Homoseksualiteit in de Oudheid Homosexuality in

Homoseksualiteit in de Oudheid
Homosexuality in Antiquity
docentenhandleiding
Jes Chermin
Berthil Oljans
Rico Seerden
Maria Silva
DEAR READER,
This book is meant to be a way of getting to know a few texts about homosexuality in
antiquity, in its original language. Our aim has been to create a book containing original Latin
texts about homosexuality so students can practice their Latin and, at the same time, learn
about homosexuality. Research has indicated that the more people read about homosexuality,
the more they think it is normal. We hope this book will be helpful in this!
The texts about homosexuality in the army, in pop music, about Sappho, et cetera, have been
written by students of Hofstad Lyceum in the Hague during a project about homosexuality that
was carried out in cooperation with the Lyceo Vergilio from Milano. This project, named
SOPHIA (Sexual Orientation and the Prevention of Homophobia In Adoloscence), was
conducted from 2011-2013 with financial support from the European Commission. We thank
Imane Achahboun, Wenhuang Chong, Marloes Duijzings, Sofieke Niekolaas, Yeabsira
Sahlemariam, Thijs van Essen, Olof Morra en Matthew Noteboom for their contributions to this
book. We would also like to thank Clifford C. Sutton for his corrections in the English texts.
We are eager to receive comments, improvements and extensions. To obtain a digital version of
this book, please contact us at: SOPHIA (OLJ) Hofstad Lyceum, Colijnplein 9, 2555 HA, The
Hague, The Netherlands.
We hope you will enjoy this book! .
BESTE LEZER,
Dit boekje is bedoeld om bekend te raken met een aantal teksten over homoseksualiteit in de
oudheid, in de originele taal. Alle annotaties en vertalingen zijn tweetalig, in het Nederlands en
in het Engels, zodat het boek niet alleen in Nederlandse scholen, maar ook in TTO klassen en in
Engelstalige scholen kan worden gebruikt. Ons doel is geweest om een boek te maken met
originele Latijnse teksten over homoseksualiteit, zodat leerlingen, al Latijn lezend, iets kunnen
leren over homoseksualiteit. Onderzoek heeft uitgewezen dat hoe meer mensen over
homoseksualiteit lezen, des te normaler ze het gaan vinden. Wij hopen dat dit boekje daar een
bijdrage aan kan leveren!
De teksten over homoseksualiteit in het leger, in de popmuziek, over Sappho et cetera zijn
geschreven door leerlingen van het Hofstad Lyceum te Den Haag, tijdens een project over
homoseksualiteit dat is uitgevoerd in samenwerking met leerlingen van het Lyceo Vergilio uit
Milaan. Dit project, genaamd SOPHIA (Sexual Orientation and the Prevention of Homophobia
In Adoloscence), is uitgevoerd in de schooljaren 2011-2013 met financiële steun van de
Europese Commissie. We bedanken Imane Achahboun, Wenhuang Chong, Marloes Duijzings,
Sofieke Niekolaas, Yeabsira Sahlemariam, Thijs van Essen, Olof Morra en Matthew Noteboom
voor hun bijdrage aan dit boekje. Graag willen wij ook Clifford C. Sutton bedanken voor zijn
verbeteringen in de Engelse teksten.
Graag ontvangen wij opmerkingen, verbeteringen en uitbreidingen bij dit boek. Voor een
digitale versie van dit boek kunt ons bereiken op: SOPHIA (OLJ), Colijnplein 9, 2555 HA Den
Haag
We hopen dat u het een leuk boekje vindt!
Jes Chermin
Berthil Oljans
Rico Seerden
Maria Silva
INHOUDSOPGAVE TABLE OF CONTENTS
Ovidius Metamorphosen X 142-218
1
Sappho
13
Homosexuality in the Army
13
Suetonius De Vita Caesarum, Divus Julius 2 & 49
Homofobie en homohaat
Catullus Carmina 16 en 57
Homosexuality and Christianity
Petronius Satyricon 85-7
Homoseksualiteit in verschillende religies
Vergilius Eclogae 2
14
20
21
29
30
37
39
O V I D I U S M E T A M O R P H O S E S X 142-218
Publius Ovidius Naso (Sulmo, 20 maart 43 v.C. - Tomis, 17 n.C.) behoort samen met
Vergilius, Horatius, Propertius en Tibullus tot de grote dichters uit het Augusteïsche
tijdvak. Samen met de eerste twee wordt hij beschouwd als de canonieke dichters van
de Latijnse literatuur.
Ovidius’ poëzie staat bekend om zijn speelse en vernieuwende karakter, vooral in de
omgang met traditionele verhalen en genres. Zijn bekendste werken zijn de
Metamorphosen, een mythologisch epos; de Heroides, een verzameling brieven van
voornamelijk mythologische vrouwen aan hun minnaars; de Ars Amatoria, een leerdicht
over verleidingstechnieken; en de Amores, een verzameling elegieën (treurdichten).
Ook schreef Ovidius de Tristia en de Epistulae ex Ponto, twee gedichtenbundels
geschreven tijdens zijn verbanning aan de Zwarte Zee. Verder is Ovidius bekend om zijn
onvoltooid gebleven Fasti, een gedicht over de Romeinse kalender en een belangrijke
historische bron over Romeinse feesten. De poëzie van Ovidius is veelvuldig geïmiteerd
tijdens de Late Oudheid en Middeleeuwen en heeft een grote invloed gehad op de
Europese kunst en literatuur.
