en uit te diepen. De geloofsbelijdenis, het
Onze Vader en Weesgegroet horen daarbij, maar ook de sacramenten, de 10
geboden en andere begrippen. Zij garanderen een nauwgezette weergave van “een
kostbaar gemeenschappelijk erfgoed op het gebied van de leer, de cultuur en het
taalgebruik. Een goede toeëigening van de geloofstaal is een onmisbare voorwaarde
om het geloof zelf goed te beleven.” (DCG 1997, 154) Het is dan ook niet de
bedoeling van de kerk, dat bepaalde begrippen worden weggelaten, of moeilijke
geloofspunten van een andere, meer toegankelijke inhoud worden voorzien.
 DE ROL VAN DE KATECHEET
“Geen enkele methode, hoe vaak ook aan de praktijk getoetst, ontslaat de katecheet
van een persoonlijke arbeid bij alle fasen van het katechetisch proces. Het van de
Geest ontvangen charisma, een degelijke spiritualiteit, het helder getuigenis van zijn
leven, vormen de ziel van iedere methode, en alleen goede menselijke en christelijke
eigenschappen van de katecheet zorgen voor een goed gebruik van de teksten en
andere hulpmiddelen” (DCG 1997, 156) Dit punt is zeker niet het minste. Niets is zo
belangrijk als katecheten die zelf leven van datgene wat ze anderen voorhouden. Het
eigen leven is het sprekendste getuigenis. Het directorium benadrukt dat de
katecheet een niet te onderschatten rol speelt: hij is ‘middelaar’ tussen God, de
gemeenschap en de katechisanten. Zelf levend vanuit de genade, geeft hij genade
door. Daarom vraagt de kerk van katecheet dat hij zelf een authentiek katholiek
leven leidt.
Verder vraagt de kerk dat er positief wordt ingespeeld op het belang van de
geloofsgemeenschap waarbinnen catechese een plaats heeft, op groepsprocessen
die van invloed zijn op het aanvaarden van het geloof bij de katechisant, en op het
gebruik van de moderne mediatechnieken en audiovisuele middelen.
B
Wat is catechese in deze methode?
Uitgangspunt Hartstocht-Kindercatechese
De Stichting Sint-Athanasius hecht er aan, in alles wat zij doet, trouw te zijn aan wat
de kerk vraagt van katecheten en katechisanten. Daarom heeft zij de kerkelijke
richtlijnen die in het eerste blok zijn samengevat ten behoeve van de ‘HartstochtKindercatechese’ met buitengewone belangstelling bestudeerd. Op grond daarvan
zijn de aanbevelingen die deze methode vergezellen aangepast.
Beleidspunten Hartstocht-Kindercatechese
1. DOELGROEP
Zoals in het Algemeen Directorium voor de Catechese is aangegeven, en algemene
pedagogische principes veronderstellen, is het heel belangrijk om de doelgroep te
schetsen, alvorens doelstellingen te formuleren.
De doelgroepen zijn:
 Het kind in de leeftijd van 7-12 jaar. Elk project correspondeert met een eigen
leeftijdskategorie.
 De jonge ouders. Deze methode hoopt te bewerken, dat de lessen in de gezinnen
worden voortgezet en verwerkt, door actief bezig te zijn in het werkboek, maar
vooral door het leven zelf.
De geloofsbasis bij deze dubbele doelgroep zal, afhankelijk van plaats en
geloofsgemeenschap, verschillen. Over het algemeen komt zij overeen met de
analyse uit het Algemeen Directorium (zie boven blz. 4-5). Deze methode
veronderstelt wel een godsdienstig verlangen en een sluimerend christelijk
bewustzijn, maar geen hoogkerkelijke praxis. Het verlangen dat zich uit in de vraag
om verder deel te nemen aan de initiatiesacramenten (bij de opgave voor de Eerste
Communie) wordt gezien als de verwoording van de ‘voorafgaande bekering’ die de
kerk veronderstelt vòòr aanvang van catechese.
In aansluiting op het Algemeen Directorium wil deze methode aansluiting zoeken bij
het nieuwe ‘type christenen’, zoals beschreven op blz. 5. Deze groep gelovigen
heeft bewust gekozen voor het geloof en het christelijke leven. Deze gelovigen
worden tegenwoordig ook wel ‘keuze-christenen’ genoemd, gesteld tegenover
gelovigen uit de ‘volkskerk’ of ‘service-kerk’. Dit zijn echter sociologische etiketten.
Het is evenwel duidelijk, dat de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ niet bruikbaar zal zijn in
een situatie waarin mensen catechese ‘consumeren’ ten behoeve van een volksfeest
bij gelegenheid van de Eerste Communie, als zij niet echt willen kiezen voor het
geloof in de levende Heer. Deze catechese is dan ook gemaakt voor parochies die in
dat opzicht ‘progressief’ willen zijn, op weg naar de actieve, missionaire en bloeiende
kerk van de toekomst.
2. WIE GEEFT DE CATECHESE?
Volgens het Algemeen Directorium is de kerk het ‘katechetisch subject’, dat wil
zeggen: de gehele geloofsgemeenschap draagt zorg voor het verspreiden van de
Blijde Boodschap. Deze geloofsgemeenschap is wereldwijd, zodat catechese ook
daadwerkelijk wordt beleefd in verbondenheid met de wereldkerk, in eenheid van
gebed, leer en leven.
Binnen die wereldkerk is het bisdom de plaatselijke kerk, en de parochie de kleine
gemeenschap, die op haar beurt weer is opgebouwd uit gezinnen en individuele
personen.
Degenen die de catechese in een parochie (bege)leiden, moeten zich in hun hart
verbonden weten met de wereldkerk, en het missionaire belang van de grote en
kleine gemeenschap centraal stellen in hun katechetisch handelen. Aan die
kerkgemeenschap ontlenen zij hun zending en genadevol gezag. Van de kerk
ontvangen zij het Woord van God, en door de kerk worden zijn gedragen in gebed.
Concreet wordt er van de katecheet een authentiek christelijk leven verlangd, een
kerkelijke spiritualiteit en een bepaalde zending van de gemeenschap. Meestal zal
de parochieherder geschikte help(st)ers uitnodigen om namens de kerk catechese te
geven. Dat impliceert dan een zending. Soms wordt een zending door het bisdom
verleend, de zgn. ‘Missio Canonica’. Wie de zending ook verleent, hij zal er op letten
dat de katechetische medewerk(st)ers -naast de spirituele geschiktheid- ook
voldoende theoretische en praktische vaardigheden hebben om kinderen te kunnen
helpen op hun geloofsweg.
3. WAT WIL DE METHODE BEREIKEN?
Deze catechese-methode is een weg van ONTMOETING met Jezus Christus; Hij is de
‘inhoud’ van elke catechese, en via Hem komt de katechisant in het leven met de
Vader en de Geest. Die ontmoeting staat in alles centraal. Geloven is in de eerste
plaats het aangaan van een relatie met de Levende. Daarom heet de serie
‘Hartstocht’. Het is een weg, een tocht, waarbij het hart mag worden geraakt, en in
vuur en vlam mag worden gezet... passie voor God.
De CENTRALE DOELSTELLING van dit vijfjarige project is dan ook:
Het kind leert, als vervolg op zijn doopsel, Jezus Christus en het geloof van de kerk
zo volledig mogelijk kennen; het groeit van harte in liefde voor God, teneinde met
Hem een bewuste, persoonlijke en vrije relatie te beleven, die zich uit in gebed, in de
deelname aan de sacramenten, en in een authentiek christelijk leven binnen de
katholieke kerk.
In dàt licht staan ook de sacramenten die tijdens de catechese-tocht kunnen worden
ontvangen. Er moet tijdens die tocht ergens in het kinderhart een verlangen
ontstaan, al is het nog zo klein en sluimerend. Catechese ‘omdat-het-erbij-hoort’ mag
niet bestaan; wèl catechese om ‘bij Hem te horen’...
Deze catechese zal vooreerst KENNISMAKING zijn. We moeten eerlijk onder ogen zien,
dat de bekendheid van jonge kinderen met Jezus Christus [ondanks het feit dat zij
zijn broertjes en zusjes zijn door de doop] meestal niet groot is. In dat opzicht is de
Eerste-Communiecatechese (helaas) vaak een ‘eerste’ kennismaking na de doop. In
het woord ‘kennismaking’ ligt het woord ‘kennis’ en ‘maken’ besloten. Het kind bouwt
aan kennis en inzicht. Dat moet steeds verder groeien, om paraat te blijven. Maar
dat is slechts één kant van de medaille. Kennis is de voorbereiding op een relatie,
zoals je ook vrienden moet leren ‘kennen’. ‘Onbekend maakt onbemind’, zegt het
spreekwoord; voor mensen die bij Jezus willen horen geldt dat niet minder.
4. HOE WIL DE METHODE HAAR DOEL BEREIKEN?
A. HET KATECHUMENAAT ALS MODEL
Zoals in het Algemeen Directorium wordt aangegeven, is het model van de (aloude)
doopcatechese
voor de
hedendaagse, seculier-christelijke samenleving
waarschijnlijk het meest geschikt. De tijd van de kerkvaders (de bloeitijd van het
katechumenaat) is op meerdere punten vergelijkbaar met deze tijd: ook toen was er
een grote groep niet-praktiserende gedoopten, een maatschappelijke bloei in
combinatie met moreel verval, èn -niet te vergeten- een nieuw elan in de kerk
vanwege belangrijke concilies, grote heiligen en leraren, en geestelijke vernieuwing.
In die cultuur werd gekozen voor uitnodigende, goed verzorgde, systematische en
verhalende catechese, die mensen wilde voorbereiden op de keuze voor Christus in
de doop.
De middelen waren destijds beperkt tot het vuur en de welsprekendheid van de
katecheet, priester of bisschop. De aantrekkelijkheid van de oude redenaars wordt
thans vertaald in fraai verzorgde projecten, en een uitnodigende benadering.
Er is ook een belangrijk verschil. De katechisanten waren destijds nog niet gedoopt,
hoewel veel katechetische geschriften uit de oudheid ook voor gedoopten bestemd
waren. De kerk in onze tijd geeft eigenlijk ‘mystagogische catechese’, dat wil zeggen:
zij bouwt voort op de doopgenade die er al is. Zij ontvouwt voor de katechisanten het
geheim dat ze al bezitten: de relatie met Jezus Christus. Methodisch begint ook de
‘Hartstocht-Kindercatechese’ vooraan, bij het zogenaamde ‘pre-katechumenaat’, dat
wil zeggen: eerst wordt het menselijke verlangen gewekt, alvorens er wordt
gesproken over God.
B. PERMANENTE VORMING.
De gelovige weg van een kind is belangrijker dan een losse voorbereiding op
Sacramenten. De gelovige vorming is een weg van regelmatige stapjes en geen weg
van heftige sprongen om de paar jaar. Zonder permanente geloofsvorming heeft het
vieren van een paar rituelen in de kerk geen wortels, en zal het gezaaide niet tot
leven komen, zoals het zaad dat op de weg of tussen de doornen viel (vgl.Mc.4). Het
vraagt jaren tijd om het Woord tot wasdom te laten komen, en een evenwichtige
spreiding van de rijke inhoud.
De voorbereiding op de Eerste Communie en het Vormsel is in de ‘HartstochtKindercatechese’ dan ook opgenomen in een vijfjarig lespakket. Zonder de
vervolgjaren is de ‘Hartstocht’- Eerste Communievoorbereiding een mager pakket;
zonder de voorafgaande jaren is het Vormselproject (waarschijnlijk) aan de moeilijke
kant. Als alleen het eerste en het laatste jaar worden gevolgd, is er de samenhang
uit. Maar eigenlijk moet eerlijk worden toegegeven dat elke voorbereiding op Eerste
Communie of Vormsel onvoldoende is, als de vorming tussentijds (bijna) stil ligt?
De ‘Hartstocht-Kindercatechese’ verwacht van het kind (en van de volwassenen om
het kind heen) ijver en goede wil om hoger te reiken dan een minimum. Het gaat om
hartstocht, passie, liefde. Echte liefde is toch blijvend, en wil toch blijven groeien...?
De kennisopbouw en relatievorming in ‘Hartstocht-Kindercatechese’ worden dan ook
niet minimalistisch ingevuld. Het is onmogelijk, om kinderen op sacramenten voor te
bereiden in vier, zes, of acht bijeenkomsten. Zeventien lessen bij de Eerste
Communie en twaalf in de vervolgjaren is een minimum, geen maximum. Daarom
moet er in dat beperkte aantal lessen stevig worden gewerkt.
C. DE INTEGRALE WAARHEID VAN HET EVANGELIE.
Kort gezegd: trouw aan de aanwijzingen in het Algemeen Directorium wordt in de vijf
jaren de gehele waarheid van het geloof, zoals dat ook is verwoord in de
Katechismus van de Katholieke Kerk (1992), weergeven. De Stichting SintAthanasius is ervan overtuigd, dat de kerk dit niet voor niets vraagt. “Een catechese
die de organische samenhang en harmonie van de inhoud zou verwaarlozen, zou
haar doel niet kunnen realiseren.” (DCG 1971, 39) de weg van de kerk verlaten is
per definitie een heilloze weg.
D. AANSLUITING BIJ DE LITURGIE
De ‘Hartstocht-Kindercatechese’ wil aansluiten bij de gewone liturgie van de kerk. De
zondagsviering (de gezinsviering bij uitstek) volgens de normen van de wereldkerk is
dè verwerking bij uitstek van alles wat de kinderen in de catechese wordt geleerd.
Waar kan het kind de relatie met Christus in de katholieke kerk beter beleven? Die
keuze betekent dat de kinderen in de projecten vertrouwd worden gemaakt met de
meeste woorden die in de liturgie gebruikelijk zijn. Alles wat moeilijk is, (sacrale
woorden, moeilijke bijbelverhalen, en morele ‘hot-items’) wordt niet weggelaten,
maar uitgelegd. Het is inmiddels uit ervaring bekend, dat gemotiveerde kinderen dan
niet worden overvraagd. De praktijk leert ook, dat deze catechese goed kan
aanslaan in parochies waar op een verantwoorde manier wordt gewerkt met de
inbreng van kinderen in de liturgie. Waar bijvoorbeeld wekelijks (of bijna wekelijks)
een kinderwoorddienst wordt gehouden bij de gewone zondagsmis, liggen goede
kansen om kindercatechese en liturgie met elkaar te verweven. De uitgaven van
kinderwerk Samuel zijn voor deze kinderwoorddiensten bijzonder geschikt.
E. AANSLUITING BIJ HET LEVEN VAN DE KATECHISANT.
De catechese moet in dubbele zin aansluiten bij het leven van de katechisant. De
kerk legt er steeds meer nadruk op, dat catechese een nieuw elan moet brengen in
het alledaagse, christelijke leven. Dat impliceert een ommekeer in moreel gedrag
(naar binnen), maar ook een groei in liefde voor de medemens en de gemeenschap
(naar buiten). Kerk en samenleving zouden de vruchten moeten kunnen plukken van
de catechese. De ‘Hartstocht-Kindercatechese’ heeft geprobeerd dit een plaats te
geven in de diverse jaren. Het is niet eenvoudig om (bijvoorbeeld in
verwerkingsopdrachten) gericht te werken aan de gewenste mentaliteit. Maar de
èchte verwerking moet een ‘way of life’ zijn, en dat gaat veel verder dan het uurtje
catechese en liturgie. Het appèl aan de gezinnen en de scholen zou juist op dit
terrein sterker mogen zijn. Dat is de aansluiting die op de catechese vòlgt.
Er is ook een aansluiting op het dagelijks leven die vooràfgaat aan de catechese. Er
is geprobeerd in alle onderdelen van de projecten aansluiting te zoeken bij de
leefwereld van kinderen. Dat is geen eenvoudige opgave geweest, en het is niet
onmogelijk dat de veranderingen in de beleving van kinderen sneller gaan dan de
regelmatige herziening van de projecten. Het blijft voor de Stichting Sint-Athanasius
en voor de katecheten in de parochies een uitdaging om steeds alle creativiteit te
benutten, om de methode te laten aansluiten bij de behoeftes van de doelgroep. De
Stichting Sint-Athanasius staat dan ook open voor alle suggesties vanuit de
parochies, zodat zij ‘up tot date’ kan blijven met de edities van 1999.
De bestaande praktijk een spanningsveld?
1. PAROCHIECATECHESE?
‘Hartstocht-Kindercatechese’ is bedoeld voor kinderen die gaan deelnemen aan een
parochieleven en sacramenten, en is dus geschreven voor parochiecatechese.
Parochiecatechese legt de verantwoordelijkheid voor de catechese weer bij de
geloofsgemeenschap. Daar hoort ze wezenlijk thuis volgens de kerk (zie DCG 1997,
78-79, blz.7 van deze handleiding). Van oudsher had de katholieke school daarin
ook een belangrijke rol. Als de school op godsdienstig gebied kan voldoen aan een
haalbare invulling van de richtlijnen die de kerk aanreikt, is er voor de school een
prachtige taak weggelegd. Het Algemeen Directorium besteedt daar enkele
nummers aan (DCG 1997, 259-260). De discussie in hoeverre er in Nederland nog
ruimte voor echte catechese (zoals de kerk dat bedoelt in haar Directorium) op
katholieke scholen is, hoeft hier niet te worden gevoerd. Het staat in ieder geval vast,
dat er een zekere tendens is, om sacramentencatechese en sytematische
kindercatechese niet meer via de school te organiseren, maar via de parochie.
‘Hartstocht-Kindercatechese’ is geschreven voor parochiecatechese, hoewel in de
praktijk al is aangetoond, dat ze -in gunstige omstandigheden- ook voor
schoolcatechese, en klassikale behandeling kan worden gebruikt.
Het veranderingsproces ten gunste van parochiecatechese is evenwel nog lang niet
uitgekristalliseerd. De bisschoppen van Nederland zijn nog bezig met hun
meningsvorming omtrent het katholiek onderwijs. Op veel plaatsen is de tijd wellicht
nog niet rijp voor een ‘progressief’ idee als systematische parochiecatechese. Op
sommige plaatsen kan het gebruik van de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ nog op
beleidsmatig wantrouwen stuiten. Dan kan er beter eerst een grondig
bezinningsproces op gang komen, alvorens er gekozen wordt voor deze of gene
methode.
2. CONFLICT TUSSEN OPENHEID EN ORTHODOXIE
Het is een positieve verworvenheid van onze tijd, dat mensen op
levensbeschouwelijk gebied aan een grote openheid hechten. De kerk van een
ontzuilde samenleving moet op een doordachte manier openstaan voor andere
godsdiensten en stromingen. Ook de kerk van het 2e Vaticaans Concilie wordt
gekenmerkt door een nieuwe, verfrissende en positieve kijk op het heil dat ook in
andere godsdiensten opgesloten ligt. De tijd van de onderlinge strijd omwille van
godsdienst lijkt ver weg. Desondanks belijdt de kerk, dat in de katholieke kerk de
weg, de waarheid en het leven van Christus wordt bewaard. (Vgl.Lumen Gentium 8)
Bovendien houdt zij vast aan een stevige dogmatische katechismus, en zijn haar
eisen met betrekking tot de catechese niet kinderachtig. Dat roept een conflict op.
Sommigen menen dat de kerk (en de katecheet) niet de pretentie mag hebben ‘de
enige Waarheid’ te verkondigen, want dat zou op gespannen voet staan met de
openheid.
Het is niet voor niets, dat de kerk van katechisanten verlangt, dat er een elementaire
bekering moet plaatsvinden voor de catechese aanvangt. Er moet ergens een keuze
zijn voor Christus, al is de openheid voor die keuze nog zo klein. Bij de ‘HartstochtKindercatechese’ zal het probleem daarmee niet zo sterk van de kinderen afhangen.
Het kan eerder voorkomen dat ouders of leerkrachten moeite hebben met de
waarheidsaanspraken van de kerk. Het kan van wijsheid getuigen dit probleem in
een persoonlijke, rustige dialoog te bespreken. In zo’n gesprek kan misschien in
volledig respect voor elkaars opvattingen een soort ‘pre-catechese’ plaatsvinden, om
de elementaire openheid te bewerken.
3. CONFLICT TUSSEN LEVENSNABIJE EN HOOGDRAVENDE CATECHESE
Catechese mag niet over de hoofden van de kinderen heengaan. Niemand zal dat
betwisten, want als de lesstof niet overkomt, is alle moeite verspild. Daarom moet
goede catechese aansluiting zoeken bij de leefwereld van de kinderen: de
beginsituatie van de katechisant.
Nu weet iedereen dat de gelovige ‘beginsituatie’ van kinderen bij de eerste
catecheseles niet gemakkelijk is. Veel kinderen zijn na de doop nog een
onbeschreven godsdienstig blad. Dat is enerzijds een prachtig uitgangspunt, omdat
God dan nog alle kansen heeft om zijn Woord op een vrij en onbevooroordeeld blad
te zetten. Maar anderzijds is het heel moeilijk om het juiste begin te maken, en geen
kennis te veronderstellen die er niet is.
Met eenzelfde probleem moet het hele basisonderwijs klaarkomen. Daar heeft men
reeds lang oog voor de diverse niveau’s waarop kinderen zich ontwikkelen, en men
probeert daarop gericht in te spelen. Het hoofdprogramma is zo ingericht, dat het
gemiddelde kind wordt uitgedaagd om zijn grenzen te verleggen, en geleidelijk te
groeien. Kinderen die niet goed meekomen krijgen aparte begeleiding en
aangepaste vorming.
Het geleidelijk verleggen van grenzen en het uitdagen van het kind om meer te willen
weten, zonder af te haken, is het spel waarin ook de catechese zich beweegt.
‘Hartstocht-Kindercatechese’ probeert steeds op een oprechte manier de kinderen
op een gemiddeld, verantwoord en uitdagend niveau aan te spreken. De praktijk van
enkele jaren wijst er op, dat voor een gemiddelde leerling de lesstof niet te hoog
gegrepen is, maar dat ze af en toe wat omvangrijk is. Als sommigen echter vinden
dat kerkelijke catechese, zoals de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ ‘hoogdravend,
belerend en abstract’ is, dan wordt heel vaak bedoeld: “zulke kerkelijke catechese is
niet wènselijk...” Ter verdediging: In het basisonderwijs wordt aan de kinderen
voortdurend lesstof bijgebracht die op dat moment nog niet voor hen leeft. Reken- en
taalonderwijs verlegt voortdurend grenzen op kennisniveau, ook als kinderen dat per
se niet leuk vinden. Maatschappelijke normen en waarden worden bewust
aangeleerd, bijvoorbeeld inzake milieu, discriminatie en verdraagzaamheid,
seksueel-correct gedrag, pesten, enz. De basisvorming anno 1998 verlegt heel
bewust grenzen op belevingsniveau. Dat vindt de samenleving echter ‘wenselijk’, en
dus gebeurt het gewoon.
Pas nadat volwassenen hebben gekozen voor de ‘wenselijkheid’ van kerkelijke
catechese, kan men eerlijk bekijken in hoeverre de verhouding tussen kennis en
ervaring evenwichtig is, en wel in vergelijking met andere vakken waarbij kennis en
ervaring wordt overgedragen..
