Nationaal Suicide Preventie

Suriname
Ministerie van Volksgezondheid
Nationaal Suïcide Preventie- en
Interventieplan
2016-2020
Actieplan 2016-2017
Juni 2016
Voorwoord
Suïcide is ontegenzeglijk een groot probleem in Suriname. In de afgelopen vijftig jaren is het aantal
mensen dat is komen te overlijden als gevolg van suïcide gestegen van 20 naar gemiddeld 130 per
jaar. Jaarlijks worden, alleen al op de spoedeisende hulp van het Academisch Ziekenhuis
Paramaribo, ongeveer 700 mensen binnengebracht als gevolg van een suïcidepoging.
Deze cijfers maken duidelijk dat suïcide in Suriname een groot openbaar gezondheidszorgprobleem
is; een “public health” probleem. Suïcides zijn echter te voorkomen! Preventie van suïcides vereist
coördinatie en samenwerking tussen alle relevante actoren, zowel in de publieke als in de private
sector en het vereist een visie, een plan en strategiëen voor de aanpak.
Het Ministerie van Volksgezondheid neemt met dit “Nationaal Suïcidepreventie- en interventieplan”
het voortouw in een integrale en multi-sectorale aanpak van het suïcideprobleem in Suriname.
Het ministerie van Volksgezondheid brengt dank uit aan het “Wetenschappelijk Suicidepreventie
Comité” wiens leden zich reeds jaren inzetten voor de preventie van en interventie bij suïcide; nog
vòòr de instelling van het comité. Mede dankzij hun onuitputtelijke inzet is dit plan tot stand
gekomen.
Bij het samenstellen van dit plan hebben alle relevante ministeries en andere actoren hun input
gegeven en hun medewerking toegezegd opdat het plan succesvol geimplementeerd kan worden.
Met recht mag dit plan daarom een nationaal plan worden genoemd.
Ing. P. Pengel, MBA
Minister van Volksgezondheid
Republiek Suriname
Executive summary
Suicidality includes all mental processes that evolve around actions performed to kill or inflict harm
on oneself. Suicidality includes all behaviours, ideas, plans and fantasies about committing suicide
up to committing the act itself. The act of committing suicide is thus only one aspect of suicidality.
Suicide and attempted suicide are identified as serious mental health problems in Suriname.
Suicide is a leading cause of death in Suriname. In the past 50 years the number of registered
suicides in Suriname has greatly increased from 6.2 per 100,000 population in 1965 to 26.7 per
100,000 in 2012; far beyond the world average of 16 per 100 000 inhabitants. Each year in
Suriname, more people die from suicide than from traffic incidents and homicide together. Globally
Suriname ranks sixth as for the highest number of suicides committed per country.
Suicide is the result of a complex interaction of biological, psychosocial and cultural factors; the
suicide problem therefore requires a multidisciplinary approach. However, suicide is primarily a
public health problem and therefore the Ministry of Health of the Republic of Suriname has taken
the lead in drafting this "National Plan for the prevention and intervention for suicide". This has
been done together with all actors who can contribute to reducing the number of suicide cases in
Suriname.
Suicide is preventable. There are many ways in which the different services, communities,
individuals and society as a whole can help to prevent suicides. For Suriname, the first step in that
direction is this National Strategic Suicide Prevention and Intervention Plan, which has been
implemented as an activity of the second National Mental Health Plan (2015-2020).
Traditionally the district of Nickerie had the highest suicide rates. However, the last few years,
there is a notable decline of suicides in this district, while there is an increase in other districts,
such as Sipaliwini, Brokopondo and Wanica .
The average age people commit suicide in Suriname is 37 years. In women, the majority of suicides
were registered in the age group 15-19 years. Men with the most suicides were registered in the
age group between 25-45 years. As for the suicide attempts, unfortunately the last few years there
is also an increase in the number of children aged 10-14 that attempt to commit suicide.
The registry of suicide attempts at the emergency room of the Academic Hospital Paramaribo show
that more women than man attempt to commit suicide, while more men than women actually
commit suicide.
As for ethnicity; there are traditionally high suicide rates measured among Surinamese of
Hindustani origin. Of the recorded suicides, around 70% were committed by people of Hindustani
origin. In recent years however (2002-2013), this has declined to an average of 60%, while a
comparison of the census years 2004 and 2012, shows an increase of suicides in people of Maroon,
Creole and mixed descent.
I
The most common method through which people commit suicide in Suriname is by ingesting
agricultural pesticides usually paraquat/gramoxone (around 70% of the cases), followed by
suspension (average 20 %), jumping from a height i.e. the Jules Wijdenbosch bridge and the use of a
firearm.
As is done globally, the risk and protective factors for suicide in Suriname can be sought on the level
of the health care system, society, community, relationships and the individual. For Suriname the
risk factors on the level of the health care system and society are
- A fairly centralised mental health care system
- Not all mental health care services are covered equally by health insurances
- Easy access to means to commit suicides
- Media coverage of suicides does not adhere to international guidelines, is often sensational
and focuses on the way suicide was committed
Seeking help for mental problems is still a stigma for many people
On the level of community and relationships there is some data available about potential risk
factors for suicide in the culture of Surinamers of Hindustani origin. This data is non-existent for
other groups, but highly recommendable, taking into account the increase of suicide among the
Maroon people.
Discrimination also poses a potential risk for suicide in Suriname, especially for LGBTI. A study
among men who have sex with men (MSM) in Suriname showed that 13.5 % had suicidal thoughts
in the previous year; among the transgender respondents this was even higher i.e. 27.8 %.
Trauma or abuse; another risk factor on the community level is also prevalent in Suriname. In this
context, estimates of prevalence and incidence of domestic violence and other forms of violence
against children and intimate partner violence in Suriname are worrying. This relates to the risk
factor relationship conflict, discord or loss, which also plays a role in Suriname. There is insufficient
data to make a statement about the risk factors “disaster, war and conflict” and “sense of isolation
and lack of social support”.
The risk factors for suicide on the individual level are
- Previous suicide attempt
- Mental disorders
- Harmful use of alcohol
- Job or financial loss
- Hopelessness
- Chronic pain
- Family history of suicide
- Genetic and biological factors
II
Since these are on an individual level all of these need to be considered, but for Suriname especially
important are
- Previous suicide attempt
- Mental disorders
- Harmful use of alcohol
- Job or financial loss and
- Family history of suicide
The first and the last are obviously important due to the high numbers of suicides and attempted
suicides in Suriname. As for harmful use of alcohol; there is data that though Surinamers consume
less alcohol than inhabitants of other countries in the LAC region, there is a trend of increased use
of alcohol and decreased age of commence.
The current socio-economic situation in Suriname gives cause for concern about a possible increase
in the numbers of suicides. As for the risk factor mental disorders; the Surinamese STEPS study
"Langa Wan Anu" has shown that 1 in 4 women and 1 in 5 teenagers and young adults between 15
and 24 years might suffer from depression and anxiety disorders. Taking into account the under
utilisation of services in mental health, leaving these untreated poses a risk for suicides.
Apart from risk factors for suicide there are also protective factors that have been identified i.e.
- Strong positive personal relationships (support from family and friends)
- Positive religious or spiritual beliefs
- Lifestyle practice of positive coping strategies and well-being
These protective factors need to be considered in designing effective suicide prevention and
intervention activities and research needs to be done about the way in which these protective
factors are reflected in Suriname. Traditionally Surinamers have strong familial and communal ties
and are also very religious; however, they seem to lack skills in problem solving and non-violent
conflict resolution. There is also a barrier in seeking (mental) help when needed.
Though this is the first national and integral suicide prevention and intervention plan for Suriname,
there are various activities and services for people who have committed suicide or attempted to
commit suicide.
In the health care system there are psychiatrists and psychologists, to whom the general
practitioner refers. Apart from the stigma related to seeking mental health care though, there may
be financial barriers; psychological care is only partly reimbursed by the national health insurance
scheme. Except for the district of Nickerie, mental health services are only available in Paramaribo.
Another obstruction in the treatment of people who have attempted suicide is that even though the
national basic health insurance law does not exclude treatment to these people, no actions are
taken against health insurance companies who, by default, exclude all medical costs associated with
suicide or a suicide attempt.
III
Other activities from the side of the government are from the Ministry of Justice and Police and the
department of social works of the Ministry of Social Affairs and Public Housing who refer suicidal
people to relevant health care providers.
Apart from the governmental organisations and “traditional” health care providers activities
related to suicide prevention and intervention are also carried out by NGO’s like the Mind Console
Centre of the Swarnapath Foundation and the WINgroup in Nickerie. Activities vary from
counseling to prevention activities to gatekeeper’s trainings.
A number of trainings for suicide prevention, signaling and treatment have been provided to nonhealth care and health care workers. The efficacy of these trainings is not clear and needs to be
evaluated. Suicide is not an integral part in the trainings of health care workers. The main problem
currently lies in the referral and treatment by health care workers of people with suicidal
behaviour.
Early prevention of suicide is currently limited and there are few integrated prevention programs,
but there are a number of initiatives that have been developed but have not yet been implemented
or are in the early stages of implementation.
Apart from a lack of data on, among other risk factors for suicide in Suriname, the overall
coordination of data collection and research into suicide is still weak; active and coordinated
surveillance for suicidal behaviour, suicide attempts and suicide need to be addressed as soon as
possible.
This first “National Suicide Prevention and Intervention Plan” covers a five-year period and takes
into account the above gaps, limitations and opportunities. For reasons of manageability a two-year
plan of action is included. After this period the implementation will be evaluated and an action plan
for the remaining three years will be drafted.
The general objective of the plan is to reduce the suicide rate by 10% by 2020. To be able to reach
this objective the following four assumptions are made:
1. Suicide reduction is a government priority;
2.
Suicide prevention is a multi- and inter-sectoral issue.
3.
The national plan is in line with the National Mental Health Plan (2015-2020) and
regional and international targets and agreements which Suriname has ratified
4. The implementation of the national plan takes into account the diversity of Surinamese
society.
The five priority areas on which the plan will focus in the coming five years are
1. Increase access to mental health care for people who are suicidal and for the survivors
of people who have committed suicide
IV
2. Restrict access to potentially lethal means and agents that increase the risk of
committing suicide
4. Improve the perception about and attitude towards suicidality
5. Increase the socio- economic and cultural empowerment of vulnerable groups
5. Strengthen the (coordination of) research
For these priority areas results and general activities have been formulated. Together with the
relevant actors they will be worked out in detail to be implemented.
V
Inhoudsopgave
Voorwoord ....................................................................................................................................................................................
Executive summary ..................................................................................................................................................................I
1.
Introductie ........................................................................................................................................................................ 1
2. Situatie analyse ............................................................................................................................................................... 2
2.1.Suïcidaliteit in Suriname .......................................................................................................................................... 2
2.1.1. Suïcidaal gedrag naar leeftijd........................................................................................................................ 4
2.1.2. Suïcidaal gedrag naar sexe............................................................................................................................. 6
2.1.3.
2.2.
Suïcide naar etniciteit ............................................................................................................................... 7
Risicofactoren en beschermende factoren ................................................................................................ 8
2.2.1. Risicofactoren op het gebied van het gezondheidssysteem en de maatschappij.................... 8
2.2.2
Risicofactoren op het gebied van de gemeenschap en relaties .............................................11
2.2.3.
Risicofactoren op individueel niveau...............................................................................................12
2.3.
3.
Beschermende factoren...................................................................................................................................15
Stakeholder - en responsanalyse...........................................................................................................................17
3.1 Hulpverlening .............................................................................................................................................................17
3.2 Primaire preventie/aanpak van risicofactoren ............................................................................................19
3.3.
Onderzoek .............................................................................................................................................................22
4. Doelstelling, uitgangspunten, prioriteitsgebieden en resultaten .................................................................23
4.1.
Doelstelling ...........................................................................................................................................................23
4.2.
Uitgangspunten...................................................................................................................................................23
4.3. Prioriteitsgebieden 2016-2020..........................................................................................................................24
5.
