Sociale Troonrede 2017

Sociale Troonrede 2017
Een uiteenzetting over sociaal ondernemerschap in Nederland
Elk jaar horen we op de derde dinsdag van september de Troonrede. Een terugblik op het
afgelopen jaar en verbeterplannen voor het komende jaar, met een focus op de financiën en
de rol van de overheid.
Met deze Sociale Troonrede draaien we het om. Geen verslag vanuit financieel oogpunt of
vanuit de overheid, maar een verhaal verteld vanuit het perspectief van sociaal ondernemers;
degenen die dagelijks bezig zijn om Nederland een beetje mooier te maken.
Aan de lezer,
Deze Sociale Troonrede is geen verslag vanuit financieel oogpunt of vanuit de overheid,
maar een verhaal verteld vanuit het perspectief van sociaal ondernemers in Nederland.
Dagelijks worden we geconfronteerd met veel maatschappelijke uitdagingen.
Bijvoorbeeld op het gebied van voedsel, zorg, welzijn, klimaatverandering en het gebruik
van duurzame energie en materialen. Al jarenlang wordt er op verschillende niveaus
gewerkt aan antwoorden op deze uitdagingen. Traditionele partijen zoals woningbouwcorporaties, verzorgingshuizen, overheden en energieproducenten zijn niet langer meer
de enige partijen die hieraan werken. Steeds vaker pakken individuen, ondernemers,
buurtinitiatieven en collectieven op een ondernemende en creatieve wijze maatschappelijke problemen aan.
In 2016 zijn wij gestart met het ophalen van verhalen bij deze sociaal ondernemers.
Ons vertrekpunt was de vraag wat een sociaal ondernemer eigenlijk is. Wat definieert deze
mensen? Natuurlijk liepen de antwoorden sterk uiteen, maar over één ding is men het
eens: een sociaal ondernemer is iemand die ‘purpose first’ te werk gaat. Denk aan Tony’s
Chocolonely die werkt aan slaafvrije chocolade, aan Mud Jeans die broeken recyclet, maar
ook aan De Buurtcamping die werkt aan de leefbaarheid en ontmoeting in wijken.
De Sociale Troonrede
Deze Sociale Troonrede is een verzameling van visies, thema’s, barrières, kansen, vragen,
ontwikkelingen en trends op het gebied van sociaal ondernemerschap. De input voor de
Sociale Troonrede komt van ruim 150 deelnemers uit heel Nederland die onze enquête
ingevuld hebben. Uit hun antwoorden selecteerden we de vier meest genoemde thema’s:
Zorg voor Elkaar, Werken aan Werk, Van Ik naar Wij en Duurzaamheid. Elk thema beschrijven
we aan de hand van alle input en een praktijkvoorbeeld. Onze bevindingen hebben we
aangevuld met gegevens van ruim 1100 initiatieven die geregistreerd zijn in de MAEX, een
initiatief van Kracht in NL, wat de maatschappelijke waarde van initiatieven laat zien.
Het voornaamste doel is om het grote publiek bekend te maken met de grote verscheidenheid binnen sociaal ondernemerschap in Nederland. Want door het gemis aan bewustzijn bij het grote publiek, kunnen bijzondere bedrijven niet de maximale maatschappelijke
impact maken. Anderzijds zien we dat steeds meer mensen op zoek zijn naar manieren
waarop zij iets toe kunnen voegen aan de maatschappij. Dit wordt ook wel ‘The Purpose
Economy’ genoemd. Een belangrijk doel van de Sociale Troonrede is het inzichtelijk
maken van kansen voor sociaal ondernemers en thema’s waar zij zich op kunnen richten.
Zo hopen we ook een nieuwe generatie sociaal ondernemers te inspireren om de stap te
zetten en te starten met hun eigen sociale onderneming.
Van inspiratie naar actie!
1. Sociaal ondernemerschap: wat is dat eigenlijk?
1.1 Definitie sociaal ondernemerschap
De meningen over de definitie van het begrip ‘sociaal ondernemerschap’ zijn verdeeld en
de term zelf levert volgens veel deelnemers vaak verwarring op. Niet alleen bij de ondernemer zelf die twijfelt of hij wel of niet sociaal onderneemt - “Ik weet niet of ik mezelf zo
mag noemen” - maar ook bij overheden, fondsen, investeerders en consumenten.
Wanneer ben je een sociaal ondernemer? Er worden verschillende waarden verbonden
aan de woorden ‘sociaal’ en ‘ondernemen’. Kan een buurtinitiatief of een vrijwilliger bijvoorbeeld een sociaal ondernemer zijn of niet?