Ovidius’ Metamorfosen (Metamorphoseon libri) is een vijftien delen omvattend Latijns
dichtwerk. Het boek geldt als een van de populairste en invloedrijkste werken uit de
Romeinse literatuur. In de Metamorfosen worden de schepping en geschiedenis van de
wereld verhaald volgens de Griekse en Romeinse mythologie. Het is vermoedelijk in
1 n.C. voltooid en is sindsdien een van de populairste mythologische werken.
Metamorfosen heeft grote invloed gehad op de renaissancistische literatuur en schilderkunst, niet in de laatste plaats omdat het eeuwenlang als lesmateriaal gebruikt is.
De Metamorfosen is een kunstige aaneenrijging van verhalen, anders dan bij een ‘echt’
epos waarin een verhaallijn en een held centraal staan, zoals de Aeneis, het epos van de
Romeinse dichter Vergilius over het leven van Aeneas. In de verhalen schetst Ovidius
het leven van de klassieke goden, stervelingen en andere mythische figuren, die telkens
een dramatische gedaantewisseling (metamorfose) ondergaan. Enkele voorbeelden zijn
de verandering van de nimf Daphne in een laurierboom, de gedaanteverwisseling van
de jager Actaeon in een hert nadat hij de godin Diana naakt had gezien, en de
metamorfose van de nimf Io, geschaakt door Jupiter, die haar in een koe verandert om
zijn achterdochtige echtgenote Hera te misleiden.
In het laatste boek geeft Ovidius een filosofische onderbouwing van het werk, bij
monde van de Griekse filosoof en wiskundige Pythagoras, die de leer van eeuwige
verandering predikte: omnia mutantur, nihil interit – alles verandert, niets gaat ten
gronde. Alles in de kosmos is voortdurend in beweging, niets blijft gelijk, maar ook niets
1
Ovidius
vergaat volledig.
Opvallend is dat Ovidius de goden niet als verheven afschildert, maar als gewone
mensen met ieder hun eigen zwaktes en amoureuze verlangens. Ook de toon van het
werk is eerder speels dan plechtstatig, zoals de tijdgenoot Vergilius in zijn epische
verhalen gewoon was. Ovidius schreef de Metamorfosen echter wel volledig in de
dactylische hexameter, de traditionele versvorm voor een epos.
De speciale vorm die Ovidius gaf aan de
Metamorfosen wordt ook wel 'epyllium' genoemd
(letterlijk vertaald: klein epos). De voornaamste
kenmerken van het epyllium zijn dat het veel korter
is dan een epos, dat de goden zich gedragen als
mensen onder de mensen en dat er een zeer grote
aandacht wordt besteed aan de natuur. Ovidius laat
graag merken dat hij een geleerde dichter is (poeta
doctus) die een groot deel van de klassieke wereld
had afgereisd voor hij begon aan zijn oeuvre.
In onderstaande tekst uit de Metamorfosen staat de
mythologische figuur Hyacinthus (Oudgrieks:
Ὑάκινθος) centraal. Hij was een Spartaanse prins, een held en een halfgod, de zoon
van de muze Clio en de Macedonische koning Pierus. Hij werd vooral vereerd in het
Spartaanse Amyclae. Over het verhaal van deze Hyacinthus zijn twee versies
overgeleverd:
Op een dag waren Hyacinthus en Apollo een wedstrijd discuswerpen aan het
houden. Ze wierpen om beurten. Apollo wou indruk maken op zijn geliefde
en wierp daarom met al zijn macht, maar toen Hyacinthus begon te lopen om
de discus op te vangen om zo op zijn beurt indruk te maken op Apollo, werd
hij dodelijk geraakt aan zijn hoofd door de vallende discus.
Volgens een andere versie waren zowel de zonnegod Apollo als de
westenwindgod Zephyrus verliefd op Hyacinthus. Maar Hyacinthus verkoos
Apollo boven Zephyrus, en daarom werd deze laatste kwaad. Toen
Hyacinthus en Apollo aan het trainen waren met de discus werd hij geraakt
door een discus die door de windgod Zephyrus uit koers was geblazen.
Toen Hyacinthus stierf was Apollo zo verdrietig dat hij bijna zijn onsterfelijkheid opgaf
om samen te zijn met zijn geliefde in de dood. Om ervoor te zorgen dat Hades het
lichaam van Hyacinthus niet kon ophalen, schiep Apollo uit het bloed van zijn geliefde
de Hyacinthusbloem als een herdenking aan zijn dood en zijn tranen markeerden op de
2
Ovidius
bloemblaadjes άί άί, dat zoveel betekent als helaas. Hyacinthus zou door Apollo zijn
begraven bij diens tempel in Amyclae, waar ieder jaar drie dagen lang de Hyakinthiën,
het Festival van Hyacinthus, werd gevierd ter ere van de gedode jongen, een groot
feest in Sparta. De eerste dag van het feest is een rouwperiode voor de dood van de
jongen en de andere twee dagen vierde men zijn hergeboorte.