Nationaal Suïcide Preventie en Interventie Actieplan 2016-2020..........................................................26
5.1. Prioriteitsgebied 1: ..................................................................................................................................................26
Vergroten van de toegang tot geestelijke gezondheidszorg voor suïcidale personen en
nabestaanden .....................................................................................................................................................................26
5.2. Prioriteitsgebied 2: ..................................................................................................................................................32
Beperken van de toegang tot potentieel letale middelen en middelen die het risico op het plegen
van suïcide verhogen.......................................................................................................................................................32
5.3. Prioriteitsgebied 3: ..................................................................................................................................................34
Verbeteren van de beeldvorming omtrent suïcide.............................................................................................34
5.4. Prioriteitsgebied 4: ..................................................................................................................................................36
Het vergroten van de socio-economische en culturele weerbaarheid van kwetsbare groepen......36
5.5. Prioriteitsgebied 5: ..................................................................................................................................................38
Versterken van (de coördinatie van) onderzoek.................................................................................................38
6.
Bronvermelding............................................................................................................................................................40
This plan was drafted and printed with technical and financial assistance of
1. Introductie
Onder suïcidaliteit verstaan we alle mentale processen die centreren rond het zelf uitvoeren van
handelingen om zichzelf te doden of zichzelf te beschadigen. Suïcidaliteit omvat het totaal aan
gedragingen, ideeën plannen en fantasieën omtrent het plegen van suïcide tot aan het plegen van de
daad zelf (Kerkhof & van Luyn, 2010). Suïcide is één aspect van suïcidaliteit. In dit document
worden afwisselend de termen zelfdoding en suïcide gebruikt
Zelfdoding is een belangrijke doodsoorzaak in Suriname. In de afgelopen 50 jaar is het aantal
geregistreerde suïcides in Suriname sterk toegenomen van 6,2 per 100.000 inwoners in 1965 naar
26,7 per 100.000 in 2012 (Bureau Openbare Gezondheidszorg: 2016). Suriname bevindt zich
wereldwijd op de zesde plaats van landen met de hoogste suïcide jaarjaarprevalentie.
Suïcide is het resultaat van een complexe interactie van biologische, psychosociale en culturele
factoren; het suïcideprobleem vraagt daarom om een multidisciplinaire aanpak. Suïcide is echter op
de eerste plaats een gezondheidszorgprobleem oftewel een public health probleem. Tezamen met
alle actoren die een bijdrage kunnen leveren aan het terugdringen van het aantal suïcide gevallen in
Suriname heeft het Ministerie van Volksgezondheid daarom het voortouw genomen in het
samenstellen van dit “Nationaal plan voor de preventie van en de interventie bij suïcide”.
Suïcidepreventie is onderdeel van het geestelijk gezondheidsbeleid welke is opgenomen in het
tweede nationale plan voor de geestelijke gezondheidszorg oftewel het “National Mental Health
Plan 2015 – 2020”.
Na een situatieanalyse van de huidige suïcide problematiek in Suriname, waarbij ook de link zal
worden gelegd met factoren die uit wetenschappelijk onderzoek worden gekenmerkt als
risicofactoren voor suïcide, zal in hoofdstuk 3 het resultaat van een stakeholder- en responsanalyse
worden weergeven. In dit hoofdstuk is geïnventariseerd welke activiteiten worden ondernomen op
het gebied van (primaire) preventie, hulpverlening en onderzoek.
Deze analyse vormt een belangrijke basis voor het actieplan voor suïcide preventie en interventie
dat in hoofdstuk 5 gepresenteerd wordt. In hoofdstuk 4 komen eerst de uitgangspunten,
doelstelling, prioriteitsgebieden en resultaten die het kader vormen voor het actieplan aan de orde.
1
2. Situatie analyse
Volgens de wereld gezondheidsorganisatie (WHO) (WHO:2014) pleegt iedere 40 seconden iemand
ergens in de wereld suïcide. Dit komt neer op ongeveer 800.000 mensen per jaar wereldwijd. Het
aantal suïcidepogingen ligt vele malen hoger. Suïcide is een wereldwijd probleem en complex van
aard omdat er vaak verschillende factoren van invloed zijn.
Hieronder volgt een bondige analyse van de Surinaamse situatie. Kennis van deze situatie is
noodzakelijk voor de ontwikkeling van relevant en effectief beleid.
2.1.Suïcidaliteit in Suriname
Zelfdoding is een belangrijke doodsoorzaak in Suriname. Elk jaar overlijden er in Suriname meer
mensen door suïcide dan door het verkeer, incidenten en doodslag samen (Punwasi 2012).
In de afgelopen 50 jaar is het aantal geregistreerde suïcides in Suriname sterk toegenomen. De
suïcide jaarprevalentie steeg van 6,2 per 100.000 inwoners in 1965 naar 26,7 per 100.000 in 2012
(Jubithana 2016). Daarmee ligt de huidige suïcide jaarprevalentie van Suriname ver boven het
wereldwijde gemiddelde van 16 per 100.000 inwoners (WHO 2012). Suriname bevindt zich
momenteel op de zesde plaats van landen met de hoogste suïcide jaarprevalentie (WHO 2014).
2
Tabel 1 Suïcide jaarprevalentie per 100.000 inwoners in Suriname
Jaartal
Rate
1965
1976
6.2/100.000
11 /100.000
1981
17.2/100.000
2000
2005
14 / 100.000
22.5/100.000
2012
26.7/100.000
Bron: Mohan & Punwasi 2012/Jubithana 2016
Vanouds had het district Nickerie landelijk de hoogste suïcide jaarprevalentie. De hoge
jaarprevalentie aldaar werd in verband gebracht met de combinatie van o.a. de slechte
economische situatie van het district, de armoede van het grootste deel van de bevolking, de hoge
mate van alcohol misbruik, huiselijk geweld, de rigiditeit de van Hindoestaanse cultuur ten aanzien
van familietradities, de zeer gemakkelijke toegang tot pesticiden en het gebrek aan stimulerende
toekomstperspectieven welke leiden tot demoralisatie. (Graafsma et al 2006). Echter sinds enkele
jaren is er, alhoewel niet bewezen significant, een terugval in de suïcide jaarprevalentie te merken
en is er juist sprake van een toename in andere districten, zoals Sipaliwini, Brokopondo en Wanica.
In Nickerie is er reeds langer dan tien jaren een afdeling medische psychologie in het Lachmipersad
Mungra Streekziekenhuis Nickerie, die onder andere, psychologische hulp biedt aan suïcidale
personen. Deze afdeling doet ook actief aan nazorg van mensen die een suïcidepoging hebben
ondernomen en maken met hen veiligheidsplannen.
Suïcide jaarprevalentie trendlijnen Nickerie, Wanica, Sipaliwini en Brokopondo (2010-2013) (Eigen analyse met
cijfers uit Punwasi 2013 en Jubithana 2016)
3
Onderzoeksdata over specifieke risico factoren in andere districten en onder andere etnische
groepen waar er een toename van suïcide is vastgesteld, is helaas beperkt.
2.1.1. Suïcidaal gedrag naar leeftijd
In Suriname waren de geregistreerde suïcides in de periode 2005-2012 gemiddeld het hoogst in de
leeftijdsgroep 20-24 jaar. Bij vrouwen werden de meeste suïcides geregistreerd in de leeftijdsgroep
15-19 jaar. Bij mannen werden de meeste suïcides geregistreerd in de leeftijdsgroep 25 – 45 jaar.
De leeftijd waarop mensen suïcide plegen is dus laag, wat inhoudt dat het aantal verloren
productieve arbeidsjaren hoog is. De gemiddelde leeftijd waarop men suïcide pleegt in Suriname is
37 jaar. (Punwasi 2012, Jubithana 2016)
(Punwasi 2012)
4
(
Jubithana 2016)
Ook bij de geregistreerde suïcidepogingen liggen de leeftijden laag.
Tabel 2. Suïcidepogingen naar leeftijdsgroep
Leeftijdsgroep
2013
10-14
27
2014
2015
Totaal
30
34
91
120
113
111
114
389
357
15-19
20-24
158
130
25-29
101
91
81
273
30-34
35-39
69
56
74
49
75
46
218
151
40-44
39
40
44
123
45-49
50-54
33
19
31
18
28
20
92
57
55-59
12
11
13
36
60-64
65-69
7
7
8
7
11
8
26
22
70-74
75-79
5
3
2
4
1
1
8
8
5
80-84
85-89
1
3
4
2
8
2
1
1
2
4
5
603
598
1868
90-94
Onbekend
Totaal
667
Bron: SEH AZP
De spoedeisende hulp (SEH) van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo (AZP) registreerde het
hoogste aantal suïcidepogingen in de leeftijdscategorie 15-19 jaar. Na deze groep van 15-19 jaar
volgen respectievelijk de groep 20-24jarigen en de groep 25-29 jarigen. Hoewel het aantal pogingen
lager ligt dan bij de voorgenoemde categorieën, is ook de groep 10 – 14 jarigen vertegenwoordigd
in de SEH cijfers en is er bij deze groep bovendien een lichte stijging waarneembaar.
In Suriname is er, met uitzondering van Nickerie, weinig onderzoek gedaan naar suïcidepogingen
onder kinderen (jeugdigen beneden de 18 jaar). In de periode 2009 tot en met 2015 deden in
Nickerie gemiddeld 13 kinderen per jaar een suïcidepoging. De jongen/meisje ratio was 1:3. In
totaal werden ons over deze periode 7 suïcides bij kinderen bekend, gemiddeld 1 per jaar
(Graafsma, 2016).
2.1.2. Suïcidaal gedrag naar sexe
Uit de registratie van suïcidepogers, die terecht komen op de spoedeisende hulp (SEH) van het
Academisch Ziekenhuis Paramaribo (AZP), blijkt dat vrouwen vaker dan mannen een suïcidepoging
doen; 59% van de 1868 geregistreerde suïcidepogingen in de periode 2013-2015 betrof een vrouw.
Daarentegen valt uit de tabellen in paragraaf 2.1.1. af te leiden dat, met uitzondering van de
leeftijdsgroep 10-14, in alle leeftijdscategorieën de mannen vaker suïcide plegen dan vrouwen.
6
(Jubithana 2016)
2.1.3. Suïcide naar etniciteit
Suriname is een multi-etnisch land en suïcidecijfers worden doorgaans ook gedifferentieerd naar
etniciteit. Er worden van oudsher hoge suïcidecijfers gemeten onder Surinamers van
Hindoestaanse afkomst: gemiddeld was hun aandeel in de geregistreerde suïcidegevallen rond de
70%. De laatste jaren neemt hun aandeel echter geleidelijk af tot aan 59.4% in 2013 (Punwasi 2003,
Punwasi 2012, Jubithana 2016), terwijl een vergelijking van de censusjaren 2004 en 2012 een
toename van personen met Marron, Creoolse en gemengde afkomst indiceert (Mohan & Punwasi
2012).
2.1.4. Methoden om suïcide te plegen
In de periode 2005-2013 werd er bij gemiddeld 70% van alle suïcides in Suriname gebruik gemaakt
van landbouwpesticiden (paraquat/gramoxone), gevolgd door ophanging (gemiddeld 20%), het
springen van een hoogte i.e. de Jules Wijdenboschbrug en het gebruik van een vuurwapen. De
laatste twee methoden liggen rond de 3 en 4% op het jaar 2012 na, waarin er geen suïcide door
middel van het springen van een hoogte was geregistreerd (Punwasi 2012, Jubithana 2016).
Het gebruik van landbouwpesticiden is in de afgelopen decennia toegenomen: in de periode 1976 –
1981 was ophanging nog de meest gebruikte methode, gevolgd door landbouwpesticiden en
azijnzuur (Mohan & Punwasi 2012).
7
2.2.
Risicofactoren en beschermende factoren
Op basis van wereldwijd onderzoek zijn er factoren bekend die de kans op suïcide vergroten, maar
ook factoren die de kans op suïcide juist verminderen. In het PAHO/WHO rapport “Preventing
suïcide: A global imperative” (2014) en het rapport “Public Health Action for the prevention of
suïcide; a framework“ (2012) worden een aantal internationaal erkende risico- en beschermende
factoren voor suïcide toegelicht, respectievelijk op het niveau van het gezondheidssysteem, de
maatschappij, de gemeenschap, relaties en het individu. Hieronder volgt een overzicht van deze
factoren. Voor zover data beschikbaar is, wordt er tevens toelichting gegeven over de rol van
betreffende factor in Suriname.
