rijken - Mirjam Streefkerk

GROTE
RIJKEN
7Bloedig?
7 tekst: mirjam streefkerk
Rare jongens,
die Romeinen
‘Z
o’n 2000 jaar geleden
was Gallië (zo heette
Frankrijk toen) bezet door
soldaten van Caesar, de
Romeinse veldheer. Héél
Gallië? Nee, een kleine
nederzetting bleef moedig
weerstand bieden aan de
overweldigers en maakte
het leven van de Romeinen
in de omringende legerplaatsen bepaald niet
gemakkelijk...’ Dit is het
begin van alle 33 Asterixstripboeken. Ze vertellen
over de avonturen van de
kleine held Asterix en de
grote dikke goedzak
Obelix. Niet alles wat we in
de strips te zien krijgen is
historisch juist. De kleding
van de Romeinse soldaten
in de strip werd bijvoorbeeld pas in het keizerrijk
gedragen. Toch hebben
Asterix en Obelix de
kennis over het Romeinse
Rijk van miljoenen lezers
bijgeschaafd. Heel veel
dingen in de strips kloppen
namelijk wel. Zo schijnt
Caesar inderdaad nogal
ijdel en opvliegend te zijn
geweest. De Galliërs
droegen, net als Obelix,
broeken met strepen. En je
tong uitsteken, wat Obelix
graag doet naar de
Romeinen, was inderdaad
een Gallische manier van
beledigen.
Romeinse Rijk
7Wanneer?
Het precieze begin en einde van
het Romeinse Rijk is moeilijk
vast te stellen. Het is bijvoorbeeld niet bekend wanneer
Rome is gesticht. De meeste
geschiedenisboeken vermelden
753 voor Christus als geboortejaar van de stad. Toen zou
Romulus de stad hebben
gesticht, nadat hij zijn tweelingbroer Remus had vermoord.
De tweeling zou volgens de
overlevering afstammen van de
oorlogsgod Mars. Ze groeiden op
in een bos onder de hoede van
een wolvin.
Het verhaal is
In 1986 kwam er dan eindelijk een
een legende,
filmversie van Asterix en Obelix
maar archeologische
opgravingen
tonen ook aan
dat rond die
tijd Rome
ontstond. De
dorpen op
de 7 heuvels
van het
huidige Rome
verenigden
32
HISTORIE
zich toen in een stad. Van
daaruit werd het Romeinse Rijk
stukje bij beetje gevormd.
Het jaar 476 wordt meestal
genoemd als het einde van het
rijk. Toen nam de Germaanse
koning Odoacer de macht over
in Rome. Maar voor de bevolking
van het rijk veranderde er
weinig. Het Oost-Romeinse Rijk,
dat de geschiedenisboeken in
ging als het Byzantijnse Rijk,
bleef nog tot 1453 in tact.
7Hoe ontstaan?
In de eeuwen na de stichting
van Rome hadden koningen het
voor het zeggen in Rome. Die
hadden nog weinig oog voor
hun omgeving. Pas in 509 voor
Christus werd de laatste koning
verjaagd. Een republiek werd
uitgeroepen. Voortaan nam de
senaat de beslissingen. En de
Romeinen kregen de drang om
hun gebied uit te breiden. Dat
was wel nodig ook, want de
bevolking van de stad groeide
in rap tempo.
Al snel was vrijwel het hele
huidige Italië in handen van de
Romeinen, ook de zuidelijke
steden die eerst nog Grieks
waren. Op zee werd het eiland
Sicilië veroverd en later ook het
Noord-Afrikaanse kustgebied.
De veroverde gebieden werden
provincies van het rijk, en er
gold een dienstplicht voor de
bewoners. Zo waren er altijd
genoeg soldaten om de linies te
verdedigen.
Legerleider Julius Caesar
was zo’n 60 jaar voor het begin
van onze jaartelling verantwoordelijk voor de verovering
van Midden- en Noord-Gallië, het
huidige Frankrijk. Daarna eiste
hij in Rome de macht op om als
dictator over het Romeinse Rijk
te heersen.
In het jaar 44 voor Christus
werd Caesar vermoord door
ontevreden senatoren. In
bloedige burgeroorlogen
werd flink gestreden tussen
de heersers om de macht. De
enige heerser die overleefde
was de achterneef van Caesar,
Octavianus. In 27 voor Christus
werd hij officieel keizer. Zijn
naam werd Caesar Augustus.
Nogal. De Romeinen vochten de
ene na de andere oorlog uit om
hun gebied uit te breiden of om
zich te verdedigen. De soldaten
waren slechts uitgerust met een
zwaard, speer en schild. Toch
wisten ze veel grotere legers te
verslaan dankzij hun strakke
organisatie en doorzettingsvermogen. Niet alleen aan de
grenzen van het Romeinse Rijk
werd veel bloed vergoten, ook
erbinnen waren nogal wat
strubbelingen. Veel heersers
werden vermoord omdat hun
onderdanen genoeg van ze
hadden. Onder leiding van de
Romeinse slaaf en gladiator in
opleiding Spartacus, was er rond
74 voor Christus een slavenopstand. Die eindigde met de
kruisiging van bijna 6000
slaven langs de Via Appia, de
belangrijkste weg naar Rome.