Deelnemers aan de enquête definieerden een ‘sociaal ondernemer’ langs onderstaande
tien variabelen:
•Missie: sociale samenleving, verbeteren van de wereld, impact maken, betekenisvol
ondernemerschap
•Manier van produceren: gelijke verdeling van arbeid, maatschappelijk thema of belang,
eigenbelang overstijgend, systeem en leefwereld combineren, win-win situatie, maatschappelijk effect, sociale en ethische aspecten, klant centraal, mensen voorop stellen,
volledige supply-chain, met of voor mensen, inkoop bij sociaal ondernemers, verkleinen
ecologische voetafdruk
•Aangeboden diensten/producten: mens, milieu, omgeving, kennis, zorg, sociale projecten
•(Rechts)vorm: met personeel, project, onderneming,
•Verdienmodel: wel/niet commercieel
•Inkomsten en kapitaal: subsidie-onafhankelijk, zonder geld werken, inzet van de winst
voor het verbeteren van de samenleving, sociaal kapitaal
•Persoon: idealist, realist, passie, optimisme, intrinsieke waarden, proactief, acteren op
kansen, buiten kader denken, samenwerken, verbindend
•Doelgroep: mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, vluchtelingen, mensen die
leven in armoede
•Impact: meervoudige waardecreatie, sociale en maatschappelijke impact en zo min
mogelijk negatieve impact
• Verbinding: verbinding tussen groepen in de samenleving, netwerken, verbinding tussen
organisaties, sectoroverstijgend werken
Ook geven veel deelnemers aan dat sociaal ondernemerschap inhoudt dat je huidige
maatschappelijke problemen aanpakt en daarbij buiten bestaande kaders kan denken en
handelen. Hierbij rijst wel de vraag: ‘wanneer is het een taak van de overheid en wanneer
niet?’ “Is sociaal ondernemerschap aan het verzuipen tussen de overheid en de markt?”
vraagt een deelnemer van de Sociale Troonrede zich af. En: “Hoe schep je helderheid bij
wie iets hoort?”
1.2 Purpose first
Deelnemers van de Sociale Troonrede zijn het vrijwel unaniem eens over het feit dat, hoewel ‘winst’ zeker geen verboden woord is, sociale en maatschappelijke impact maken op
de eerste plaats staat bij sociaal ondernemers. Winst zou geen streven moeten zijn, maar
men moet zich voornamelijk richten op financiële duurzaamheid. Hoewel dit volgens velen
prima hand in hand gaat. Men is het er doorgaans over eens dat een sociaal ondernemer
best mag verdienen aan zijn of haar werkzaamheden, zolang dit maar niet met een (te)
commerciële inslag is.
“Een ondernemer die ook waarde creëert voor een beter milieu of de
mensen in de omgeving. Daarnaast blijft het een ondernemer die geld
verdient met diensten of de verkoop van producten om het eigen
levensonderhoud en dat van degenen die helpen de doelen van de
betreffende onderneming te realiseren te kunnen betalen.”
- Deelnemer enquête
Sommige mensen voelen zich niet serieus genomen door ‘de gevestigde orde’ en stellen
dat zij te maken hebben met wantrouwen tegenover de ‘sociaal ondernemer’. We kunnen
stellen dat er (nog) geen overeenstemming is over de definitie van de term ‘sociaal ondernemer’. De vraag is ook of een eenduidige definitie verhelderend werkt, of juist extra druk
legt op iedereen die bezig is met het mooier maken van de wereld.
Op dit moment zijn er wel verschillende ontwikkelingen in Nederland rondom het vastleggen van richtlijnen voor sociaal ondernemers, zoals de Code Sociale Ondernemingen, een
initiatief van Social Enterprise NL. Ook het keurmerk van B Corps wordt door steeds meer
partijen gebruikt.
Er is sprake van verdeeldheid over de inkomstenbron van een legitieme sociale onderneming of ondernemer. De een stelt dat sociale ondernemingen moeten opereren zonder
(te veel) overheidssubsidie, gemeenschapsgeld, of crowdfunding. Anderen geven aan
dat dit geen probleem zou moeten zijn, wanneer de focus maar ligt op het maken van
maatschappelijke impact. “Het pallet aan inkomstenbronnen is zeer divers,” stelt Kracht in
NL. “De meeste initiatieven hebben meerdere inkomstenbronnen. Zo’n tweederde van de
initiatieven op MAEX geeft aan eigen verdiensten te hebben (uit producten, diensten of lidmaatschappen), gemiddeld voor een kwart van hun totale inkomsten. Overige inkomsten
komen veelal uit subsidies, donaties van geld, andere vormen van sponsoring en in iets
mindere mate uit donatie van tijd of materialen.”