Publius Ovidius Naso (20 March 43 BCE – AD 17-18), known as Ovid in the Englishspeaking world, was a Roman poet who is best known as the author of the three major
collections of poetry, the Heroides, Amores and Ars Amatoria, and of the
Metamorphoses, a mythological hexameter poem. He is also well known for the Fasti,
about the Roman calendar, and the Tristia and Epistulae ex Ponto, two collections of
poems written in his exile on the Black Sea. Ovid was also the author of several smaller
pieces, the Remedia Amoris, the Medicamina Faciei Femineae, and the long cursepoem, Ibis. He also wrote a lost tragedy, Medea. He is considered a master of the
elegiac couplet, and is traditionally ranked alongside Virgil and Horace as one of the
three canonic poets of Latin literature. The scholar Quintilian considered him the last of
the canonical Latin love elegists. His poetry, much imitated during Late Antiquity and
the Middle Ages, greatly influenced European art and literature and remains as one of
the most important sources of classical mythology.
Metamorphoses (Latin: Metamorphoseon libri: ‘Books of Transformations’) is a Latin
narrative poem considered Ovid’s magnum opus. Comprising fifteen books and over
250 myths, the poem chronicles the history of the world from its creation to the
deification of Julius Caesar within a loose mythico-historical framework. Although
meeting the criteria for an epic, the poem defies simple genre classification by its use of
varying themes and tones. Ovid took inspiration from the genre of metamorphosis
poetry, and some of Metamorphoses derives from earlier treatment of the same myths;
however, he diverged significantly from all of his models.
Considered one of the most influential works in Western culture, particularly in
European culture, Metamorphoses has inspired such authors as Chaucer, Shakespeare,
Dante and Boccaccio. Numerous episodes from the poem have been depicted in
masterpieces of sculpture and painting by artists such as Titian. Although Ovid's
reputation faded after the Renaissance, towards the end of the twentieth century there
was a resurgence of interest in his work; today, Metamorphoses continues to inspire
and be retold through various media. William Caxton produced the first translation of
Metamorphoses in English in 1480. Since then, there have been numerous translations,
some more influential and faithful to the original than others.
The text below, taken from the Metamorphoses, centres around the Greek
mythological figure of Hyacinth. Hyacinth was given various parentage, providing local
links, as the son of Clio and Pierus, King of Macedon, or of king Oebalus of Sparta, or
3
Ovidius
of king Amyclas of Sparta, progenitor of the people of Amyclae, dwellers around
Sparta. His cult at Amyclae, where his tomb was located at the feet of Apollo's statue,
dates from the Mycenaean era.
In the literary myth, Hyacinth was a beautiful youth and lover of the god Apollo,
though he was also admired by West Wind, Zephyr. Apollo and Hyacinth took turns
throwing the discus. While Hyacinth was running to catch the discus to impress Apollo,
he was struck by it as it fell to the ground, and died. A twist in the tale makes the wind
god Zephyrus responsible for the death of Hyacinth. His beauty caused a feud between
Zephyrus and Apollo. Jealous that Hyacinth preferred the radiant archery god Apollo,
Zephyrus blew Apollo's discus off course so as to injure and kill Hyacinth. When he
died, Apollo did not allow Hades to claim the youth; rather, he made a flower, the
hyacinth, from his spilled blood. According to Ovid's account, the tears of Apollo
stained the newly formed flower's petals with the sign of his grief. The flower of the
mythological Hyacinth has been identified with a number of plants other than the true
hyacinth such as the iris. According to a local Spartan version of the myth, Hyacinth and
his sister, Polyboea, were taken to Elysium by Aphrodite, Athena and Artemis
Hyacinth was the tutelary deity of one of the principal Spartan festivals, the Hyacinthia,
which was held every summer. The festival lasted three days, one day of mourning for
the death of the divine hero, Hyacinth, and the last two celebrating his rebirth as Apollo
Hayakinthios.
Een vrouw of een boom?
A woman or a tree?
4
Ovidius
Inleiding: Orpheus zingt liederen voor bomen en dieren (Ov. Met. X. 142-150)
Introduction: Orpheus is singing songs to the trees and animals (Ov. Met. X. 142-150)
Zo had de zanger bomen naar zich toegelokt. Daar zat hij
Te midden van viervoetig en gevleugeld dierenvolk
En na de snaren met de duim goed afgetast te hebben,
145 Luisterend of de vele tonen ondanks klankverschil
harmonieerden, zong hij hun de volgende verhalen:
‘Muze, mijn moeder! Laat mijn lied bij Jupiter beginnen,
want alles wijkt voor Jupiter. Hoe vaak heb ik de macht
van Jupiter genoemd, bij plechtig lierspel van zijn strijd
150 tegen Giganten, van ’t Phlegraeïsch bliksemvuur gezongen!
Such was the grove of trees the poet gathered round him, and he sat
in the midst of a crowd, of animals and birds.
When he had tried a few chords, stroking the lyre with his thumb,
145 and felt that the various notes were in tune,
regardless of their pitch, he raised his voice to sing:
‘Begin my song with Jupiter, Calliope, O Muse, my mother
(all things bow to Jupiter’s might)! I have often sung the power of
Jove before: I have sung of the Giants, in an epic strain, and the
150 victorious lightning bolts, hurled at the Phlegraean field.
5
Ovidius
151 nunc opus est leviore lyra, puerosque canamus
dilectos superis inconcessisque puellas
ignibus attonitas meruisse libidine poenam.
'Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore
151 canamus
152 dilectos
153 attonitas
meruisse
154 Phrygii
let goed op de modus! pay attention to the mode!
congrueert met? en door wie zijn ze dilectos? wat wil Ovidius
bereiken met deze woordplaatsing? with which word is it
congruent? by whom are they dilectos? why does Ovid place these
words in this way?
congrueert met? welke betekenis moet je hier kiezen als je ignibus
er bij betrekt? is congruent with which word? which meaning of
the word will you use if you draw ignibus into it?
waarom staat hier een infinitivus? why an infinitive is used here?
de Phrygiër, bedoeld wordt Ganymedes, een Trojaan uit Phrygië.
Hij was de zoon van koning Tros, de stichter van Troje, en de
herder van het vee van zijn vader. De goden lieten een oogje op
hem vallen omdat hij - zoals Homerus zegt - 'de mooiste van de
stervelingen' was (Ilias 20,233). Homerus vertelt dat zijn vader als
vergoeding een aantal paarden van Zeus kreeg (Ilias 5,265-267). In
latere versies wordt het een homo-erotisch verhaal en is het Zeus
zelf die in liefde voor de jongen ontbrandde toen hij hem een
kudde schapen zag weiden op de berg Ida. Hij roofde hem met
behulp van een adelaar en in de laatste versie zelfs in de gedaante
van een adelaar en bracht hem naar de Olympus waar de jongen
de wijnschenker van de goden werd.
Ganymede is meant. In Greek mythology, Ganymede is a divine
hero whose homeland was Troy. Homer describes Ganymede as
the most beautiful of mortals. He was the son of Tros of Dardania,
from whose name ‘Troy’ was supposed to have been derived, and
of Callirrhoe. In one version of the myth, he is
abducted by Zeus, burning of love for the boy, in the
form of an eagle, to serve as cup-bearer on Mount
Olympus. Homer also states that his father got horses
from Zeus as a compensation.The myth was a model
for the Greek social custom of paiderastía, the socially
acceptable erotic relationship between a man and a
youth. The Latin form of the name Ganymede was
Catamitus, from which the English word ‘catamite’ is
derived.
‘Zeus en Ganymedes’ door Rembrandt
‘Zeus and Ganymede’ by Rembrandt
6
Ovidius
155 arsit, et inventum est aliquid, quod Iuppiter esse,
quam quod erat, mallet. nulla tamen alite verti
dignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre.
nec mora, percusso mendacibus aere pennis
abripit Iliaden; qui nunc quoque pocula miscet
160 invitaque Iovi nectar Iunone ministrat.
'Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus,
tristia si spatium ponendi fata dedissent.
qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit
ver hiemem, Piscique Aries succedit aquoso,
165 tu totiens oriris viridique in caespite flores.
te meus ante omnes genitor dilexit, et orbe
in medio positi caruerunt praeside Delphi,
156 mallet
malle quam
dignor
verto
ales, alitis f
157 nisi
158 nec mora
158 percusso … pennis
159
160
161
162
163
164
165
166
167
onderwerp is Jupiter in regel 155 subject is Jupiter in line 155
liever willen dan prefer to
zich verwaardigen condescend
veranderen change (into)
vogel bird
behalve except for apart from
en geen uitstel, en meteen and no delay, immediately
let goed op welk woord met welk hier congrueert! make
sure you connect the right words to each other!
abripio, abripui, abreptum: hier: roven here: rob, steal
Iliaden
de Trojaan (Griekse accusativus) the Trojan (Greek
accusative)
poculum
(wijn)beker (wine)cup
invita Iunone
tegen de zin van Juno against Juno’s wil
Amiclide
zoon van Amyclas: Hyacinthus son of Amyclas: Hyacinthus
Phoebus
Apollo (is zelf aan het woord) Apollo (is speaking here)
posuisset
welke modus? hoe vertaal je deze?
which mode? how is this mode to be translated?
dedissent
let op de modus en si pay attention to the mode and si
lees: si tristia spatium read: si tristia spatium
qua licet
op welke manier dan ook maar no matter how
ver, veris n
lente spring, springtime
orior, oriri, ortus sum
hier: zich vertonen, verschijnen here: show up, appear
floreo, florui
bloeien bloom
caespes, -itis m
gras grass
deligo, delexi ante + acc. verkiezen boven prefer to
Delphi, -orum m
nominativus meervoud! nominative plural!
careo, carui + abl.
ontberen, missen miss, lack
7
Ovidius
170
175
180
185
190
dum deus Eurotan inmunitamque frequentat
Sparten, nec citharae nec sunt in honore sagittae:
inmemor ipse sui, non retia ferre recusat,
non tenuisse canes, non per iuga montis iniqui
ire comes, longaque alit adsuetudine flammas.
iamque fere medius Titan venientis et actae
noctis erat spatioque pari distabat utrimque,
corpora veste levant et suco pinguis olivi
splendescunt latique ineunt certamina disci.
quem prius aerias libratum Phoebus in auras
misit et oppositas disiecit pondere nubes;
reccidit in solidam longo post tempore terram
pondus et exhibuit iunctam cum viribus artem.
protinus inprudens actusque cupidine lusus
tollere Taenarides orbem properabat, at illum
dura repercusso subiecit verbere tellus
in vultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque
quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus,
et modo te refovet, modo tristia vulnera siccat,
nunc animam admotis fugientem sustinet herbis
nil prosunt artes: erat inmedicabile vulnus.