2.2.1. Risicofactoren op het gebied van het gezondheidssysteem en de maatschappij
Barrières in de toegang tot het (geestelijke) gezondheidszorgsysteem
Om de kans op suïcide te verkleinen moeten mensen tijdig hulp krijgen; al dan niet voor een
mentale aandoening. Het is namelijk gebleken dat het risico op suïcide toeneemt als er sprake is van
co morbiditeit.
Toegang (‘access’) is meer dan de beschikbaarheid van diensten alleen. In PAHO/WHO’s strategy
for universal access to health & universal health coverage (2014) is toegang gedefinïeerd als “the
absence of geographical, economic, socio-cultural, organizational, or gender barriers”. De zorg moet
dus gemakkelijk bereikbaar zijn, mensen moeten weten welke zorg beschikbaar is en wanneer ze
zorg moeten vragen, mensen moeten durven die zorg te vragen en te accepteren, de zorg moet goed
georganiseerd zijn en van goede kwaliteit zijn en op geen enkele wijze discrimineren.
In Suriname is de geestelijke gezondheidszorg sterk gecentraliseerd. Het gros van de mensen met
een psychische aandoening wordt verwezen naar het PCS, het enige psychiatrische ziekenhuis in
Suriname. In alle overige ziekenhuizen is er echter wel een psychiater of psycholoog beschikbaar en
ook een medisch maatschappelijk werker. Het PCS en AZP hebben sedert jaren een overeenkomst
betreffende de psychiatrische consultatieve diensten. Het Lachmipersad Mungra Streekziekenhuis
Nickerie (LMSZN) en het ’s Lands Hospitaal beschikken over een afdeling medische psychologie. De
afdeling in het LMSZN verleent al langer dan 10 jaren zorg aan mensen met suïcide problematiek.
Het PCS verleent ook diensten in het district Nickerie. De dienstverlening in het district Nickerie
omvat consultatieve diensten door psychiaters in het Lachmipersad Mungra Streekziekenhuis
Nickerie, dienstverlening door het Bureau Alcohol en Drugs en dienstverlening door de Sociaal
Psychiatrische Dienst.
In de overige districten (met uitzondering van Paramaribo en Nickerie) is psychosociale
hulpverlening slechts zeer beperkt beschikbaar.
8
Psychologische hulp wordt sinds de intreding van de wet basis zorgverzekeringen voor maximaal 5
consulten
gedeeltelijk
vergoed.
Psychiatrische
consulten
worden
door
alle
ziektekostenverzekeringen vergoed.
Een studie van Reynders et al (2016) laat zien dat in Nederland, waar psychotherapie dankzij de
basisverzekering beter wordt vergoed dan in Vlaanderen, Nederlandse patienten minder gehinderd
zijn om te kiezen voor een psychotherapeut en Nederlandse artsen ook minder gehinderd zijn in
het verwijzen naar een psychiater in plaats van naar een psychotherapeut. De studie trekt geen
conclusie over causale relaties, maar de risicofactoren rond de toegang tot zorg zijn in Nederland
aanzienlijk minder en de suicide jaarprevalentie is er aanzienlijk lager.
Beschikbaarheid van middelen
Een belangrijke factor in de fysieke omgeving is de toegankelijkheid van middelen om suïcide te
plegen, zoals landbouwpesticiden, medicijnen, wapens enzovoorts. Veel mensen die een
suïcidepoging ondernemen zijn ambivalent omtrent de suïcide of reageren “impulsief” op acute
psychosociale stressoren. Door de toegankelijkheid tot dodelijke middelen te verminderen, kan
suïcide voorkomen worden. Dit geeft de persoon tijd om te reflecteren en hulp te zoeken welke
uiteraard wel beschikbaar moet zijn. Uitstel kan dus ervoor zorgen dat de impuls tot suïcide wordt
verminderd.
In Suriname is het meest gebruikte middel bij suïcide de landbouwpesticide paraquat of
gramoxone. Dit middel is zeer eenvoudig verkrijgbaar, en in haast elk huishouden te vinden. Er is
geen controle bij de verkoop van dit middel en er vindt, vooralsnog, ook geen voorlichting plaats
door verkopers. Het middel mag slechts verkocht worden aan personen boven de 18 jaar, maar in
de praktijk is er geen toezicht hierop. Verder is er geen controle op hoe dit middel wordt
opgeslagen door gebruikers. Hoewel de wet uitdrukkelijk zegt dat bestrijdingsmiddelen achter slot
en grendel opgeborgen moeten worden is er geen controle op opslag van dit middel bij de
gebruikers.
Een kleiner deel van de fatale suïcidepogingen vindt plaats door het springen van een hoogte; in
Suriname voornamelijk door het springen van de Jules Wijdenboschbrug. Toegankelijkheid van de
Jules Wijdenboschbrug is groot en er zijn geen barrières zoals schermen of andere verhogingen die
springen bemoeilijken. Ook wordt springen van een hoogte gezien als een manier voor een zekere
en pijnloze dood.
“The bridge is easy to access. The northern side of the bridge has an 80 cm wide maintenance
strip that can be entered from both sides of the bridge. An easy to step over hand railing, 105
cm high6, is the only barrier between bridge and water. Some people believe that jumping
from the bridge causes a painless, immediate death (Balraadjsing en Graafsma (2010).
9
Het lukt het Korps Politie Suriname, in samenwerking met de crisishulplijn van het PCS, om
soms suïcidepogers tijdig van de brug af te halen (in 2011, 17 en in 2012, 13 personen: PCS).
Voor wat betreft suïcides door middel van het gebruik van een vuurwapen is het zorgelijk dat
de suïcides in 2012 en 2013 allen leden van een gewapende macht betroffen. De officiële
doodsoorzaken publicatie voor de jaren 2014 en 2015 zijn nog niet gepubliceerd. Cijfers van
het Korps Politie Suriname (en Korps Penitentiarie Ambtenaren) geven echter aan dat er
binnen hun manschappen 5 personen zichzelf van het leven hebben ontnomen middels een
vuurwapen in 2014 en 1 in 2015. Bij het Nationaal Leger en het Korps Militaire Politie waren
dat voor de jaren 2014 en 2015 respectievelijk 1 om 1. (Diensten voorlichting Korps Polities
Suriname en Nationaal Leger)
Verslaglegging van suïcide gevallen in de media & social media.
Door op sensationele en incorrecte wijze verslag te doen van suïcides neemt het risico op suïcide
toe bij mensen die hier al gevoelig voor zijn.
“Media practices are inappropriate when they gratuitously cover celebrity suicides, report
unusual methods of suicide or suicide clusters, show pictures or information about the
method used, or normalize suicide as an acceptable response to crisis or adversity.” (WHO
2014: 32)
De informele of social media zoals we die aantreffen op het internet vergroot dit risico, mede omdat
verslaglegging op deze media ongecontroleerd kan geschieden. Individuen kunnen ongecensureerd
en ongeïnformeerd allerlei informatie plaatsen op het internet.
In de Surinaamse media wordt bij rapportage over een gepleegde suïcide het accent gelegd op de
gepleegde daad. De gebruikte methoden worden doorgaans uitgebreid beschreven. Er wordt in de
rapportages zelden informatie gegeven over de instanties waar men terecht kan voor hulp of wat
men kan doen in een situatie van wanhoop.
Stigma geassocieerd met hulpzoekgedrag
Stigmatisering kan de impact van psychische problemen verergeren. Stigma veroorzaakt immers
schaamte en schaamte versterkt het onderdrukken, ontkennen en verbergen van de klachten
(Heller 2003). Stigma betreft vooral het isoleren/vermijden van mensen en situaties die schande of
een negatief etiket zouden kunnen geven. (Goffman: 1975) Het vermijden van schande kan met
zich mee brengen dat vermeden wordt om hulp te vragen.
Vanouds, ervaren veel mensen weerstand om het Psychiatrisch Centrum Suriname te betreden,
vanwege het stempel dat deze instelling opgedrukt heeft gekregen door de samenleving. Echter is
er ook weerstand om psychische hulp, in welke vorm dan ook, te vragen.
10
2.2.2 Risicofactoren op het gebied van de gemeenschap en relaties
Stress als gevolg van (veranderende) culturele normen en waarden en ontheemding
De WHO (2014) benadrukt de risico factor van stress als gevolg van cultuurverlies en ontwrichting.
Onderzoek naar suïcide onder Surinamers van Hindoestaanse afkomst indiceert een aantal
potentiële risicofactoren in de traditioneel Hindoestaanse cultuur, zoals een taboe op conflict in het
huwelijk, gedwongen partnerkeuze, ontmoediging van emoties, opvattingen over familie eer en
blootstelling aan ‘suïcide “rolmodellen” (zie o.a. Balraadjsing 2012).
Onderzoek naar culturele factoren bij andere groepen is zeer beperkt, maar is gezien de stijging
onder bijvoorbeeld Marrons in Suriname zeker aan te bevelen.
Discriminatie
Systematische discriminatie kan leiden tot gevoelens van stigma en isolatie en kan ongewenste
neveneffecten met zich meebrengen zoals het ondernemen van een suïcidepoging. Kwetsbare
groepen in de samenleving waarbij er een link is tussen discriminatie en suïcide zijn:
 Gevangenen
 LGBTI1
 Slachtoffers van pesten
 Vluchtelingen, asielzoekers en migranten
In Suriname hebben ook mensen met een psychische stoornis, vanwege stigma in de samenleving,
regelmatig te maken discriminatie. Door het etiket ‘psychiatrisch patiënt’ (‘lawman’) worden zij
gezien als anders, gevaarlijk, onvoorspelbaar of niet in staat om een ‘normaal’ leven te leiden.
Mensen met psychische aandoeningen worden vaak gemeden en/of gediscrimineerd en uitgesloten.
Gedetineerden hebben een hoger risico van suicide vergeleken met niet-gedetineerden,. Het risico
hangt samen met psychiatrische problematiek voorafgaand aan de gevangenneming, de ernst van
de straf en het verblijf alleen in een cel. (WHO & IASP: 2007) Onderzoek naar deze factoren in de
cellenhuizen en de penitentiare inrichtein zou gedaan moeten worden.
Onder LGBTI is er vaak ernstige en langdurige vormen van suïcidaliteit en depressie, die
samenhangen met identiteitsvragen, zelfbeeld, stigma, interpersoonlijke problemen, weinig steun
van familie, isolatie, eenzaamheid, lichaamsbeeld en hormoonbehandeling bij transgender (Claes,
2014). Homo-en biseksuele jongeren hebben vaker suïcidegedachten en doen vaker
suïcidepogingen (King 2008) en de kans op een suïcidepoging bij heterojongeren is 1,5% tegenover
14,5% bij bi-en homoseksuele jongeren (Lewis 2009)
LGBTI: lesbian, gay, bisexual, transgender and intersex
11
1
Een studie onder mannen die seks hebben met mannen (MSM) in Suriname wees uit dat 13.5% in
het voorgaande jaar zelfmoordgedachten had gehad; onder de transgender respondenten was dit
zelfs 27.8% (Van Arkel & Sumter 2014).
Trauma en misbruik
Trauma en misbruik vergroten emotionele stress en kunnen bijdragen aan depressie en suïcidaal
gedrag. Trauma is breed en kan ontstaan vanuit allerlei psychologische stressoren; marteling,
economische en financiële problemen, pesten, werk gerelateerde problemen enz. (Jonge) mensen
die te maken hebben gehad met (kinder)misbruik, verwaarlozing of andere vormen van (huiselijk)
geweld lopen een groter risico op het plegen van suïcide dan anderen die hier niet mee te maken
hebben gehad. (WHO 2014)
In dit kader zijn de schattingen van jaarprevalentie en jaarprevalentie van huiselijk geweld en
andere vormen van geweld in het algemeen en in het bijzonder tegen kinderen en intiem partner
geweld in Suriname zorgwekkend. Volgens de “UNDP Citizen Security Survey 2010” waren er in
Suriname destijds meer dan 1 op de 10 mensen het slachtoffer van geweld door een partner of een
(ander) lid van het huishouden (11.7%). Dit gemiddelde ligt hoger dan het regionaal gemiddelde
van 10.9% ( Van Arkel 2014).