2. Thema’s
2.1 Zorg voor elkaar
Door de participatiemaatschappij ontstaat er meer ruimte voor en vraag naar het ‘zorgen
voor elkaar’. Sociaal ondernemers grijpen kansen die welzijns- en zorgorganisaties niet
mogen, kunnen of willen oppakken. Vaak gaat het om het anders organiseren van voorzieningen die anders wegvallen of al weggevallen zijn. Denk aan de ZorgOppas, die ouders
van zorgintensieve kinderen matcht aan een passende oppas, of coöperaties die samen
zorg inkopen. Er zijn echter wel uitdagingen rondom ondernemerschap bij zorgondernemers. Want hoe maak je je als klein initiatief voldoende zichtbaar? Door samen te werken
kun je je zichtbaarheid en de mogelijkheid om samen impact te maken vergroten.
“Er ontstaat steeds meer ruimte in de community om zelf de regie
en verantwoording op te pakken.”
- Deelnemer enquête
Dat (sociaal) ondernemerschap voor een positieve verandering kan zorgen is voor veel
mensen duidelijk. Er is echter lang niet altijd begrip en/of ruimte voor een ondernemende
houding binnen gevestigde organisaties en gemeenten. Zo is er bijvoorbeeld weinig ruimte
voor aanbestedingen van kleinere sociale ondernemingen en is er onbegrip over hun complexere business modellen. Granny’s Finest hanteert zo’n businessmodel wat op meerdere
pijlers rust. Granny’s Finest is een sociaal modemerk met als doel om eenzaamheid onder
ouderen te voorkomen. Door wekelijkse bijeenkomsten te organiseren waarbij deelnemende ouderen breien en haken, komen ze met elkaar in contact. De producten die zij maken
worden verkocht en met de opbrengst ervan worden de bijeenkomsten gefinancierd.
Voorzichtig ontstaan nieuwe aanbestedingsmogelijkheden voor kleine zorgondernemers,
zoals het ‘right to challenge’. Daarbij worden bewoners uitgedaagd om taken over te
nemen van gemeenten en instellingen. Juist voor deze initiatieven moet er in de komende
jaren meer ruimte komen. We kunnen stellen dat de sector ‘zorg en welzijn’ drastisch is
veranderd en daar hoort ook bij dat nieuwe ondernemingen eerlijke kansen krijgen.
“Sociale inkoop moet bevorderd worden. Op deze manier verzeker je
kleine partijen ook van een kans. Ook moet er worden nagedacht over
hoe partijen samen kunnen werken, bijvoorbeeld in de vorm van een
coöperatie, om zo deel te kunnen nemen aan aanbestedingen.”
- Kracht in NL
HOE?
Als mantelzorgers meer moeten zorgen, moeten wij meer voor de mantelzorgers zorgen
Marco Redeman - Zorgverslimming Leidsche Rijn
De zorg wordt deels teruggelegd in de wijk en komt in eerste instantie vol bij de mantelzorgers terecht, en die waren vaak al flink overbelast. Er is weinig hulp voor mantelzorgers en
dat leidt ertoe dat ik in mijn wijk meer en meer mantelzorgers door hun hoeven zie zakken.
Als mantelzorgers meer moeten zorgen, moeten wij meer voor de mantelzorgers zorgen.
Dus: “Dit is Ellen, Ellen zorgt voor Kim. Maar wie zorgt er voor Ellen?”
Ik heb in mijn wijk Zorgverslimming opgezet. In samenwerking met de professionals zorgen bewoners voor preventie en ‘nuldelijns-zorg’, zetten we ervaringsdeskundingen in
en richten we ons op de directe omgeving van de mantelzorgers. Bijvoorbeeld met een
mantel-massagebon en met een training ‘Hoe til ik mijn ernstig meervoudig beperkte kind’,
want vrijwel alle ouders van EMB-kinderen hebben last van hun rug. Daarmee besparen
we de maatschappij heel veel zorgkosten en geven we de participatiesamenleving vorm.
Want zonder mantelzorgers geen participatiesamenleving.
2.2 Werken aan werk
De arbeidsmarkt en de wetgeving rondom participatie en het sociale domein verandert
sterk. Dat leidt ertoe dat steeds meer sociaal ondernemers ruimte creëren voor mensen
met ‘een afstand tot de arbeidsmarkt’ (zoals gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid) op basis
van gelijkwaardigheid. Ze zijn gemotiveerd omdat ze zien dat er veel mensen onnodig
langs de zijlijn van de samenleving staan en hun krachten en talenten daardoor onbenut blijven. Er ontstaan allerlei dwarsverbanden die bijdragen aan een inclusieve arbeidsmarkt. Mensen krijgen de kans om hun talent te laten zien en bewijzen dat zij mee kunnen
doen op de arbeidsmarkt. Denk aan projecten waarin jongeren de kans krijgen zich te ontwikkelen, ondernemingen waar dak- en thuislozen werken, of het begeleiden van ‘starters’
naar de arbeidsmarkt.