ut, siquis violas rigidumve papaver in horto
liliaque infringat fulvis horrentia linguis,
168 Eurotas
immunitam Sparten
170 inmemor
171 iuga montis iniqui
rivier in de Peloponnesos river in the Peloponnese
173
175
179
181
185
189
hiermee wordt de zon bedoeld i.e. the sun
subject: Apollo en Hyacinthus
lees: recidit read: recidit
Titan
levant
reccidit
lusus
subicio
ut…sic…
si
siquis… terram
190 lilium
het niet-ommuurde Sparta the non-walled Sparta
lees: immemor ipse sui read: immemor ipse sui
wat congrueert met wat bij deze drie woorden?
which word is congruent with these three words?
genitivus genitive
hier: terugwerpen here: throw back
zoals…. zo…. like … thus …
na si, nisi, num en ne gaat ali niet met quisje mee
after si, nisi, num and ne ali takes a holiday
let op de modus in deze verzen: waarom gebruikt Ovidius
hier deze modus? welk ‘signaalwoord’ zie je staan?
pay attention to the mode in these verses: why does Ovid
use this mode here? which ‘signal word’ do you see?
lelie lily
8
Ovidius
marcida demittant subito caput illa vietum
nec se sustineant spectentque cacumine terram:
sic vultus moriens iacet et defecta vigore
ipsa sibi est oneri cervix umeroque recumbit.
195 ’laberis, Oebalide, prima fraudate iuventa,’
Phoebus ait, ‘videoque tuum, mea crimina, vulnus.
tu dolor es facinusque meum: mea dextera leto
inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor
quae mea culpa tamen, nisi si lusisse vocari
200 culpa potest, nisi culpa potest et amasse vocari?
atque utinam tecumque mori vitamque liceret
reddere! quod quoniam fatali lege tenemur,
semper eris mecum memorique haerebis in ore.
te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt,
205 flosque novus scripto gemitus imitabere nostros.
195 labor
Oebalide
prima fraudate iuventa
196 mea criminal
198 inscribo
letum
199 lusisse
voco
200 amasse
201 utinam + coniunctivus
202 quod quoniam
teneo
203 memori ore
205 flos novus
205 imitabere
gemitus,-us m
scripto
hier: sterven here: to die
afstammeling van koning Oebalus van Sparta: Hyacinthus
decendant of king Oebalus of Sparta: Hyacinthus
vertaal: jij die bent beroofd van je eerste jeugd
translate: you who have been robbed of your first youth
bijstelling bij tuum vultus apposition to tuum vultus
hier: aanwijzen als dader here: point out as the perpetrator
de dood death
te hebben gespeeld (Apollo doelt hier op het werpen met de
discus, waarbij Hyacinthus dodelijk getroffen werd) to have
played (Apollo alludes to his throwing the discus, through
which Hyacinthus was mortally wounded)
noemen to call
lees: amavisse read: amavisse
ach was het maar (optativus vanwege utinam)
if only ... (optative because of utinam)
daarom, aangezien because, since
vasthouden, tegenhouden to hold, to retain
hyperbaton (ore werkt hier als metonymie voor de liederen
die Apollo ten gehore bracht) hyperbaton (ore is metonymy
for the songs that Apollo sang)
predicatief vertalen translate as a predicative
lees: imitaberis read: imitaberis
geweeklaag wailing
hier: in woorden here: in words
9
Ovidius
206 tempus et illud erit, quo se fortissimus heros
addat in hunc florem folioque legatur eodem.’
talia dum vero memorantur Apollinis ore,
ecce cruor, qui fusus humo signaverat herbas,
210 desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro
flos oritur formamque capit, quam lilia, si non
purpureus color his, argenteus esset in illis.
non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris):
ipse suos gemitus foliis inscribit, et ai ai
215 flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est.
nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon: honorque
durat in hoc aevi, celebrandaque more priorum
annua praelata redeunt Hyacinthia pompa.
206 quo
se addo + acc.
207 lego
211 quam lilia
si non
212 esset
215 inscriptum
duco
216 Sparten
Hyacinthon
217 in hoc aevi
more
218 praelata pompa
naar welk woord verwijst dit betrekkelijk voornaamwoord
terug? to which word does this relative pronoun refer?
zich voegen bij (hier aanvullen: te) to join (complement with: te)
hier: uitverkiezen, voorlezen
double meaning: to elect and to read out
vul aan: habent complement with habent
hier: hoewel here: although
welke modus is dit, en waarom gebruikt Ovidius deze hier?
which mode is used and why does Ovid use it here?
als inscriptie as an inscription
hier: schrijven here: to write
nominativus! nominative!
Griekse accusativus Greek accusative
tot in deze
tijd
up to the
present
time
volgens de
gewoonte
according
to the
custom
prachtige
optocht
magnificent
parade
10
‘Apollo en Hyacinthus’ door Kiselev
‘Apollo and Hyacinthus’ by Kiselev
Ovidius
VRAGEN QUESTIONS
1
Vers 166. Meus ... genitor.
a) Wie wordt bedoeld met meus? Met andere woorden, wie is de verteller van de
verhalen van Cyparissus en Hyacinthus? Who is meant by meus, that is: who is the
narrator here?
b) Wat is de reden dat juist Orpheus dit verhaal van Hyacinthus en de vorige verhalen
van Cyparissus en Ganymedes vertelt? What is the reason this narrator tells this story
of Hyacinthus and the preceding stories of Cyparissus and Ganymedes?