Gezien het gegeven dat trauma ook kan onststaan vanuit de psychologische stressoren
economische en financiële problemen, baart de huidige economische situatie grote zorgen voor wat
betreft de suïcide problematiek in Suriname.
Relatieproblemen, scheiding, geschillen en verlies
Relatieproblemen, scheiding, geschillen en verlies kunnen resulteren in situationele psychologische
stress, en worden in verband gebracht met verhoogd risico op suïcide (WHO 2015). In Suriname
monden de afgelopen jaren relatieconflicten steeds vaker uit in familiedrama’s met moord en
suïcide, en er is sprake van gebrek aan vaardigheden voor alternatieve, niet-gewelddadige
manieren voor conflictoplossing bij delen van de samenleving.
Gevoel van isolatie en gebrek aan sociale steun
Sociale en familiale factoren als armoede, familiale psychopathologie, familiegeschiedenis van
suïcidaal gedrag, gebrekkige sociale steun, sociale isolatie of emotionele verwaarlozing kunnen het
risico op suïcidaal gedrag doen toenemen (King & Merchant, 2008; Cavanagh et al., 2003). In
Suriname zijn er nog geen gegevens over de relatie tussen deze factoren en suïcide.
2.2.3. Risicofactoren op individueel niveau
Eerdere suïcidepogingen
Uit internationaal onderzoek (Hawton& Heeringen 2000) blijkt dat een kwart van de suïcidepogers
al eerder een poging heeft ondernomen, en 15% tot 25% van deze groep herhaalt hun poging
12
binnen een jaar. Van de mensen die een poging doet, recidiveert 40% binnen enkele jaren (Kerkhof
et al., 2003).
De in Suriname bij de SEH van het AZP geregistreerde suïcidepogers vormen dus een risicogroep
(zie tabel 2). Jaarlijks zijn er rond de 700 mensen die op de SEH terecht komen vanwege een suïcide
poging. Zij zijn dus een risicogroep voor een recidief poging. Alhoewel er een protocol is voor
opvang en behandeling van deze mensen, blijkt in de praktijk dat de meeste mensen (meer dan
60%) na ontslag niet terugkomen bij een behandelaar en dus geen adequate behandeling en
begeleiding krijgen. Het probleem dat hen tot de suïcidale daad heeft geleid wordt dus niet
aangepakt.
Psychische stoornissen en psychologische factoren
In hoge inkomens landen is gebleken dat ongeveer 90% van de mensen die overlijden door suïcide
op het moment dat ze zelfmoord pleegden een psychiatrische diagnose hadden (Nock e.a. 2008,
Cavanagh 2003, Hawton 2005) In lagere inkomenslanden is deze link veel minder sterk (bv 60% in
Aziatische landen). De WHO (2014) raadt dan ook voorzichtig om te gaan met deze risicofactor en
niet zonder meer te generaliseren. Het suïcide risico is afhankelijk van het soort psychische
aandoening en is meestal geassocieerd met depressie en alcohol misbruik (WHO 2014).
In het Surinaams STEPS-onderzoek “Langa Wan Anu”, is screeningsonderzoek gedaan naar
psychische nood. Hieruit blijkt dat 1 op de 4 vrouwen en 1 op de 5 tieners en jonge volwassenen
tussen 15 en 24 jaar mogelijk lijden aan depressies en angststoornissen. Depressies en
angststoornissen zijn het meest gevonden in de Hindoestaanse, Marron (in de binnenlanden van
Suriname) en gemengde bevolking en mensen met een laag opleidingsniveau. Deze aandoeningen
komen ook het meest voor in de Paramaribo , Wanica , Nieuw Nickerie , Meerzorg en Tamanredjo
(Presentatie Drs . Pamela Gunther, 12 februari 2015).
Nemen we in ogenschouw de onder utilisatie van diensten in de geestelijke gezondheidszorg, dan
moge duidelijk zijn dat het gros van deze aandoeningen nu onbehandeld is, wat dus een risico
vormt voor suïcides.
Alcoholmisbruik
De kans op suïcide is 6 maal groter bij mensen die alcohol misbruiken (Harris en Barraclough 1997)
Aan de ene kant kan het gebruik van alcohol de impulsiviteit versterken en aan de andere kant is
het ook een suïcidemethode. In combinatie met medicijnen kan alcohol dodelijk zijn (Hufford,
2001). De resultaten van een landelijke survey in 2007 door de Nationale Anti-Drugs Raad (NAR
2008) en de “Regional Status Report on Alcohol and Health in the Americas” (PAHO/WHO 2015)
geven aan dat het probleem van alcoholgebruik wellicht niet zo hoog is als in omliggende landen,
maar dat er wel een trend is waar te nemen van toenemend gebruik en een steeds jongere leeftijd
waarop men voor het eerst alcohol drinkt.
13
Werkloosheid en schulden
Werkloosheid en/of schulden veroorzaken depressie, uitzichtloosheid en een gevoel van “klem
zitten”. Uiteindelijk kunnen deze risicofactoren via co-morbiditeit leiden tot suïcide. Mensen raken
depressief, ontwikkelen een angst-of paniekstoornis, worden gewelddadig of gaan alcohol
misbruiken. (WHO 2014) In dit kader zijn economische recessies dan ook “voedingsbodems” voor
suïcides en moet er vooral gedurende deze perioden vanuit het beleid extra aandacht worden
geschonken aan de suïcide problematiek.
Suriname bevindt zich op dit moment in een economische crisis. Een van de grootste werkgevers,
SURALCO, heeft zijn activiteiten in Suriname stopgezet en andere grote internationale bedrijven
hebben personeel afgevloeid Vanwege de huidige crisis kunnen ontslagen werknemers moeilijk
emplooi vinden in andere sectoren. Door de forse devaluatie is de koopkracht gekelderd en is er
een toename van armoede. Deze is situatie kan leiden tot een toename van schulden. De
psychologische gevolgen kunnen zijn een toename van stress, wanhoop en een sterk gevoel van
hopeloosheid (bijvoorbeeld schulden die onoplosbaar lijken). Ook een slechte socio-economische
status wordt in dit kader genoemd.
Hopeloosheid
Hopeloosheid is een belangrijke factor bij het ontstaan van suïcidaliteit (Beck, Kovacs en Weissman,
1975).Volgens deze wetenschappers is hopeloosheid een betere voorspeller voor suïcidaliteit dan
depressie. Hopeloosheid kan met of zonder depressie optreden. Hopeloosheid is een
persoonsgebonden risicofactor bij suïcide en gaat vaak samen met moedeloosheid en
uitzichtloosheid. Wanneer een persoon zich verslagen voelt door levensproblemen en of de situatie
waarin men op dat moment verkeerd en weinig kans op ontsnapping ziet, is hij /zij heel kwetsbaar.
Het toekomst perspectief wordt op alle fronten als zeer negatief ervaren. Men ervaart doorleven
nog erger dan sterven. (Kerkhof 2007).
In Suriname is er nog geen onderzoek naar hopeloosheid als risicofactor voor suïcide gedaan, maar
de geciteerde onderzoeken geven aan dat hopeloosheid vaker tot suïcidaal gedrag leidt. Het is dus
aannemelijk dat een aantal van de mensen in Suriname die een suïcidale poging hebben
ondernomen en of suïcide hebben gepleegd zich hopeloos hebben gevoeld.
Chronische pijn
De kans op suïcide neemt toe bij aanwezigheid chronische pijn als onderdeel van een somatische
aandoeningen. (Williams 1997). Chronische pijn kan ook leiden tot hopeloosheid en daarmee de
kans op het ontwikkelen van suïcidaal gedrag vergroten. In Suriname is er geen onderzoek naar de
relatie tussen suïcide en chronische pijn.
Familie suïcide geschiedenis
Suïcide gepleegd door een dierbare is een ingrijpende en schokkende gebeurtenis. Verschillende
onderzoeken hebben aangetoond dat suïcide binnen families soms vaker voorkomt, familieleden
14
van suïcideslachtoffers vormen een groep met een verhoogd risico. (Roy 1983) Zij kunnen
gevoeliger zijn voor negatieve gevolgen van de suïcide en kunnen psychische problemen
ontwikkelen, waaronder gecompliceerde rouw. Gecompliceerde rouw wordt sterk geassocieerd
met suïcidaliteit. ( Latham en Prigerson 2004, Mitchell et al. 2005) Op dit moment is er in Suriname,
weinig tot geen opvang voor nabestaanden van mensen die suïcide hebben gepleegd en ook heerst
bij nabestaanden schaamte om hun hulpvraag te erkennen en hulp te zoeken. (Roeplal; 2016)
Genetische en biologische factoren
Uit een onderzoek van Hawton en Van Heeringen (2003) blijk dat er ook een bepaalde genetische
kwetsbaarheid bestaat voor het ontwikkelen van suïcidaal gedrag. Het gaat om biologische en
genetische kwetsbaarheid om angst, impulsiviteit, agressie en of depressie te ontwikkelen. Factoren
die een voedingsbodem voor suïcidaliteit kunnen zijn De onderzoekers nemen aan dat
kwetsbaarheid voor suïcidaliteit aangeboren kan zijn maar ook door levensgebeurtenissen en
medicatie kan ontstaan.
In Suriname is er geen onderzoek verricht naar de samenhang tussen genetische en biologische
kwetsbaarheid bij het ontwikkelen van suïcidaal gedrag.
2.3.
Beschermende factoren
Naast risico factoren zijn er echter ook z.g. beschermende factoren. Beschermende factoren zijn
socio-culturele, omgevings- en individuele factoren die een persoon juist weerbaarder maken tegen
suïcidale gedragingen. Beschermende factoren kunnen ervoor zorgen dat mensen weten om te gaan
met moeilijke omstandigheden en zo de kans op het plegen van suïcide reduceren. Het is dus
belangrijk om in een suïcide preventie strategie niet alleen rekening te houden met risicofactoren,
maar ook met de volgende beschermende factoren. (WHO 2014)
 Sterke persoonlijke relaties (partners, familie, gelijken, vrienden en belangrijke anderen)
 Persoonlijke, sociale, culturele en religieuze overtuigingen die zelfmoord ontmoedigen en
zelfbehoud ondersteunen
 Vaardigheden in het oplossen van problemen en geweldloze conflict resolutie
 Beperkte toegang tot middelen
 Positief hulpzoekgedrag (hulp zoeken wanneer je die nodig hebt, dus ook weten wanneer je
hulp nodig hebt)
 Beschikbare en kwalitatief goede (geestelijke) gezondheidszorg
In Suriname is meer onderzoek nodig naar de aanwezigheid van de eerste drie beschermende
factoren.
Helaas is er in Suriname nog geen sprake van beperkte toegang tot middelen; (dodelijke) landbouw
pesticides zijn nog steeds eenvoudig te verkrijgen.
15
Dat de attitude voor wat betreft het hulpzoekgedrag belangrijk is bij de preventie van suïcide komt
naar voren in de eerdergenoemde studie van Reynders et al (2016). Een vergelijking tussen suïcide
in Nederland en Vlaanderen geeft aan dat Nederlanders beter scoren dan Vlamingen op het vlak
van beschermende factoren tegen suïcide. De studie wees uit dat de grootste verschillen tussen
Nederland en Vlaanderen lag in de intentie om hulp te zoeken, het krijgen van hulp, kennis van en
tevredenheid over de zorg en attitudes tegenover suïcide.
16
3. Stakeholder - en responsanalyse
Dit hoofdstuk geeft een bondige weergave van de huidige respons op suïcide in Suriname. Deze
analyse vormt een belangrijke basis voor het actieplan voor suïcide preventie en interventie dat in
hoofdstuk 5 gepresenteerd wordt. De stakeholder- en responsanalyse geeft aanknopingspunten om
zo effectief mogelijk voort te bouwen op bestaand beleid en acties die reeds genomen worden, en
tevens in te spelen op de belangrijkste hiaten in de huidige respons.