“Initiatieven laten zien dat iedereen waarde heeft en dat iedere waarde telt. We zien dat partijen die normaal gesproken niet aan het werk
komen, nu ineens wel kansen krijgen. We moeten opnieuw met elkaar
nadenken over het concept vrijwilligers. Wellicht bestaat er straks wel
een concept dat iedereen een dag per week society work doet.”
- Kracht in NL
De komende jaren zullen er steeds meer banen zelf gecreëerd moeten worden.
Zelfstandig ondernemerschap, flexibele contractvormen en het combineren van werk met
vrijwillige inzet nemen toe. Het onderwijs speelt hier steeds beter op in. Door ondernemerschap deel uit te laten maken van het reguliere curriculum, het aanbieden van minors en
het zoeken van verbinding met de buurt, wijk en arbeidsmarkt.
De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt geven veel mensen een gevoel van vrijheid omdat
zij vanuit hun passie en talent aan de slag kunnen. Voor anderen brengt dit echter veel
onzekerheid met zich mee. De manier waarop we werken verandert ook. Men gaat steeds
meer samenwerken, organisaties worden horizontaal georganiseerd en teams opereren
zelfsturend. Het gezamenlijk werken aan sociaal-maatschappelijke thema’s wordt als een
grote meerwaarde gezien. Zo zijn er bijvoorbeeld buurtbewoners die (als sociaal ondernemers) binnen een collectief ondernemen om hun wijk te verbeteren.
“Je ziet steeds vaker netwerken ontstaan in plaats van organisaties.
Samenwerking die werkelijk over de schutting heen gaat. Organisaties
moeten daarvoor over hun eigen schaduw heen stappen.”
- Deelnemer enquête
HOE?
Bij Firma Koos geloven we in meedoen. Door iedereen, altijd en overal.
Anneleen van der Kolk - Firma Koos
Firma Koos is mijn label met producten van sociale werkplaatsen en gerecycled materiaal.
Het begon op initiatief van De Regenboog Groep, een Amsterdamse stichting die zich inzet
voor mensen in sociale armoede. Dat doen ze bijvoorbeeld in sociale werkplaatsen, waar
mensen werken die even op een zijspoor zitten; door een psychose, een ongelukkige
samenloop van omstandigheden of simpelweg door het verleden, wie zal het zeggen?
En wat maakt het ook uit? Ze zijn gewoon aan het werk! Firma Koos maakt dat zichtbaar.
We ontwerpen producten waarbij iedereen kan bijdragen aan het maakproces. Sterker
nog, de producten worden ontworpen met de makers in het achterhoofd, je hoeft niet
perfect te kunnen naaien om wel mee te kunnen doen aan het maken van een laptophoes.
Want bij Firma Koos geloven we in meedoen. Door iedereen, altijd en overal.
2.3 Van ‘ik naar wij’
Sociaal ondernemers nemen een voorzichtige kanteling waar. Weg van het individualisme
en neo-liberalisme, naar meer saamhorigheid en aandacht voor elkaar. De participatiemaatschappij is volop in ontwikkeling en staat veel in het teken van ‘eigen verantwoordelijkheid.’ Dit betekent echter niet dat de inzet van professionals overbodig wordt. De grens
tussen rollen en verantwoordelijkheden van een ‘professional’ en ‘actieve buurtbewoner’
vervaagt steeds meer. De vraag is tevens wanneer er in dergelijke gevallen sprake is van
een sociaal ondernemer en wanneer van een ‘gewone’ actieve burger.
“Veel ondernemingen zijn bezig met andere dingen dan cohesie. Kijk
bijvoorbeeld naar buurttuinen, zij hebben cohesie niet per se als doel,
maar het is wel een bijkomend effect. Bijvoorbeeld doordat de omgeving
veiliger wordt en dat mensen elkaar beter kennen. Het oude verhaal
van de buurtsuper vindt weer steeds meer plaats op lokaal niveau.”
- Kracht in NL
In een maatschappij waarin bezuinigingen druk zetten op de systemen waar mensen afhankelijk van zijn, is het belangrijk om als professionals hecht samen te werken en goed te
kijken naar de rol van de overheid, de rol van organisaties en de rol van burgers zelf. We
moeten elkaar niet als concurrenten zien, maar als een aanvulling op de kennis en kunde
die wij misschien zelf niet beschikken om zo een krachtige (sociale) samenleving te creëren. Er bestaan diverse platforms en campagnes, zoals ‘De Beweging’ en ‘MaatschapWij’,
die inspireren om beter naar elkaar te luisteren. Ze stimuleren mensen om (weer) na te
denken over wat het betekent om samen te leven in plaats van voor onszelf alleen. Zoals
MaatschapWij stelt: “Het begint met meer ‘wij’ in de maatschappij.”