2
Vers 167 - 170. Welke taken van Apollo worden hier genoemd?
Which tasks of Apollo are mentioned here?
3
Verklaar het gebruik van de tijden van de volgende werkwoordsvormen uit vers 166
t/m 169: flores (166), dilexit (167), caruerunt (168) en frequentat (169) Explain the
use of the tenses in the following verbs: flores (166), dilexit (167),
caruerunt (168) and frequentat (169).
4
Vers 170 – 172
a) Citeer het Latijnse tekstelement dat litotes is. Wees volledig. Quote the Latin text
element that is a litotes. Be thorough.
b) Welke inhoudelijke functie heeft de litotes ? Ga bij de beantwoording nadrukkelijk in
op de inhoud van vers 170 – 172. Which substantive function does the litotes have?
Use the content of verses 170-172 to answer this question.
5
Vers 179
Men zou kunnen verdedigen dat dit vers vooruitwijst naar de afloop
van het verhaal. Welk Latijns woord is in dit kader seignant?
One could defend that this verse points forward to the end of the story. Which word is
significant in this?
6
Vers 180 artem
a) In het voorafgaande wordt dit woord geconcretiseerd. Citeer
het Latijnse tekstelement waarin dit gebeurt.
In the preceding text, this word is being concretized. Quote the Latin text element
where this takes place.
b) Citeer de Latijnse tekstelementen waarmee cum viribus wordt geconcretiseerd.
Quote the Latin text elements in which cum viribus is being concretized
7
Vers 179-180 Ovidius is een meesterverteller. In dit kader speelt hij voortdurend een
geraffineerd spel met de plaatsing van woorden.
Ovid is a master storyteller. Within this frame he continuously plays a sophisiticated
game with the placement of words.
a) reccidit ... pondus. Laat zien hoe de woordplaatsing als het ware de beweging van de
discus beschrijft.
Show the way in which the placing of the words in this phrase describes as it were the
movement of the discus.
11
Ovidius
b) Bedenk nog een reden waarom hij pondus voorin geplaatst zou kunnen hebben? Ga
nadrukkelijk in op de inhoud van het vers.
Think of another reason why Ovid could have placed pondus in front?
8
Vers 183
Ovidius benadrukt in dit vers de striemende kracht van de discus.
Voor welk van de volgende woorden geldt dit niet?
In this verse, Ovid emphasizes the whipping power of the discus. One of these words
doesn’t. Which one?
A dura
B verbere
C repercusso dura
12
SAPPHO
In de Griekse oudheid was er niet alleen sprake van homoseksualiteit tussen mannen,
maar ook tussen vrouwen. Dit werd beschouwd als onrein, want mannen bepaalden in
die tijd het maatschappelijk beeld. Doordat de geschiedenis werd beschreven door
mannen weten wij nu heel weinig over hoe vrouwen uit die tijd tegen homoseksualiteit
aankeken. De dichteres Sappho vormt hierop een uitzondering.
Sappho, een lyrische dichteres, leefde rond 600 v.C. in de stad Mytilene op het eiland
Lesbos, in Griekenland. Ze was de dochter van Scamander en Cleïs. Haar familie maakte
deel uit van de lokale aristocratie en nam actief deel aan de politiek op Lesbos. Door
een staatsgreep op het eiland verbleef Sappho in het buitenland, maar zij keerde in 581
v.C. terug naar Lesbos, waar zij een soort kostschool voor de aristocratische meisjes zou
hebben gesticht. De leerlingen werden daar onderwezen in muziek, poëzie en dans.
De sfeer in haar gedichten bezorgde haar de reputatie de vrouwenliefde aan te hangen.
Vandaar het woord ‘lesbisch’ wat letterlijk ‘afkomstig van Lesbos’ betekent. In haar
gedichten beschrijft zij uitvoerig haar eigen vrouwelijke belevingswereld, over de
omgang met meisjes, muziek, feest, liefde en de natuurbeleving. Voornamelijk werden
lyrische gedichten door haar geschreven in Aeolisch dialect van het Grieks. Deze
schrijfstijl wordt gekenmerkt door het veelvuldig gebruik van archaïsmen.
HOMOSEXUALITY IN THE ARMY
Recently, an extremely important change has taken place for homosexuals in the US
army. The ‘Don’t tell, don’t ask’ policy, abbreviated as DADT, has been abandoned.
Due to this policy it was practically impossible to serve the US Army if you were
homosexual or bisexual, as openly being homosexual would undermine the combat
powers of the army and the discipline and the cohesion would decrease as well. As a
result of this policy, about 14.500 homosexuals were fired. Of course, this did evoke
some resistance and, therefore, this outdated policy was abandoned on 10 September
2011. However there are still numerous countries in which homosexuality (in the army)
is taboo.