3.1 Hulpverlening
Verwijzing naar gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg geschiedt vanuit de eerste lijn. De
eerstelijnszorg in Suriname wordt verzorgd door de Regionale Gezondheidsdienst (RGD) in de
kuststreek, Stichting Medische Zending PHC in het binnenland, en daarnaast diverse particuliere
huisartsen. Hoewel er een nationaal primary health care beleid bestaat, is er in de praktijk beperkte
actie gericht op het vergroten van de toegankelijkheid van het gezondheidszorgsysteem in het
algemeen. In hoofdstuk 2 is tevens belicht dat het hulpzoekgedrag bij suïcidaliteit negatief
beïnvloed wordt door stigma. Hoewel het wegnemen van stigma op psychische aandoeningen en de
geestelijke gezondheidszorg opgenomen zijn in het National mental health plan 2015-2020, is er
momenteel beperkte actie gericht op het wegnemen van stigma op geestelijke
gezondheidsproblemen, suïcide, en verslaving.
Vanuit de eerste lijn wordt er voor geestelijke gezondheidszorg naar een psychiater of naar een
psycholoog doorverwezen. Binnen de basiszorgverzekering2 worden er echter maximaal vijf3
psychologische consulten vergoed, waarvoor ook nog een eigen bijdrage betaald dient te worden.
Dit is voor psychiaters niet het geval. Voor financieel zwakke groepen kan dit een barrière in de
toegang tot de zorg naar psychologen vormen. Voor de consulten bij de psychiater is er geen eigen
bijdrage vereist.
Het Psychiatrisch Centrum Suriname (PCS) is de voornaamste dienstverlener in het bieden van zorg
aan mensen met psychiatrische en psychosociale problematiek. Het is een gespecialiseerd dienstenen opleidingscentrum welke beschikt over 300 opnamebedden, 6 poliklinieken, en is het enige
psychiatrische ziekenhuis in Suriname.. In 2010 waren er van de 926 acuut opgenomen patiënten,
47 voor crisisinterventie met suïcidaal gedrag, in 2011 waren dat 53 van de 907 en in 2012, 35 van
de 914. De diensten zijn geconcentreerd in Paramaribo en Nickerie. Het zorgaanbod van het PCS
2
Sedert 2014 kent Suriname de Wet Nationale Basiszorgverzekering. Alle ingezetenen van Suriname hebben recht op
zorg die is opgenomen in het basispakket en aan de groepen 0-16 en 60+ wordt deze zorg van overheidswege
aangeboden.
3 Bij andere verzekeringspakketten kunnen er wel 10 of meer gesprekken vergoed worden, afhankelijk van het soort
pakket dat met heeft afgesloten bij de verzekeringsmaatschappij.
17
betreft een combinatie van klinische en ambulante zorgverlening. Voor cliënten met suïcidaliteit
wordt opvang en begeleiding geboden. Bij het PCS is tevens de crisislijn 114 ondergebracht, een
hulplijn is voor diverse psychische problematiek, waaronder suicidaal gedrag.
Lange tijd was het Drs. L. Mungra Streekziekenhuis Nickerie het enige ziekenhuis met een afdeling
medische psychologie waar ook psychologische hulp wordt geboden aan suïcidepogers en hun
familie. Sinds kort (december 2015) beschikt het ’s Lands Hospitaal Suriname ook over zo een
afdeling en is zij ook in staat dergelijke hulp te bieden. Alle ziekenhuizen hebben psychiatrische of
psychologische zorg op poliklinische basis en beschikken over maatschappelijk werkers.
In het huidige beleid van het Academisch Ziekenhuis Paramaribo (ZP) krijgen mensen die vanwege
een suïcidepoging op de SEH zijn binnen gebracht voor behandeling standaard een psychiatrisch
consult, en worden daarna verwezen naar de medisch maatschappelijke dienst. Bij ontslag krijgt
men eventueel ook een verwijzing voor de psychiater of psycholoog.
In de praktijk blijkt dat cliënten hier regelmatig uit het zorgcircuit vallen en een groot deel van deze
risicogroep uit beeld verdwijnt; ze komen niet terecht bij de psychiater of psycholoog. De oorzaken
hiervan zijn vooralsnog niet onderzocht. Verbeteren van de begeleiding na een suïcidepoging is
opgenomen in het National Mental Health Plan (2015 – 2020) en er zijn reeds concrete activiteiten
in voorbereiding zoals een onderzoek naar de effectiviteit van de huidige opvang en begeleiding
van mensen die worden opgevangen op de SEH vanwege een suïcidepoging en het samenstellen
van multidisciplinaire richtlijnen voor de opvang en behandeling van deze personen.
Medische kosten als gevolg van een niet-fatale suïcide poging worden vooralsnog door de meeste
verzekeraars niet vergoed; ook al is er in de wet nationale basiszorg verzekering geen uitzondering
gemaakt voor kosten die gemaakt worden ten gevolge van een suïcide of suïcide poging.
Vanuit het Ministerie van Justitie en Politie, afdeling Slachtofferhulp, wordt er hulp verleend aan
slachtoffers van geweld en suïcidepogers. Vanuit dit bureau wordt er onder andere
maatschappelijke begeleiding geboden aan suïcidepogers die door de Motorsurveillance Dienst van
het Korps Politie Suriname van de Jules Wijdenbosch brug zijn begeleid. De manier waarop deze
begeleiding plaatsvindt moet worden onderzocht (is er sprake van begeleiding of fungeren ze als
“doorgeefluik”) en de medewerkers moeten de nodige trainingen worden aangeboden.
Voorts zijn de sociaal-maatschappelijke diensten van het Ministerie van Sociale zaken en
Volkshuisvesting relevant in de respons op suïcide. Hoewel er formeel gezien vanuit dit ministerie
geen gespecialiseerde hulpverlening voor deze groep geboden wordt, krijgen medewerkers
regelmatig te maken met suïcidale personen en vervullen op deze wijze een rol in de verwijzing.
Naast de overheid en semi-overheid zijn er tevens niet gouvernementele organisaties (NGO’s) die
een rol spelen in de dienstverlening voor suïcidale personen. Het Mind Console Centre(MCC) van de
18
stichting Swarnapath geeft begeleiding aan suïcidale personen, suïcidepogers, nabestaanden van
suïcide en hun familie in Paramaribo die zich melden bij het MCC. Tevens heeft het MCC in het
kader van suïcide preventie 2 voorlichtingsfilms ontwikkeld die regelmatig worden vertoond via
diverse TV-stations. Het MCC verzorgt op aanvraag gatekeepers trainingen voor vroege signalering
van suïcidaliteit. De gezondheidsassistenten en enkele artsen van de Medische Zending zijn reeds
getraind evenals enkele artsen van de RGD.
In Nickerie biedt WINgroep psychosociale hulpverlening aan leerlingen en hun ouders. De
counselors die deze hulpverlening verzorgen zijn door de WINgroep zelf opgeleid. Er zijn
verschillende initiatieven geweest voor suïcidepreventie trainingen aan dienstverleners. Het bereik
en de effectiviteit van deze trainingen is onbekend en zou op korte termijn geëvalueerd moeten
worden. Ook die van trainingen die zijn gegeven voor signalering en begeleiding bij huiselijke-/
relatie conflicten en geweld, zoals geweld tegen kinderen en intiem partner geweld, zaken die nauw
gerelateerd zijn met de suïcide problematiek. Het is wel gebleken als mensen met suicide
problematiek terechtkomen bij een dienstverlener dat één van de grootste hiaten in de huidige
dienstverlening betreft de verwijzing en begeleiding van suïcidepogers. De suïicidecijfers en de
cijfers van pogingen tot suïicide spreken wat dit betreft ook voor zich.
Suïcide en suïcidepreventie is vooralsnog geen integraal onderdeel in de curricula van opleidingen
van professionals (huisartsenopleiding, Opleiding verpleegkundigen opleiding psychologie, opleiding
maatschappelijk werk en sociaal-cultureel werk, politie opleiding). De opleiding Health Education van het
Instituut voor de Opleiding van Leraren heeft het thema suïcidaliteit als capita selecta opgenomen in het
curriculum. Binnen de opleiding psychologie is suïcidepreventie een onderdeel van de specialisatie ‘klinische
psychologie’.
3.2 Primaire preventie/aanpak van risicofactoren
Vroegtijdige preventie van suïcide is momenteel beperkt en er bestaan weinig geïntegreerde
preventieprogramma’s. Ten aanzien van de groep adolescenten is er relevant beleid opgenomen in
het Integraal Beleidsplan voor Kinderen en Adolescenten en Actieprogramma 2012-2016 van de
Presidentiële Werkgroep Integraal Kinder- en Jeugdbeleid. Dit beleidsplan bevat een intersectorale
aanpak met betrekking tot de problematiek van adolescenten, met bijzondere aandacht voor
tienerzwangerschap, jeugdcriminaliteit, tweede kans onderwijs en ook suïcide. Acties zijn onder
andere gericht op het voorzien in vertrouwenspersoon voor adolescenten, zowel binnen het gezin,
de school, de buurt, religieuze organisaties of andere instanties en het landelijk toepassen van een
voor Suriname gevalideerd screeningsprotocol voor depressie bij kinderen.”
Suïcidepreventie is momenteel niet geïntegreerd in het lagere en voortgezette onderwijs. Echter
behoort suïcidepreventie tot één van de beleidsprioriteiten van het Ministerie van Onderwijs,
19
Wetenschap en Cultuur (MINOW&C)4. Het MINOW&C werkt in samenwerking met UNICEF tevens
aan een kindvriendelijke omgeving op scholen door middel van de ontwikkeling van “child friendly
standards”, een concept dat de mogelijkheid biedt voor integratie van suïcide preventie.
Het ministerie van Volksgezondheid heeft, in samenwerking met UNICEF, voor alle ouders van 0-2
jarigen het “Baby- en Peuterhandboek” geïntroduceerd in Suriname. Behalve informatie over
voeding en groei geeft dit boek ook informatie aan ouders en verzorgers over de emotionele
ontwikkeling van hun kind. Dit boek wordt bij elke bevalling aan de moeder gegeven en dient bij elk
consult op het consultatiebureau te worden meegenomen.
Ook is er in 2009, wederom door het Bureau Openbare Gezondheidszorg van het Ministerie van
Volksgezondheid, in samenwerking met UNICEF, een trainingsprogramma ontwikkeld “Samen
bouwen aan de basis”. De bedoeling van dit trainingsprogramma is om “toekomstige ouders, ouders
en verzorgers bij te staan in de opvoeding en de vorming die zij aan hun kinderen bieden”
(Blackman-Dulder et al: 2009) De serie heeft verschillende thema’s waaronder positieve ouderkind relatie en het opbouwen van een positief zelfbeeld. De serie is echter tot op heden niet
geïmplementeerd.
Het Ministerie van Sport en Jeugdzaken heeft vooralsnog geen beleid gericht op suïcidepreventie bij
jongeren. Echter zijn er momenteel programma’s in ontwikkeling waarin suïcidepreventie
potentieel kan worden geïntegreerd. Ook het netwerk van buurtorganisaties waarover dit
ministerie beschikt, kan potentieel een sleutelrol vervullen in suïcide preventie-activiteiten.
Alcoholmisbruik en afhankelijkheid, een belangrijke risicofactor voor suïcide, zal worden
geadresseerd in het Alcoholbeleid welke momenteel ontwikkeld wordt door het Ministerie van
Volksgezondheid Suriname. De dienstverlening voor personen met een alcohol afhankelijkheid
geschiedt voor een belangrijk deel vanuit het PCS. Deze dienstverlener biedt via hun website tevens
een online zelfhulpmodule voor personen met een alcohol afhankelijkheid.5
Het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij (LVV) is verantwoordelijk voor het beleid op en
controle van de import en verkoop van onder andere landbouw pesticiden, toestemming voor
import wordt gegeven via afstempelen van H-03 formulieren van het ministerie van Handel en
Industrie. Momenteel zijn pesticiden op vele plaatsen en zonder voorschrift en voorlichting te koop
en zijn er zeer weinig restricties. Binnen het beleid van het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en
Visserij (LVV) heeft het terugdringen van het gebruik van landbouw pesticiden aandacht, onder
andere wordt er gewerkt aan wetgeving voor verkoop en opslag van pesticiden, waarbij de
Tot de beleidsprioriteiten van het MINOW&C behoren tevens de geestelijke gezondheidszorg, voeding (gezonde voeding,
anorexia, obesitas), seksueel-reproductieve gezondheidszorg, preventie van tienerzwangerschappen, abortus, alcohol en
drugsgebruik, en criminaliteit.