Doordat steeds meer mensen bezig zijn met vernieuwing binnen de bestaande systemen
zien sociaal ondernemers nieuwe ‘sociale ecosystemen’ ontstaan. Bij Movisie is hier ook
onderzoek naar gedaan. Christine Kuiper (adviseur Sociale Innovatie bij Movisie) stelt:
“Een sociaal ecosysteem is een infrastructuur die de samenwerking tussen uiteenlopende
partijen over een sociaal vraagstuk vergemakkelijkt en faciliteert. Het systeem moet beschikken over voldoende hulpbronnen. Dit zijn financiële bronnen zoals subsidies, sociale
bronnen zoals een informeel netwerk, en mensen met voldoende capaciteit en kwaliteit.”
“Het gaat niet om de unieke personen die in staat zijn het verschil te
maken. Het gaat zelfs niet alleen om sociale ondernemingen die iets
bijzonders laten zien. Het gaat erom het sociale ecosysteem te zien en
te ontwikkelen. Geen ondernemer gedijt zonder de omliggende context”
- Deelnemer enquête
HOE?
Gezonde biologische groenten voor een eerlijke prijs,
lokaal geproduceerd en met liefde bereid
Mark Verhoef - Springplank coaching
Wij geloven in een wijk waarin het fijn is om elkaar te ontmoeten, te werken en te delen
in wat de natuur ons geeft. Met respect voor elkaar en met plezier in het samen oogsten.
Onze droom is lokaal verbouwd en (h)eerlijk voedsel uit de eigen wijk, betaalbaar en bereikbaar voor iedereen. Vanuit Voedseltuin Overvecht bouwen wij aan een lokaal duurzaam merk: ProefLOKAALOvervecht.
De groenten die in de tuin worden verbouwd verkopen we aan restaurants en kookgroepen in de wijk en in onze eigen buurtlandwinkel. Van kweken tot eten: zo van het land op
je bord, in je eigen buurt. Want wij geloven dat het kan en we maken het waar: gezonde
biologische groenten voor een eerlijke prijs, lokaal geproduceerd en met liefde bereid.
Voedseltuin Overvecht werkt als een collectief van buurtbewoners, ondernemers, vrijwilligers en maatschappelijke organisaties.
2.4 Duurzaamheid
In een samenleving waar overconsumptie hoogtij viert, is de circulaire economie een duurzame en noodzakelijke tegenhanger. De deeleconomie leeft: spullen die we nodig hebben
kunnen we via allerlei platformen lenen van onze buren of huren van iemand die het op dat
moment niet gebruikt. Er wordt slimmer nagedacht over het gebruiken van wat er al is. Een
groeiende groep mensen hoeft niet meer alles zelf te bezitten, zolang ze maar toegang
hebben tot het gebruik ervan. Zo worden door heel Nederland foodsharingkasten, ruilkasten, repaircafés en spullenbibliotheken opgezet. Men gooit minder snel iets weg en denkt
meer aan de functie die een product nog voor een ander kan hebben. Daardoor zien ook
steeds meer kringloopinitiatieven het licht. Zo gaan we samen voedselverspilling tegen en
wordt afvalproductie verminderd.
Duurzaamheid speelt een steeds grotere rol binnen onze samenleving, zo ook binnen
ondernemerschap. Toch valt er volgens velen nog veel winst te behalen als het gaat om
duurzaamheid binnen de bedrijfsvoering van (commerciële) bedrijven. Sociaal ondernemerschap wordt gezien als een goed alternatief, waarbij onder andere bewust wordt ingezet op duurzame en toekomstbestendige productie en investeringen. Denk hierbij aan
het gebruik van grondstoffen die biologisch afbreekbaar zijn, het maken en ontwerpen van
producten die makkelijk te demonteren zijn en het hergebruiken van grondstoffen.
“Als wij het hebben over duurzaamheid, dan hebben we het over het
slim benutten van wat er is, niets uitsluiten. Daar komen slimme concepten uit naar voren. Dan zien we thema’s als voedselverspilling, leven zonder afval, etc. Het samen doen is daarbij ook echt een streven.”
- Kracht in NL
Samenwerking tussen belanghebbenden is belangrijk om ook sociale duurzaamheid te
kunnen creëren. Ook educatie en het creëren van bewustwording dragen bij aan verduurzaming van de samenleving. Er ontstaat zo een nieuw speelveld voor sociaal ondernemers. Zij zetten bijvoorbeeld in op het verduurzamen van bedrijven en verdienmodellen,
participatietrajecten met bewoners om mee te beslissen over de doorontwikkeling van
hun buurt en educatietrajecten over duurzaamheid op scholen.
HOE?