4. LITURGISCHE EN MORELE COMPATIBLITEIT
De ‘Hartstocht-Kindercatechese’ wil aansluiten bij de gewone liturgie van de kerk. De
zondagsviering volgens missaal en lectionarium is de norm. Dat betekent dat de
kinderen in de projecten vertrouwd worden gemaakt met de woorden die in de
liturgie gebruikelijk zijn. De ervaring van de laatste decennia leert, dat het
achterwege-laten van de gewoonste liturgische begrippen de kinderen (en veel
ouders van nu) heeft vervreemd van het vieren in de geloofsgemeenschap. Een
gezinsviering met aangepaste teksten (met vaak weinig transcendent taalgebruik)
kan die vervreemding versterken, omdat de jonge gezinnen die meestal alleen naar
de (maandelijkse) gezinsvieringen komen, zich naderhand niet gaan thuisvoelen in
de ‘volwassen’ vieringen in de weekenden en door-de-week. Catechese is een
uitstekend middel om de scheiding tussen oudere en jongere gelovigen te
overbruggen, als ze erin slaagt de jonge gezinnen weer uit te dagen en/of vertrouwd
te maken om deel te nemen aan de weekendviering van de hele gemeenschap.
Het probleem is , dat er op veel plaatsen er een situatie gegroeid is, die meer of
minder afwijkt van het ideaal. Het vraagt veel geduld en tact om een bestaande
gemeenschap te laten wennen aan nieuwe ideeën, zeker als die voor het gevoel van
mensen ‘de klok terugzetten’ of ‘niet aanspreken’.
De morele en sociale uitdaging die van de catechese zou mogen uitgaan naar de
gezinnen en de gemeenschap komt over het algemeen niet sterk uit de verf. Er
wordt in parochies veel gesproken over diakonie, en soms worden er waardevolle
initiatieven opgestart. De persoonlijke moraal van de christen wordt gemakkelijk
vertaald door: ‘goed zijn voor elkaar’. Nu is medemenselijkheid zonder twijfel een
vrucht van christelijk leven, maar een moreel en sociaal leven gaat voor een christen
veel verder. Liefde voor de medemens is voor een leerling van Jezus altijd gekleurd
door het offer: “Geen groter liefde kan iemand hebben dan hij, die zijn leven geeft
voor zijn vrienden” (Joh.15,13), en “bemint uw vijanden, en bidt voor wie u vervolgen”
(Mt.5,44). Het probleem is, dat over het algemeen de druk van de samenleving op
een christen zeer groot is. Het persoonlijk moreel leven van de gemiddelde
Nederlander wordt meer gekleurd door autonomie dan door gehoorzaamheid, en het
sociaal leven wordt meer beheerst door pragmatisme dan door idealisme. De
kerkelijke moraal wordt bovendien zelfs in eigen gelederen betwist, wat de
geloofwaardigheid niet ten goede komt. De invloed van kerk en catechese op een
katechisant die midden in dit massieve maatschappelijke proces staat, moeten dan
ook niet worden overschat. Desondanks wil de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ in alle
openheid het appèl van de kerk laten klinken, hoe moeilijk dit ook lijkt.
5. MEDEWERK(ST)ERS?
De kerk vraagt van katecheten dat de medewerk(st)ers zelf een authentiek katholiek
leven leiden. Het gebeurt echter op meerdere plaatsen, dat welwillende ouders en
andere hulpkrachten meewerken aan het inhoudelijke deel van de kindercatechese,
of dat niet-praktiserende leerkrachten van scholen de catechese geven ‘omdat ze
dat zo goed kunnen’. Het is nodig, om méér te verlangen: goede vorming, maar ook
en vooral: een deugdzaam leven, het levend getuigenis. Dat kan een spanningsveld
oproepen, dat alleen met veel wijsheid en beleid kan worden overbrugd. Het is beter
om goedwillende, mensen niet af te stoten, zelfs als ze niet alle gewenste kwaliteiten
bezitten. Het kan een uitdaging zijn om hen op te wekken tot geloofsverdieping en
toerusting. Gebeds- en catechesegroepen voor volwassenen kunnen een belangrijke
oefenschool worden voor goede katechetische medewerk(st)ers. Voor deze inzichten
zal misschien op sommige plaatsen de tijd nog niet rijp zijn.
6. VERGELIJKING MET ANDERE PROJECTEN
De beoordeling van de geschiktheid van katechetisch materiaal wordt meestal
gemaakt aan de hand van een vergelijking met andere projecten. Uiterlijke
presentatie is daarbij steeds belangrijker. Maar ook de inhoud wordt meestal kritisch
bekeken. Nieuwe projecten met een andere systematiek vallen vaak af. Een
vertrouwde aanpak spreekt al snel méér aan, omdat het weinig moeite kost om in de
stof te komen: het is een vertrouwd pad. Het aanvaarden van iets nieuws vraagt veel
meer studie, en ook een zekere durf.
Maar is ‘vergelijking’ wel het juiste criterium? Is het niet veel belangrijker om alles wat
met onderwijs te maken heeft, te toetsen aan het resultaat en de gehaalde doelen?
Volgens de kerk is dat doel: “Het kind leert ongeschonden de christelijke boodschap,
en kan zich bekeren tot Christus”. Dat zijn hooggegrepen doelen. Op veel plaatsen is
men niet bezig met zulke doelstellingen. Sommige ouders hebben als doel: een mooi
communiefeest. Ook voor die doelstelling bestaan projecten, maar daarmee kan
men de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ niet vergelijken.
Veranderende Kerk
De Hartstocht-kindercatechese is ontwikkeld in de tweede helft van de jaren 90. Dat
lijkt nog heel kort geleden, maar dat is na 7-8 jaar gebruik eigenlijk alweer bijna
ouderwets. Want de ontwikkelingen in Kerk en gezinnen gaan snel, veel sneller dan
sommigen zien. Was het op veel plaatsen begin jaren 90 nog gebruikelijk dat alle
kinderen wel eens hadden gehoord over God of Jezus Christus, of soms naar
gezinsvieringen in de kerk gingen; anno 2004 en de jaren die komen gaan, is dit niet
meer vanzelfsprekend. De grote vraag van de komende jaren gaat zijn: hoe gaan wij
als Kerk de gezinnen opnieuw evangeliseren. Hoe komen wij tot een hernieuwd
besef dat God werkelijk bestaat en dat Hij er toe doet. Helaas moeten wij vermoeden
dat de komende tijd een generatie jonge gezinnen en kinderen zich aandient, die
deze vraag nooit heeft gesteld en die ook in de thuissituatie praktisch leven alsof
God niet bestaat. Het is goed mogelijk dat de catechesemethoden die nu worden
gebruikt, de komende jaren allemaal op de helling moeten – ook deze Hartstochtmethode. Het is mogelijk dat in de komende jaren de vraag naar God niet meer
vanzelfsprekend in les 3 van het eerste-communieproject kan worden gesteld. De
vraag wordt veel meer: God, wie is dat? Kun je dat eten? Het zal een weg zijn van
‘van voren af aan beginnen’ om kinderen te laten beseffen dat God überhaupt
bestaat en – om in de beeldtaal van de Eucharistie te blijven – ook te eten is.
Een keuze
De ‘Hartstocht-Kindercatechese’ heeft destijds enkele fundamentele keuzes
gemaakt, en vanuit een missionaire gezindheid de hand aan de ploeg geslagen. De
Stichting Sint-Athanasius wil niet beweren dat dit het laatste woord is. Zij wil niet
garanderen dat het zo het beste is. Ze wil alleen een oprechte poging aanreiken. Het
is ‘een’ weg, in de hoop dat het uitloopt op een goed resultaat. Maar dat kan
niemand nu reeds zien of berekenen, dat zullen we pas weten als de kinderen van
nu volwassen gelovigen zijn geworden. Maar... wie niet waagt, die wint niet; stilstand
is anno 2004 meer dan ooit achteruitgang. Somberheid of wanhoop omtrent de
moeizame situatie van onze kerk lost niets op. Op voorhand afwijken van de wegen
die de kerk wijst, is ook op voorhand heilloos. Daarom is het waarschijnlijk beter, om
toch te proberen, zoeken en durven. Eeen gelovige, missionaire en optimistische
poging om iets positiefs te doen voor de geloofsverkondiging in onze kerk.
Algemene opbouw
A. De algemene aanpak
De lessen in alle projecten zijn STRAK INGEDEELD. Het zal echter van de katecheet en
de samenstelling van de groep afhangen in hoeverre ook binnen de lessituatie aan
de strakke opbouw van iedere les wordt vastgehouden.
De projecten functioneren waarschijnlijk het beste in een stedelijke context, met
GROEPEN die niet groter zijn dan 20 kinderen. Sommige opdrachten zijn praktisch
moeilijk uitvoerbaar bij grotere of bij individuele voorbereiding.
De lessen zijn zo opgezet, dat KINDEREN EN OUDERS THUIS alles kunnen doorlezen,
binnen de context van de les. Veel andere projecten hanteren een structuur waarbij
er geen tekst-en-uitleg staat tussen de verhalen. Soms werkt men met een losbladig
systeem met alleen verhalen en verwerkingsplaten. Deze methode heeft daar niet
voor gekozen, omdat daarmee thuisstudie wordt bemoeilijkt. In deze opzet kunnen
de ouders over de schouders van de kinderen het katechetisch proces van het kind
mee-beleven. Een aparte oudercatechese naast het project is daarom niet gemaakt.
Voor de kinderen is het prettig, dat ze thuis de verhalen kunnen lezen in een
duidelijke, systematische context. Vanwege de heldere structuur blijven de projecten
de moeite van het bewaren waard. Het zal zelfs na jaren niet moeilijk zijn de
samenhang tussen lessen en verhalen op te halen.
Voor katecheten en begeleiders is de STRUCTUUR IN A-B-C-LEERSTOF helder van
opzet. Een begeleid(st)er kan door het levendig brengen van de gedrukte tekst al
een redelijke les verzorgen. Op veel plaatsen functioneren werkgroepen, waarin
gelovige en toegewijde krachten zitten, die echter tegen grote innerlijke onzekerheid
en/of een gebrek aan ervaring vechten. Met de helderheid van de A-B-C-leerstof zijn
zij wellicht geholpen.
Een meer ervaren katecheet kan natuurlijk vrij en soepel spelen met de tekst.
Afhankelijk van ieders ervaring kan men ook rustig EIGEN INVULLINGEN geven aan de
verwerking. In groepen kan een ‘kringgesprekje’ heel goed werken om de stof in de
kinderharten te doen aankomen. Maar niet iedere begeleider heeft de capaciteit om
zo’n vrijere verwerkingsvorm te leiden. Daarom staan er ook tamelijk eenvoudige
werkopdrachten in het project.
Voor individuele ouders of een werkgroep in de parochie is het belangrijk vooraf de
LEERMIDDELEN bij elkaar te brengen. De verwerkingsopdrachten moeten goed worden
voorbereid, want anders vallen ze in het water. Zorg dus tijdig voor knutselspullen als
dat nodig is! Als de lessen worden gegeven in een schoolgebouw zal dit
gemakkelijker te organiseren zijn.
B.
De indeling per lesuur
Een lesuur in groepsverband wordt (globaal) gerekend op 50-60 minuten.
Bij individuele voorbereiding met de computer is de lesduur uiteraard variabel.
20-30 minuten
LEERBLOK:
A: Inleiding:
B. Kernblok:
C. Evt. tweede kernblok:
5 minuten
10-15 minuten
5-10 minuten
VERWERKING:
20-30 minuten
- Hoe was dat ook alweer?
5-10 minuten
(Multiple choice of een enkele open vraag)
- Wisselende opdrachten
resterende tijd
- Kleurplaat voor thuis. (in jaar 1 en 2)
 In de inleiding (A) wordt meestal rechtstreeks teruggekoppeld naar eerdere
lessen. Ervaren begeleiders kunnen dit gedeelte vaak met gesloten boeken
spontaan laten ontstaan.
 De teksten in B en C zijn soms nogal stevig. Het is (omwille van de aandacht bij
de kinderen ) goed de kinderen zelf zoveel mogelijk te laten lezen, eventueel met
leesbeurten.
 het is misschien goed, als de kinderen tijdens de leerblokken B en C nog niet
gaan kleuren. Dat leidt alleen maar af.
 Bij de eerste verwerkingsopdracht is er (meestal) gekozen voor meerkeuzevragen,
omdat gebleken is dat kinderen daar beter op reageren. Tevens ligt in de foute
antwoorden een stuk humor besloten en geven ze de mogelijkheid evt.
misverstanden te signaleren; in de foute antwoorden zitten vaak de heersende
opvattingen en dwalingen verstopt.
 De tijden wisselen natuurlijk per les. In principe moet het leerblok binnen 20-30
minuten kunnen worden behandeld.
 De overige verwerkingsopdrachten zijn een suggestie. Men kan aan de hand van
de doelstelling ook een passende eigen opdracht uitwerken.
 Vanaf jaar 3 worden er geen kleur-opdrachten meer in het project gegeven. Dat
wil niet zeggen dat kinderen op die leeftijd niet meer kleuren!
C. De indeling van vijf jaar
Jaar 1: Kind, Ik blijf altijd bij je.
Les 1
Ik ben geboren voor het geluk
 Inleiding. Centrale levensdoel: geluk.
Les 2
Kijk eens om je heen!
 Inleiding: Confrontatie met ongeluk.
Schepping en Verbond
Les 3
Geschapen voor het geluk
 Schepping - geluk.
Les 4
Waarom zijn er ongelukkige mensen?
 Zondeval - zonde/ongeluk.
Les 5
God trekt met de mensen mee
 Verbond en Oude Testament (Abraham/Mozes/Jesaja)
Les 6
Gods belofte komt uit
 Menswording (Aankondiging/Geboorte)
Les 7
Jezus als Verlosser
Jezus vertelt dat God onze Vader is
 Jezus als leraar - Bidden/Onze Vader.
Les 8
Jezus maakt mensen gelukkig
 Jezus gaat weldoende rond.
Les 9
Jezus geeft zijn leven voor de mensen
 Laatste Avondmaal - Lijden en sterven.
Les 10
Jezus blijft altijd bij ons
 Pasen - Emmaus - Inleiding Eucharistie/kerk.
Les 11
De band met Jezus
Jezus en jij
 Doopsel en persoonlijk geloof.
Les 12
Jouw kleine zonden
 Zondenbewustzijn en verzoening.
Les 13
De Eerste Communie vieren
De Eerste Communie
 Uitleg Eucharistie- Jezus komt bij jou.
Les 14
Onze kerk: Gods huis
 Uitleg en rondleiding kerkgebouw.
Les 15
Eucharistie: bidden en luisteren
 Indeling Eucharistie: Woorddienst.
Les 16
Eucharistie: danken en eten
 Indeling Eucharistie: Dienst van het altaar.
Les 17
Na de Eerste Communie
Leven als leerling van Jezus
 En nu doen - leven vanuit de Communie: Delen/Vergeven.
Jaar 2: Vader, wie bent U?
Les 1
Doe je mond maar eens open
 Inleiding: wat is ‘communicatie’?
Les 2
De Bijbel: God spreekt ons aan
 Inleiding in Gods spreken - Indeling Bijbel.
Les 3
Tien bijbelse beelden van God
Vraag niet altijd waarom...
 De weg: Geloven als eerste opdracht.
Les 4
Hoe is uw naam?
 Godsnamen: Jahwe/Vader.
Les 5
Waar brengt U ons naar toe?
 Belofte en trouw: Uittocht/Beloofde Land/Hemel.
Les 6
Kom bij ons wonen
 Gods presentie: Wet/Tempel/Menswording.
Les 7
Eerlijk gezegd...
 God is eerlijk: Profeten/Jezus.
Les 8
Heer, help mij !
 God heeft medelijden: Job/Jesaja/Jezus.
Les 9
Blijf bij Mij...
 God nodigt uit: Leerlingen/Kana/Storm op het meer.
Les 10
Vergeef ons onze schuld
 God is barmhartig: Overspelige vrouw/Zacheüs/Verloren zoon
Les 11
Vrienden voor het leven
 God is liefde: Afscheidsrede/Barmhartige Samaritaan/Wijnbouwers.
Les 12
Wat heb je gedaan ?
 God is rechtvaardig: Bruiloftsgasten/Domme bruidsmeisjes/Talenten
Jaar 3: Vader, waar kan ik U ontmoeten?
Les 1
Geef mij je hand
 Inleiding: Wat is ‘ontmoeting’?
Les 2
Gebed
Vader, mag ik met U praten?
 Inleiding op gebed.
Les 3
Vader, Ik wil U aanbidden en danken
 Uitwijding gebed: Lof- en dankgebed,
Les 4
Vader, mag ik vragen?
 Uitwijding gebed: Smeekgebed.
Les 5
Moeder, mag ik vragen?
 Uitwijding gebed: Maria en de heiligen.
Les 6
Sacramenten
God ontmoeten in de kerk
 Inleiding kerk: Gods volk/Ruimte voor Godsontmoeting.
Les 7
Sacramenten: jij bent kind van God
 Doopsel/Vormsel
Les 8
Sacramenten: jij bent geborgen in Gods hand
 Eucharistie/Boete en Verzoening/Ziekenzalving
Les 9
Sacramenten: jij wordt door God gezegend
 Huwelijk/Wijding/Zegeningen
Les 10
Ontmoetingen
God ontmoeten in mensen
 Liefde/vriendschap
Les 11
God ontmoeten in de natuur
 Schepping/Franciscus.
Les 12
God ontmoeten in alles wat je doet
 Goede daden/Liefde/Roeping.
Jaar 4: Vader, wat wilt U dat ik doe?
Les 1
Wetten en regels: leren van anderen
 Inleiding normen en wetten
Les 2
Geboden
God is onze Heer, God geeft ons wetten
 Inleiding wetten: Oude en Nieuwe Testament.
Les 3
Gods Wet: heb eerbied voor God
 10 geboden: 1e, 2e en 3e gebod.
Les 4
Gods Wet: heb eerbied voor het gezin
 10 geboden: 4e gebod.
Les 5
Gods Wet: heb eerbied voor het leven
 10 geboden: 5e gebod.
Les 6
Gods Wet: heb eerbied voor het lichaam
 10 geboden: 6e en 9e gebod.
Les 7
Gods Wet: heb eerbied voor het bezit van een ander
 10 geboden: 7e en 10e gebod/scheppingsethiek.
Les 8
Gods Wet: heb eerbied voor de waarheid
 10 geboden: 8e gebod.
Les 9
Leven als leerling van Jezus
Waar doe ik het voor?
 Beloning/Zaligsprekingen.
Les 10
Weten wat je doet
 Vrijheid/Verantwoordelijkheid/Geweten.
Les 11
En als het toch fout gaat...
 Zonde/Vergeving/Barmhartigheid.
Les 12
Alles voor de liefde
 Uitdaging/Liefde/Vrijheid.
Jaar 5: Vader, ik blijf altijd bij U - Kind, ik schenk je mijn Geest
Les 1
Bezielde mensen
 Inleiding: sporen van de Geest in concrete mensen.
Les 2
De heilige Geest
Jezus, vervuld van de Geest
 De Geest in het openbaar leven van Jezus/ Drievuldigheid.
Les 3
Zijn Geest blijft bij ons
 De beloofde Geest: Afscheidsrede/Pinksteren/Jonge kerk.
Les 4
De heilige Geest, de Helper
Moeilijk te geloven
 De Geest als persoonlijke helper/Geloofsvragen.
Les 5
Geloven: de kerk helpt ons
 Geloof van de kerk/Geloofsbelijdenis.
Les 6
De Geest in de kerk: zeven keer kracht
 Hulp van de Sacramenten.
Les 7
De Geest in jezelf: zeven gaven
 Hulp van de zeven gaven van de Geest.
Les 8
De Geest in de wereld
 Hulp om de vruchten van de Geest te dragen.
Les 9
Het Vormsel
We vieren het Vormsel: ik kies voor Hem
 Geloven is kiezen-bekering/Relatie met God/Afzwering-geloofsbelijdenis.
Les 10
We vieren het Vormsel: Hij kiest voor mij
 Gods gave/Mysteries/Symbolen.
Les 11
We vieren het Vormsel: wat gaat er gebeuren?
 Vormselviering: Handoplegging/Zalving/Zegel van de Geest.
Les 12
Na het Vormsel: volwassen getuige
 En nu doen. Leven als christen/Getuigen door woord en daad.
Jaar 1: Eerste Communie
A. Doelstelling
De algemene doelstelling van dit eerste project is: “Het kind maakt kennis met de
beginselen van het katholieke geloof, is in staat voor het eerst deel te nemen aan de
eucharistie, en beleeft (als vervolg op het Doopsel) de relatie met God door Christus
die bij Hem komt in het sacrament”.
B. Inhoud
De opbouw van het eerste jaar is afgekeken van een bekend tractaat van
St.Augustinus: “Het eerste geloofsonderricht”. Augustinus schreef dit in een
heidens/christelijke tijd, waarin volwassen mensen de keuze voor Christus en de
kerk maakten. Zijn onderricht begint vooraan, vòòr het woord ‘God’ ter sprake is
gebracht. Vanuit de ervaring, dat iedere mens op zoek is naar geluk en rust, spiegelt
Augustinus de mens voor dat hij slechts rust zal vinden bij God, in tegenstelling tot
de onrust van het bestaan in zonde. In dat licht behandelt Augustinus de noodzaak
van Christus, de Verlosser.
Zo begint ook deze vijfjarige katechetische serie met de structuur van een
katechumenaatscatechese. Het katechumenaatsonderricht van de oude kerk blijft
het model bij uitstek voor catechese in een omgeving van nieuwe evangelisatie.
(vgl.DCG 1997, nr.129)
Het eerste jaar van de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ begint met de katechumenale
weg. Voor kinderen moet helder de zin van God en geloof worden behandeld
(geluk), en de noodzaak van Christus’ komst worden aangegeven (verlossing en
leven). In elementaire trekken (en waar nodig in tegenstellingen) wordt deze lijn
uitgezet. Zonder het begrip van deze elementen, is een zinvolle deelname aan de
eucharistie, en het begrip van kerkelijke gebeden, onmogelijk. Dan gaan immers
zelfs de instellingswoorden in een zelfgemaakt tafelgebed nog over de hoofden van
de kinderen heen.
Omdat de nadruk ligt op de relatie met Christus, wordt het Oude Testament nog
summier behandeld. In een tweede jaar over de Bijbel wordt dit ruimschoots
gecompenseerd. De relaties met de Joden worden geheel buiten beschouwing
gelaten, alsmede de verbinding tussen de joodse paasmaaltijd en de eucharistie. Wij
hebben gekozen om de gedachtenis aan het nieuwe Paasmysterie te belichten
boven de gedachte aan de oude paasmaaltijd. Beide elementen belichten zou nog
meer leerstof betekenen, en waarschijnlijk verwarring. Nergens wordt ook gesproken
over de betekenis van brood en/of maaltijd. Wij hebben gezien, dat de invalshoek
van het maaltijd-karakter van de eucharistie, in de afgelopen decennia meer
verwarring dan helderheid heeft gebracht. Eucharistie is veel méér dan ‘breken en
delen’. Bovendien vraagt de kerk van kinderen die willen deelnemen aan de Eerste
Communie, dat ze het verschil weten tussen de Hostie en gewoon brood. Dat vraagt
al veel van het kinderlijke abstractievermogen. Het is dan verstandiger om juist niet
te veel aandacht te schenken aan het brood thuis-op-tafel (dat kennen ze immers)
en de aandacht te vestigen op ‘heel ander brood’...