4
5
www.ehealth.sr
20
noodzaak dat de verkopers over kennis beschikken van pesticiden en ziekten en plagen een
belangrijk aspect is. De noodzakelijke samenwerking met het Ministerie van Handel en Industrie bij
het terugdringen van het gebruik van landbouw pesticiden is momenteel nog beperkt en er worden
vooralsnog geen concrete maatregelen genomen. Wel is het zo dat sinds een jaar er door dit laatste
ministerie geen nieuwe vergunningen worden uitgegeven voor nieuwe verkooppunten voor
pesticiden, op verzoek van het ministerie van LVV, dit in verband met de nieuwe wetgeving omtrent
verkoop.
Voorts zijn er nog enkele andere ministeries geïdentificeerd die potentieel kunnen bijdragen aan
suïcide preventie, waaronder het Ministerie van Transport, Communicatie en Toerisme. Vooralsnog
worden er vanuit dit ministerie geen specifieke activiteiten verricht met betrekking tot suïcide
preventie en bestaan er geen bindende richtlijnen voor verslaglegging van suïcide in de media.
Evenmin zijn er vanuit het Ministerie van Arbeid specifieke activiteiten met betrekking tot suïcide
preventie. Dit ministerie kan potentieel echter een belangrijke rol vervullen bij suïcide preventie op
de werkplek.
Het Ministerie van Regionale Ontwikkeling (MinRO) welke verantwoordelijk is voor duurzame
regionale ontwikkeling in samenwerking met de lokale overheden en het traditioneel gezag op
basis van wetgeving, beleidsontwikkeling, taakcoördinatie en optimale burgerparticipatie heeft
vooralsnog geen beleid en acties gericht op suïcide preventie. De infrastructuur van het ministerie
in het binnenland kan potentieel gebruikt worden voor de operationalisering van het suïcide
preventie en interventie beleid in het binnenland. Hetzelfde geldt voor de Stichting Medische
Zending Primary Health Care en bestaande organisaties van inheemse en marron gezagsdragers6.
Tenslotte wordt er ook vanuit enkele NGO’s bijgedragen aan suïcide preventie. De Unie van
Surinaamse Vrouwen (USV) heeft enkele documentaires gemaakt over het thema suïcide in
Suriname. De Stichting STOP Geweld geeft voorlichting op scholen over huiselijk geweld en
verzorgt trainingen voor onder andere leerkrachten en de politie. Hoewel suïcide nu slechts
beperkt aan bod komt in deze trainingen, behoort verdere integratie tot de mogelijkheden. Ook het
landelijk netwerk van gatekeepers voor registratie van huiselijk geweld kan potentieel relevant zijn
voor de implementatie van het suïcide preventie en interventie beleid. Tenslotte worden er vanuit
diverse NGO’s activiteiten ontplooid gericht op belangrijke socio-economische determinanten.
6 Tot deze organisaties behoren onder andere de Vereniging van Inheemse Gezagdragers (VIDS) en de Vereniging van
Saramacaanse Gezagsdragers (VSG).
21
3.3 Onderzoek
De afdeling epidemiologie van het Bureau voor Openbare Gezondheidszorg is verantwoordelijk
voor de collectie, collatie, analyse en distributie van mortaliteitsdata op nationaal niveau,
waaronder ook suïcide data. In de praktijk is de tijdigheid van betreffende data een knelpunt.
De SEH van het AZP ziet jaarlijks gemiddeld meer dan 600 personen die een poging tot suïcide
hebben gedaan en registreert deze data onder andere naar leeftijd en geslacht
Tevens wordt er vanuit de Anton de Kom Universiteit van Suriname onderzoek naar suïcide
verricht7. Het Institute for Graduate Studies and Research (IGSR) doet het meeste onderzoek naar
suïcide en heeft tevens een screening instrument ontwikkeld voor het opsporen van suïcidaal
gedrag onder adolescenten.
Actieve, gecoördineerde surveillance naar suïcidaal gedrag, suïcidepogingen en suïcide ontbreekt
vooralsnog waardoor tijdige interventie niet kan worden geboden.
Behalve gebrek aan data over onder meer risico factoren voor suïcide in Suriname, is de algehele
coördinatie van data verzameling en onderzoek naar suïcide momenteel nog zwak.
7
Momenteel wordt er promotieonderzoek verricht naar suïcidaal gedrag onder jongeren in Paramaribo en Nickerie.
22
4. Doelstelling, uitgangspunten, prioriteitsgebieden en resultaten
Op basis van de situatie -, stakeholder – en responsanalyse, en input verkregen tijdens het eerste
regionale symposium van de “International Association for Suïcide Prevention” (IASP) (mei 2013)
en de stakeholder workshop voor dit plan welke op 8 april 2016 werd gehouden, zijn de algemene
doelstelling, prioriteitsgebieden en resultaten voor de periode 2016-2020 vastgesteld.
Eveneens zijn voor de periode 2016-2017 taken geformuleerd. Deze taken moeten met de
stakeholders uitgewerkt worden tot concrete en gedetailleerde actieplannen. Na een mid-term
evaluatie in 2017 zullen de taken en daarop aansluitend de activiteiten van de tweede helft van de
beleidsperiode worden uitgezet. De algemene doelstelling, prioriteitsgebieden en resultaten blijven
daarbij richtinggevend.
4.1. Doelstelling
Het algemene doel dat dit plan beoogt binnen de gestelde periode is het terugdringen van de
suïcide jaarprevalentie in Suriname met 10%8
4.2. Uitgangspunten
Dit nationaal plan is gebaseerd op een aantal cruciale uitgangspunten, te weten:
● Het terugdringen van suïcide is een regeringsprioriteit;
● Suïcide preventie is een multi-sectorale en een intersectorale aangelegenheid. De diverse
actoren en betrokken ministeries committeren zich aan het nationaal plan en dragen
verantwoordelijkheid voor succesvolle uitvoering;
● Het nationaal plan is in overeenstemming met het National Mental Health Plan (2015-2020)
en regionale en internationale doelen en afspraken waaraan Suriname zich gecommitteerd
heeft, in het bijzonder WHO Global Mental Health Action Plan 2013-2020, enWHO
richtlijnen (zoals verwoord in het “Public Health Action for the Prevention of Suïcide, a
Framework” (2012) en in “Preventing Suïcide, a Global Imperative”(2014);
● Bij de implementatie van het nationaal plan wordt rekening gehouden met de diversiteit in
de Surinaamse samenleving. Activiteiten zullen zoveel mogelijk met actieve participatie
van relevante groepen nader geoperationaliseerd en uitgevoerd worden.
8
In the WHO Mental Health Action Plan 2013-2020, WHO Member States have committed themselves to work
towards the global target of reducing the suïcide rate in countries by 10% by 2020.
23
4.3. Prioriteitsgebieden 2016-2020
In de periode 2016-2020 zal de aandacht liggen op de volgende vijf (5) prioriteitsgebieden:
1. Vergroten van de toegang9 tot geestelijke gezondheidszorg voor suïcidale personen en
nabestaanden
Resultaten:
a. Suïcide preventie en interventieactiviteiten worden centraal gecoördineerd en integraal
aangeboden
b. Er is een aanbod van geestelijke gezondheidzorg voor suïcidale personen in heel Suriname
c. Potentieel suïcidale personen worden, buiten de formele gezondheidszorg, vroegtijdig
gesignaleerd en doorverwezen voor adequate behandeling
d. Binnen de gewapende machten is er infrastructuur en capaciteit voor het signaleren,
behandelen, doorverwijzen en opvangen van manschappen die kampen met suïcidaliteit.
e. Suïcidepogers worden na behandeling zodanig opgevangen, verder behandeld en begeleid
dat het risico op recidief afneemt
f. De kosten voor medische zorg na een suïcide of suïcidepoging worden niet verhaald op de
persoon of diens nabestaanden
g. Nabestaanden van mensen die suïcide hebben gepleegd worden structureel opgevangen en
krijgen begeleiding aangeboden
2. Beperken van de toegang tot potentieel letale middelen en middelen die het risico op het plegen
van suïcide verhogen
Resultaten:
a. De toegang tot pesticiden wordt gemonitord en is beperkt tot de groepen die in de
(aangepaste) wet worden genoemd
b. Misbruik van alcohol in de samenleving is afgenomen
3. Verbeteren van de beeldvorming omtrent suïcide
Resultaten:
a. De weergave van suïcide in de media geschied volgens nationale richtlijnen en vermeld
altijd waar er hulp gevonden kan worden
9
Toegang (‘access’) is meer dan de beschikbaarheid van diensten alleen. In PAHO/WHO’s strategy for universal
access to health & universal health coverage (2014) is access gedefinieerd als “the absence of geographical,
economic, socio-cultural, organizational, or gender barriers”.
24
b. Begrip voor mensen met suïcidale problematiek en belangrijke risico factoren is
toegenomen in de samenleving in het algemeen en onder dienstverleners in het bijzonder
c. Stigma vormt geen drempel meer bij het zoeken van hulp door suïcidale personen
4. Het vergroten van de socio-economische en culturele weerbaarheid van kwetsbare groepen
Resultaten:
a. De weerbaarheid van kinderen en adolescenten tegen suïcide is vergroot
b. De collectieve weerbaarheid van geïdentificeerde kwetsbare groepen is vergroot
5. Versterken van (de coördinatie van) onderzoek
Resultaten:
a. Er is een nationale onderzoeksagenda ten behoeve van evidence based beleid en
interventieprogramma’s ontwikkeld en geïmplementeerd
b. De epidemiologische data over suïcide en suïcidepogingen is uitgebreid en tijdig
beschikbaar
c. Risicofactoren en kwetsbare groepen voor suïcide in Suriname zijn nader in kaart gebracht.
d. Er is een surveillancesysteem dat suïcide en suïcide pogingen op nationaal niveau monitort.
25
MinVG
Alle ministeries
MinVG i.s.m. overige actoren
Het Ministerie van Volksgezondheid neemt
een beleidsmaatregel “Suïcide” op, op de
begroting
Alle ministeries budgetteren activiteiten
m.bt de preventie van suïcide
Uitwerken van taken uit het Nationaal
Suïcide Plan op detailniveau met alle
26
In het actieplan zijn bij de actoren de overkoepelende actoren opgenomen bv Ministerie van Volksgezondheid als het een taak betreft waarbij de
detailuitwerking zal geschieden met actoren in de gezondheidszorg bijvoorbeeld artsen en verpleegkundigen. Het impliceert dus niet dat die taak
slechts uitgevoerd zal worden door het Ministerie van Volksgezondheid.
11
Alle NGOs die werkzaam zijn op het gebied
van de gezondheidszorg en jeugdwerk
Ministerie van Handel en Industrie (MinHI),
Ministerie van Sociale Zaken en
Volkshuisvesting (MinSoZaVo), Ministerie
van Landbouw, Veeteelt en Visserij
(MinLVV) , Ministerie van Sport- en
Jeugdzaken (MinS&J)
Actoren11
Ministerie van Volksgezondheid (MinVG)
Het NGO-veld stelt minimaal één focal point
aan, waarmee de coördinator kan
samenwerken
Resultaat
Taken 2016 – 2017
a) Suïcide preventie en interventie “Coördinator Suïcide” aantrekken
activiteiten
worden
centraal
gecoördineerd en integraal aangeboden
“Focal Points Suïcide” aanwijzen
5.1. Prioriteitsgebied 1:
Vergroten van de toegang tot geestelijke gezondheidszorg voor suïcidale personen en nabestaanden
5. Nationaal Suïcide Preventie en Interventie Actieplan 2016-2020
27
MinVG, Ministerie van Onderwijs en
Cultuur (MinOW&C), MinSoZaVo, NGO’s
MinVG, MinOW&C, MinSoZaVO, NGO’s,
MinVG, MinSoZaVO, NGO’s,
Min VG, MinSoZaVo
Idem
Alle hulpverleners trainen in bovenstaande
screeningsinstrumenten en protocollen
Multidisciplinair behandel- en
doorverwijssysteem opzetten voor
psychosociale hulp aan mensen met
suïcidale problematiek (arts,
maatschappelijk werker, verpleegkundige,
psycholoog, psychiater e.a.)