De Duurzame Week Utrecht
Margit Vegh - Duurzaam Ondernemer
In 2015 ontstonden de eerste plannen voor een duurzaam festival. Het idee ontstond nadat Koen Kooper en Margit Végh opmerkten dat er in Utrecht maar weinig duurzaamheid
te zien is, terwijl er onder de oppervlakte heel veel gebeurt. Tijdens de Duurzame Week
Utrecht wordt het podium aan deze initiatieven gegeven en kun je de duurzame initiatieven van Utrecht ontmoeten.
Na een loopbaan als sociaal werker en projectleider in de psychiatrie, wilde Margit zich op
een andere manier gaan inzetten voor een betere wereld. Ze is begonnen met Groen en
gelukkig, een platform over duurzaamheid waarbij alle aspecten op één website te vinden
zijn. Daarnaast is Margit secretaris bij Stichting Verbeter de Wereld. Margit gelooft erin dat
je veel kunt bereiken, zolang je dicht bij je hart blijft. Daarmee kun je anderen inspireren
en uitdagen om ook groener (en gelukkiger!) te leven.
3. Kansen en barrières
3.1 Identiteit & imago sociaal ondernemerschap
De meeste mensen toetsen zich aan hun eigen omschreven definitie van ‘sociaal ondernemerschap’. Waar sommigen niet weten of ze nu sociaal ondernemer zijn en zo gezien
worden, zien anderen zichzelf meer als ‘intrapreneur’: een werknemer binnen een sociale
onderneming. Ook zijn er mensen die zichzelf ‘maatschappelijk’ of ‘idealistisch’ ondernemer noemen of benoemen dat ze met een sociaal ondernemende houding werken. Men
omschrijft het zijn van een sociaal ondernemer vaak aan de hand van verschillende aspecten van een onderneming: de missie, manier van produceren, aangeboden diensten/
producten, de (rechts)vorm van de onderneming, het verdienmodel, inkomstenverwerving
en definitie van kapitaal, de doelgroep van de onderneming en de impact en verbinding
die gemaakt wordt.
“Ik ben een sociaal ondernemer. We hebben een duurzaam product.
Ons product wordt in elkaar gezet door mensen met een afstand tot
de arbeidsmarkt.”
- Deelnemer enquête
3.2 Rechtsvormen en regelgeving
Er wordt creatief omgegaan met het feit dat er (nog) geen speciale rechtsvorm bestaat
voor sociaal ondernemers. Bijvoorbeeld door naast de BV een stichting op te richten, samen te werken met een stichting of te werken in een coöperatie of als collectief van zelfstandigen. Sommige initiatieven en sociaal ondernemers zijn geforceerd zich als stichting
in te schrijven. Dit past niet altijd bij hun doelstellingen en manier van werken en er komen
soms ook ongewenste administratieve en organisatorische lasten bij kijken.
“Fiscale wetgeving en keuze rechtsvorm is een probleem (kijk naar
landen om ons heen; leer!). We hebben te maken met ouderwetse
financieringsvormen. Dit kan innovatiever.”
- Deelnemer enquête
Ook regelgeving loopt, tot ergernis van sociaal ondernemers, vaak achter. Het gevoel
heerst dat er (nog steeds) uitgegaan wordt van oude structuren en de regelgeving niet
wordt aangepast aan ontwikkelingen die in de samenleving spelen. Naast regelgeving
wordt het financiële aspect van sociaal ondernemen door de deelnemers van de Sociale
Troonrede ook vaak als barrière genoemd. Denk hierbij aan het aansluiten op bestaande
geldstromen, het aanvragen van fondsen en het vinden van betalende klanten in de ‘markt’.
3.3 Meten van sociale impact
Ook wordt de sociaal ondernemer vaak beschreven middels de competenties die hij of zij
bezit of zou moeten bezitten. Misschien is dat ook wel hetgeen sociaal ondernemers bindt;
de wijze waarop zij dingen aanpakken en de houding die er bestaat tegenover werk.
HOE?
Denken en werken in een nieuwe wereld
Anneke Krakers - Welzijn Nederland
Toen ik zo’n 10 jaar geleden het ondernemerschap ontdekte was ik enorm gretig. Op Twitter
ontdekte ik fantastische mensen zoals Martijn Aslander, Niels Schuddeboom, Sanne Roemen,
Ronald van den Hoff. Nieuwe Ondernemers. Sociale Ondernemers.
Wat ik van hen heb geleerd is het denken en werken in een nieuwe wereld. Gretig heb ik
geluisterd naar verhalen over de power van sociaal kapitaal, het aanstaande omvallen van
hiërarchische instituten, het belang van waarde boven geld. Voor mij als ondernemer heeft
sociaal ondernemerschap hierdoor echt smoel gekregen.