Het is inmiddels wel de vraag in hoeverre kinderen anno 2003 in de thuissituatie
überhaupt nog het woord ‘God’ hebben gehoord, laat staan dat ze Hem zelfs bij
benadering kennen. In stedelijke parochies zal deze onbekendheid met God en Kerk
sterker zijn dan in dorpen in het zuiden van het land, maar toch: we moeten er
rekening mee houden dat er kinderen in de groep zijn voor wie deze catechese de
eerste kennismaking met het ‘fenomeen God’ is, terwijl ze misschien opgegeven
werden voor de communie vanwege het feest. Dat vraagt een zekere omzichtigheid
in de benadering. De Stichting Sint-Athanasius vraagt zich met het oog op de
komende jaren al af, in hoeverre de hele methode voor de eerste
communievoorbereiding in veel gevallen te gemakkelijk uitgaat van God. Er is een
generatie aan het groeien die zo vanzelfsprekend leeft alsof God niet bestaat, dat in
les 3 al beginnen over God die mensen gelukkig wil maken, wel eens iets te snel kan
zijn…
Het hele project bestaat uit drie delen:
 Les 1 t/m 5 is een inleiding: geluk, ongeluk, schepping, zonde, belofte.
 Les 5 t/m 10 gaat over Jezus: geboorte, leer, wonderen, avondmaal en lijden,
verrijzenis.
 Les 11 t/m 17 gaat over de Eerste Communie: geloof, zondenbewustzijn, Jezus’
aanwezigheid, het kerkgebouw, de viering, en het christelijk leven.
C. Uitwerking per les
Les 1: Ik ben geboren voor het geluk
DOELSTELLING: Het kind leert dat alle mensen op zoek zijn naar geluk, en plaatst de
ervaring van geluk in zijn eigen leven.
TOELICHTING LEERSTOF
In deze eerste les wordt, uitgaande van de ervaring van een kind (in enigszins zwartwitte verhalen), een eerste aanzet gegeven waarom iemand zou geloven: “Om
gelukkig te worden.” Maar zover gaat de eerste les uitdrukkelijk niet. Het is zinvol, om
niet te beginnen over God, tenzij het kind er zelf naar vraagt. De Godsvraag komt
pas in les 3. Misschien moet men ook wachten met een gebed in de les tot les 3. Dat
zal afhangen van het niveau van de groep. Zijn er kinderen bij met een redelijke
achtergrondkennis, en bijvoorbeeld een regelmatig kerkbezoek, dan kan men sneller
de koppeling maken naar God. In een dorp zal dat sneller kunnen voorkomen dan in
een geseculariseerde stadswijk.
De verwerking stuurt aan op een eerste kennismaking met elkaar en de catechese.
Aangezien het gaat om parochiecatechese, is het niet zeker dat de kinderen elkaar
allemaal kennen. Soms kan een kennismakingsspel ook heel goed werken. Dat kan
door de katecheet zelf worden ingevuld.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D; 4-B
Les 2: Kijk eens om je heen!
DOELSTELLING: Het kind leert aan de hand van eigen ervaringen en waarnemingen
dat de mens vaak geluk en ongeluk in de wereld in eigen hand heeft.
TOELICHTING LEERSTOF.
Deze les is belangrijk als contrastervaring met les 1. Het is vooral belangrijk, dat de
kinderen inzien, dat er ‘schuld’ bestaat voor leed en ongeluk. Het ongeluk is geen
noodlot. Meestal hebben de mensen er zelf de hand in. Zowel het kwaad als de
oplossing is iets waaraan mensen kunnen en moeten werken. Dat is het ‘happy end’
van deze les. De verwerkingsopdrachten proberen deze tegenstellingen zichtbaar te
maken, en toetsen of de kinderen het contrast kunnen plaatsen. In de oude drukken
vindt men nog de persoon van Hitler bij de tekening met de gezichten. Daartegen is
bezwaar gerezen, die op zich begrijpelijk is. In de nieuwere drukken is deze tekening
vervangen door een kind dat gepest wordt. U herkent de nieuwe drukken aan de
ingelijmde verwerkingsplaten.
Les 3: Geschapen voor het geluk
DOELSTELLING: Het kind leert, dat God de wereld heeft geschapen om de mensen
gelukkig te maken, en weet dat te plaatsen in eigen gevoelens van geluk.
TOELICHTING LESSTOF.
Vanaf les 3 gaat het project verder-bouwen op de ervaringsgegevens van les 1 en 2.
Ze worden geplaatst in het licht van geloof en openbaring, en daarmee op een hoger
niveau getild. Les 1 en 2 vormen aldus de basis voor de hele catechese...
De wereld zoals het scheppingsverhaal ons voorhoudt is mooi en goed geschapen.
God heeft de wereld gemaakt om de kroon op zijn werk (de mens) daarvan te laten
genieten. God heeft nooit iets anders gewild dan het goede voor de mensen.
Daarmee wordt impliciet het beeld van een strenge en liefdeloze God weerlegd.
Wat betreft het scheppingsverhaal zelf: de kerk neemt aan, dat dit verhaal niet
letterlijk kan worden verstaan, maar een zgn. ‘typologie’ is, een beeld van een
werkelijkheid, een waarheid, zonder historische pretenties. Wel geloven wij, dat God
alles heeft geschapen. Of het op die manier, en in zeven dagen, is geweest is niet
bekend. Voor moderne mensen is dit nogal eens problematisch. Waarheid en
historiciteit vallen in een wetenschappelijke optiek samen. De kerk gelooft dat er ook
waarheid is, die niet per se historisch is, maar boven-historisch.
De verwerkingsopdracht probeert een positieve verhouding tot de God-Schepper te
stimuleren, en het kind dankbaarheid te laten uitdrukken.
Nota bene: de opmerking in de inleiding op dit project over de mate waarin de
kinderen in de thuissituatie wel of niet over God hebben gehoord, moet serieus
worden gewogen in de opzet van de les. Het kan nuttig zijn bij twijfel daaraan,
gewoon voor het scheppingsverhaal te vragen: “Wie van jullie heeft wel eens van
God gehoord?” De antwoorden kunnen dan bepalen hoe hoog of hoe laag de
begeleiders inkoppen met het scheppingsbericht.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-C; 3-Adam en Eva; 4-B
Les 4: Waarom zijn er ongelukkige mensen?
DOELSTELLING: Het kind leert, dat de zonde in de wereld is gekomen door menselijke
ongehoorzaamheid, dat wij daarvan nog steeds de gevolgen meedragen, en kan dat
plaatsen in de eigen ervaringen met het kwaad.
TOELICHTING LESSTOF:
In deze les wordt het contrast van les 1 en 2 geplaatst in een heilshistorisch
perspectief. De mens zoekt naar geluk (1); God wil dat de mens geven (3). De mens
is zelf medeschuldig aan het ongeluk (2); omdat hij in opstand kwam tegen Gods
bedoeling (4). Zo wordt het begrip ‘zonde’ ingeleid: als ongehoorzaamheid. Het
begrip ‘zonde’ is de verdere uitwerking van het ervaringsbegrip ‘kwaad’.
Het verhaal van de zondeval is daarbij de kern. Over de historische verhouding t.o.v.
de waarheid: zie les 3.
In blok C wordt het begrip van de erfzonde uitgelegd. De sleutel is de kennis van het
kwaad, waarvoor God ze had willen behoeden. Dit is natuurlijk maar ‘een’ manier om
de eerste zonde te duiden. Zoals bij elke typologie zijn er duizend min of meer
geldige theorieën over de eerste zonde. Deze manier is echter wel geschikt om aan
te geven waarom de eerste zonde nu nog werkt: wij delen immers nog steeds in die
‘kennis’. Hopelijk is dat voor kinderen te begrijpen. Over het algemeen zal iedereen
inzien, dat kinderen het begrip ‘erfzonde’ niet kunnen vatten. Deze benadering
probeert er iets zinnigs van te maken. De betekenis van de erfzonde wordt
bovendien verduisterd door de houding van veel volwassenen die er niet in willen
geloven. Velen beschouwen het kwaad niet als ‘aangeboren’, maar als ‘aangeleerd’.
Daarom is (omwille van de meelezende ouders) het woord ‘erfzonde’ in de tekst
bewust vermeden, al wordt het begrip uitgelegd...
In de tweede verwerkingsopdracht is bewust gekozen voor een kringgesprekje. Dat
is moeilijk, maar waarschijnlijk de enige manier om dit buitengewoon wezenlijke
begrip goed te laten aankomen bij het kind.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-Goed en kwaad; 4-D
Les 5: God trekt met de mensen mee
DOELSTELLING: Het kind leert dat God, de Schepper, een goede God blijft en de
mensen steeds weer blijft steunen door zijn verbond, en maakt in zijn eigen hart
ruimte voor het beeld van een trouwe God.
TOELICHTING LESSTOF:
De zonde krijgt bij God niet het laatste woord. Deze les is een eerste inleiding in de
positieve benadering van God t.o.v. de mens. Daarom lezen we over 3 belangrijke
gebeurtenissen uit het Oude Testament.
In A. worden een paar begrippen aangeleerd. Het begrip ‘zonde’ wordt hernomen uit
les 4. Let er op, of kinderen nog weten wat het is. Men kan de les heel goed
beginnen door heel simpel als vraag te stellen: “Wie weet er nog wat zonde is”, en
dan het vervolg eraan vast te knopen. In dat licht wordt het woord ‘Verbond’
uitgelegd, en verteld dat we over Gods werk kunnen lezen in de ‘Bijbel’. Het is goed,
om daarbij een bijbel te laten zien, en het te visualiseren.
Als het mogelijk is, kan men de verhalen onder B. vertellen met behulp van een
viltbord of een bijbelse poster.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-A; 3-D; 4-B
ANTWOORD PUZZEL: “Jesaja zegt: de Redder wordt geboren.”
Les 6: Gods belofte komt uit
DOELSTELLING: Het kind leert dat God trouw is aan zijn belofte en dat als vervulling
van de belofte Jezus, de Zoon van God is mensgeworden, ook voor ieder van ons.
TOELICHTING LESSTOF:
De koppeling tussen les 5 en 6 onder A. is heel belangrijk. Het kerstverhaal is
waarschijnlijk al bekend. Leg daarom genoeg nadruk op de betekenis van de naam
‘Jezus-Redder’ en het woord ‘Verlossen’. Leg het woord ‘verlossen’ bijvoorbeeld uit
m.b.v. een vastgeknoopt touw, dat ‘los’-gemaakt wordt. Dat beeld kun je versterken
door een kind (losjes) vast te binden, en vervolgens te ‘verlossen’. Dan komt het
begrip ook in de persoonlijke betekenis beter over.
Het kerstverhaal is bekend, en kan heel goed met behulp van een kerststalletje
worden geïllustreerd.
In de verwerking leren de kinderen het Weesgegroet. Ze leren het vòòr het Onze
Vader. Dat lijkt vreemd, maar het komt toevallig zo uit. We doen het zò, omdat ze zo
leren dat de woorden van het Weesgegroet in een bijbelse context staan. Zo leren ze
de achtergrond van een overbekend gebed, èn ze verwerken er de bijbeltekst mee.
Twee vliegen in een klap...
Het tekenen van een kersttafereel kan ook worden vervangen door de tip op blz.41.
Men kan heel gemakkelijk het Weesgegroet op blz.41 kopiëren, en op een (blauwe)
kaart plakken, kleuren en bij een Mariabeeld zetten. Als de kerk niet te ver weg is,
kan het heel mooi zijn naar de Maria-kapel te gaan, en bijvoorbeeld een kaarsje aan
te steken, en te bidden. De meeste Mariabeelden hebben een kind op de arm,
waarop mooi kan worden ingespeeld.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-D; 2-B; 3-C; 4-A
Les 7: Jezus vertelt dat God onze Vader is
DOELSTELLING: Het kind leert dat Jezus als leraar optrad om ons God als barmhartige
Vader te leren kennen en leert om als kind tot de Vader te bidden.
TOELICHTING LESSTOF:
In les 7 en 8 worden twee aspecten van Jezus’ optreden naar voren gebracht: leraar
en wonderdoener. Dat is beperkt, maar je kunt in zo weinig lessen over het openbaar
leven niet veel méér doen. Bovendien zullen zijn vijanden (les 9) het hardst vallen
over zijn leer en zijn wonderdaden. Daarmee wordt in één beweging de hele
controverse die leidde tot Jezus’ veroordeling vereenvoudigd. Deze reductie is nodig,
vanwege de beperkte tijd, het beperkte inzicht van het kind, en de toespitsing op de
verlossing. Door deze inperking houden blijven de hoofdlijnen bij elkaar, zonder
gevaar voor afdwalen.
De leer over God als Vader is een eerste inleiding in het bestaan van de Drieëne
God, wat door de kerk als middelpunt van de catechese wordt beschouwd. (vgl. DCG
1997, nrs.98-100) Het begrip ‘God’ wordt verbreed van ‘Schepper’ naar ‘de Vader en
de Zoon’. In jaar 5 wordt de H.Geest behandeld, en daarmee de Drieëenheid,
geplaatst in de Geloofsbelijdenis.
Let op: les 7 en 8 staan heel duidelijk in de lijn van de zgn. ‘impliciete christologie’,
Vergeving=voorafbeelding
van
het
verlossende
offer
op
het
kruis;
Genezing=voorafbeelding van de heelmaking door de verrijzenis.
Het beeld van de Vader wordt sterk uitgedrukt in het verhaal van de verloren zoon,
dat in jaar 2 overigens wordt hernomen. Centraal begrip is: barmhartigheid en
vergeving. Als er iets van de Vader moet worden verteld, dan is het zijn liefde, zijn
begrip, zijn goedheid. Van daaruit is het Gebed des Heren ons gegeven. Dit gebed
vat het hele evangelie samen. (vgl.DCG 1997, 115)
Pas echter op! In gebroken gezinnen heerst (helaas) vaak een ander ‘vaderbeeld’,
namelijk dat van de liefdeloze, kwade man. Ken daarom (indien mogelijk) uw
leerlingen... Een kind dat geen liefdevolle eigen vader heeft, zal extra aandacht en
uitleg nodig hebben om dit toch te vatten. Leg in zo’n geval uit, dat Gods vaderschap
anders is, zonder de eigen vader van het kind nog verder te stigmatiseren. Blijf zelf
altijd mild en liefdevol, dan laat je het beste zien wat je bedoelt!
Vanuit het vaderbeeld is God te begrijpen als een nabije God, en kan het gebed
worden geplaatst als een gesprekje met iemand die héél dichtbij is. Het Onze Vader
moet gewoon van buiten worden geleerd.
De tweede verwerkingsopdracht gaat dan ook helemaal over het bidden.
Zorg voor voldoende scharen en lijm, anders loopt het maken van de kubus qua tijd
uit de hand, en gaan de kinderen zich vervelen. Eventueel kan de werkgroep de
kubussen vast uitknippen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-D; 2-C; 3-A; 4-B; 5-B
Werkblad, ingelijmd achterin: Gebedskubus.
Les 8: Jezus maakt mensen gelukkig
DOELSTELLING: Het kind leert dat Jezus uit liefde mensen wonderbaarlijk geneest en
gelukkig maakt, om op te wekken tot geloof, en het weet die houding een plaats te
geven in zijn eigen omgang met zieken.
TOELICHTING LESSTOF:
Het is belangrijk om deze les niet te ‘horizontaal’ te vertellen. Het geluk dat Jezus wil
geven is een voorafbeelding van de nieuwe schepping, het herstel van Pasen. De
liefde van Jezus is een verlossende liefde, en niet louter humanistisch ‘goed-zijnvoor-elkaar’.
Het is heel belangrijk om kinderen te leren zien, dat geloof het passende antwoord is
op de wonderverhalen, en dat de navolging pas daarna komt. Concreet betekent het
in deze les, dat het kind aan de mensen laat zien dat de echte beterschap van God
komt, en niet alleen van menselijke warmte onderling. De verwerkingsopdracht heet
daarom: “Jezus helpen”. De christen legt getuigenis van Jezus’ liefde af, als hij zelf
ook oprecht van de ander houdt.
De manier waarop het wonder wordt behandeld is belangrijk. Hoewel daarover vele
theorieën circuleren, houdt de kerk vast aan een historisch gebeurd verhaal. Wat in
ieder geval nooit mag, is de genezingswonderen psychologiseren. Dan wordt de
genezing ‘zelfgenezing’. De essentie is juist: het heil komt van God, van buitenaf,
niet uit jezelf...
Gebruik bij het vertellen (indien mogelijk) plaatjes en/of een viltbord.
Bij het maken van de propjestekening kan de werkgroep vooraf het crêpe-papier
voor de propjes afscheuren en verfrommelen. Men kan in plaats van propjes crêpepapier ook lapjes, gescheurd papier, of andere plakstukken gebruiken. Het kan mooi
zijn om de tekeningen naar de zieken te brengen met de leden van een
ziekencomité. Dat brengt oud en jong bij elkaar, en het geeft het ziekencomité de
kans om bezig te zijn met haar eigenlijke roeping: om in naam van de Heer naar de
zieken gaan.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-C; 3-D
Werkblad, ingelijmd achterin: Propjestekening.
Les 9: Jezus geeft zijn leven voor de mensen
DOELSTELLING: De leerlingen zien het verband tussen leven, Laatste Avondmaal,
lijden en sterven van Jezus, en weten de gedachtenis aan Hem een plaats te geven
in hun leven.
TOELICHTING LESSTOF:
Het is heel belangrijk om bij deze les de juiste nadruk te leggen op:
1. De reden van zijn gevangenneming en kruisiging: de vijanden van Jezus wilden
niet geloven, en blijven steken in de zonde. Wie die vijanden zijn wordt verder in het
midden gelaten. Dat is de ene kant van de medaille. (blok A legt dit verband)
2. Het bewuste handelen van Jezus: Hij weet wat Hij gaat doen. Heel bewust heeft
het Laatste Avondmaal plaats, als voorbereiding op het offer. De lijdensweg is een
bewust gekozen weg uit liefde voor de mensen. Dat is de andere kant van de
medaille. (blok B en C)
In deze samenhang krijgt de strijd tussen goed en kwaad (les 1 en 3 tegenover les 2
en 4) weer een nieuwe dimensie: God overbrugt de tegenstelling in een daad van
liefde door Jezus.
Leg vooral de nadruk op het geruststellende van de blijvende gedachtenis: “Ik blijf bij
jullie”. Dat is de titel van het project. De eucharistie als gedachtenis-maaltijd is een
plaats van ontmoeting met Jezus, een ontmoeting die blijft.
Het maken en bewaren van het kruisbeeldje heeft diepe betekenis. Het is een teken
van herinnering, maar ook iets waar je voor kunt knielen, en mee kunt bidden. Zo
krijgt het kruis een plaats in de relatie met Jezus.
Het is heel praktisch, als er een voorbeeld-kruisje aanwezig is. Zorg voor genoeg
lijm! Het is heel zinvol om de kruisjes te zegenen met een herkenbaar gebedje. Leg
er de nadruk op, dat het thuis in de kinderkamer aan de muur kan hangen, en zorg
voor een haakje om het te bevestigen. Op blz.61 staat getekend hoe het kruisje moet
worden gemaakt. Per kruisje zijn 21 halve (houten!) wasknijpers nodig. Het is goed
als de wasknijpers vòòr de les gedemonteerd zijn. De halve wasknijpers voor het
kruishout worden met de platte kant op een stuk karton geplakt voor de stevigheid.
Als lijm gebruikt men het beste witte houtlijm uit het gele knijppotje. Transparante
hobbylijm laat snel los!
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-Lichaam/Bloed; 4-B
Laat de kinderen een foto van zichzelf meenemen voor les 10!
Les 10: Jezus blijft altijd bij ons
DOELSTELLING: Het kind leert de betekenis van de verrijzenis, ziet dat Jezus als
levende nog steeds bij de mensen blijft, en herkent dat in de kerkgemeenschap.
TOELICHTING LESSTOF:
Het vertellen van de betekenis van het offer, de verrijzenis en de verlossing is niet
eenvoudig. Het is een uniek historisch gebeuren, dat zeker niet mag worden
gesymboliseerd of verpsychologiseerd. Het is de kern van het christelijk geloof, dat
wij belijden: Jezus is werkelijk verrezen om ons te bevrijden van de eeuwige dood.
De manier waarop het in deze les aan de kinderen wordt verteld is niet gemakkelijk.
Daarom wordt er ook heel uitdrukkelijk bijverteld dat dit moeilijk is. Laat het kind
vooral zien, dat het voor de katecheet ook een kwestie van geloof is, dat niemand
ooit helemaal kan begrijpen. Maak het kind duidelijk, dat hij het moet leren maar niet
helemaal hoeft te snappen.
Het kind moet wèl snappen, dat wij nog steeds de eucharistie vieren, omdat wij
gelovig willen delen in zijn lijden, sterven èn verrijzen. Daarom is het verhaal van de
Emmaüsgangers gekozen. De leerlingen hebben pas de betekenis gezien van de
instelling van de eucharistie, nà deze ontmoeting met de Verrezene (en niet bij het
Laatste Avondmaal). Daarna zijn ze gaan doen zoals Hij had gezegd, en zo wisten
dat de Levende in hun midden was. Maar laat vooral duidelijk blijken, dat dit geen
psychologische inbeelding is geweest.
Om de verkondiging over de historische gebeurtenissen omtrent Jezus af te ronden,
en over te gaan naar actualisatie, wordt in blok C de kerk behandeld. De
gepresenteerde ecclesiologie is summier, maar duidelijk. Er staan veel begrippen in.
De meeste kinderen kunnen die niet meteen allemaal onthouden. Dat hoeft ook niet.
De kerk komt later in de kindercatechese voortdurend terug.
De plakplaat (ingelijmd achterin vanaf oktober 1998): het kind (met een foto) dat bij
Jezus aan tafel zit, brengt het begrip van de eucharistie van les 9 en 10 voor het kind
meer dichtbij. De opdracht bereidt het kind voor op de laatste lessen, waarin het
alleen nog gaat over die relatie: “Jezus en jij”.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-A; 3-C; 4-B
Les 11: Jezus en jij
DOELSTELLING: het kind realiseert zich, dat het door de doop met Jezus verbonden is,
en wordt opgewekt om nu de stap van het geloof te zetten.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les is de koppeling tussen de verhalen van het verleden, en het heden. Alleen
door het geloof kan men de christelijke initiatie (in Eucharistie en Vormsel)
voortzetten. Zonder dat prille geloof bij het kind, is deelname aan de Eerste
Communie tamelijk zinloos. Men moet er scherp op letten, dat kinderen komen tot
een keuze, al is die nog zo eenvoudig. De verwerkingsopdracht met het presentatiestuk is een goede manier om te kijken of kinderen daar iets mee kunnen, en of ze er
achter staan.
Het is nu de juiste plaats om een eerste prille geloofsbelijdenis te verwachten. De
kinderen hebben de hoofdlijnen van het geloof gezien: schepping, verlossing, Jezus
en de Vader, menswording, kruis en verrijzenis. Daarmee hebben ze de meerderheid
van de artikelen in de klassieke geloofsbelijdenis gehoord.
Deze les plaatst de Eerste Communie in het licht van de christelijke initiatie, als
vervolg op de doop. De koppeling aan het doopsel komt in de meeste EersteCommunieprojecten wel voor; de koppeling aan het noodzakelijke geloof niet.