Inventarisatie van de informele en formele
hulpverlening die zich bezighouden met dit
vraagstuk en de effectiviteit beoordelen.
Ontwikkelen van een sociale kaart voor de
gemeenschap zodat duidelijk is waar men
hulp kan krijgen voor suïcidaliteit en welke
MinVG
Voor gezondheidswerkers
screeningsinstrumenten en protocollen
ontwikkelen dan wel reeds bestaande
instrumenten evalueren en implementeren
in het signaleren, behandelen van en
doorverwijzen van mensen met suïcidale
problematiek
actoren
b) Er is een aanbod van geestelijke Geestelijke gezondheidszorg integreren in
gezondheidzorg voor suïcidale personen zowel de primaire zorg (eerste lijn) als in
de ziekenhuizen in Suriname
in heel Suriname
28
d) Binnen de gewapende machten is er
infrastructuur en capaciteit voor het
signaleren,
behandelen
en
doorverwijzen
en
opvangen
van
manschappen
die
kampen
met
suïcidaliteit
c) Potentieel suïcidale personen
worden, buiten de formele
gezondheidszorg, vroegtijdig
gesignaleerd en doorverwezen voor
adequate behandeling
MinVG, MinSoZaVo, NGO’s,
Ministerie van Defensie, MinVG, NGO’s,
Ministerie van Justitie en Politie
(MinJusPol)
Ministerie van Defensie, MinJusPol, MinVG
Idem
Idem
Gatekeepers trainingen verzorgen aan
mensen die vanuit hun beroep gerechtigd
zijn een vuurwapen te dragen
Onderzoek doen naar risicofactoren voor
suïcide bij gewapende machten
Aan de hand van bovenstaand onderzoek
en internationale best practices (b.v.
Canada) preventieprogramma’s
ontwikkelen voor gewapende machten
Opzetten van infrastructuur binnen de
Suïcide integreren in het curriculum van
MinVG, MinOW&C, SoZaVo
alle gezondheidszorgopleidingen en
opleidingen tot maatschappelijk werker
Gatekeepers trainingen verzorgen aan MinVG, NGO’s, Religieuze groeperingen,
gezondheidswerkers,
onderwijzers, MinOW&C, MinLVV
landbouworganisaties en religieuze leiders
De Surinaamse samenleving informeren
over welke zorg er beschikbaar is, waar
deze zorg is en wanneer ze die zorg kunnen
inroepen
soort hulp
MinVG, MinSoZaVo, MinRO, MinS&J
MinVG, MinSoZaVo, NGO’s
Faciliteren van praatgroepen in
ziekenhuizen en in de gemeenschap
bijvoorbeeld in buurtorganisaties en
religieuze groeperingen
Trainen van vrijwilligers om bovenstaande
praatgroepen te faciliteren.
29
Erop
toezien
dat
de
wet
nationale Idem
Ministerie van Binnenlandse zaken
(MinBiZa), MinJusPol, MinVG
Idem
MinVG, MinSoZaVo, Ministerie van
Regionale Ontwikkeling (MinRO), MinS&J
MinVG
Lotgenotencontact faciliteren in de
gemeenschap
Opzetten van een systeem van intervisie
voor praatgroepfacilitators
f) De kosten voor medische zorg na een Nagaan wat de redenen zijn die
suïcide of suïcidepoging worden niet zorgverzekeraars hanteren om de
verhaald op de persoon of diens medische kosten gepaard gaande met
suïcide niet te dekken en of deze redenen
nabestaanden
wettelijk geoorloofd zijn
e) Suïcidepogers worden na
behandeling
zodanig opgevangen, verder behandeld
en begeleid dat het risico op recidief
afneemt
gewapende machten voor de behandeling
en begeleiding van manschappen met
suïcidale problematiek
Onderzoek doen naar de relatie tussen (het
gebrek aan) nazorg en behandeling in de
formele gezondheidszorg, van mensen die
een suïcidepoging hebben ondernomen en
aan de hand daarvan nazorg en
behandeling aan deze groep verbeteren.
30
g) Nabestaanden van mensen die suïcide
hebben gepleegd worden structureel
opgevangen en krijgen begeleiding
aangeboden
MinVG, MinSoZaVo, NGO’s
Idem
MinVG, MinSoZaVo, NGO’s,
religieuze gemeenschap, Min S&J
Idem
MinVG, MinSoZaVo, NGO’s,
Opzetten van rouwverwerkingsgroepen
voor nabestaanden van mensen die suïcide
hebben gepleegd
Website opzetten voor informatie, steun en
lotgenoten contact of via een ander sociaal
medium (FB)
Faciliteren van steun en praatgroepen in
ziekenhuizen en in de gemeenschap
bijvoorbeeld in buurtorganisaties en
religieuze groeperingen
Trainen van vrijwilligers om bovenstaande
praat- en steungroepen te faciliteren.
Opzetten van een systeem van intervisie
Ter overbrugging maatregelen treffen om Min BiZa, MinJusPol, MinVG, Ministerie van
de medische kosten te dekken van mensen Financiën (MinFin)
die een suïcidepoging hebben ondernomen
of die zijn komen te overlijden als gevolg
van suïcide (zodat die kosten niet op hun
nabestaanden kunnen worden verhaald)
Opzetten van een systeem waarbij er
MinVG, MinSoZaVo
onmiddellijk na suïcide contact wordt
gemaakt met een familielid/partner en
steun en begeleiding in het rouwproces
wordt aangeboden.
basiszorgverzekering door alle partijen
voor wat betreft suïcide wordt uitgevoerd
31
voor praat- en steungroepfacilitators
32
Resultaat
a) De toegang tot pesticiden wordt
gemonitord en is beperkt tot de
groepen die in de (aangepaste)
wet worden genoemd
Idem
Meer algemene en één op één voorlichting over hoe, voor
de mens letale landbouwpesticiden op te slaan en ook
(steekproefsgewijs) controle hierop uitoefenen (opslaan
in gesloten boxen buiten het huis, zoals de wet
voorschrijft)
Algemene voorlichting aan de Surinaamse bevolking over MinLVV, MinVG
de schadelijke effecten van de consumptie van
ongecontroleerd bespoten groenten en fruit
Trainen van land- en tuinbouwers in global GAP (Good MinLVV
Agricultural Practices)
Herzien van de importheffing; importheffing op alle MinLVV, MinHI, MinFin
chemische pesticiden verhogen en van bio pesticiden en
mechanische middelen (brushcutters en maaimachines)
verlagen dan wel tot nul reduceren.
De doelgroep informeren over alternatieve onkruid- en MinLVV
pesticidebestrijdingswijzen en het gebruik hiervan
promoten en faciliteren
De import van paraquat uitfaseren door het jaarlijks MinLVV, MinHI
terug te brengen met 25%.
Actoren
MinLVV, MinHI, MinJusPol
Taken 2016 – 2017
Aanpassen van de wetgeving om de verkoop van
landbouwpesticiden te reguleren en het opslaan in
gesloten boxen buiten het huis stimuleren
Beperken van de toegang tot potentieel letale middelen en middelen die het risico op het plegen van suïcide verhogen
5.2. Prioriteitsgebied 2:
33
MinVG, MinFin
Wetgeving m.b.t. het openbaar gebruik en de verkoop van MinVG, MinJusPol
alcoholhoudende dranken aanscherpen in lijn van de
tabakswet
Verhogen van de accijns op alcoholhoudende dranken
Meer controle op het gebruik van landbouwpesticiden bij MinLVV, MinJusPol
commerciële landbouwers, bv door residu controle.
b) Misbruik van alcohol in de In “healthy lifestyle” activiteiten ook wijzen op de MinVG
schadelijke effecten van het overmatig gebruik van
samenleving is afgenomen
alcoholhoudende dranken
Trainen van verkopers van landbouwpesticiden in het MinLVV
geven van voorlichting over het gebruik en de schadelijke
effecten van de middelen die zij verkopen
34
b) Begrip voor mensen met
suïcidale
problematiek
en
belangrijke risico factoren is
toegenomen in de samenleving in
het
algemeen
en
onder
dienstverleners in het bijzonder
Resultaat
a) De weergave van suïcide in de
media geschied volgens nationale
richtlijnen en vermeld altijd waar
er hulp gevonden kan worden
nationale
richtlijnen
voor MinTCT, MinHI
Grote voorlichtingscampagne ontwikkelen en MinVG
implementeren op reguliere media (radio, tv, etc)
Doorvoeren van een “rating” systeem voor films die Idem
op de televisie vertoond worden en altijd vermelden
van waar er hulp gevonden kan worden voor
suïcidaliteit voor en na een film of programma dat
beelden over suïcide bevat.
Suïcidaliteit, het signaleren van suïcidaliteit en het MinVG, MinOW&C
behandelen dan wel doorverwijzen van mensen met
deze problematiek integreren in het curriculum van
gezondheidswerkers en onderwijsgevenden. (Zie
5.1. b)
het
nationaal MinTCT
in
Integratie van
mediabeleid
richtlijnen
aanpassen MinTCT, MinHI
Evalueren
en
eventueel
vergunningenbeleid mediahuizen
Richtlijnen integreren in curriculum opleiding MinTCT, MinHI, MinOW&C
journalistiek
Trainingen over
mediawerkers
Taken 2016 – 2017
Actoren
Surinaamse richtlijnen ontwikkelen voor de media Ministerie van Transport, Communicatie
met betrekking tot het verslag doen over suïcide en en Toerisme (MinTCT), MinHI
suïcidepogingen
Verbeteren van de beeldvorming omtrent suïcide
5.3. Prioriteitsgebied 3:
35
Evalueren en verbeteren van de crisishulplijn, zodat Idem
mensen in ieder geval hulp zoeken bij de
crisishulplijn en van daaruit worden doorverwezen
naar de juiste hulpverlening.
Mediacampagne ontwikkelen en implementeren Idem
gericht op promotie van alle hulpdiensten
Specifieke edutainment projecten ontwikkelen voor MinVG,
MinOW&C,
Ministerie
speciale dolgroepen (kwetsbare groepen) en Defensie, MinJusPol, NGO’s
uitvoeren om bovenstaand doel te bereiken
c) Stigma vormt geen drempel Onderzoek doen naar oorzaken van stigma bij MinVg, MinOW&C
meer bij het zoeken van hulp door hulpzoekgedrag
suïcidale personen
Met
behulp
van
resultaten
onderzoek MinVG
gezondheidszorgdiensten aanpassen/ontwikkelen
(zie 5.1)
gericht op kennis over psychische problematiek in
het algemeen en suïcide in het bijzonder om de
bekendheid hiervan te vergroten en deze
aandoeningen makkelijker bespreekbaar te maken
van
36
Resultaat
a) De weerbaarheid van kinderen
en adolescenten tegen suïcide is
vergroot
Idem
MinVG, MinOW&C
MinVG, MinOW&C
Bestaande opvoedprogramma’s inventariseren,
evalueren en (in aangepaste vorm)
implementeren
Wetenschappelijk bewezen effectieve
programma’s om kinderen en adolescenten
coping strategieën aan te leren selecteren en
screenen op toepasbaarheid in Suriname.