Sociaal ondernemers creëren sociale- en maatschappelijke impact. Het meetbaar maken
en aantonen van deze impact is vaak een vereiste voor het in aanmerking komen voor
financiering. Aantonen dat een dienst of product meervoudige (maatschappelijke) waardecreatie creëert vormt een uitdaging. Zeker wanneer het gaat om projecten of diensten
in de zorg- en welzijnssector, die zich bijvoorbeeld richten op de leefbaarheid in een wijk,
talentontwikkeling van bewoners of maatjesprojecten.
Veel ondernemingen kiezen voor een brede aanpak. “De Voedseltuin Rotterdam zet in op
diverse waardecreaties door de focus te leggen op sociale cohesie, groen en de arbeidsmarkt.” aldus Kracht in NL.
“Sociale firma’s zijn sterk in opkomst, omdat ze een lucratiever
verdienmodel hebben dan sociale ondernemingen die zich inzetten
voor kwetsbare mensen. Daardoor blijft sociaal ondernemen
in zorg en welzijn (ook door complexe wet en regelgeving zorg
en hoge bureaucratie).”
- Deelnemer enquête
4. Slotwoord
We zien dat steeds meer mensen de stap naar (gedeeltelijk) ondernemerschap maken.
Er wordt meer georganiseerd op lokaal niveau en er is nadrukkelijk aandacht voor de
participatie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Duurzaamheid wordt de
norm, sociale ondernemingen hebben hierin een voorbeeldfunctie. Tot slot is de discussie rondom sociaal ondernemerschap op zich een trend: wat verstaat men onder sociaal
ondernemen, welke richtlijnen zijn hier aan verbonden, of is de term ‘sociaal’ overbodig
omdat in de toekomst elke ondernemer (deels) bezig moet zijn met sociaal- maatschappelijke impact? Binnen de thema’s en behandelde casussen komen een aantal kernbegrippen terug, die ook de komende tijd binnen sociaal ondernemerschap centraal zullen staan.
RUIMTE
Door de verdergaande participatiemaatschappij ontstaat voor sociaal ondernemers ruimte binnen thema’s die voorheen het domein waren van de overheid en gesubsidieerde
instellingen. Ook creëren sociaal ondernemers ruimte om diverse groepen die minder
gemakkelijk mee kunnen doen in deze nieuwe wereld toch voldoende kansen te bieden.
Sociaal ondernemers nemen de ruimte in die ontstaat tussen de overheid, de markt en
de ‘civil society’. Dat gaat niet altijd zonder slag of stoot. Want wie heeft nu precies welke
rol in het speelveld? En hoe houdt de sociaal ondernemer sich staande tussen de diverse
andere partijen, zonder dat hij zelf tot een duidelijk afgebakende en erkende groep
behoort? Verbeterde regelgeving, toegang tot financiële hulpbronnen en een duidelijke
rechtsvorm zijn enkele mogelijkheden om de positie van, met name kleinere, sociaal
ondernemers te versterken.
GEZAMENLIJKHEID
Sociaal ondernemers zijn voorlopers in de voorzichtige kanteling van het individualisme
en eigen verantwoordelijkheid naar meer saamhorigheid en aandacht voor elkaar.
Allereerst binnen de eigen groep: door samen te werken kun je je zichtbaarheid en de
mogelijkheid om samen impact te maken vergroten. Maar ook door in de businessmodellen nadrukkelijk rekening te houden met groepen mensen zonder een sterk netwerk
om zich heen. Zo ontstaat een stevig sociaal ecosysteem. Maar zo’n systeem kan alleen
succesvol zijn als het over voldoende hulpbronnen beschikt. Hoe vinden we voldoende
mensen en middelen om de groei van sociaal ondernemerschap aan te kunnen?
VERANDERENDE ARBEIDSMARKT
De manier waarop we werken verandert. Men gaat steeds meer samenwerken, organisaties worden horizontaal georganiseerd en teams opereren zelfsturend. De grens tussen
rollen en verantwoordelijkheden vervaagt: wanneer ben je een ‘professional’ en wanneer
ben je een ‘actieve buurtbewoner’? Steeds meer mensen combineren verschillende rollen
gedurende de (werk)dag. Daarbij zullen de komende jaren steeds meer banen door onszelf gecreëerd moeten worden. Zelfstandig ondernemerschap, flexibele contractvormen
en het combineren van werk met vrijwillige inzet nemen toe. Binnen het onderwijs en het
bedrijfsleven groeit mede daarom de aandacht voor ‘een ondernemende houding.’ Deze
ontwikkelingen op de arbeidsmarkt geven veel mensen een gevoel van vrijheid omdat zij
vanuit hun passie en talent aan de slag kunnen. Voor anderen brengt dit echter veel onzekerheid met zich mee. Hoe veranderen we ook voor hen deze onzekerheid in kansen?