The Dutch army was one of the first that allowed homosexuals to join when they came
up with an amendment to allow homosexuals in the Dutch army in 1974. However the
acceptance of homosexuals in the Dutch army was not yet completed. Eventually, the
‘Foundation Homosexuality & Armed Forces’ was established in 1987. This foundation
pleaded for the full acceptance of homosexuals or bisexuals within the army and
research indicated that the level of acceptance rose from 50% to 90% in the early
nineties. On the other hand, there is not only positive news about this. It turns out that
the level of acceptance drops again if the homosexuality is visible: when they kiss in
public, for example. Furthermore, the acceptance of homosexuals is still far away in
other countries. Homosexuality is seen as a crime in some countries and in those
countries you will be imprisoned or even executed for being homosexual or bisexual.
13
SUETONIUS DE VITA CAESARUM
DIVUS JULIUS 2 & 49
Julius Caesar werd geboren in een adellijke, maar arme familie. Om zijn opvoeding te
completeren, heeft hij als jonge man het Romeinse rijk door gereisd, om te studeren bij
beroemde oratoren, filosofen. Hij ontmoette veel mensen die belangrijk waren voor zijn
toekomst. Om te leren hoe het leven aan een koninklijk hof was, verbleef hij lange tijd
bij koning Nicomedes van Bythinië. De koning was erg gesteld op de jonge Julius
Caesar: ze waren geliefden. Nu was homoseksualiteit bij de Romeinen niet echt een
reden om iemand te veroordelen. Het hing er eerder vanaf wat de rol was die je in de
relatie had. Als je de mannelijke actieve rol speelde, vonden de Romeinen je een echte
man. Maar als je de vrouwelijke, ontvangende rol had, werd je beschouwd als een
‘zwakke vrouw’, en zo zagen de Romeinen hun leiders niet graag. Omdat Julius Caesar
erg jong was tijdens zijn relatie met Nicomedes, was het voor de Romeinen vrijwel
zeker, dat hij niet, naast een koning die veel hoger in rang en veel ouder dan hij was, de
mannelijke rol in de relatie vervulde. Dit werd uiteraard gebruikt door zijn tegenstanders
in de senaat om zijn reputatie te beschadigen en de Romeinen maakten er graag
grappen over: hoe populairder een bevelhebber was, hoe meer hij werd bespot tijdens
zijn triomftochten. Bij zijn triomftocht na de overwinning van Gallië zongen zijn
soldaten dan ook schunnige liedjes over hem.
De onderstaande tekst is van de hand van de geschiedschrijver Suetonius (69/70 – 140
v.C.). Suetonius schreef biografieën over de eerste twaalf keizers van Rome. Deze tekst
is afkomstig uit de biografie van Julius
Caesar. De tekst gaat over Caesars verblijf
aan het hof van koning Nicomedes IV in
Bithynië in 80 v.C. Caesar, toen negentien
jaar, was er in de functie van ambassadeur
van Rome. Suetonius zegt, dat Caesar en
Nicomedes geliefden werden. De spottende
titel ‘Koningin van Bithynië’ zou Caesar nog
lang achtervolgen.
Julius Caesar was born in a noble, but poor
family. To complete his education, he
travelled through the Roman empire as a
young man to study with famous orators,
philosophers and he also met many
important people. To get to know life at a
royal court, he stayed a long time with king
Nicomedes of Bythinia. The king was very
14
Suetonius
fond of the young Caesar. They were lovers. Now homosexual relations were not really
disapproved of in Roman ages, but it depended a great deal on which role you played
in the relationship. If you were the male, aggressive one in the relationship, that was
the way Romans liked to see a man. However, if you had the female, receiving role,
you were considered ‘weak as a woman’ which was not at all the way Romans liked to
see their rulers. Since Julius Caesar was very young when he had this relationship with
Nicomedes, for Romans it was almost certain that he could not have played the role of
the male, next to a king that was much higher in rank an much older than he himself
was. Therefore, he must have been the female in this relationship. This fact was widely
used by his political enemies in the senate to blacken Caesar’s reputation. It also
triggered jokes amongst the Roman population: the more popular an emperor was, the
more he was mocked during his triumphs. During his triumph that was held after he
conquered Gaul, his soldiers sang mocking songs about him.
This text is written by the historian Suetonius (69/70 – 140 v.C.). Suetonius wrote
biographies about the first twelve emperors of Rome. This text is taken from Julius
Caesar’s biography. It’s about Caesar’s stay with king Nicomedes IV at the Bythinian
court in 80 b.C. Caesar, then nineteen years old, stayed there as an ambassador of
Rome. Suetonius claims that Caesar and Nicomedes became lovers. Afterwards, Caesar
would not be able to rid himself of his mocking title, ‘Queen of Bithynia’.
Munt uit de provincie Bithynië-Pontus
met een afbeelding van Nicomedes IV
Coin found in the province of BithyniaPontus with an image of Nicomedes IV
15
Suetonius
1 Stipendia prima in Asia fecit Marci Thermi praetoris contubernio; a quo ad accersendam
classem in Bithyniam missus desedit apud Nicomeden, non sine rumore prostratae regi
pudicitiae; quem rumorem auxit intra paucos rursus dies repetita Bithynia per causam
exigendae pecuniae, quae deberetur cuidam libertino clienti suo.
5 Reliqua militia secundiore fama fuit et a Thermo in expugnatione Mytilenarum corona
civica donatus est.
1 stipendia facio
contubernio
2 desido, desedi (desidere)
3 prostrata pudicitia
auxit
4 repetita Bithynia
per causam + gen.