Door de presentatieviering te plaatsen in het licht van kind/geloof/doopsel, ontsnapt
men positief aan de oppervlakkigheid die een presentatieviering soms is. Door er
een geloofsgetuigenis van te maken, kan men ook de aanwezige kerkgemeenschap
er beter in betrekken. Als één van de communicanten nog gedoopt moet worden, is
er geen mooiere gelegenheid dan in de presentatieviering.
Het verdient aanbeveling om in de presentatieviering te werken met een hernieuwing
van de doopbeloften -met brandende doopkaars. Tips voor een presentatieviering
zijn eventueel bij de Stichting Sint-Athanasius te verkrijgen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-A; 2-C; 3-; 4-D; 5-B
Les 12: Jouw kleine zonden
DOELSTELLING: Het kind leert zijn eigen zonden te erkennen en te merken hoe goed
het is om vergeving te vragen.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les lijkt wat zwaar, maar het gaat toch over een wezenlijk onderdeel van de
eucharistie: “Lichaam en Bloed tot vergeving van zonde”. De komst van Jezus in het
hart van het kind is ontmoeting èn vergeving. Er wordt heel vaak (en gemakkelijk)
beweerd dat kinderen op deze leeftijd nog geen zonde doen. Het gemis aan
zondenbesef betekent echter niet dat er ook geen zonde bestaat. Als de mensen
zonder zonden waren, hoefden ze maar één keer ter communie. De herhaling is juist
nodig, omdat alle mensen -groot en klein- zondaars zijn. De ervaring leert, dat
kinderen van 7 jaar in dat opzicht hele gewone mensen zijn, en dat ze ook goed
begrijpen wat de essentie van deze les is. De kerk zal trouwens nooit over zonde
spreken zonder in één adem de barmhartigheid te noemen. Als kinderen
zondenbesef opbouwen, betekent dat niet dat ze een schuldcomplex wordt
aangepraat. Zondenbesef hangt steeds samen met verlossingsbesef, en dat is een
blije, eerlijke ervaring.
Deze les loopt dan ook uit op het vragen van vergeving in een gebed. Men kan een
soort boeteviering houden, maar ook kan men de kinderen in de gelegenheid stellen
het sacrament van Boete en Verzoening (biecht) te ontvangen. De kerk beveelt dat
sacrament bijzonder aan als voorbereiding op de Eerste Communie. Overigens is de
kinderbiecht geen verplichting. Dat is terecht, want juist dit sacrament is altijd bij
uitstek een persoonlijke keuze. Maar de kerk keurt scherp de opvattingen af, die
beweren dat dit nooit nodig is, of zogenaamd onjuist zou zijn in de ontwikkeling van
het kind. De kerk handhaaft onverkort de aanmoediging om het wel te doen. (vgl. de
bijlage van DCG 1971, nrs. 1-5)
Deze les maakt door het pakkende verhaal duidelijk, wat zonde en boete is.
Een aansprekende vorm om de vergeving vorm te geven, kan iedere parochie zelf
zoeken. Er zijn veel verschillende mogelijkheden voor een goede en ontspannen
viering. Men kan bijvoorbeeld een afbeelding van ‘de Verloren Zoon’ opstellen, de
kinderen bij de priester hun belijdenis laten doen, onder vrolijke zang of muziek. Een
passende penitentie kan zijn, om een lichtje te laten aansteken bij de afbeelding van
de Verloren Zoon. Ook kan men briefjes verbranden, of steentjes knippen, en daar
de zonden opschrijven. Het gebruik van vuur geeft de mogelijkheid om in te spelen
op de katholieke theologie, dat na Gods vergeving de zonde echt wèg is. Anderzijds
kunnen sommige kinderen en ouders het verbranden van briefjes ‘eng’ vinden. Laat
men vooral prudent omgaan met de (nog) beladen kwestie van de ‘kinderbiecht’.
Verzet tegen de biecht kan de hele catechese kapot maken, en dan is het misschien
beter om een niet-sacramentele viering te houden. Het kan in veel gevallen van
wijsheid getuigen de ouders goed te informeren, of zelfs met hen te overleggen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D
Les 13: De Eerste Communie
DOELSTELLING: Het kind leert dat Jezus in de Hostie aanwezig is, en gaat verlangen
naar de ontmoeting met Jezus in de Eerste Communie.
TOELICHTING LESSTOF:
Het is de theologie van de kerk, dat Jezus niet alleen bij ons is in het vieren en het
ritueel, maar dat Hij juist ook in de Hostie aanwezig is. Het oude begrip
‘transsubstantiatie’ spreekt de moderne mensen minder aan, omdat we het woord
‘substantie’ te materieel zijn gaan verstaan. Hoe we het ook willen verklaren; brood
en wijn worden Lichaam en Bloed van Jezus.
Op die realiteit legt het verhaal van de broodvermenigvuldiging (met de toelichting uit
de broodrede van het Johannesevangelie) de nadruk. De tekst geeft enkele zeer
geactualiseerde bewerkingen van de Johannestekst (‘mensen-eten’). Daarbij wordt
ingespeeld op de vragen die kinderen zich onherroepelijk stellen als ze denken aan
‘eten’ en ‘de persoon van Jezus’. (“zijn we kannibalen” of “doet het Jezus pijn als je
op de Hostie kauwt?”) Ga er ook op in als daar vragen over komen!
Het woord ‘consecratie’ moet echt worden aangeleerd, met de juiste betekenis. Het
woord en zijn betekenis worden vanaf deze les voortdurend herhaald, zodat de
kinderen het goed kunnen onthouden. De invulopdrachten 3 en 4 bij de
verwerkingsopdrachten toetsen nog eens bijzonder de fundamentele kennis over de
eucharistie.
De verwerkingsopdracht wil bij de kinderen een sterk verlangen wekken naar de
viering - de ontmoeting met Jezus die bij ze blijft...
Het welslagen van de collage is afhankelijk van de grootte van de groep. Men kan
gemakkelijk kopieën maken van tekeningen uit dit werkboek (ten behoeve van deze
collage is dat natuurlijk toegestaan), en die laten uitknippen en kleuren. Het is ook
leuk om de namen er bij te zetten. De Stichting Sint-Athanasius heeft eventueel tips,
en/of een voorbeeld-collage.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3- “het verschil is, dat de Hostie
Jezus is, en gewoon brood niet”; 4-B
Les 14: Onze kerk: Gods huis
DOELSTELLING: het kind leert wat het kerkgebouw is, en hoe zich daar te gedragen.
TOELICHTING:
Hoewel de kinderen eigenlijk de weg kunnen weten in de kerk (dat suggereert A.),
leert de praktijk dat ze niet zo vaak in de kerk zijn geweest. Maar zelfs als ze
regelmatig in de kerk komen, is er toch veel nieuw. Daarom moet ook de rondleiding
een beetje degelijk worden aangepakt. Een goede uitleg van de belangrijkste
voorwerpen is heel belangrijk, al moet men in een kerk waar veel te zien is,
oppassen niet alles te willen behandelen. Let er ook op, dat niet alleen de ‘leuke’
dingen worden onthouden. Als je bijv. met kinderen naar het orgel gaat, en laat
spelen met alle registers open, dan is die indruk vaak sterker dan de betekenis van
het altaar. Let er ook op, dat kinderen bij de rondleiding echt eerbiedig zijn, en niet
door het gebouw hollen. Ga daarom eerst even samen met ze bidden, of houd een
kort moment van aanbidding met de monstrans. Dan leren ze dat de kerk ‘een huis
van gebed’ is. De inleiding onder A. is niet voor niets, dat bewijst de praktijk...
Les 15: Eucharistie: bidden en luisteren
DOELSTELLING: het kind leert de indeling van het eerste deel van de eucharistie, en
herkent de diverse onderdelen in theorie en praktijk.
TOELICHTING LESSTOF:
Het is natuurlijk heel belangrijk, dat een kind de opbouw van de viering kent, voor het
er aan deelneemt. De opbouw is echter wel enigszins vereenvoudigd. Het gaat er
immers om dat ze de gedeelten herkennen! Daarom is deze les ook over twee
lesuren verspreid.
Het zou goed zijn, om de boekjes van de presentatieviering mee te nemen. Die
viering kennen ze namelijk al! Neem die viering nog eens samen door, dan is de les
al veel minder abstract voor de kinderen. Een video-opname van die viering kan
daarbij ook wonderen doen!
Dit project kiest ervoor, om een viering te maken die zoveel mogelijk aansluit bij de
‘gewone’ zondagsmis (zie boven, op blz. 13). De kerk vraagt van de parochies om
een Eerste-Communieviering niet teveel te laten verschillen van een ‘volwassen’ mis.
Dit mag ook gelden voor de ‘gezinsvieringen’ die in veel parochies bestaan. (zie
daaromtrent: Directorium van de kerkprovincie 1997, NRL, blz.61 en 65-66) Daarom
leren de kinderen gebeden als het “Heer ontferm U”. Denk niet te snel dat kinderen
dat niet begrijpen, en leg het anders goed uit!
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-C; 4-D
Bij deze les hoort een knipblad, ingelijmd achterin
Les 16: Eucharistie: danken en eten
DOELSTELLING: het kind leert de inhoud van het tweede deel van de eucharistie, en
leert de inhoud van het hele project te herkennen in het Grote Dankgebed.
TOELICHTING LESSTOF:
Voor deze les geldt hetzelfde als voor les 13. Het kan echter praktisch zijn het eerste
deel van deze les in de kerk te houden. Rond het altaar kan de katecheet alles veel
beter visualiseren.
We gebruiken het woord ‘Het grote Dankgebed’, een juiste en begrijpelijke vertaling
voor ‘Eucharistisch Gebed’.
De verwerkingsopdracht om een Eucharistisch Gebed te lezen is een proefwerk voor
kind en katecheet. Het kind kan laten zien dat het de leerstof heeft begrepen; de
katecheet kan zien of hij/zij geslaagd is in haar doelstellingen. Wij raden aan om in
de vieringen een gewoon Eucharistisch Gebed te gebruiken (5 (de Boskapel: “God
onze Vader”) of 2-C) Die aanbeveling is ingegeven door de eerder genoemde keuze
om de Eerste-Communieviering te laten aansluiten bij de gewone zondagsmis.
Bovendien zitten alle onderdelen van de gewone gebeden in het project, zodat ze de
betekenis zouden moeten kunnen vatten.
Het lied op bladzijde 105 is geschikt als openingslied voor de Eerste
Communieviering. Het kan door iedereen worden meegezongen (oud en jong) wat
de band in de gemeenschapsviering kan versterken. Het kan voor die gelegenheid
worden overgenomen uit het project.
HOE WAS
Amen’
DAT OOK ALWEER?
ANTWOORDEN: 1-C; 2-; 3-D; 4-‘Lichaam van Christus -
Les 17: Leven als leerling van Jezus
DOELSTELLING: het kind leert hoe het concreet moet leven vanuit de ontmoeting met
Jezus.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les is bedoeld voor nà de Eerste-Communieviering. De kinderen moeten weten
dat het na de viering niet afgelopen is, niet met de catechese, maar ook niet met hun
christelijk leven.
Heel veel projecten behandelen de thema’s van les 15 al veel eerder. Dat lijkt de
‘Hartstocht-Kindercatechese’ niet juist, omdat je de ethische opdrachten juist doet
vanuit de band met Christus, en die moet je dus eerst ervaren. Het doen van de
Eerste Communie maakt mensen verantwoordelijk voor elkaar, in gemeenschap.
Maar de genade is daarvoor de basis, niet het voorbeeld...
Het spaarpotje is serieus bedoeld, en ook om kinderen ‘vast te houden’ voor een
volgend project: de vervolgcatechese... Men kan de kinderen zich vast laten
aanmelden voor jaar 2 tijdens deze les. Het spaarpotje moet men zelf ontwerpen, of
maken van stukjes karton. Er wordt geen knipblad bij dit project geleverd.
Jaar 2: Bijbel
A. Doelstelling
De algemene doelstelling van dit tweede project is: “Het kind maakt kennis met de
manier waarop God zich openbaart en leert de opgedane godsbeelden een plaats te
geven binnen de relatie met Hem”.
B. Inhoud
Het tweede jaar probeert een inhaalslag te maken. Eigenlijk zouden kinderen het
meeste van wat in dit tweede jaar behandeld wordt, al vòòr de Eerste Communie
gehad moeten hebben. In sommige Eerste-Communieprojecten zit daarom veel
(joodse en bijbelse) geschiedenis. Dat legt een grote druk op de EersteCommuniecatechese. Deze methode kiest er voor dat de kinderen een beknopte
bijbelse inleiding in de Eerste-Communievoorbereiding krijgen, terwijl ze de rest in de
vervolgjaren bijwerken.
De praktijkervaring leert, dat de meeste kinderen zelfs de grote bijbelse verhalen (die
in iedere kinderbijbel staan) nog nooit hebben gehoord. Zo zijn de verhalen van
Babel, de Ark van Noach, Jona en de walvis, David en Goliath, Daniel in de
leeuwenkuil etc. grotendeels onbekend. Sommige van deze verhalen worden
vanwege hun eeuwige wijsheid wèl opgenomen in sprookjesbundels op scholen.
Andere teksten (profeten, wijsheidsboeken, en het theoretisch onderricht van Jezus)
zijn vaak helemaal nieuw voor de kinderen.
De Bijbel is, los van het verhalende aspect, vooral HEILSGESCHIEDENIS. De bijbelse
verhalen hebben weliswaar waarde als losse vertelling, maar staan toch vooral in de
grote traditie van het Joodse volk en het vervolg in het Nieuwe Verbond in Jezus
Christus. Als we spreken over heilsgeschiedenis, dan bedoelen we dat God een lijn
trekt door de eeuwen, waarin Hij consequent zichzelf openbaart als de ‘heil-brenger’
van het mensengeslacht.
De heilsgeschiedenis gaat verder tot in onze tijd. Een katholiek zal de Bijbel nooit los
zien van de traditie en het spreken van de kerk in onze eigen tijd. Het vraagt een
doordachte benadering om Schrift, traditie en leergezag te behandelen als drie
bronnen van geloof, elk met een eigen waarde, en niet eenzijdig te focussen op de
bijbelverhalen. Geheel in strijd met de kerkelijke richtlijnen en de katholieke
geschiedenis lijken veel andere catecheseprojecten te zijn doorgeslagen in bijbelse
zin: veel bijbelverhalen, weinig leer. Als dit een reactie is op de oude katechismus
(veel leer, weinig bijbelverhalen), dan is dit weliswaar begrijpelijk, maar niet minder
eenzijdig.
Het was een vast onderdeel van de (katechumenaats-)catechese in de tijd van de
Kerkvaders, om naast de inwijding in de geheimen van het geloof (Geloofsbelijdenis,
Sacramenten, Geboden en Gebed) ook vooral de heilsgeschiedenis te vertellen.
Deze heilsgeschiedenis werd gelezen in het licht van de (nog jonge) traditie en het
spreken van de kerk in de oecumenische concilies. Wij sluiten ons bij het
presenteren van dit tweede jaar aan bij een eeuwenoude traditie, en worden daarin
gesteund door de kerk die in het Directorium voor de Catechese uitdrukkelijk
aanbeveelt om in deze geest de katechisanten mee te nemen in het grote
heilsverhaal van God met de mensen (zie DCG 1997, nr.129).
De zelfopenbaring van God in de Bijbel sluit aan op het verlangen van het kind om
God te leren kennen. Daarom heet dit project ‘Vader, wie bent U?’ Na de eerste
ontmoeting in de H.Communie is het verlangen gewekt, nu mag het verder gaan,
met God in gesprek.
Na een inleidende les over communicatie door woorden (in het algemeen) wordt
verteld hoe God spreekt tot ons, de indeling van de Bijbel, en in de 10 lessen die
daarop volgen steeds een klein stukje openbaring van Gods wezen, zeg: een
godsbeeld.
Er is gekozen voor de manier waarop ook in de liturgie van de zondagen lezingen
aan elkaar gekoppeld worden: één thema, met daarbij teksten uit het Oude en het
Nieuwe Testament. Op die manier wordt thematisch in iedere les een compleet
stukje van de heilsgeschiedenis verteld, er wordt een lijn getrokken. Daarmee sluit
deze catechese aan bij het heersende verlangen naar bijbelse catechese. Er wordt
echter ook van afgeweken door de keuze voor de thematische koppelingen, en de
verschillende tekstgenres. De meeste catecheseprojecten (en kinderbijbels) kiezen
vrij exclusief voor ‘verhalen’, waarbij iets gebeurt. Deze methode behandelt ook nietverhalende bijbelteksten, zoals gedeelten uit Jezus’ onderricht. Al deze literaire
genres vormen samen de ene openbaring van God, en bouwen samen de visie op
God en de vorming van de relatie met Hem. Op het fundament van die relatie wordt
verder gebouwd in de projecten over gebed, sacramenten, christelijk leven en leven
in de Geest.
Daarnaast moeten ook de ‘grote verhalen’ uit de Bijbel bekend zijn. Deze spannende
verhalen zijn soms niet in te passen in een heilshistorisch perspectief. (Daarom
komen de meeste van die verhalen ook niet in het weekend-leesrooster voor.) Om
die reden zijn deze teksten vaak gekozen als ‘bijbelteksten voor thuis’.
Dit tweede project bestaat uit twee delen:
 Les 1 en 2 zijn een inleiding: De zin van woorden en communicatie en de indeling
van de Bijbel als Gods Woord.
 Les 3 t/m 12 gaan over de manier waarop God zich openbaart, noem het:
godsbeelden.
C. Uitwerking per les
Les 1: Doe je mond maar eens open
DOELSTELLING: Het kind leert, dat mensen met elkaar in contact komen door
woorden, en plaatst dat in zijn eigen leven.
TOELICHTING LEERSTOF
In deze eerste les wordt, uitgaande van de ervaring van een kind, een koppeling
gemaakt tussen het gebruik van taal en woorden, en het hebben van vriendschap en
contact. Aldus wordt de weg vrijgemaakt voor de centrale vraag van dit jaar: “Vader,
wie bent U?” Het antwoord zal het kind begrijpen. Wij kunnen weten wie God is, als
wij woorden gebruiken. Onze woorden zijn het gebed, daarover meer in jaar 3. Gods
woorden zijn de Bijbelteksten. Daaruit kan het kind te weten komen wie God is.
Bij de opdracht is het element ‘kennismaking’ belangrijk. Omdat dit project
‘parochiecatechese’ is, zullen misschien niet alle kinderen elkaar kennen van school.
Het maken van silhouetten is leuk en creatief. Maar laat ze vooral woorden
gebruiken om in de silhouetten iets over zichzelf te kennen. Door de woorden
vertellen ze wie ze zijn aan elkaar, en daardoor krijgen ze reliëf en diepte naar elkaar
toe. Men kan natuurlijk ook andere collages maken waarmee de kinderen iets over
zichzelf vertellen. Praktisch: een silhouet kun je maken door een kind tussen een
lamp en een donkere muur of schoolbord te zetten, en dan de omtrek te tekenen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? Bij deze les zitten geen theorievragen.
Les 2: Heb jij ooit van God gehoord?
DOELSTELLING: Het kind leert dat God tot ons spreekt in de Bijbel, en hoe dit boek is
opgebouwd; het besteedt zorg aan dit boek, waardoor het kan gaan leven binnen de
relatie met God.
TOELICHTING LEERSTOF.
Het kan voor kinderen wat abstract zijn om te zeggen: “God spreekt, dus lees”. Zelfs
een kind kan zich afvragen hoe dat dan kan. Maar ook voor volwassenen is het
moeilijk te begrijpen hoe Gods woord ongeschonden doorklinkt in menselijke taal.
Daarom is blok B heel belangrijk. Het legt uit waarom er zoveel verscheidenheid is in
de Bijbel, en het zegt dat God het zo wil (“God heeft er voor gezorgd dat...”). Het
klassieke woord ‘inspiratie’ is bewust vermeden, omdat je dan de H.Geest erbij moet
betrekken, en dat blijft gereserveerd voor het 5 e jaar. Vòòr het Vormseljaar wordt er
nog niet gesproken over de Geest. Vandaar de reductie tot Gods voorzienige zorg.
De beschrijving van de indeling van de Bijbel is droog, maar kan toch niet
achterwege blijven. Elementaire kennis van genres en structuur is nodig om
adequaat te kunnen lezen. De meeste kinderbijbels laten dit achterwege. Dat is
jammer, omdat kinderen in de liturgie geconfronteerd worden met aankondigingen
van boeken door lectoren, en versnummers in tekstboekjes.
De geadviseerde kinderbijbel (“Bijbelse verhalen voor jonge kinderen” (D.A.CramerSchaap en Alie Evers) uitgeverij Ploegsma, is gebaseerd op afweging en
vergelijking. Voor ons kwam deze als beste uit de bus. Het is raadzaam om deze
kinderbijbel aan te schaffen en te gebruiken voor het opzoeken van teksten, en het
lezen thuis. De vertaling in de projecten is in verband met auteursrechten een eigen
bewerking van de Stichting Sint-Athanasius. Bovendien komen sommige teksten in
geen enkele kinderbijbel voor.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-C; 3-B; 4-A
Les 3: Vraag niet altijd waarom...
DOELSTELLING: Het kind leert, dat God de mens in de hele Bijbel oproept in Hem te
geloven, en ziet in dat geloven in zijn eigen leven al een plaats heeft waarop het
bijbels geloof voortbouwt.
TOELICHTING LESSTOF.
Voordat het kind enig godsbeeld kan verwerken, zal het moeten inzien dat elke
relatie met God staat of valt met de vraag: ‘Geloof ik het of niet’. Gods vriendschap is
altijd anders dan menselijke vriendschap. In les 11 van de EersteCommunievoorbereiding is de aanzet al gegeven: zonder geloof is de H.Communie
voor de ontvanger zinloos. Zo is het praten over God eveneens zinloos, als je niet in
Hem gelooft.
In het O.T. is Abraham het prototype van de ‘gelovige’. Als geen ander moest hij
vertrouwen, zonder te weten waar hij zou uitkomen. Mozes en de profeten hadden al
het getuigenis van Abraham en zijn nageslacht, en zagen al een stuk van de belofte
werkelijkheid worden. De persoon van Abraham staat voor een ‘naakt’ geloof, dat
nog niets zeker weet. (Vgl.Hebr.11)
In het N.T. is de geloofshouding de basis voor alle genezingen. (zie jaar 1, les 11;
jaar 2, les 8C) Omdat de verhalen over geloof in relatie tot genezing nog elders
worden behandeld, is hier gekozen voor een stuk onderricht, in een parabel. Hopelijk
kunnen de kinderen de wonderen later plaatsen binnen Jezus’ leer.
De 1e opdracht poogt geloof als grondhouding voor de mens te koppelen aan het
geloof van de Bijbel. Daarom wordt er gevraagd naar 3 stukken ervaring. Hopelijk
lukt dat, omdat veel mensen van nature open zijn, en vertrouwen op van alles en nog
wat, zonder daar bij stil te staan. Het vraagt van kinderen een zekere reflectie om dit
te begrijpen.
De 2e opdracht wil (speels) enkele bijbelse namen herhalen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-D; 3-C; 4-D
Les 4: Hoe is uw naam?