Bloedvergieten was trouwens
ook een vorm van vermaak voor
de Romeinen. In enorme arena’s,
zoals het Colosseum in Rome,
vochten gladiatoren voor een
groot publiek, net zo lang tot er
een dode was.
romeinse rijk jaar 117
Het Forum Romanum
op een schilderij uit
1901. Zo moet een
gewone dag eruit
hebben gezien in het
Rome van rond 300.
Een tijd van relatieve rust brak
aan en de economie bloeide
weer op.
Het rijk was in die periode
op zijn hoogtepunt: de Sahara
was in het zuiden de grens. In
het oosten was dat de rivier de
Eufraat (in het Midden-Oosten).
De noordelijke grens liep dwars
door Nederland: van Katwijk,
via Utrecht en Arnhem, naar
onze oosterburen in Lobith.
De rivieren de Rijn en de Donau
vormden de noordelijke grens
van het rijk. Latere heersers
veroverden nog een deel van
Groot-Brittannië.
7Hoe gevallen?
Het Romeinse Rijk bleek
uiteindelijk veel te groot om
over te regeren. Het duurde soms
dagen of zelfs weken om vanuit
Rome een boodschap over te
brengen naar de grenzen van het
rijk. Keizer Diocletianus splitste
het rijk daarom in 285 in een
oostelijk en westelijk deel.
Die 2 delen vervreemdden
vervolgens van elkaar. Het
oosten was meer ontwikkeld
en ze spraken er Grieks.
De westerlingen spraken
Latijn en vormden veel minder
een geheel. Toch voegde
Diocletianus’ opvolger
Constantijn de Grote de delen
weer samen. Hij bestuurde het
hele rijk liever alleen dan dat hij
de macht moest delen. Hij
maakte Constantinopel, nu
Istanbul, in 330 de nieuwe hoofdstad van het Romeinse Rijk. Eind
4de eeuw werd het rijk weer
gesplitst, dit keer definitief.
Aan vrijwel alle grenzen van het
West-Romeinse rijk stonden
Germanen en andere volkeren
paraat, tot ze hun kans schoon
zagen binnen te dringen. In het
jaar 406 doorbraken zij de
Rijnlinie in het noorden. Andere
volken volgden, en de jonge
keizer Honorius, die nog maar
12 was toen hij in 395 zijn vader
opvolgde, bood nauwelijks
weerstand. Hij verstopte zich
in zijn paleis en er was geen
houden meer aan. In het jaar
476 installeerde de Germaanse
koning Odoacer zich met weinig
moeite als koning in Rome.
Ontstaan van Rome.
509 voor Christus
Republiek gesticht.
500-275 voor Christus
Verovering Italiaanse vasteland.
De Romeinen storten
zich op het Gallische
stadje Alesia.
58-49 voor Christus
Caesar verovert Gallië.
Julius Caesar en
zijn moordenaar.
7Wat bleef over?
Dat we zo veel weten van de
Romeinse overheersing komt
voor een groot deel door de
geschiedschrijvers uit die tijd.
Historici als Titus Livius (59 voor
Christus - 17 na Christus) en
Tacitus (55 - 120) zijn redelijk
betrouwbaar. Al moeten we de
verhalen van Livius en Tacitus
wel met een korreltje zout
nemen. Overige kennis van
de Romeinen is gebaseerd op
opgravingen. Regelmatig vinden
mensen in hun tuin nog kannen,
munten, of wapens uit die tijd.
En hoewel onze taal afstamt van
de Germanen, de vijand van de
Romeinen, gebruiken we nog
dagelijks woorden die van het
Latijn afstammen. ‘Collecteren’,
‘feest’ en ‘perfect’ zijn een paar
voorbeelden. En laten we ‘quest’
niet vergeten: dat komt van het
Latijnse woord quæsitus, wat
‘speurtocht’ betekent. 7
MEER INFORMATIE
Slechts uitgerust met een zwaard, speer en schild wisten Romeinse
soldaten toch flink wat land bij elkaar te sprokkelen. Een kwestie
van doorzetten. Dit is het Romeinse Rijk op zijn hoogtepunt.
Ca. 750 voor Christus
Macht zonder grenzen. Rome en
zijn imperium, Fik Meijer,
Athenaeum-Polak & Van Gennep
(2005): dik, maar goed leesbaar
boek over het Romeinse Rijk.
44 voor Christus
Moord op Caesar.
27 voor
Christus
Augustinus
wordt
eerste
keizer.
285
Eerste
splitsing
Romeinse
Rijk.
476
Einde WestRomeinse
rijk.
1453
Einde OostRomeinse
rijk.
Augustus Caesar.
Hij was de eerste
keizer van het
Romenise Rijk.
HISTORIE
33