Introduceren van geselecteerde programma’s op
alle GLO en VOJ scholen in Suriname
MinVG, MinOW&C
Voorlichting en training op school aan leerlingen,
leerkrachten en buurtorganisaties in alle talen
MinOW&C
Buurtorganisaties, sportverenigingen e.a. die MinVG, MinOW&C, MinS&J, MinRO
werken met kinderen en adolescenten trainen in
de doelgroep helpen om te gaan met
teleurstelling en verdriet (coping strategieën
aanleren)
Adolescent en kindvriendelijke onderwijs en
gezondheidszorgdiensten verder uitbreiden
Programma’s integreren in het curriculum van de MinOW&C
lerarenopleidingen
Actoren
MinVG
Taken 2016 – 2017
Identificeren van kwetsbare groepen ouders met
weinig pedagogische vaardigheden
Het vergroten van de socio-economische en culturele weerbaarheid van kwetsbare groepen
5.4. Prioriteitsgebied 4:
37
b) De collectieve weerbaarheid van
geïdentificeerde kwetsbare
groepen is vergroot
over geweldloos communiceren
Partnerschappen aangaan met NGO’s en andere
organisaties die werken voor en met de
kwetsbare groepen en wetenschappelijk bewezen
effectieve prorgamma’s met hen selecteren,
piloten en implementeren
MinVG
38
b) Epidemiologische data over
suïcide en suïcidepogingen is
uitgebreid met data over
kwestbare groepen en is tijdig
beschikbaar
c) Risico factoren en kwetsbare
groepen voor suïcide in Suriname
zijn nader in kaart gebracht
d)
Er
is
een
actief
surveillancesysteem dat suïcide en
suïcide pogingen op nationaal
niveau monitoort.
Resultaat
a) Er is een nationale
onderzoeksagenda ten behoeve
van evidenced based beleid en
interventieprogramma’s
ontwikkeld en geïmplementeerd.
Samen met alle nodige actoren actieve surveillance van Idem
vermoedelijke suicidepogingen opzetten en nodige formulieren
ontwikkelen
Uitbreiden en versterken van de afdeling die zich bezighoudt MinVG
met het verzamelen van suïcide gerelateerde data zodat deze in
staat is suïcide gerelateeerde data te monitoren en te verbeten
Zie punt a
Zie punt a
MinSozaVo, MinVG, MinOW&C,
MinLVV, NGO’s,
vertegenwoordigers kwetsbare
groepen, internationale
organisaties
Samenstellen van een task force die zich bezig houdt met het
opstellen van een nationale onderzoeksagenda op het gebied
van suïcide en suïcide preventie
Zie punt d
MinSozaVo, MinVG, MinOW&C
Inventarisatie van best practices, lokaal, regionaal en
internationaal op het gebied van suïcide preventie
Zie punt d
Actoren
MinVG
Taken 2016 – 2017
Opstellen van een centrale databank van alle onderzoeken,
plannen en projecten die zijn en worden
geschreven/uitgevoerd/geimplementeerd op het gebied van
suïcide in Suriname
5.5. Prioriteitsgebied 5:
Versterken van (de coördinatie van) onderzoek
39
Meldingsplicht voor suïcidaliteit introduceren
MinVG, MinJusPol
Trainen van dienstverleners in de nieuwe surveillance Idem
methoden en formulieren
6. Bronvermelding
1. Althaus D, Hegerl U. The evaluation of suicide prevention activities: state of the art. World
Journal of Biological Psychiatry 2003; 4:156-165.
2. Andriessen K. Kan suïcide worden voorkomen? Tijdschrift Klinische Psychologie 2007;
37(1):5-13.
3. Arkel van, Z. Violence in Suriname a situation analysis from a public health perspective
indications of prevalence Risk factors and national response, Conducted for PAHO/WHO
Suriname 2014
4. Balraadjsing D, Graafsma T , Bridge suicides in Suriname. Acad. J Suriname, Vol. 1, 77-85
5. Bergen D van. Suicidal behavior of young migrant woman in the Netherlands: a comperative
study of minority and majority women [proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam]. S.l.: s.n.,
2009.
6. Blackman-Dulder, E. Peroti, S. Sjak Shie, P & Ven, van der S. Samen bouwen aan de basis.
Ondersteunen bij de opvoeding van kinderen 0 tot 6 jaar. Paramaribo: BOG 2009.
7. Bool M, Blekman J, Jong S de, Ruiter M, Voordouw I (red.). Verminderen van suïcidaliteit:
beleidsadvies: actualisering van het advies inzake suïcide, Gezondheidsraad 1986. Utrecht:
Trimbos-instituut 2007.
8. De Munck S, Scoliers G, Van Rijsselberghe L, Portzky G, Van Heeringen C. IPEO: instrument
voor psychosociale evaluatie en opvang van suïcidepogers. Gent: Universiteit Gent. Eenheid
voor Zelfmoordonderzoek, z.j.
9. Dijkstra M, Bool M. Factsheet preventie van suïcidaliteit. Utrecht: Trimbos-instituut, 2010.
10. Fazel, M. Grann, B. Kling & K. Hawton, “Prison suicide in 12 countries: an ecological study of
861 suicides during 2003-2007”, Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 2011, 46,
191-195;
11. Garssen MJ, Hoogenboezem J, Kerkhof AJFM. Zelfdoding onder Nederlandse Surinamers
naar etniciteit. Tijdschrift voor Psychiatrie 2007; 49:373-381.
12. Graafsma, T., et.al. (2006): High rates of suicide and attempted suicide using pesticides in
Nickerie, Suriname. Crisis, International Journal for Suicide Prevention, 27(2), 77-81.
13. Groot M de. Bereaved by suicide: family-based cognitive behaviour therapy to prevent
adverse health consequences among first-degree relatives and spouses [proefschrift
Groningen]. S.l.: s.n., 2008.
40
14. Groot M de, Keijser J de. Verlies door suïcide: werkboek voor nabestaanden. Baarn: Ten
Have, 2008.
15. Gunther, P. Presentatie “Relatie tussen lichamelijke en psychische gezondheisproblemen
onder Surinamers”. Paramaribo. 2015
16. Hawton, K., L. Linsell, T. Adeniji, A. Sariaslan & S. Fazel, “Self-harm in prisons in England and
Wales: an epidemiological study of prevalence, risk factors, clustering, and subsequent
suïcide”, Lancet 2014, 383, 1147-1154
17. Have M ten, Graaf R de, Dorsselaer S van, Verdurmen J, Land H van ‘t, Vollebergh W.
Suïcidaliteit in de algemene bevolking: gedachten en pogingen: resultaten van de
‘Netherlands Mental health Survey and Incidence Study’(NEMESIS). Utrecht:
Trimbosinstituut, 2006. 56
18. Hawton K, Zahl D, Weatherall R. Suicide following deliberate self-harm: long-term follow-up
of patients who presented to a general hospital. British Journal of Psychiatry 2003;
182:537-542.
19. Jansen E, Buster MC, Zuur AL, Das C. Fatality of suicide attempts in Amsterdam 1996-2005.
Crisis: Journal of Crisis Intervention and Suicide 2009; 30:180-185.
20. Jubithana, B.”Doodsoorzaken in Suriname 2012-2013” BOG. 2016 (nog te publiceren).
21. Kerkhof A. De psychologie van suïcide en suïcidepogingen. In: Van Heeringen C (red).
Handboek suïcidaal gedrag. Utrecht: De Tijdstroom, 2006.
22. Kerkhof AJFM, Mulder S, Draisma JA. Suïcidepogingen behandeld in Nederlandse
ziekenhuizen. TSG Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen 2007; 85:37-42.
23. Kerkhof AJFM, Luijn JB van (red). Suïcidepreventie in de praktijk. Houten: Bohn, Stafleu van
Loghum, 2010.
24. Klink A. Beleidsadvies verminderen van suïcidaliteit. Den Haag: Ministerie van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2008.
25. Lanting LC, Hoeymans N. Let op letsels: preventie van ongevallen, geweld en suïcide.
Bilthoven: RIVM, 2008.
26. Luoma JB, Martin CE, Pearson JL. Contact with mental health and primary care providers
before suicide: a review of the evidence. American Journal of Psychiatry 2002; 159:909-916.
27. Mann JJ, Apter A, Bertolote J, Beatrais A, Currier D Et al. Suicide prevention strategies: a
systematic review. JAMA 2005; 294:2064-2074.
41
28. Marquet RL, Bartelds AI, Kerkhof AJ, Schellevis FG, Zee J van der. The epidemiology of
suicide and attempted suicide in Dutch general practice 1983–2003. BMC Family Practice
2005; 6:45.
29. Marquet R, Donker G. Praten over suïcidegedachten. Huisarts & Wetenschap 2009; 52:267.
30. Mathoera D. Jaarrede PCS. Paramaribo, 2011
31. Mrazek PB, Haggerty RJ. Reducing risks for mental disorders: frontiers for preventive
intervention research. Washington: National Academy Press, 1994.
32. Neeleman J, Graaf R de, Vollebergh W. The suicidal process: prospective comparison
between early and later stages. Journal of Affective Disorders 2004; 82:43-52.
33. Neeleman J. Epidemiologie van suïcidaal gedrag. In: Van Heeringen C (red). Handboek
suïcidaal gedrag. Utrecht: De Tijdstroom, 2006.
34. Pan American Health Organization/World Health Organization. Regional Status Report on
Alcohol and Health in the Americas. Washington. 2015.
35. Presidentiële Werkgroep Integraal Kinder- en Jeugdbeleid, De. Integraal beleidsplan voor
kinderen en adolescenten. Het Actieprogramma 2012-2016. Paramaribo. 2013
36. Poese F, Suicidal behavior: a problem of the young. An analysis of attempted suicide case at
the Academic Hospital Paramaribo, 2014
37. Portzky G, Van Heeringen C. Het stillen van de pijn: over preventie van suïcide. Diegem:
Kluwer, 2002.
38. Punwasi, W.”Doodsoorzaken in Suriname 2002” Parmaribo: BOG. 2003
39. Punwasi, W.”Doodsoorzaken in Suriname 2010-2011” Parmaribo BOG. 2012
40. Reynders. A, Kerkhof A.J.F.M., Molenberghs G., Audenhove, Van C. Risicofactoren en
beschermende factoren inzake suïcide in Nederland en Vlaanderen. Tijdschrift voor
psychiatrie 58(2016)2, 105-113
41. Romijn G, Bool M. Regionale aanpak van suicidepreventie: een kader voor opzet en
voorbeelden. Utrecht:Trimbos-instituut, 2010.
42. Roeplal S, Perceptions, needs and awareness of services of family members following an
attempted suicide of a relative [masterthesis Amsterdam VU], 2016
43. Schut HAW, Stroebe MS, Bout J van den. The efficacy of bereavement interventions:
determining who benefits. In: Stroebe MS, Hansson RO, Stroebe W, Schut HAW (ed.)
42
Handbook of bereavement research: consequences, coping and care. Washington: American
Psychological Association, 2001.
44. Shah A, De T. Suicide and the elderly. International Journal of Psychiatry in Clinical Practice
1998;2(1):3–17.
45. Van Heeringen C, Jannes S, Buylaert W, Henderick H, De Bacquer D, Van Remoortel J. The
management of non-compliance with referral to out-patient after-care among attempted
suicide patients: a controlled intervention study. Psychological Medicine 1995; 25: 963-970.
46. Verwey B. Don’t forget: contributions to the assessment and management of suicide
attempters in the general hospital [proefschrift Leiden]. S.l.: s.n., 2006.
47. World Health Organization Department of Mental Health and Substance abuse,
International Association for Suicide Prevention. Preventing Suicide in jails and prisons.
Geneva: WHO Library Cataloguing-in-Publication Data, 2007
48. World Health Organization. Preventing Suicide, A global imperative. Luxembourg: WHO
Library Cataloguing-in-Publication Data, 2014
49. World Health Organization. Public health action for the prevention of suicide: a framework.
Geneva: WHO Document Production Services. 2012
50. Zahl DL, Hawton K. Repetition of deliberate self-harm and subsequent suicide risk: longterm follow-up study of 11,583 patients. British Journal of Psychiatry 2004; 185:70-75.
Websites:
1. http://www.113online.nl
2. http://www.dwtonline.com
3. http://www.ehealth.sr
4. http://www.gov.sr
5. https://www.iasp.info/congresses.php
6. http://www.stgswarnapath.com/algemeen.html
7. http://www.stopsuicide.nu
8. http://www.worldlifeexpectancy.com/cause-of-death/suïcide/by-country/
9. http://www.who.int
43