DOELSTELLING: Het kind leert, dat God zich laat kennen door concrete namen, en
gaat zien dat die namen een rol spelen in het spreken met God.
TOELICHTING LESSTOF:
In A en B leert het kind de klassieke naam van God in het O.T. Eerst leert het de
openbaring van de naam Jahwe, en in B ook dat die naam bescherming biedt.
Daarmee is de naam van God niet zomaar iets.
Er is de keuze gemaakt, om het tetragram JHWH weer te geven met ‘Jahwe’.
Iedereen moet zich echter realiseren dat de Joden aan het uitspreken van de
Godsnaam aanstoot nemen. Zij mogen de naam niet voluit noemen. Ga dat echter
maar niet aan kinderen uitleggen!
De nieuwe Willibrordvertaling vertaalt JHWH, in de lijn van de traditie met ‘Heer’. Dat
heeft er ook mee te maken dat de kerkvaders in het O.T. overal Christus lazen. Wij
gebruiken het woord ‘Heer’ zowel voor God als voor Jezus. Deze methode leert de
kinderen (om het eenvoudig te houden) voorlopig dat de naam ‘Heer’ gebruikt wordt
voor Jezus. (zie jaar 1, les 15) Het is voor kinderen waarschijnlijk te verwarrend om
JHWH ook te vertalen met ‘Heer’. Maar vooral wil de catechese (in de lijn van de
heilsgeschiedenis) God presenteren als een nabije God. Daarin is het ongepast om
zijn naam dan niet te mogen noemen, die per slot van rekening wel zo is
geopenbaard.
Het hernemen van het Onze Vader is bewust: kinderen moeten voelen dat het
bidden van het Onze Vader een affectief gebed is, met een tedere naam als
aanspreektitel. Zo wordt de betekenis van het gebed verdiept.
Bij de opdracht moet de werkgroep zelf zorgen voor rotspapier of iets anders dat
geschikt is om een berg van te maken. Men kan bijv. ook al enkele dagen voor de
les van papierpulp en fijn kippengaas bergjes maken, zoveel er nodig zijn, ze laten
drogen, en die uitdelen. Het werkblad wordt bij dit project geleverd. Als het klaar is,
mag het naar huis worden meegenomen.
Het is goed om de kinderen aan te raden, thuis een ‘gebedshoekje’ te maken in hun
kamer. Daar kan dan bij gebeden worden, en alles wat in de loop van een paar jaar
catechese is gemaakt een plaats krijgen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-A (niet B!); 4-D
Bij deze les hoort werkblad, achterin ingelijmd: “We maken een berg Sinaï”.
Les 5: Waar brengt U ons naar toe?
DOELSTELLING: Het kind leert dat God de mens belooft gelukkig te maken, en wordt
zich bewust van zijn eigen weg daarheen.
TOELICHTING LESSTOF:
Voor iedereen is het doel van het leven een belangrijke vraag. ‘Waartoe zijn wij op
aarde’ was vanouds de eerste vraag van de katechismus.
In het O.T. is de uittocht naar het beloofde land daarvan het beeld. De naam van
God is de garantie dat God ook zal helpen om er te komen. De teksten onder A en B
getuigen daarvan. De Doortocht door de Rietzee kwam in jaar 1 (les 5) al voor, als
beeld van Gods trouw. Nu komt het terug in het kader van de bestemming van de
mens. Het voert wat ver voor de kinderen, maar we mogen beseffen dat de
Doortocht voorafbeelding is van Pasen, en dat Pasen de sleutel is van de hemel.
Daarom wordt de Doortocht hier verdiept en aangevuld met het beloofde land. De
zaligsprekingen zijn het evangelisch onderricht over de hemel als land van belofte.
De opdracht poogt kinderen warm te maken voor een leven dat gericht is op het
eeuwig geluk. In les 9 van jaar 4 wordt dit onderwerp hernomen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-D; 4-Christus
Les 6: Kom bij ons wonen
DOELSTELLING: Het kind leert dat God zo dichtbij ons wil zijn, dat Hij mens is
geworden, en het ziet de diepere betekenis van Kerstmis.
TOELICHTING LESSTOF:
Les 6 van jaar 1 loopt parallel met les 6 van jaar 2. Maar dit jaar wordt e.e.a.
verdiept. In jaar 1 leerden de kinderen dat Jezus werd beloofd en geboren, als
Redder. Dit jaar staat de aankondiging en geboorte van Jezus in het teken van Gods
nabijheid. De tempel is de voorafbeelding van die ‘inwoning’. De nieuwe tempel is
Jezus zelf. Het evangelie van de tempelreiniging (Joh.2) is daarvan de openbaring,
maar vanwege het spektakel van de ontruiming zal voor
kinderen de diepe boodschap niet goed overkomen.
Daarom is gekozen voor de eenvoud van het
kerstverhaal, maar als ‘in-carnatie’ van de God die
dichtbij ons wil zijn.
De voorafbeelding van de tempel wordt verbeeld in de
puzzel, die als ‘schat’ heeft: “God komt bij ons wonen in
Jezus Christus”. De kerstpuzzel is ingespannen
knutselen, maar wil de kinderen nog even laten
nadenken over het grote geheim wat daar in Bethlehem
is gebeurd. De volledige figuur van de puzzel staat
hiernaast afgedrukt.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-A; 2-C; 3-D;
4-B (D = op zich ook juist, maar dat staat niet in de tekst!)
Bij deze les hoort een werkblad met daarop de puzzelstukken, ingelijmd achterin.
Les 7: Eerlijk gezegd...
DOELSTELLING: Het kind leert dat God eerlijk is, en gaat begrijpen dat het als mens zo
eerlijk moet zijn als God.
TOELICHTING LESSTOF:
Hier wordt een belangrijk element van openbaring gegeven: God is eerlijk. Het
corrigeert een bepaald godsbeeld, dat opstandige mensen soms uitdragen, als zou
God juist niet eerlijk zijn. Bovendien is de eerlijkheid basis van vertrouwen, en zonder
vertrouwen is er geen geloof. De betrouwbaarheid van God is in les 4 t/m 6 al
uitdrukkelijk bewezen: Hij doet wat Hij belooft. In deze les wordt eerlijkheid als
antwoord van de mens verwacht. Het is een opdracht. De profeten en Jezus roepen
de mensen op om eerlijk te zijn, zodat God bij hen kan komen, en aan een open
deur aanklopt...
De 1e opdracht haakt daarop in.
De 2e opdracht is op zich herkenbaar, maar voor sommige kinderen wellicht nog wat
moeilijk. Oplossing: zee-ogen-tuin-oor-neus-mouw-cent-langst. Woord: Amos.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-C; 4-D
Les 8: Heer, help mij!
DOELSTELLING: Het kind leert dat God zijn vrienden beschermt, en wil dat vertrouwen
uitdragen aan mensen in nood.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les loopt mooi parallel aan les 8 van jaar 1. Ook nu worden de kinderen dieper
binnengeleid in het geheim van Jezus’ wonderen. In jaar 1 was Jezus’ wondermacht
een teken van zijn redding. Nu wordt het meer een teken van vriendschap en
nabijheid, meer ingebed in de relatie met God. Daarvan spreekt ook de profetie van
Jesaja.
Job is een klassiek voorbeeld. Genezingswonderen in het evangelie zijn er genoeg.
Het wonder uit deze les zet de kracht van God in scherp contrast met het vertrouwen
op menselijke middelen. Het geloof, en het vertrouwen dat gevraagd wordt, mag
sterk worden benadrukt, in relatie met les 3.
Het kan mooi zijn om de tekeningen naar de zieken te brengen met mensen van een
ziekencomité. Dat brengt oud en jong bij elkaar, en het geeft het ziekencomité de
kans om bezig te zijn met haar roeping: in naam van de Heer naar de zieken gaan.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D; 4-B
Les 9: Blijf bij Mij...
DOELSTELLING: Het kind leert dat Jezus door de wonderen mensen uitnodigt zijn
vrienden te worden, en laat zich uitnodigen om ook persoonlijk bij Hem te willen
blijven.
TOELICHTING LESSTOF:
Les 9 behandelt drie teksten uit het N.T. Vanwege de persoonlijke uitnodiging door
Jezus kun je daarbij geen teksten gebruiken uit het O.T. De verhalen spreken voor
zich. Laat het wonder vooral ‘wonder’ blijven. (zie ook de toelichting bij jaar 1, les 8)
Leg de nadruk op de betekenis die verder reikt dan geloof alleen: echt geroepen
worden om bij Jezus te blijven.
De opdracht met de knipplaat is leuk, maar ook serieus. De boot heeft namelijk de
‘twee kanten van de medaille’ als het gaat om navolging. Als je er aan de ene kant
tegenaan kijkt, zie je de uitnodiging (lesblok A). Als je er van de andere kant
tegenaan kijkt zie je de bemoediging als het tegenzit. (lesblok C). Het is daarmee
een beeld van ieder christelijk leven: soms is het fijn, soms is het taai.
Let op dat de Jezusfiguur goed in de boot wordt geplakt: De tekst “Blijf bij Mij” is
zichtbaar aan de kant waar “De Mensenvissers” staat; de tekst “Wees niet bang” aan
de kant waar “Wind en Water” staat. Het vouwen van het bootje is volgens het
aangegeven patroon niet moeilijk. Toch blijken kinderen en begeleiders niet altijd
meer te weten hoe je van een A4-tje hoedjes en bootjes kunt vouwen. Als je twijfelt,
vraag dan vooraf raad bij ‘ervaren’ knutselaars.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-D; 3-D; 4-A. (D lijkt waar, maar dat
is het niet: de leerlingen maakten Hem immers wakker)
Bij deze les hoort een knipplaat “Met Jezus in de boot”, ingelijmd achterin.
Les 10: Vergeef ons onze schuld
DOELSTELLING: Het kind leert de zonde te zien in het licht van Gods barmhartigheid,
en weet de vergeving te plaatsen en te vieren in zijn eigen leven.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les is cruciaal voor het juist omgaan met zonde en schuld. In de EersteCommunievoorbereiding is zonde en verlossing heel expliciet behandeld. (les 12) De
‘Hartstocht-Kindercatechese’ heeft er voor gekozen om de zonde niet te omzeilen:
het is immers de enige reden waarom er ook een Verlosser moest komen. Om de
kinderen geen angst bij te brengen, moet steeds ruim baan gegeven worden aan de
barmhartigheid. Zo zal ook in jaar 4 (les 11) waar de zonde wordt behandeld in het
licht van moraal en ethiek, ook sterk de vreugde van de vergeving worden benadrukt.
Daarom kiest deze les er voor om kinderen bij te brengen dat God ons al vriend kiest
ondanks de zonde. We hoeven onze schuld niet te ontkennen, maar we hoeven er
ook niet wakker van te liggen. Het ‘ondanks’ is de barmhartigheid. De teksten van de
overspelige vrouw, Zacheüs en de Verloren Zoon (nogmaals) wijzen alle drie in die
richting.
Een goedlopend kringgesprek over zonde en vergeving is een goede toetssteen om
ook eventuele angsten of misverstanden uit de weg te ruimen. Geef vooral niet de
gelegenheid om de heersende opvatting te laten klinken, als zouden “kinderen geen
zonde kunnen doen”. Dan gaat men nl. niet alleen voorbij aan een realiteit, maar ook
heeft het woord ‘barmhartigheid’ dan geen inhoud meer.
De opdracht op bladzijde 79 is in feite de aanzet voor een viering. Het element
‘elkaar vergeven’ hebben de kinderen gehad in les 17 van het EersteCommunieproject. Men kan de elementen die het project aandraagt ook goed
uitbreiden met andere zinvolle overwegingen of symboliek. Het is misschien goed om
het werken met het symbool van de vergevende en biddende handen er in te
houden.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-D; 2-A; 3-B; 4-B
Les 11: Vrienden voor het leven
DOELSTELLING: Het kind leert dat christelijke vriendschap geworteld is in liefde voor
iedereen, en wordt opgewekt om de liefde van Jezus na te volgen in zijn leven.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les gaat dus over liefde. Het is echter heel belangrijk om die liefde te lezen in
het kader van A: “Zoals ik jullie heb liefgehad”. Liefde is altijd liefde naar het beeld
van Jezus. Jezus was niet alleen maar goed, Hij gaf alles, zijn leven. De barmhartige
Samaritaan is het beeld van Jezus’ liefde voor ons. Wij moeten helder zien dat deze
veelgebruikte tekst van Jezus niet in de eerste plaats gaat over ons, maar iets
openbaart van Jezus: zo is Jezus voor ons. Het is geen ethiek, maar theofanie!
Maak daarom de uitleg vooral niet te menselijk. De essentie is navolging van Jezus’
liefde voor ons. Het is dus geen verhaal dat ons wil leren dat wij Samaritanen zijn!
Wij zijn eerder de man die in handen van rovers was gevallen. Pas als wij navolgers
zijn van Jezus, kunnen wij Samaritanen worden, als we dan maar voor ogen hebben
dat Jezus’ liefde zijn leven geeft voor de vrienden. Naastenliefde is dus geen liefde
voor de naasten, maar liefde van een naaste... De opdracht is naastenliefde: word
een naaste voor de andere mens.
Dat zulke liefde geen voorkeuren heeft, leren de teksten van C. Een nuttige
toelichting voor kinderen die voortdurend onder de druk staan van vriendenclubjes.
Het is niet verkeerd dat ze leren dat deze clubjes open moeten zijn voor iedereen,
willen ze christelijk zijn.
Het toneelstukje over de barmhartige Samaritaan is altijd heel leuk, en veel
beproefd. Met enkele eenvoudige attributen en kledingstukken is het een zeer
ontspannen verwerking van een moeilijk thema. Let wel op, dat met name de
jongens niet teveel geweld gebruiken als ze ‘rover’ willen spelen, en laat niet
gebeuren dat de kinderen die wat aan de zijlijn staan tot ezel worden
gebombardeerd. Juist ook in een goed sociaal spel komt al iets naar voren van een
liefdevolle omgang met elkaar.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-B; 3-B; 4-C
De antwoorden op de vragen vertellen precies of de tekst goed is begrepen, want als
men naastenliefde te ‘vlak’ interpreteert zal men als antwoorden geven: 1-D; 2-A; 3A; 4-D. Dat is dus fout...
Les 12: Wat heb je gedaan?
DOELSTELLING: Het kind leert dat er een oordeel bestaat, waarbij goede en slechte
daden worden gewogen, en gaat streven naar goede daden, beloning en geluk.
TOELICHTING LESSTOF:
In jaar 4 wordt dieper ingegaan op vrijheid, verantwoordelijkheid en oordeel. De tekst
van de oordeelsdag met de schapen, de bokken en de werken van barmhartigheid
wordt behandeld in jaar 5 (les 5) als het oordeel in de geloofsbelijdenis wordt
uitgelegd. De meeste elementen komen dus terug. In les 17 van jaar 1 is er al
aangestipt dat je niet zomaar kunt doen wat je wilt, toen werd ingegaan op de plicht
om de medemens te vergeven.
Deze les gaat dus over verantwoordelijkheid ten opzichte van God. Het zijn 3
sprekende teksten uit de leer van Jezus. Merk op dat Mt.25 hierop patent heeft. De
vergelijking met de bruidsmeisjes, de talenten, en het oordeel dat later wordt
behandeld, zijn achtereenvolgens de verzen 1-13; 14-30 en 31-46 van dat ene
hoofdstuk! Dit project eindigt in een serieuze aansporing om er werk van te maken.
Met name de parabel van de talenten is een cruciale tekst om het christelijk leven te
verstaan. De uitleg is adequaat, maar kan evt. verdiept worden naar de gaven en
kwaliteiten die iedereen heeft gekregen. De opdracht poogt daartoe bij te dragen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-D; 3-B; 4-A
Jaar 3: Godsontmoeting
A. Doelstelling
De algemene doelstelling van dit derde project is: “Het kind maakt kennis met de
manieren waarop God zich ontmoeten laat en probeert dit in zijn eigen leven een
plaats te geven”.
B. Inhoud
Het derde jaar is een jaar met drie elementen, die te maken hebben met de
ontmoeting van God en mens.
Het is belangrijk, om, na een catechesejaar waarin het kind God heeft leren kennen
door zijn woord, de relatie met God (nog meer) wederzijds te maken. Het antwoord
van de mens is geloof en gebed, maar dat is méér dan een weerwoord. Het gaat in
een relatie waarbij het woord ‘liefde’ valt, altijd om wederzijds contact, een relatie.
Dit jaar begint dan ook met een les waarin op een herkenbare en kinderlijke manier
wordt gesproken over het verlangen van een kind om iemand te ontmoeten waar hij
op gesteld is. Vanuit die ervaring verder geleid willen we het verlangen stimuleren,
om ook God te ontmoeten.
Het is natuurlijk duidelijk, dat de ontmoetingen in jaar 3 altijd ontmoetingen in geloof
zijn. Het beeld van ‘God een hand geven’ is maar een beeld... dat nooit letterlijk
zichtbaar wordt.
Het derde project bestaat uit vier delen:
 Les 1 is een inleiding: De zin van ontmoeting tussen mensen, en het verlangen
naar een echte band.
 Les 2 t/m 5 gaan over het gebed, een eerste (persoonlijke) stap in het ontmoeten
van God.
 Les 6 t/m 9 gaan over de sacramenten, een tweede (kerkelijke) stap in het
ontmoeten van God.
 Les 10 t/m 12 gaan over het bespeuren van Gods aanwezigheid in het gewone
leven, een derde (algemene) stap in het ontmoeten van God.
Er is bewust voor gekozen om de algemene ontmoeting op het einde te zetten, en
daar niet mee te beginnen. Het leven binnen de schepping, de
mensengemeenschap, en alles wat je doet, is altijd gekleurd door het persoonlijk en
kerkelijk engagement. Het alledaagse leven is ook volgens de Katechismus van de
Katholieke Kerk een eerste vindplaats om God te kennen en in Hem te geloven.
Hem ontmoeten is echter iets anders. We ontmoeten Hem daar pas echt, als hart en
verstand verlicht zijn door andere ervaringen met Hem. We gaan vanuit gebed en
sacramenten met nieuwe ogen naar alles kijken. Alleen door zo te denken, kunnen
we het element ‘roeping’ ook haar plaats geven in het alledaagse leven (les 12), en
niet als een hoogverheven, zwevend bestaan. Vandaar deze volgorde.
Het gebed is een eerste, persoonlijk antwoord op Gods zelfopenbaring. Het is een
uitwerking van wat het kind al in het Eerste-Communieproject heeft geleerd.
De Sacramenten zijn een typisch kerkelijke weg van godsontmoeting. Het woord
‘sacrament’ is nog niet genoemd en uitgelegd in de Eerste-Communievoorbereiding.
Dat kan ook niet, tenzij je volledig uitlegt wat in dit jaar in les 6 behandeld wordt.
Omdat het sacrament zo’n sterk kerkelijk element in zich draagt wordt hier ook de
kerk als gemeenschap verder verdiept (vgl. Jaar 1, les 10C), zij het nog summier.
Het onderricht over de kerk is in de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ verspreid over vele
plaatsen, zoals ook andere elementen uit de geloofsbelijdenis. Dat heeft vooral te
maken met het ingewikkelde beeld dat de kerk van zichzelf schetst. De leiding en
bescherming door de H.Geest kan pas goed in het Vormselproject worden
behandeld, en de koppeling aan Maria als beeld van de kerk is voor de kinderen in
deze leeftijd (wellicht) nog te moeilijk. Daarom is de leer over de kerk beperkt tot een
korte uiteenzetting over de kerk als Volk Gods met daarin de ambten en de
sacramenten (Les 6). De rest komt in jaar 5, les 5 en 6.
C. Uitwerking per les
Les 1: Geef mij je hand
DOELSTELLING: Het kind leert dat mensen degenen van wie ze houden willen
ontmoeten, en laat het verlangen naar een ontmoeting met God opkomen bij
zichzelf.
TOELICHTING LEERSTOF
In deze eerste les wordt, uitgaande van de zeer herkenbare ervaring van een kind
(het ‘fan-zijn’), geleerd wat het fijne is van een ontmoeting met degene op wie je
gesteld bent. Het voorbeeld van het jongetje en de voetballer heeft een sterke lading:
een fijne spanning, een verlangen.
Dat verlangen wordt overgezet op God. Hoewel het om hele andere grootheden
gaat, hopen we dat er herkenning optreedt bij het kind. De opdracht ‘Gods fanclub’
kan toetsen of kinderen inderdaad warm lopen voor God. Het zal ook mede van die
hartstocht afhangen in hoeverre de catechese als geheel slaagt, of dat er na verloop
van tijd toch desinteresse zal optreden. Het leuke (bewerkte) liedje van Toon
Hermans kan daarbij iets helpen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? 1-C; 2-B; 3-D; 4-A
Les 2: Vader, mag ik met U praten?
DOELSTELLING: Het kind leert dat, als God tot ons spreekt in de Bijbel, wij antwoord
mogen geven in gebed, waardoor er ook een vonk voor ieder persoonlijk kan
overspringen.
TOELICHTING LEERSTOF.
Deze les is bedoeld om de bijbelverhalen voor een kind te laten leven. Het gaat over
ons! Dat het heel moeilijk is om je echt in te leven in een tekst, behoeft geen betoog,
hoewel kinderen daar vaak opener voor staan dan volwassenen. Hun fantasie is
immers minder beperkt door rationele twijfels.
Ook bij het bidden van het Onze Vader is het belangrijk dat het kind zich inleeft.
Vandaar dat het op deze plaats wordt uitgelegd, zin voor zin. Dat is bij een eerdere
behandeling in jaar 1 (les 7) en jaar 2 (les 4) nog niet gebeurd.
De opdracht op blz.12 is een klassieke oefening in ‘bidden met de Bijbel’. Het is een
bewerking van de bijbelse meditatiemethode die door Ignatius van Loyola is
verspreid, en die zo bruikbaar is vanwege de toetsbaarheid. Het knipt teksten, en
maakt de structuur helder: Personen-woorden-daden. Vervolgens confronteert het
de eigen gevoelens met die zelf-gevonden structuur. Als het goed wordt toegepast is
deze opdracht zeer effectief.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D; 4-c.
Les 3: Vader, ik wil U aanbidden en danken
DOELSTELLING: Het kind leert, dat bidden méér is dan vragen, en wil de band met
God ook beleven in gebeden vol eerbied en dank.
TOELICHTING LESSTOF.
De leerblokken van deze les zijn erg kort. Er kan bij de uitleg van de eerbied nogal
veel herkenbaar worden voorgedaan, of met concrete voorbeelden worden
verluchtigd. De verwerking is dan ook iets langer, met het Gloria-lied.
Het is heel belangrijk dat kinderen leren niet alleen maar te bidden als ze iets nodig
hebben. De eerste plicht voor gelovige mensen is -in alle grote godsdiensten- om
God eer te brengen. Als wij moslims zien bidden, dan begrijpen wij heel goed wat
daarmee wordt bedoeld. Afhankelijk van de situatie, kan men de moslims ook als
voorbeeld aanhalen. Omdat de projecten ook buiten de steden worden gebruikt, zijn
zij niet genoemd in de tekst. Maar juist in de steden hebben de meeste kinderen
moslims in de klas, of is er op school over gepraat. Dan kan daarop worden
ingegaan. Het geeft namelijk voor het kind een herkenbaar beeld van eenvoudige
eredienst: neerknielen, buigen en zeggen hoe groot God is.