DUURZAAMHEID
en groeiende groep mensen hoeft niet meer alles zelf te bezitten, zolang ze maar toegang
hebben tot het gebruik ervan. Sociaal ondernemers spelen daar goed op in. Zelf zijn ze
voorlopers op het gebied van duurzaamheid binnen hun eigen bedrijfsvoering. Juist binnen het verduurzamen van bedrijven in het algemeen valt nog veel milieuwinst te behalen.
Maar is er ook voldoende aandacht voor sociale duurzaamheid? Samenwerking tussen
alle belanghebbenden is daarbij de sleutel
Hoe nu verder?
Met de Sociale Troonrede doen we een eerste aanzet om de discussie rondom sociaal ondernemerschap aan te wakkeren. Waar we uit zullen komen, kan niemand voorspellen. Maar
we hopen wel dat deze discussie bijdraagt aan meer aandacht voor sociaal ondernemers,
meer helderheid over wie sociaal ondernemers zijn en wat ze doen en duidelijke afspraken
en ruimte voor de verdere ontwikkeling van sociaal ondernemerschap in Nederland.
Deze discussie voeren we graag op zoveel mogelijk plekken tegelijk, met zoveel mogelijk
mensen. Allereerst op de Facebookpagina van de Sociale Troonrede. Graag horen we daar
wat je van dit stuk vind. Hebben we het goed gezien? Of slaan we de plank volledig mis?
Hebben we een belangrijke ontwikkeling over het hoofd gezien? Al jouw opmerkingen
horen we graag!
Daarnaast zal so/creatie het komende jaar een aantal meetups organiseren met
sociaal ondernemers en overige belangstellenden. Houdt daarvoor de Facebookpagina
van so/creatie in de gaten.
Uiteraard zijn we van harte bereid om ook bij jouw bijeenkomst iets over de Sociale
Troonrede te komen vertellen. Neem daarvoor per mail contact op met de hoofdredactie:
[email protected].
Sociale Troonrede 2017
Een uiteenzetting over sociaal ondernemerschap in Nederland
De sociale troonrede is een initiatief van so/creatie (ondersteunt de groei van sociaal
ondernemerschap in Nederland), Kyver (communicatiebureau voor organisaties die de
wereld een beetje mooier maken) en The Social Firm (workshops en advies aan professionals
en vrijwilligers in zorg en welzijn).
Met dank voor de gastbijdragen van:
Irmgard Bomers (Werken in Netwerken), Anneke Krakers (Welzijn Nederland),
Anneleen van der Kolk (Firma Koos), Marco Redeman (Zorgverslimming Leidsche Rijn),
Margit Végh (Duurzame Week Utrecht), Mark Verhoef (Springplank Coaching).
Ondersteuning bij de samenstelling van de Sociale Troonrede hebben wij ontvangen van
Kracht in NL / MAEX.
Met dank aan de sociaal ondernemers die we in aanloop naar de Sociale Troonrede
mochten portretteren en die ons van inspirerende quotes hebben voorzien:
Aleksander Stommels, Anneke Krakers, Erik van Marissing, Fiene van Loock, Glenn Alwin
van Roggen, Heleen Dierdorp, Jurjen de Vries, Kris Pouw, Kyra Kasel, Lena Hartog, Manon
van der Meer, Marcel Stukker, Marguerite Evenaar, Mark van Meel en Mark Verhoef.
Op 21 maart 2017 is de Sociale Troonrede gepresenteerd in de Social Impact Factory.
Tot slot bedanken we onze mediapartners: OneWorld, Voor de Wereld van Morgen en
Seats2Meet Magazine.
Colofon
Communicatie en projectmanagement Hylke van der Wal, Rutger van Weeren
(so/creatie)
Redactie en samenstelling
Rachella Dubbeldam (RazzWorks)
Fleur van IJperen, Eva Leen (The Social Firm)
Sébastian Duchène (Kracht in NL)
Vormgeving
Eelco van der Wal (Seraphix Design),
Hylke van der Wal (Kyver)
Logo ontwerp
Dennis van Voorst
WebsiteGuido Schalkx (Kyver)
Dit document mag niet verder worden verspreid zonder schriftelijke toestemming van de
eindredactie van de Sociale Troonrede.
De eindredactie is te bereiken op [email protected].
Met dank aan de sprekers tijdens de presentatie op 21 maart 2017:
Evert jan van Hasselt (Business21), Floortje Minjon (SocialStart, 50|50 Coffee,
Coffeemania), Jurjen de Vries (Permanent Future Lab), Kristel Logghe (Social Powerhouse,
Multivation, Social Enterprise Lab), Margit Végh (Duurzame Week Utrecht).
“Duurzame innovatie: bijdragen aan een duurzame wereld,
door bottom-up initiatieven aan te jagen,
met elkaar te verbinden en te professionaliseren”
- deelnemer enquête