Aanbidding is voor christenen natuurlijk veel dieper. In het Eerste-Communieproject
is in les 14 al een kort moment van aanbidding met de monstrans ingebouwd. Het
gebed wat daar is afgedrukt is een eenvoudig aanbiddingsgebed, zonder dat het
woord ‘aanbidding’ daar is genoemd. Men kan daarop inhaken. Voor ons is
aanbidding: God de eer brengen die Hem toekomt, door woord en daad uitspreken
dat Hij onze enige Koning is, en ons hart aan Hem toevertrouwen. Aanbidding gaat
vooraf aan alle andere gebeden.
Dankgebed is heel inzichtelijk te maken. Je zou kinderen als extra opdracht een
‘dank-U-wel’ kaartje naar God kunnen laten schrijven, en dat bij het altaar in de kerk
neer laten leggen. Misschien is daarvoor nog tijd over in deze les. Men zou dan het
lied ‘Eer aan God’ ook daar kunnen zingen...
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-A; 2-C; 3-B; 4-B
Les 4: Vader, mag ik vragen?
DOELSTELLING: Het kind leert, dat God luistert als wij Hem iets vragen, maar het leert
omgaan met de ervaring dat je niet altijd precies krijgt wat je wilt.
TOELICHTING LESSTOF:
Na de les over aanbidding en dank is het kind rijp om te leren vragen: het
smeekgebed. Maar vragen moet je wel leren! Want de verhalen in de tekst laten
zien, dat God weliswaar altijd luistert, altijd het goede met de vrager voorheeft, maar
niet altijd precies geeft wat er wordt gevraagd. God is geen Sinterklaas! Omdat juist
die ervaring veel mensen frustreert in het bidden, moet deze les worden verwerkt
met een kringgesprekje. Sommige kinderen zullen al eens heel vrijmoedig de gekste
dingen aan God hebben gevraagd, en misschien al teleurgesteld zijn dat het niet is
uitgekomen. Daar moet over worden gepraat alvorens het kind kan gaan denken: “O,
het helpt toch niet...”
Vanouds werden deze onderwerpen behandeld met een beroep op Gods
voorzienigheid. Dat woord wordt niet gebruikt, omdat kinderen er het onjuiste
godsbeeld aan zou kunnen overhouden, als zou God ons ook voorbestemmen. Het
woord ‘voorzien’ is nl. een lastig woord. ‘Voorzien’ is op zich: een soort toekomstblik.
‘Voorzien-in’ is: geven wat nodig is. God voorziet (in) alles, maar laat mensen vrij.
Zoiets kun je in deze les niet inpassen, dus ook het woord ‘voorzienigheid’ niet. Het
is dan ook beter, om de kinderen te leren God te vertrouwen, al snappen wij niet
alles. Vertrouwen en overgave is een beter hulpmiddel bij het smeekgebed dan een
schijnbaar begrijpen van “een almachtige God die wikt en weegt over onze hoofden
heen”, nog los van het feit dat zo’n gedachte veel te simplistisch is. Het kan afhankelijk van de gezinssituatie- heel goed zijn om de parallel te trekken met de
eigen vader en moeder. Ieder kind kan de liefde van vader en moeder herkennen,
terwijl het ook weet dat vader en moeder soms om onbegrijpelijke reden ‘nee’
verkopen...
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-A; 2-D; 3-D
Les 5: Moeder, mag ik vragen?
DOELSTELLING: Het kind leert dat God ook naar mensen luistert als ze bidden tot
Maria of een heilige, en het leert zo met God om te gaan.
TOELICHTING LESSTOF:
Bidden tot Maria lijkt voor veel mensen heel gemakkelijk. Maar we mogen best
helder inzien dat daarbij veel verkeerde voorstellingen worden gemaakt. Maria en de
andere heiligen worden hier behandeld als voorsprekers bij Jezus en de Vader. Ze
geven niet op eigen kracht, en dat is wat veel mensen toch geloven! Veel volkse
schietgebedjes vragen dat “de H. ... dit en dat geeft”. Zo is het dus niet. De
reformatorische christenen hebben vanouds juist dit soort zaken bestreden, zonder
overigens te kijken wat de kerk zelf daarover leert. De kerk leert dat alle genade door
Christus is bemiddeld. Maria en de heiligen bemiddelen weer bij Christus. “Door
Maria tot Jezus”. Zij is geen ‘(mede)verlosseres’, maar ‘middelares aller genaden’.
Het is ook nodig het Weesgegroet te verdiepen. In jaar 1 is het summier behandeld,
in de bijbelse context. (les 6) Het kan voorkomen, dat kinderen sommige begrippen
niet kennen. Het woord ‘genade’ wordt behandeld in les 11 van jaar 1, maar het blijkt
dat niet alle kinderen dat nog weten.
Het knopen van een rozenkrans is een uitgebreide opdracht, die misschien wat
tijdrovend is. Laat het dan thuis afmaken. Kralen zijn bij iedere kleinhobbywinkel in
overvloed te koop. Kruisjes zijn bij religieuze winkels en in bedevaartsplaatsen te
vinden. Bereid zo’n les dan ook ruim van tevoren voor.
De zgn. ‘Geheimen’ van de rozenkrans worden hier nog niet geleerd. Het staat
natuurlijk iedereen vrij die erbij te leveren. We moeten wel goed bedenken dat
sommige geheimen inhoudelijk nog niet bekend zijn bij de kinderen... (Blijde
geheimen 2, 4, 5; Droevige geheimen 2, 3; Glorievolle geheimen 4, 5) Als men deze
geheimen toch wil behandelen, zal men veel moeten uitleggen, en veel moeten
vertellen over het leven van Maria. Als kinderen erg kerkbetrokken zijn, zou men
deze stap sneller kunnen zetten.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-B; 4-D
Les 6: God ontmoeten in de kerk
DOELSTELLING: Het kind leert hoe het God kan ontmoeten in de kerk en de
sacramenten, en herkent deze ontmoetingen in zijn eigen levensweg.
TOELICHTING LESSTOF:
Aan het begin van het tweede deel van jaar 3 wordt de kerk behandeld. In A wordt
de kerk als gemeenschap uitgelegd. Dat onder aan het organogram op blz.30 de
lekengelovigen niet genoemd worden heeft gewoon te maken met de apostolische
opvolging: het is een zendingsschema. Het kerkbeeld is: de kerk zijn alle mensen
samen die gedoopt zijn.
Bij de opsomming van de zeven sacramenten wordt aangegeven dat je het
huwelijkssacrament maar één keer kunt ontvangen. Dit is natuurlijk in principe waar,
zij het dat de kerk toestaat dat weduwen en weduwnaars kunnen hertrouwen. Dit is
echter de uitzondering, en wij hebben er in verband met de gewoonte van
echtscheiding en hertrouwen in onze tijd voor gekozen, om kinderen in deze fase
niet de hele (zeer genuanceerde en juridische) leer inzake huwelijk en ontbinding
van huwelijken uit te leggen. Daar snappen volwassenen soms al weinig van. Het is
evenwel mogelijk, dat er in een groep kinderen iemand is, die mensen kent die zijn
hertrouwd na een overlijden of nietigverklaring. Leg dat dan heel kort uit, maar zorg
dat er geen verwarring gaat ontstaan.
In B worden de sacramenten vergeleken met de palen onder een
hoogspanningsleiding. Een herkenbaar beeld voor kinderen van 9-10 jaar. Het is een
uitleg die gebaseerd is op de menselijke ervaring, en niet op het paasmysterie, zoals
de kerk dat eigenlijk aangeeft. Het lijkt erop, dat de koppeling aan het paasmysterie
als bron op deze plaats te zwaar is. In C en bij de afzonderlijke sacramenten wordt
de band met het paasmysterie wel aangegeven. Het overzicht en de plaats van de
sacramenten op de levensweg is begrijpelijker, en zal daarom (hopelijk) beter
worden onthouden. In C worden dan een aantal min of meer gemeenschappelijke
kenmerken van de sacramenten genoemd.
In de verwerking wordt gevraagd aan de kinderen of zij de sacramenten een plaats
weten te geven op de levensweg. De grote palen zijn de sacramenten die je (bijna)
eenmalig ontvangt; de kleine palen de regelmatige Eucharistie en Boete en
Verzoening. (Wij hebben bewust geen kleine paal voor Boete en Verzoening gezet
voor de Eerste Communie, omdat dat niet overal wordt gedaan, en dat dan de
opdracht onherkenbaar maakt)
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B;
opmerking over hertrouwen); 4-C (het paasmysterie)
2-B; 3-D (zie bovenstaande
Invullen palen: Doop - Eerste Communie/Eucharistie- Eucharistie - Boete en
Verzoening - Vormsel- 3 palen Eucharistie of Boete en Verzoening- Huwelijk of
Wijding - 3 palen Eucharistie of Boete en Verzoening- Ziekenzalving.
Les 7: Sacramenten: jij bent kind van God
DOELSTELLING: Het kind leert wat de betekenis is van Doopsel en Vormsel, en
herkent dat in het kerkelijk leven.
TOELICHTING LESSTOF:
De sacramenten worden in de inleiding opgesomd in drie groepen. Dit is dus een
andere indeling dan in les 6, waar het ging over de mogelijkheid om sacramenten
meermaals te ontvangen.
Deze groepsindeling komt uit de Katechismus van de Katholieke Kerk, zij het dat de
Eucharistie van 1 naar 2 is verschoven. In de Katechismus staat de Eucharistie bij
de initiatie-sacramenten Doopsel en Vormsel. Deze volgorde is voor de kinderen
echter herkenbaarder, vanwege de praktijk van de kindercommunie.
In de behandeling van de sacramenten wordt zo mogelijk in twee blokken gewerkt:
eerst de betekenis van het sacrament op zich, de instelling, het paasmysterie.
Daarna worden de woorden en tekenen uit het ritueel behandeld, met hun betekenis.
Het Doopsel wordt uitgebreid behandeld. Daar is het belangrijk genoeg voor.
Bovendien is er geen aparte voorbereiding op de Doop, die er bij Vormsel en
Eucharistie wel is. In deze les wordt het Vormsel summier behandeld. In jaar 5 komt
het immers nog zo uitgebreid terug...
De mogelijkheid van de initiatie van volwassenen wordt niet genoemd. Dat maakt het
nl. onnodig moeilijk. Als er kinderen zijn die dit hebben meegemaakt en de
begeleider weet dit, of het kind vraagt ernaar, dan kan kort worden uitgelegd wat de
betekenis is van de volwassen keuze voor Christus. Men kan evt. een stukje
voorlezen uit les 9 van jaar 5.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-D; 2-B; 3-D; 4-C.
Les 8: Sacramenten: jij blijft geborgen in Gods hand
DOELSTELLING: Het kind leert hoe de sacramenten van Eucharistie, Boete en
Verzoening, en Ziekenzalving de mensen begeleiden op hun weg door het leven, en
het drukt zijn dankbaarheid daarover uit.
TOELICHTING LESSTOF:
A en B zijn een verdere verdieping van de Eerste-Communievoorbereiding en les 12
uit jaar 1. Als kinderen het eerste jaar van ‘Hartstocht-Kindercatechese’ hebben
gevolgd kan daar naar verwezen worden. Met name het verhaal uit jaar 1 (les 12)
over ‘de steentjes in de beek’ is heel beeldend als het gaat over zonde en
verzoening.
De ziekenzalving zal misschien voor kinderen nog niet herkenbaar zijn, als ze dat
nog nooit hebben meegemaakt. Soms zal er echter een kind zijn dat de bediening
van een familielid heeft meegemaakt. Laat dat kind dan zoveel mogelijk vertellen.
Benadruk wel dat dit sacrament alleen door priesters kan worden toegediend.
De beleving van de Eucharistie wordt hier verder niet gekoppeld aan de aanbidding.
Dat zou deze les nog voller maken...
Opdracht 1 is heel diepzinnig. Het maakt in feite de verwerking van de EersteCommunie af, en koppelt het aan deze les, en het dankgebed in les 4. Het kan
voorkomen dat kinderen zò bidden, dat zo’n gebed als geheim tussen Jezus en
zichzelf wordt beschouwd. Dan moet dat vanzelfsprekend worden gerespecteerd.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-A; 2-C; 3-D; 4-B
Les 9: Sacramenten: Jij wordt door God gezegend
DOELSTELLING: Het kind leert dat mensen op hun levensweg door God gezegend
worden, onder andere met een sacrament, en ze herkennen die zegening in het
leven van iemand die ze kennen.
TOELICHTING LESSTOF:
In de uitleg van Huwelijk en Wijding is deze methode wat beknopter. Deze twee
sacramenten zijn namelijk nog ver weg van het kind, hoewel ze het kunnen
herkennen bij anderen, vooral thuis. Maar de details hoeven ze nog niet te weten,
evenmin als de rituelen.
Bij het wijdingssacrament wordt voorbijgegaan aan de driedeling in het ambt: diaken,
priester, bisschop. Ga aan een kind maar niet proberen uit te leggen dat de
bisschopswijding pas de volheid betekent, want dan snappen ze niets meer van hun
pastoor of diaken. Laten we eerlijk zijn: dat onderscheid kennen de meeste
volwassen katholieken niet eens, terwijl ze wel goed weten dat een bisschop,
priester en diaken ‘gewijd’ zijn.
Bij de zegeningen wordt heel summier iets genoemd. Eigenlijk verdienen deze
‘sacramentalia’ meer aandacht, omdat ze in het (devotionele) leven van mensen een
grotere rol spelen. De Katechismus beperkt zich echter ook tot een klein stukje na de
sacramenten. Bovendien is er nogal wat verschil tussen de diverse zegeningen en
sacramentalia. De wijding van kloosterlingen, altaren en kerken staan veel hoger dan
de zegening van kruisbeelden en rozenkransen. Het is ondoenlijk, en voor kinderen
ook niet interessant om daar in zo’n les op in te gaan.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-C; 4-B
Les 10: God ontmoeten in mensen
DOELSTELLING: Het kind leert dat het God ook kan ontmoeten in medemensen en
herkent dat in zijn leven.
TOELICHTING LESSTOF:
Met deze les begint een derde deel van dit project over godsontmoeting. Lees voor
de reden waarom hiermee wordt afgesloten de inleiding op dit jaar. Ook deze les
heeft geen groot theorieblok, en de inhoud spreekt redelijk voor zichzelf. Het is
duidelijk, dat deze ontmoeting al een ethische houding gaat impliceren: de opdracht
om vriend te zijn voor de ander, om door goede daden onze wereld mee op te
bouwen en te getuigen van Gods liefde. Daarmee maakt het een eerste aanzet voor
het 4e jaar.
De opdracht om een goed bericht te zoeken in de kranten vraagt van de leiding de
scherpzinnigheid om kranten bij elkaar te zoeken of te sparen waarin dat ook te
vinden is. Dagblad ‘de Telegraaf’ is meestal geschikt om opvallende en positieve
berichten te vinden.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-D; 2-B; 3-C; 4-A
Les 11: God ontmoeten in de natuur
DOELSTELLING: Het kind leert dat God zijn sporen in de schepping heeft
achtergelaten, en opent zich voor de schoonheid van de natuur.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les verwerkt op een nieuwe manier les 3 uit jaar 1, waar ook gevraagd werd om
God te danken voor zijn Schepping. Maar nu wordt er een bewuste ethiek aan
gekoppeld: we mogen God herkennen in de natuur, maar moeten dan ook zorgen
voor een verantwoord omgaan met die ontmoetingsplaats. Franciscus is daarbij het
voorbeeld. Probeer hem echter niet als ‘soft’ te laten overkomen, want dan spreekt
hij de kinderen niet aan. Laat ook steeds duidelijk merken dat hij niet van de natuur
hield omwille van de natuur (een soort ecologisch denker) maar omwille van de
Schepper.
De opdracht om naar buiten te gaan kan veel ogen openen. Sommige kinderen
zullen wel gewend zijn aan zo’n moment van reflectie, maar andere kinderen denken
misschien nooit na bij het kleine, en schijnbaar onaanzienlijke. Als de kinderen het
goed oppakken, is zo’n verwerkingsopdracht best uit te bouwen tot een dankgebed,
dat men eventueel ook (bij goed weer) buiten zou kunnen houden, in een soort
‘openlucht-dienstje’.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-C; 4-A
Les 12: God ontmoeten in alles wat je doet
DOELSTELLING: Het kind leert dat God blijft wonen in iedere mens van goede wil, en
dat God mensen uitkiest om Hem te volgen. Het kind gaat zich afvragen of het zelf
nog meer kan doen om God in zich te laten wonen.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les is een serieuze afsluiting van dit derde jaar. God ontmoet de mens. Maar
Hij blijft ook wonen in de mens! De ontmoeting houdt niet op. In de blokken A en B
wordt het kind daar gevoelig voor gemaakt. De sleutel op de deur van het hart is de
liefde. Deze sleutel wordt is een uitdaging om die liefde waar te maken. Daarom
wordt het kind in deze les geconfronteerd met het fenomeen ‘roeping’. Er is bewust
voor gekozen om roeping in een breder kader te plaatsen, en de roeping van alle
mensen om heilig te worden door daden van liefde (zoals ook het 2 e Vaticaans
Concilie leert) in het midden te plaatsen. Omdat roeping nooit los staat van de
religieuze roeping, wordt die bijzondere weg ook kort behandeld. Kinderen mogen in
dit verband best horen dat de weg van de liefde de moeite waard is om je leven voor
in te zetten. Teresia van Lisieux laat zien dat de ware heiligheid er in bestaat, die
liefde in hele eenvoudige dingen te laten spreken. Daar kun je -als zo’n laatste les
daar ruimte voor biedt- met de kinderen als slot nog wat over praten in een klein
kringgesprek.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-A; 4-D
Jaar 4: Christelijk leven
A. Doelstelling
De algemene doelstelling van dit derde project is: “Het kind maakt kennis met de
grenzen waarbinnen het christelijk leven zich afspeelt, en probeert die te beleven in
zijn leven als leerling van Jezus”.
B. Inhoud
Het vierde jaar is misschien een moeilijk jaar. Want de moraal, de wetten en regels
van de kerk zijn voor veel mensen een steen des aanstoots. De individualisering en
de secularisatie hebben zich vertaald in een zeer vrije en autonome moraal, zelfs bij
zeer veel katholieken. Het is voor velen zoals het bekend liedje uit 1996 zingt: “15
miljoen mensen, op dat kleine stukje aarde. Die schrijf je niet de wetten voor, die laat
je in hun waarde”. Dit project zal proberen -ondanks de massieve druk van het
autonome denken- daar van te maken: “15 miljoen mensen, op dat kleine stukje
aarde. Die schrijf je soms toch wetten voor, want dan houden ze hun waarde”.
Hopelijk gaan de kinderen dat inzien, en de ouders over hun schouders.
Deze methode kiest er voor -in de lijn van de algemene inleiding- om zo trouw
mogelijk te blijven aan de weg die de katholieke kerk wijst. Daarbij worden weinig
onderwerpen uit de weg gegaan. Er is tevens voor gekozen om deze weg nuchter en
zonder moralisme te beschrijven. Er wordt veel gemotiveerd op de manier : ”Als je
leerling van Jezus wilt zijn, dan...” Daarbij is er geen ‘moeten’, maar ‘mogen’. De
keuze die men maakt heeft wel invloed op de omgang met Jezus, maar daarin is
eenieder dan vrij. Daarom worden de 10 geboden behandeld als: “eerbied hebben
voor...” Dat sluit God in. Daarmee blijft ook Gods autonomie als wetgever intact. Het
is niet goed om de waarde van de wet af te zwakken als zouden het ’10 wijze
woorden’ zijn. Gods wet is Gods wet.
Bepaalde heikele kwesties worden geïllustreerd met scherpe karikaturen, in beeld en
verhaal. Een goede karikatuur roept genoeg herkenning op om er iets mee te
kunnen doen, en is humoristisch genoeg om je niet te ergeren.
De Wet van God wordt verder uitgebreid met de morele principes die ook de
Katechismus van de Katholieke Kerk behandelt. In dit project staan ze op het eind;
de Katechismus zet ze aan het begin. Kinderen hebben er waarschijnlijk meer aan,
om eerst te zeggen waar ze aan toe zijn, en vervolgens met de geboden in het
achterhoofd aan te geven hoe ze die dan kunnen beleven. Dat is een zachte weg
van belofte, barmhartigheid en liefde...
Het vierde project bestaat uit drie delen:
 Les 1 is een inleiding: De zin van wetten en regels, herkenbaar uit het
maatschappelijk leven.
 Les 2 t/m 8 gaan over de Wet van God, en met name over de 10 geboden.
 Les 9 t/m 12 gaan over de manier waarop men die geboden beleeft als leerling
van Jezus.
C. Uitwerking per les
Les 1: Wetten en regels: leren van anderen
DOELSTELLING: Het kind leert en ervaart dat mensen door wetten en regels groeien
naar een harmonische samenleving, en plaatst in dat kader God als
Schepper/Wetgever.
TOELICHTING LEERSTOF
Deze les trapt open deuren in, behalve voor anarchisten. De ervaring dat het hele
leven in ons land een chaos zou worden zonder wetten en regels zijn voor het
kleinste kind al inzichtelijk. Dat Gods Schepping zonder regels ook een chaos zou
worden vraagt minstens een klein beetje dòòrdenken. Als in de voorgaande jaren het
beeld van God als Schepper en Vader juist is overgekomen, zal het niemand
verbazen dat God zijn kinderen in goede harmonie laat samenleven. Daarvoor zijn
enkele universele regels gegeven.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? 1-B; 2-C; 3-D; 4-A
Les 2: God is onze Heer. God geeft ons wetten
DOELSTELLING: Het kind leert dat God als Schepper en Vader ook wetgever mag zijn,
en probeert dat voor zichzelf te aanvaarden in gehoorzaamheid.
TOELICHTING LEERSTOF.
Het kind krijgt in deze les een positief tegenwicht voor de zondeval. (Jaar 1, les 4)
God heeft als Schepper het recht om van de mensen te vragen zich aan zijn
ordening te houden. Wij hebben de aarde niet in eigendom (verhaal blz.9) en dus
zijn we verantwoording verschuldigd aan de echte eigenaar.
Omdat de mensen die natuurlijke ordening door ongehoorzaamheid verstoorden,
moet God wetten formuleren. Er wordt aangenomen, dat er in het paradijs voor de
zondeval geen geformuleerde wetten nodig waren, omdat de scheppingsorde voor
zichzelf sprak. De wijze waarop Paulus in de Romeinenbrief wet en zonde koppelt,
wijst ook in die richting.
In jaar 2 is in les 6 de ark behandeld, met de stenen platen. Het kan goed zijn daar
even op terug te komen. In die ark lagen die 10 geboden...
De tekst van de 10 geboden is nogal letterlijk afgedrukt. Hoewel het “Gij zult” erg
plechtig is, en de gij-vorm nergens anders in de projecten wordt gebruikt, is het hier
wel gepast. Bovendien betekent het niet hetzelfde als: ‘Gij moogt niet’. Het ‘zullen’ is
ook positief te verstaan, als we beseffen dat God in ons woont (jaar 3 les 12). Dan
wil de mens (dankzij die bewoner van ons hart) inderdaad niets anders. Dan is
‘zullen’ een genadevolle voorspelling.
Het is nodig om de vervulling die W
Jezus brengt in het N.T. te
behandelen in directe relatie met
de Oude Wet. Zie over de D
motivatie daarvoor de inleiding op
L
jaar 2.
HOE WAS DAT OOK ALWEER?
ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-D; 4-D
(let op! In sommige andere
evangelieteksten maakt Jezus van
H
deze twee geboden er één. In dit
project gebruiken we een vertaling O
O
die spreekt van twee)
G
E
E
R
B
I
E
D
T
D
W E
I E
U
T
E F D E
V
R
A L
O
N E
N
G E H O
E E R
M
L
T I
I
U
O E D
M
W
L
T T E N
U
T A A K
T
A
J E Z U S
N
H
G O D
O
O R Z A A M
E
A
O
E N
R
Z
D
E
A T T E U S
Oplossing puzzel: zie hiernaast N.B. In de eerste druk is de grijze arcering
onduidelijk afgedrukt. In een los ingevoegd ‘erratum’ is dat verbeterd. Het kan goed
zijn de puzzel zelf over te plakken.
Les 3: Gods wet: heb eerbied voor God
DOELSTELLING: Het kind leert wat de betekenis is van het 1 e t/m het 3e gebod, en
probeert daar in mee te gaan.
TOELICHTING LESSTOF.
Bij deze les worden veel concrete punten opgesomd. De motivatie is meestal “Als
je... dan...”
Bij het eerste gebod sprak men vroeger van afgoderij. In feite is dat nog steeds zo.
Mensen kunnen van de materiële dingen een afgod maken. Het woord ‘afgod’ wordt
niet genoemd, maar er worden wel veel voorbeelden van gegeven. Het tweede punt
van het eerste gebod is veel ernstiger. De new-age theorieën dragen ook onder de
jeugd rijke vrucht. Mensen zijn zeer bijgelovig geworden. Ze zijn bezig met van alles
en nog wat, rijpe en rotte geesten. Men moet niet te concreet waarschuwen, want
dat lijkt op moraliseren. Maar het is duidelijk dat veel nieuwe ‘geestelijke’ stromingen
de kinderen afhouden van de ware God. Het kan in sommige situaties goed zijn
bijvoorbeeld deze punten toe te lichten met eigen voorbeelden, zoals het bekende
‘glaasje-draaien’.
Het tweede gebod vraagt aandacht voor het zuiver spreken, en is een correctie op
grof taalgebruik. Gezien het niveau van de gemiddelde leerling is dat geen
overbodige luxe.
Dit project leert de kinderen gewoon dat ze op zondag -de dag des Heren- naar de
kerk dienen te gaan. Dat is een punt dat de kerk nog steeds leert; niet omdat het
moet, maar omdat een leerling van Jezus dat fijn zal vinden. Er zijn voor veel
kinderen andere bezigheden op zondag (sport, familie etc.), maar dat mag de kerk er
niet van weerhouden gewoon te zeggen wat eigenlijk zo is. De ouders zullen dit punt
meestal niet zien zitten. Rekent u op gemopper: “Ze denken toch zeker niet dat ik nu
iedere week...” Het kringgesprekje zou dat ook wel duidelijk kunnen maken, hoewel
de gesprekssuggesties bewust ‘neutraal’ zijn.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-B; 3-A (C=ook juist, maar A=beter);
4-D
Les 4: Heb eerbied voor het gezin
DOELSTELLING: Het kind leert dat het 4e gebod de gedragscodes voor zijn leven in
zijn gezin voorhoudt, en wil met de andere gezinsleden gelukkig worden door te
proberen de wet te onderhouden.
TOELICHTING LESSTOF:
Men zal begrijpen dat in een kerkelijk catecheseproject niet kan worden ingestemd
met de heersende trends die allerlei alternatieve samenlevingsvormen ‘gezin’
noemen. Pas wel op! Kinderen raken door school en samenleving al snel gewend
aan van alles en nog wat. Kinderen horen al van jongs af aan dat mannen en
vrouwen ‘een nieuwe vriend nemen’, en echtscheiding is aan de orde van de dag.
Deze les kan bij ‘geëmancipeerde’ gelovigen in het verkeerde keelgat schieten als
“veroordelend, discriminerend, intolerant etc.” als ze niet heel voorzichtig wordt
gebracht. Houdt ook vooral heel veel rekening met kinderen uit gebroken gezinnen,
en bereidt u voor op eventuele emoties bij kinderen die thuis de ellende van een
echtscheiding hebben meegemaakt. Zorg er vooral voor dat kinderen door deze les
geen schuldcomplexen krijgen, ten opzichte van hun ouders en zichzelf. Wetten zijn
wegwijzers, geen oordelen. Besef evenwel dit: als er eventueel verzet komt tegen de
inhoud van deze les: dit geldt niet u als mens (tenzij u het brengt met de botte bijl),
en ook niet de Stichting Sint-Athanasius, maar de kerk. Er staat niets nieuws in dit
project; de Katechismus van de Katholieke Kerk zegt het nog iets zouter. Probeer
dan ook, als er discussie (met ouders) over ontstaat, de argumenten-tegen te
brengen naar de plaats waar ze thuishoren, namelijk bij het wel-of-niet aanvaarden
van een kerk die richting geeft in morele kwesties.
De motiverende sleutel op deze les is: elkaar gelukkig maken. Dat is ook het eerste
doel van het huwelijk in de definitie die de kerk over het huwelijk geeft.
Het verhaal met sterke en herkenbare karikaturen probeert e.e.a. met wat humor te
kruiden, en ook het kwartetspel kan daarbij ontspannend werken. Wij houden in dat
kwartetspel overigens de klassieke rolpatronen voor gezinnen aan...
Het kwartetspel is los bijgeleverd of ingelijmd achterin (vanaf 1999).
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D; 4-C
Les 5: Gods wet: heb eerbied voor het leven
DOELSTELLING: Het kind leert te zien wat de waarde van het menselijk leven is in
Gods ogen, en willen er naar streven om vrienden van het leven te zijn.
TOELICHTING LESSTOF:
Blok A confronteert even met de dood. Dat is hard, maar het geweld dat ze op
teevee zien, is ook hard, iedere dag. Bovendien is het niet realistisch kinderen weg
te houden van het fenomeen van de dood. Als een oma of opa overlijdt (of zelfs een
huisdier) worden ze er ook mee geconfronteerd. De kinderen worden er het beste
mee geholpen, als ze leren de dood een plaats te geven in hun leven. Bij de
confrontatie met geweld ligt dat anders.
De tekst uit de Bergrede is heel erg moeilijk. Als daar een gesprekje over ontstaat,
mag dat gerust de opdracht van blz.31 vervangen. Wraak-vijandschap kunnen
thema’s zijn die een kind al raken...
Men hoeft kinderen niet zeggen dat ze andere mensen niet mogen vermoorden. Dat
doen ze immers niet. Althans... niet letterlijk. De uitleg over schelden, pesten,
gewelddadige spelletjes enz. zal herkenbaarder zijn. Laat dat maar goed op de
kinderen inwerken. Geef aan de andere kant ook de positieve kant weer ! (blz.29
onderaan) De kinderen mogen positief worden gemotiveerd om ‘vrienden van het
leven’ te worden.
De krantenknipsels op pag.31 zijn schokkend, en confronterend. Er zijn bewust geen
verhalen over pesten afgedrukt, omdat het beter is dat de kinderen zelf ontdekken
waar deze tragedies begonnen zijn. Daar mag het gesprek dan ook toe voeren: hoe
kan zoiets gebeuren? Wat is er in die kinderen gebeurd dat ze zoiets gaan doen? Is
het misschien zo: klein begonnen, groot geëindigd...? Dan komen ze (hopelijk)
‘vanzelf’ bij zichzelf uit.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-A; 2-C; 3-C; 4-D
Les 6: Gods wet: heb eerbied voor het lichaam
DOELSTELLING: Het kind leert hoe het zuiver kan omgaan met het lichaam, inzake
consumptie en seksualiteit, en het probeert -aangepast aan zijn leeftijd- gewoon te
doen over zaken van seksualiteit.
TOELICHTING LESSTOF:
De eerbied voor het lichaam is bewust breder gemaakt dan alleen de seksualiteit.
Daarom blok A. De overdreven body-cultuur en de luxe inzake eten en drinken is
immers het voorstadium van ongeremde seksuele vrijheid.
Toch wordt ook het thema ‘sex’ behandeld. Dat is niet gemakkelijk. Want immers:
wat je ook zegt, het is nooit helemaal goed. Het kan zijn dat er kinderen zijn die met
10-11 jaar nog nergens iets van weten. Hoewel dat niet waarschijnlijk is, kàn het wel.
Dan maak je meer los dan je wilt. Anderzijds zijn veel kinderen excessief bezig met
sex. Als je daar teveel op ingaat, ontstaat er een stoere en hilarische sfeer.
Er is gekozen voor een waar gebeurd verhaaltje, opgetekend uit een cultureelantropologisch boek (S.Kuik, Mag ik op je rug, Amsterdam, het Spinhuis
1996/Volkskrant 24-10-1996/7) en ook andere literatuur is gebruikt om deze les
levensecht te kunnen schrijven (o.a. M.de Waal, Een kwart eeuw kinderen in
Nederland, Amsterdam, Boekmanstichting 1996)
De keuze is: maak het bespreekbaar, want kinderen zijn er mee bezig. Maar besef
dat kinderen van 10-11 jaar nog niets kunnen begrijpen van de werkelijke waarde
van liefde en sexualiteit. Ze praten over ‘verliefdheid’ en beginnen soms met
spelletjes. Meer niet.
Het 6e en 9e gebod kunnen dan ook niet diepzinnig behandeld worden. Wel kan er
worden gesproken over de aanstellerij over sex. Dat komt waarschijnlijk niet te laat.
De voorbeelden zijn tekenend, de nuchtere aansporing “doe maar gewoon, dan doe
je al gek genoeg” helpt misschien. De aanstellerij komt overigens heel vaak voort uit
een groeiende onzekerheid met betrekking tot zichzelf, en de eigen plaats in de
groep. Dat wordt heel vaak gecompenseerd met stoerdoenerij. Het voorgestelde
kringgesprek is dan ook zeer gewaagd, en vraagt veel van de begeleider(s). Toch
kan het heel goed zijn om subtiel door bepaalde ‘buitenkanten’ heen te prikken. Als
de kinderen zich evenwel toch gaan aanstellen, dan helpt er niets anders dan de
puzzel, en snel af te sluiten.
Deze les zal minder verzet oproepen dan les 4, omdat er nauwelijks iets wordt
weergegeven van de heikele punten waar men de kerk steeds op aanvalt. Men kan
hoogstens vinden, dat kinderen hun gang maar moeten gaan.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-D; 3-C; 4-B
Les 7: Gods Wet: heb eerbied voor het bezit...
DOELSTELLING: Het kind wordt zich bewust van zijn verantwoordelijkheid in het geheel
van Gods Schepping, en respecteert de orde van mijn en dijn.
TOELICHTING LESSTOF:
Blok A begint met een waar gebeurd, en zeer herkenbaar voorbeeld. Wees niet bang
dat dit voorbeeld mensen op een idee brengt: in het supermarktbedrijf is deze truc
als verliespost ingecalculeerd toen men begon met de zelfbedienings-weging. Toch
is het een zeer herkenbaar voorbeeld, dat kinderen wel aan het denken kan zetten...
De koppeling naar het ‘recht van de ander’ (God en de medemens) kan voor
kinderen misschien nieuw zijn, en vraagt enige abstractie. Toch kan men zonder dit
verband niets zinnigs zeggen over het 7e gebod, tenzij: het mag niet. De vergelijking
met de onrechtvaardige rentmeester is bedoeld om iets zinnigs te zeggen over het
recht van God.
De positieve punten (blz.39-40) mogen extra worden benadrukt.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-A; 2-A; 3-D; 4-B
Les 8: Gods wet: heb eerbied voor de waarheid
DOELSTELLING: Het kind ziet in dat het goed is om samen te leven in eerlijkheid en
waarheid, en wil proberen deze levenshouding waar te maken.
TOELICHTING LESSTOF:
In jaar 2 ging les 7 over de eerlijkheid van God. De motivatie in A om de waarheid te
spreken is dezelfde als in les 7 van jaar 2. Verwijs daar eventueel naar. De definitie
van ‘waarheid’ is een beetje abstract, maar waarschijnlijk kunnen kinderen dit wel
begrijpen.
De concretisering in B is heel scherp. Er wordt een scherp onderscheid gemaakt
tussen diverse zonden tegen de waarheid, maar op een manier die veel kinderen
(helaas) al zullen herkennen uit hun eigen leven. Eventueel kan men bij de
behandeling van de diverse punten (de handjes en pijltjes) steeds beginnen of
eindigen met een herkenbaar voorbeeld uit de omgang tussen kinderen.
Het verhaaltje uit de opdracht moet men zelf verzinnen of ergens uithalen. Maak het
spannend en prikkelend voor de kinderlijke fantasie, dan zie je het beste hoe
kinderen ermee omgaan.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D; 4-D
Les 9: Waar doe ik het voor?
DOELSTELLING: Het kind leert dat wij goede dingen doen om daarvoor beloond te
worden, en het gaat een geduldig verlangen ontwikkelen voor de hemel.
TOELICHTING LESSTOF:
De ervaring van mensen leert dat zij heel veel aankunnen als ze een helder doel
hebben in hun leven. Als mensen overspannen worden of afhaken, gebeurt dat vaak
omdat het doel, het ‘waarom’ van leven en werk niet helder is. Het kennen van de zin
van het bestaan is de belangrijkste motivatie om iets te maken van je leven. Daarom
is de deze les over de hemel, over beloning of straf cruciaal. Als het kind iets gaat
smaken van een verlangen naar de hemel, zal het de moeilijkheden die een goed
leven met zich meebrengt verdragen en uithouden.
De moeilijkheid is, dat een samenleving die rijk en weelderig leeft, mede door de
reclame, haar inwoners leert onmiddellijk te consumeren. Als er geen schaarste is, is
er ook weinig verlangen; een kind dat alles al heeft, weet niets meer te vragen en
wordt vaak nog ontevreden ook. Zo gaat het ook met de hemel. Als mensen hier op
aarde alles hebben, verlangen ze minder naar iets dat nog komen gaat. De blik van
de mens is in onze cultuur naar beneden gericht, en niet meer naar boven. Tegen
die maatschappelijke realiteit zal men in de les wel aanlopen... Daarom in A al
enkele voorbeelden van ‘je beloning uitstellen’. De zaligsprekingen zijn ook in de
Katechismus de leidraad voor een christelijk wachten. Het is heel belangrijk om dit
wachten positief te duiden: als een verlangen, wat een goed gevoel is. Daarom wordt
in C ook de vergelijking gemaakt met de sport, en ook het kringgesprek dat daar op
zinspeelt.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-C; 4-A
Les 10: Weten wat je doet.
DOELSTELLING: Het kind leert te zien hoe het goede of slechte daden kan doen, en
kiest voor een eerlijk leven volgens zijn geweten, dat goed gevormd mag worden.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les zit vol met typische begrippen uit de moraaltheologie: geweten, vrijheid,
verantwoordelijkheid, en (meer verborgen) het begrip van deugden, intenties en
goede daden. Het geweten wordt geïllustreerd aan de hand van een herkenbaar
verhaal. Leg ook vooral de nadruk op een goede vorming van het geweten. Vrijheid
en verantwoordelijkheid (B) zijn respectievelijk gave van God en antwoord aan God.
Het is het contact tussen God en mens op het niveau van het doen. De deugd (een
herhaalde goede daad die een gewoonte wordt) zit verstopt in C: Goede daden doe
je immers niet één keer, maar altijd. In C zit echter nog meer. Wat iemand doet heeft
altijd twee componenten: Wat je doet (de daad), en hoe en waarom je iets doet (de
intentie). Aan de hand van enkele spreekwoorden wordt het kind uitgedaagd deze
twee elementen op elkaar af te stemmen. In ieder geval moet het leren dat het
aankomt op de daden, en niet op gevoelens en bedoelingen alleen. De beloning van
les 9 is een belangrijke stimulans voor goede intenties.
De opdracht op blz.57 is een gewetenstest, maar tevens een uitdaging en eventuele
correctie.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-A; 4-C
Les 11: En als het toch fout gaat...
DOELSTELLING: Het kind leert wat zonde, barmhartigheid en genade is, en gaat dat
plaatsen in zijn leven, door ook zelf -net als de Vader- te willen vergeven aan
anderen.
TOELICHTING LESSTOF:
Vanaf jaar 1 is er voortdurend gesproken over ‘zonde’. Dat is ook logisch, want
anders had Jezus niet als Verlosser hoeven te komen. Wat zonde precies is, is
bewaard tot deze les. Pas na de behandeling van alle geboden en morele zaken,
kan het kind helder zien wat de ernst is van zonde: een verstoring van de orde die
God in de wereld heeft gelegd. Dat is de rode draad vanaf de zondeval tot en met de
kleinste ongehoorzaamheid nu.
Dat de 10 geboden in een bepaalde volgorde staan, die tevens de ernst van de
zonde aangeeft (blz.58) is bij velen onbekend. Toch is het voor de vorming van de
gewetens heel belangrijk daar aandacht aan te besteden. Het is in het licht van de
10 geboden veel erger als iemand op zondagmorgen niet naar de kerk gaat (3 e
gebod) dan dat een kind vervelend doet tegen papa en mama (4 e gebod). Heel veel
mensen zijn misvormd in hun geweten door een eenzijdige nadruk op de seksuele
vergrijpen (6e en 9e gebod), terwijl ze vergaten dat het veel erger is om iemands
goede naam te besmeuren (5e gebod), of om teveel je carrière te benadrukken (1e
gebod).
De ‘verzachtende omstandigheden’ (doe je iets willens en wetens) zijn bekend uit het
burgerlijke strafrecht. Zo gaat God er ook mee om.
Wederom wordt de nadruk op de barmhartigheid gelegd. Zie voor de toelichting
daarop: les 10, jaar 2. De verwerking lijkt op de verwerking van die les uit jaar 2. Kijk
maar eens wat er na 2 jaar van is blijven hangen!
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-D; 3-C; 4-B
Les 12: Alles voor de liefde.
DOELSTELLING: Het kind leert dat we alles wat we doen met liefde mogen doen, en
het gaat de wetten, geboden en navolging als iets heel ontspannends ervaren.
TOELICHTING LESSTOF:
Deze les wil een heel bepaald beeld van God wegnemen: God als boeman. God is
barmhartig en liefdevol, en dus hoeven we nooit bang te zijn. Veel mensen (en
kinderen) zijn bang voor van alles, en dus ook voor God. De angst van veel mensen
maakt hen onvrij, en weerhoudt hen van goede dingen. Dat willen deze les
voorkomen. De liefde voor God -zoals God ons heeft liefgehad- is de enige motivatie
om dat te begrijpen.
In dit licht wordt jaar 4 afgesloten. Het heeft als ondertitel “Leven als leerling van
Jezus”. Leerling zijn = Jezus volgen. De liefde waarmee de mens dat doet vraagt
veel. Daarover gaat ook het verhaal van de Rijke Jongeling. De cursieve zin “Hij ging
van hem houden” mag sterk worden benadrukt. Want Jezus roept immers uit liefde.
Wij mogen daar in liefde op antwoorden. Die liefde zal ons vrijmaken. Het lied heeft
dan ook als titel: ‘Ama et fac quod vis’, dat betekent: “Bemin, en doe wat je wilt”. Het
is een tekst van Augustinus. Wie jaar 4 goed heeft verstaan weet hoe hij dat moet
waarmaken. Hij zal de tekening die op de kaft van dit project staat kunnen begrijpen.
Jaar 5:Vormsel
A. Doelstelling
De algemene doelstelling van dit project is: “Het kind rondt zijn eerste ingroeien in
het geloof af, en leert de H.Geest kennen die het in het sacrament van het Vormsel
op een bijzondere manier mag ontvangen”.
B. Inhoud
De opbouw van dit project is duidelijk bepaald door de leer en de werking van de
H.Geest. Uitgangspunt is de tekst uit het Johannesevangelie: “De Helper die de
Vader jullie in mijn naam zal zenden, de H.Geest, zal jullie verder in alles
onderrichten. Hij zal jullie alles laten begrijpen wat ik jullie gezegd heb” (Joh.14)
Indeling van dit project:
 In de eerste les wordt op de ervaring van het kind ingespeeld, die ‘inspiratie’ bij
een bekende ‘held’ kan herkennen.
 In les 2 en 3 wordt de Geest bij Jezus behandeld.
 In les 4, 5, 6, 7 en 8 wordt de Geest als de Helper behandeld, waarbij in les 4 en 5
bijzonder als degene die onderricht en in herinnering brengt.
 In les 9 en 10 worden de wederzijdse keuzes van God en kind voor elkaar
uitgewerkt.
 In les 11 worden de elementen van de Vormselviering behandeld.
 In les 12 (na het Vormsel) wordt het leven als christen voorgehouden.
De lessen zijn over het algemeen ook te behandelen in gastgezinnen, een methode
die nogal vaak wordt gehanteerd bij Vormselcatechese. Les 1 en 11 zijn meer
geschikt om samen te doen met de hele groep. Als er in gastgezinnen wordt gewerkt
zal het liedje in les 4 wat moeilijker te zingen zijn.
Sommige elementen worden in dit project wat mager behandeld, bijvoorbeeld de
geloofsbelijdenis en de sacramenten. Wie jaar 2 t/m 4 heeft gevolgd zal weten
waarom. Jaar 5 herneemt deze punten alleen, om ze toe te passen op de H.Geest.
Voor wie echter geen catechese meer heeft gevolgd sinds de Eerste Communie, kan
zo’n les wat te weinig inhoud hebben. Het kan dan geen kwaad om iets extra’s in te
voegen, en gedeelten van eerdere jaren te behandelen. Wel kan de lesstof dan
mogelijk te uitgebreid worden ten opzichte van de beschikbare tijd. Ga dan ook
spaarzaam met uitwijdingen om.
C. Uitwerking per les
Les 1: Bezielde mensen
DOELSTELLING: Het kind leert de inspiratie in het leven van een held te herkennen en
een naam te geven.
TOELICHTING:
De eerste les kan een videoband worden gedraaid. Dit project heeft daarvoor
gekozen, omdat het een leuke entree is, en tegelijk gemakkelijk ervaringen losweekt.
Men kan daarvoor een band nemen bijvoorbeeld over Moeder Teresa of de Paus
(verkrijgbaar bij Colomba resp. bestelnrs. 8018 en 8025). Kies wel een band waarbij
duidelijk de hoofdpersoon wordt geportretteerd als gelovige. Anders herkennen de
kinderen de bedoelde inspiratie niet. Zorg ook, dat de inspiratie niet wordt
platgestreken (“hij/zij is zo lief voor mensen”), maar wordt gekoppeld aan diens
godsbeleving.
Voor wie al eerder jaar 3 en 4 heeft gevolgd, is het interessant om les 12 van jaar 3
en 4 te koppelen aan deze eerste les, en daarbij een video te kiezen waarin de band
met het element ‘liefde’ als roeping, opdracht en bezieling wordt weergegeven. Het is
maar een idee...
N.B. Zorg tijdig voor een geschikte videoband. De Stichting Sint-Athanasius levert
zelf geen banden.
Les 2: Jezus, vervuld van de Geest
DOELSTELLING: Het kind leert over de H.Geest in het leven van Jezus en binnen de
Drievuldigheid, en weet de werking van de Geest te situeren in concrete
bijbelteksten.
TOELICHTING:
In aansluiting op de eerste ervaringsles wordt het kind nu uitgedaagd de inspiratie
van Christus te herkennen: de H.Geest. Dat zal op zich wel te doen zijn. Moeilijker is
de uitleg over de Drieëenheid. Veel projecten durven het niet aan, de Drieëenheid
van God expliciet te behandelen. Toch vraagt de kerk, dat de Drieëne God i.s.m.
Christus in het centrum van de catechese wordt geplaatst. Daarom is er gewacht tot
het laatste jaar met de behandeling, maar het is er wel in geplaatst. De uitleg is zo
toegankelijk mogelijk gemaakt, vanuit de liefde. Het klassieke gedoe met 3 lucifers
en 1 vlam is gedateerd. Het spreekt wel aan, maar is in feite gegoochel met de
logische onmogelijkheid van 1+1+1=1. De Drieëenheid is natuurlijk veel meer dan
logica en rekenen. De Katechismus neemt de liefde als uitgangspunt. In het project
wordt voldoende ingespeeld op de moeilijkheidsgraad van dit onderwerp, ook qua
lay-out. De kinderen weten daardoor dat het niet zo erg is, als ze het niet helemaal
snappen. Daarmee ligt er minder druk op dit stevige onderwerp.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D; 4-C
Les 3: Zijn Geest blijft bij ons
DOELSTELLING: Het kind leert dat de Geest van Jezus bij ons is gebleven na de
Hemelvaart van Jezus, en herkent dat de Geest nog steeds werkt in ons leven.
TOELICHTING:
Na de inspiratie in het leven van Jezus moet de sprong worden gemaakt naar het
heden. Hoe kan de Geest bij ons blijven? De belofte uit Joh.14 is de centrale tekst
waaraan dit hele project wordt opgehangen. Maar natuurlijk is het Pinksterverhaal de
concrete uitstorting, die de belofte vervult. Laat ook vooral zien dat de werking van
de Geest uit de Handelingen ook nu nog herkenbaar is in het leven van christenen.
Daarbij kan worden gerefereerd aan de video uit les 1.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-D; 3-A; 4-C
Les 4: Moeilijk te geloven
DOELSTELLING: Het kind herkent dat het moeilijk is om te geloven, maar leert dat de
Geest hem daarbij wil helpen.
TOELICHTING:
Deze les komt tegemoet aan een veelgehoorde opmerking bij kinderen die in de
overgang komen naar de puberteit, dat ze het maar moeilijk vinden om te blijven
geloven. Een jonger kind neemt gemakkelijker dingen aan, en daarom hoef je ook
minder stil te staan bij twijfels en vragen. Bovendien heeft de stevige uitleg over de
Drieëenheid in les 2 ook wel aanleiding gegeven voor vragen. Misschien dat het
goed is daar nog eens naar te verwijzen.
Daarom wordt de Geest geplaatst in een zeer bijbelse context: de gebeurtenissen op
Paasavond. De Geest die Jezus daar over de leerlingen uitstort is in de eerste plaats
bedoeld om ze de ogen te openen voor het paasgeloof, het moeilijkste wat er is.
Het is heel belangrijk om in het kringgesprek ook de ruimte te laten voor vragen en
twijfels. De hulpvragen staan daar ook voor open.
Het lied is heel bewust gekozen (met een vlotte melodie) om de spanning van de les
af te leiden. Zonder lied loopt men het risico dat de les blijft steken in vragen en
twijfels, en er niet meer positief wordt open gestaan voor de Geest. Juist na deze les
is het van belang te bidden samen om de Helper die wèl zekerheid wil bieden. Als er
geen kans is om te zingen, bid dan samen de teksten.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-C; 3-A; 4-D
Les 5: Geloven: de kerk helpt ons
DOELSTELLING: Het kind ziet in dat de kerk hem wil helpen om te geloven, en leert
daarom de geloofspunten uit de geloofsbelijdenis.
TOELICHTING:
In aansluiting op de geloofsvragen van les 4 moet een positieve wending volgen in
les 5. Les 4 roept een soort vacuüm op, waarin er een zekere ‘hulpeloosheid’ moet
ontstaan. Deze les vult de activiteit van de Helper om te geloven heel concreet in
met de geloofsbelijdenis van de kerk.
Door de geloofsbelijdenis te plaatsen in de context van ‘hulp’, wordt het ook
onttrokken aan de sfeer van ‘moeten we dit allemaal geloven?’ Het is geen moeten,
maar een keuze voor een adequate hulp. Dan ziet het credo er veel minder zwaar
uit.
De belangrijkste geloofspunten uit het credo worden min of meer bekend
verondersteld. In sommige gevallen kan die bekendheid tegenvallen, zeker als de
voorafgaande jaren ‘Hartstocht-Kindercatechese’ niet zijn gevolgd. In veel
vormselprojecten wordt de geloofsbelijdenis echter behandeld alsof ze voor het eerst
wordt voorgelezen, en dat is ook niet goed; de kinderen krijgen dan de indruk dan
het goed is, dat ze de tekst niet kennen uit eigen ervaring.
De geloofspunten onder C. zijn geschreven met goed onderlegde kinderen als
doelgroep. Zij kennen de schepping, geboorte, lijden en sterven van Jezus al. Als
men werkt met kinderen die de eerste punten nog niet kennen, is het beter C. te
laten vallen, en uitleg te geven over artikel 1 t/m 6 en 10. Onderdeel C. behandelt
artikel 7, 9 en 12.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-B; 4-D
Les 6: De Geest in de kerk: zeven keer kracht
DOELSTELLING: Het kind leert dat de Geest hem door de sacramenten helpt op alle
belangrijke momenten van het leven, en probeert dat te herkennen in het leven van
mensen.
TOELICHTING:
Na de theoretische hulp van de geloofsbelijdenis, volgt nu de beleving en viering van
dat geloof. Ook daarbij helpt de Geest. Het is goed te zien, dat les 5 t/m 7 de
opbouw van de Katechismus volgt: deel 1 komt overeen met les 5. Deel 2 komt
overeen met les 6. Deel 3 komt overeen met les 7 A en B. Deel 4 komt overeen met
les 7 C. In les 8 worden dan de vruchten van de hulp van de Geest uitgewerkt.
De benaderingswijze van de sacramenten (via de ‘hoogspanningsmasten’) is met
behulp van een vergelijking uit het gewone leven. Die vergelijking werd ook in jaar 3
gebruikt. Hoewel de Katechismus veel sterker uitgaat van het Paasmysterie, is deze
invalshoek i.v.m. de ‘Helper’ beter verstaanbaar. Voor wie de voorbereiding op de
Eerste Communie en de overige Sacramenten via ‘Hartstocht-Kindercatechese’
heeft gevolgd, is het Paasmysterie als theologische basis al voldoende uit de verf
gekomen. De analogie van sacramenten en levensdraad is overigens door de
Katechismus beschreven in nrs.1210 en 1211.
De indeling van de sacramenten in de drie groepen wijkt overigens af van de indeling
in de Katechismus. De eucharistie wordt daar vanzelfsprekend behandeld in het
kader van de initiatie (met doop en vormsel samen). Boete en Verzoening en de
Ziekenzalving heten in de Katechismus samen ‘sacramenten van genezing’.
Aangezien de eucharistie door het kind niet wordt verstaan als initiatie, maar als
sacrament dat je vaak kunt/moet/mag ontvangen, is het in de ‘HartstochtKindercatechese’ zo ingevuld.
De afzonderlijke sacramenten worden niet behandeld met alle ins-en-outs, maar
puur vanuit de werking van de Geest. Deze dimensie ontbreekt (vreemd genoeg) in
de meeste vormselprojecten. Het zal soms nodig zijn de inhoud van de sacramenten
er zelf bij te vertellen. Concrete aanwijzingen staan in jaar 3.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-D; 3-C; 4-C
Les 7: De Geest in jezelf: zeven gaven
DOELSTELLING: Het kind leert dat de Geest hem zeven gaven geeft, en ervaart
waarbij die gaven hem helpen; tevens ziet het kind het verband tussen de Geest en
het gebed.
TOELICHTING:
De gaven van de Geest worden afgesmeekt tijdens de zgn. ‘handoplegging’, door
een gebed. Dat gebed wordt dan ook afgedrukt, en de gaven worden behandelend
aan de hand van het gebed, gegroepeerd. Het is goed om te zien, dat deze gaven
behoren tot het ‘standaardpakket’ van de initiatie. Een volledig geïnitieerd christen
heeft deze gaven ‘krachtens genade van staat’. Daarom spreken we over gaven “in
jezelf”. Dat moet wel verstaan worden vanuit de genade, en niet als menselijke gave,
energie.
Het is heel belangrijk dat kinderen bidden door de Geest. Anders is er geen gebed.
Het is goed, dat kinderen zich bewust worden van de grote gebedsbemiddelaar.
Bijzondere geestesgaven, de zgn. ‘charismata’ (kennis, genezing, profetie, spreken
in tongen ofwel: “genezing, hulpbetoon, bestuur en velerlei taal” - 1 Kor.12, 28), zoals
die binnen de charismatische vernieuwing worden beleefd, worden bewust hier niet
behandeld, omdat de gemiddelde katecheet/begeleider in een gemiddelde parochie
heel moeilijk het verschil zal kunnen duiden tussen de ‘gewone’ 7 gaven en de
charismata. Men mag al blij zijn als men de gaven (les 7) en de vruchten (les 8) uit
elkaar houdt (als zijnde oorzaak en gevolg). Men moet bedenken dat de Geest
jarenlang geheel is doodgezwegen, en dat de beleving van een christelijk leven uit
de Geest nog in de kinderschoenen staat... Een parochie waarbinnen de
charismatische vernieuwing actief wordt beleefd zal de charismata echter missen.
Men zal moeten bezien, in hoeverre men deze elementen zelf kan toevoegen.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-C; 3-A; 4-C
Les 8: De Geest in de wereld
DOELSTELLING: Het kind leert te herkennen wat de Geest als Helper bewerkt in het
leven van alledag, en streeft ernaar deze te beleven.
TOELICHTING:
De Geest als Helper, en zeker de 7 gaven, bereiden de mens voor om te leven als
christen in de wereld. Daar zal de Geest voelbaar worden in goede daden, zoals
Christus ons heeft geleerd. Daarom lezen we de tekst van Paulus, met de ‘vrucht’ (bij
Paulus eigenlijk in enkelvoud, maar kinderen kunnen dat niet pakken: enkelvoud en
meervoudige vruchten). Maar ook lezen we uit de Bergrede het moeilijkste van de
christelijke ethiek. Met de Geest in je hart moet dat lukken.
Duidelijk moet zijn: de gaven=oorzaak; de vruchten =gevolg. Daar zit het verschil in.
Natuurlijk is bijv. ‘Liefde’ zowel gave als vrucht. Maar leg goed uit wat het verschil is,
vanuit oorzaak en gevolg.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-C; 3-B; 4-D
Les 9: We vieren het vormsel: ik kies voor Hem
DOELSTELLING: Het kind leert dat het Vormsel een bewuste keuze voor God, geloof
en kerk inhoudt, en bereidt zich voor op de rituele keuze tijdens het Vormsel.
TOELICHTING:
Velen vragen zich af, in hoeverre een kind van 11-12 jaar echt kan kiezen voor
Christus en de kerk. Welnu, als dat niet zou kunnen, kon het ook niet kiezen voor tal
van andere zaken waarin het wel zelfstandig mag kiezen. Maar dan zou ook het
Vormsel helemaal niet mogen worden toegediend! Want het Vormsel houdt
wezenlijk de keuze van de vormeling in. Christelijke initiatie is al ‘onbewust’ genoeg;
als de vormeling niet zou kunnen kiezen, mag de initiatie eigenlijk niet worden
voltooid.
Die keuze wordt behandeld en uitgedaagd. Er zit een stuk geschiedenis in, maar ook
een stuk actualiteit, waarin wordt ingespeeld op de stoere verhalen van kinderen die
niet willen geloven... Uiteindelijk wordt ook de tekst behandeld uit de Vormselviering,
waarin het kind zijn keuze uitspreekt in de geloofsbelijdenis.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-C; 2-B; 3-D; 4-A
Les 10: We vieren het vormsel: Hij kiest voor mij
DOELSTELLING: Het kind leert dat God ook kiest voor de vormeling, maar in
symbolen. Het kind is zich bewust van het geheim van God.
TOELICHTING:
Omdat God onzichtbaar is en blijft, hoezeer de Geest ook concreet werkt, is de gave
van God ook vertaald in beelden en symbolen. In A. wordt het beeld van vriendschap
gekozen, omdat dat sterk bij kinderen leeft. Daarin ervaren ze verbondenheid. Maar
ook moeten ze beseffen dat de vriendschap met God altijd anders is als tussen
mensen. Daarom moeten ze gevoelig worden voor symbolen. Zoek desnoods zelf in
de Dikke van Dale op wat daar staat bij symbool. Je moet als begeleider heel goed
begrijpen wat daarmee wordt bedoeld, anders is de les niet goed te geven.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-D; 2-B; 3-B; 4-C
Les 11: We vieren het vormsel: wat gaat er gebeuren?
DOELSTELLING: Het kind leert wat er tijdens de Vormselviering gebeurt en gaat daar
naar verlangen.
TOELICHTING:
In A. wordt nu het hele project samengevat, en de sprong gemaakt naar de viering.
Herneem desnoods punten uit de eerste hoofdstukken. Deze les moet eigenlijk niet
meer in een gastgezin worden gedaan, maar met alle kinderen samen. Dan kan ook
gekeken worden of alle stof goed is overgekomen.
De elementen uit de viering die nog niet waren behandeld, worden nu uitgelegd. Het
is heel goed als de pastor bij een kind deze dingen al voordoet. Het liedje kan nu
samen worden gezongen, eventueel met het liedje uit les 4. Het zou goed zijn om
deze liedjes ook in de viering een plaats te geven. Het ‘veni creator’ is heel mooi om
samen met de vormelingen te zingen voor de handoplegging.
HOE WAS DAT OOK ALWEER? ANTWOORDEN: 1-B; 2-B; 3-D; 4-C
Les 12: Na het vormsel: volwassen getuige
DOELSTELLING: Het kind ziet in, dat het Vormsel een begin is van een bewuste weg
als gelovige christen, met getuigende daden die hem aanspreken.
TOELICHTING:
Let op onder A. wat betreft de uitleg van het woord ‘vormen’. In veel projecten kiest
men voor een andere, taalkundig-foutieve insteek zoals: “ik word gevormd door
ouders, school, kerk, geloof etc...” Daar wordt het woord ‘vormen’ aan het begin
gezet als een ‘ervaringswoord’. Vermijd daarom in eerder lessen deze foutieve
betekenis!
De verhalen over het getuigenis spreken voor zich, en zijn tamelijk indringend. Vertel
ze met overgave, en kijk ook of het de kinderen aanspreekt De rest van deze laatste
les mag best ontspannen worden ingevuld. Misschien is er een aanzet te maken
naar jongerencatechese...
Bijlage: Planning Support
Eén van de uitgangspunten voor de ‘Hartstocht-Kindercatechese’ is, dat er zo
goed mogelijk wordt geprobeerd om aan te sluiten op de gewone liturgie van de
kerk. Het zou heel mooi zijn, om de viering van de Eerste Communie een plaats
te geven in het leesrooster dat er al is. Dan hoeven voor deze viering, en voor de
presentatieviering, geen totaal andere diensten te worden gemaakt. Er worden
tevens enkele tips gegeven om lezingen en thematiek aan elkaar te koppelen.
EERSTE-COMMUNIEVIERING:
in jaar A (2005) op Sacramentsdag
in jaar B (2006) op de 5e zondag van Pasen
in jaar C (2004) op de 7e zondag van Pasen
Dat Sacramentsdag geschikt is, behoeft geen nadere toelichting.
De 5e zondag van Pasen is in het B-jaar de zondag van de wijnstok. Het is heen
gemakkelijk om met de kinderen iets te doen rond druiven, verbondenheid met
de Heer, etc. Vanwege het relationele karakter van het project is het een
prachtige combinatie: “Blijf in mij, dan blijf Ik in U”. Kind, Ik blijf altijd bij je. Het
sluit exact aan op het thema...
De 7e zondag van Pasen is in het C-jaar de zondag van de bede van Jezus in
het zgn. ‘Hogepriesterlijk gebed’. Een bede die moeilijk is, maar die mooie
elementen bevat: de eenheid van de gelovigen die steunt op de eenheid van
Vader en Zoon, dat ‘de liefde in hen moge zijn’. Het ligt voor de hand om in zo’n
liturgie met name het element ‘gemeenschap rond het altaar’ te benadrukken:
‘één gemeenschap, omdat Jezus in de mensen woont, en bij hen blijft’.
Bijlage: Liederen in de vieringen
Het is niet verkeerd om in aansluiting op de catechese in de projecten ook in de
vieringen geschikte liederen te zingen, op melodieën die iedereen kan
meezingen, ook de oudere kerkgangers. Door te kiezen voor bekende
melodieën wordt de integratie van oud en jong bevorderd. De Stichting SintAthanasius levert bij deze enkele eigen liedteksten, passend bij de aangegeven
melodie. Het copyright ligt bij onze stichting, maar voor gebruik in de kerkelijke
vieringen hoeft bij ons geen aparte toestemming te worden gevraagd.
EERSTE COMMUNIEVIERING
Lied bij de intrede (mel.Gedenken wij dankbaar: zie Gezangen voor Liturgie
(GVL 441)
Vandaag vieren wij hier de dag van ons leven.
De Eerste Communie, de Heer maakt ons blij.
Het Lichaam van Christus wordt aan ons gegeven,
zijn kracht gaat in ons werken, en maakt ons vrij.
Wij gaan nu beginnen met luist’ren en bidden.
Wij zingen en spelen, en horen Gods Woord.
Wij weten het zeker: God is in ons midden,
dus zeggen wij gebeden die Hij verhoort.
Wij mogen de gaven van Jezus nu eten:
zijn Lichaam en Bloed in het brood en de wijn.
Wij willen zijn offerdood niet meer vergeten
nu wij door de verlossing Gods kind’ren zijn.
Wij zingen nu dankbaar voor Jezus, de Koning,
die na de communie steeds bij ons is.
Hij blijft in ons hart, Hij maakt ons tot zijn woning.
Wij delen in zijn leven: verrijzenis !
Lied tussen de lezingen (geschikt is: “Heel de aarde jubelt en juicht”, een vrije
bewerking van paslm 67 (66).
Lied bij de offerande (mel. Onze Vader maak alles nieuw)
Jezus, Zoon van onze Vader, kom hier bij ons.
Wij bereiden hier uw tafel, kom hier bij ons.
Brood en wijn zijn onze gaven, kom hier bij ons.
Neem onszelf aan, heel ons leven, kom hier bij ons.
Jezus, Zoon van onze Vader, kom in ons hart.
Geef uw lichaam, geef uw leven, kom in ons hart.
Geef uw bloed, voor ons vergoten, kom in ons hart.
geef uw liefde, onze vrede, kom in ons hart.
Jezus, Zoon van onze Vader, blijf in ons hart.
Dat wij leven van uw gaven, blijf in ons hart.
Dat wij zijn wat wij ontvangen, blijf in ons hart.
Dat wij delen wat wij krijgen, blijf in ons hart.
Lied bij de communie (mel. Zomaar een dak GVL 568)
Zing nu voor God: Wat Hij beloofde
heeft Hij vandaag voor jou gedaan.
Wat een geluk: met wie geloofde
wil Jezus nu door ‘t leven gaan.
Eerste Communie, Vader en Kind:
“Ik blijf altijd bij jou,
Voor altijd elkaar trouw!”
Stil in je hart, mag je God danken
dat je vandaag zijn kind mag zijn.
Dat je zijn Zoon echt mag ontvangen
niet te begrijpen, maar zo fijn!
Eerste Communie, Jezus voor jou,
je bidt :“Ik blijf bij U
voor altijd, hier en nu!”
Thuis, na het feest, mogen de mensen
zien dat je kind van God wilt zijn.
Alle cadeaus, en al je wensen
zijn zonder liefde schone schijn.
Eerste Communie, Jezus in jou,
je wordt een vredeskind:
door God en mens bemind.
VORMSELVIERING
Het is zeer te raden het lied te zingen: “De Geest des Heren heeft een
nieuw begin gemaakt” (GVL 419) of “Kom Schepper Geest” (GVL 483).
Daarnaast kan men ook zingen:
Lied “Kom o Geest” (mel. Zingt een nieuw lied alle landen GVL 561)
Refrein: Kom, O Geest van liefd’ en vrede
Kom in uw kerk en vernieuw ons bestaan.
Kom heil’ge Geest, Heer, en Adem van Leven,
toon ons de liefde van God in de tijd:
wat voor de eeuwen bestond bij de Vader
heeft door het Woord alle mensen verblijd. refrein
Kom, heil’ge Geest, Heer, en Adem van Leven
nu wij vandaag al uw gaven verstaan:
Wijsheid en liefde, verstand, raad en sterkte,
Kennis en inzicht, ontzag voor Gods Naam. refrein
Kom, heil’ge Geest , Heer, en Adem van Leven
open ons oog voor uw licht in de kerk.
Maak van ons hart dat van Moeder Maria:
adem ons ja-woord, maak vruchtbaar ons werk.
refrein
Kom heil’ge Geest, Heer, en Adem van Leven,
Wek ons tot leven; wij zijn nog verstard.
Maak nieuwe mensen van ons, breng bekering:
stort ons geloof, hoop en liefde in ‘t hart.
refrein
Lied “Kom als een vuur” (mel.Hij ging van stad tot stad GVL 469)
Hij gaat van hart tot hart, de Geest,
Hij wil je leven vormen
om in de zwaarste stormen
te blijven staan, vast, onbevreesd.
Refr: Geest van God, kom als een vuur, Wees mijn Helper in dit uur.
De Geest van God is als een licht
voor wie de wijsheid zoeken.
Je vindt Hem niet in boeken,
maar in een menselijk gezicht. Refrein
De zeven gaven van de Geest
zijn olie voor het leven.
Zij blijven altijd geven
de kracht van Jezus in je geest.
Refrein
Lied bij de communie/na de zegen (mel.”uit vuur en ijzer” GVL 531)
Jij vormeling, jij bent vol vuur,
nu God je gezalfd heeft in dit uur.
Maar is het ook van lange duur?
De toekomst zal het leren!
Gods Geest woont nu in je hart,
maar rond jou is nog veel verward,
de wereld is spijkerhard,
kun jij jezelf wel weren?
Jij vormeling, heb jij de hoop
dat wat is begonnen bij de doop
ook in jouw lange levensloop
iets goeds is om voor te kiezen?
Gods Geest zal je Helper zijn;
Hij maakt je groot, al ben je klein.
Je hoeft dus nooit bang te zijn
om Jezus te verliezen.
Jij vormeling, ga jij nu echt
de wegen van Jezus, heel oprecht?
Blijf jij steeds doen wat Hij je zegt:
de liefde voor de ander?
Gods Geest zal je Helper zijn
om zout der aarde, licht te zijn.
De vrede begint heel klein
als Jezus je verandert.