5 fama
6 donatus
krijgsdienst volbrengen do your military service
in het gevolg van in the personal staff of
blijven hangen, de tijd doorbrengen bij stay with
hiermee wordt de (seksuele) verhouding bedoeld, die
Caesar met Nicomedes zou hebben the sexual
relationship between Caesar and Nicomedes is meant
onderwerp: Julius Caesar subject: Julius Caesar
nadat Bithynie opnieuw werd opgezocht (door
Caesar) after Caesar went to Bythinia again
wegens because of
reputatie reputation
lees: donata read: donata
De Romeinse samenleving had een schaamtecultuur: je reputatie was ontzettend
belangrijk en iedereen bekeek zichzelf voortdurend door de ogen van anderen. Caesars
politieke vijanden maakten dan ook gretig gebruik van de mogelijkheid met hun
politieke rivaal af te rekenen door hem ‘nicht’ te noemen.
Suetonius geeft in de volgende passage een opsomming van alle bewijzen die hij bijeen
heeft weten te brengen over Caesars vermeende homoseksualiteit. Daarbij maakt hij
gebruik van de zogenaamde praeteritio, een retorisch middel waarmee hij de geruchten
over Caesars homoseksualiteit ogenschijnlijk bagatelliseert, maar door de omvang van
de bewijslast er pijnlijk de nadruk op legt. Achtereenvolgens komen een Licinius Calvus,
ene Dolabella en ene Curio, een zekere Bibulus, Marcus Brutus, Gaius Memmius en
Cicero aan het woord.
Roman society had a shame-culture: social reputation was extremely important and
every Roman kept looking at himself through the eyes of his peers. Caesar’s political
opponents made grateful use of the opportunity to get rid of their rival by calling him
‘faggot.’
In the next passage Suetonius sums up all his gathered proof of Caesars alleged
homosexuality. He uses the so-called praeteritio, a rhetoric device by which he seems to
play down the rumours about Caesar’s homosexuality, but in fact, by the sheer bulk of
the proof, painfully emphasizes it. Successively, Licinius Calvus, Dolabella, Curio,
Bibulus, Marcus Brutus, Gaius Memmius and Cicero have their say.
16
Suetonius
1 Pudicitiae eius famam nihil quidem praeter Nicomedis contubernium laesit, gravi tamen
et perenni obprobrio et ad omnium convicia exposito. Omitto Calvi Licini notissimos
versus:
Bithynia quicquid et pedicator Caesaris umquam habuit.
5 praetereo actiones Dolabellae et Curionis patris, in quibus eum Dolabella ‘paelicem
reginae, spondam interiorem regiae lecticae,' at Curio 'stabulum Nicomedis et
Bithynicum fornicem' dicunt. Missa etiam facio edicta Bibuli, quibus proscripsit collegam
8 suum Bithynicam reginam, eique antea regem fuisse cordi, nunc esse regnum.
1 laesit
2 exposito
expono
omitto
4 Bithynia….habuit
5
6
7
8
onderwerp: nihil subject: nihil
vul aan: eo of Caesare add: eo or Caesare
blootstellen aan expose to
hoe heet dit stijlmiddel? what kind of stylistic device is this?
vertaal: al wat Bithynie en de minnaar van Caesar ooit
gehad/bezeten hebben translate: all that Bythinia and
Caesar’s lover ever had
pedicator
homo(seksueel), flikker, pederast; het Latijnse paedicare
betekent een jongen neuken; homoseksueel zoals wij dat
bedoelen dekt dus niet de lading van het Latijn, en is dus
een anachronisme homo, faggot, pederast; the Latin
paedicare means to penetrate a boy; homosexual in our
meaning of the word is not quite the same as in Latin, and
therefore, it is an anachronism
actio, -onis f
redevoering speech
spondam interiorem lett. het binnenste bed: het matras (bedoeld wordt de plek
aan de muurkant, waar de vrouw gewoonlijk lag) litt: the
inner bed: the matress (the woman’s side of the matress is
meant)
stabulum
stal, hier: bordeel, hoerenkast stable, here: brothel
fornix, -icis m
bordeel brothel
facio
hier: minachten here: despise
proscribo + 2 acc. (iemand) publiekelijk bekend maken als
to publicly disclose someone as
eique…..regnum
welk stijlmiddel is dit? which literary device is used here?
17
Suetonius
Quo tempore, ut Marcus Brutus refert, Octavius etiam quidam valitudine mentis
10 liberius dicax conventu maximo, cum Pompeium regem appellasset, ipsum reginam
salutavit. sed C. Memmius etiam ad cyathum † et ui † Nicomedi stetisse obicit, cum
reliquis exoletis, pleno convivio, accubantibus nonnullis urbicis negotiatoribus, quorum
refert nomina. Cicero vero non contentus in quibusdam epistulis scripsisse a satellitibus
eum in cubiculum regium eductum in aureo lecto veste purpurea decubuisse floremque
15 aetatis a Venere orti in Bithynia contaminatum, quondam etiam in senatu defendenti ei
Nysae causam, filiae Nicomedis, beneficiaque regis in se commemoranti: 'remove,'
inquit, 'istaec, oro te, quando notum est, et quid ille tibi et quid illi tute dederis.'
9
10
11
12
13
14
15
16
17
liberius
bijwoord adverb
valetudo, -dinis f
slechte of goede gezondheid, hier: zwakheid weakness
dicax, -acis
spottend mocking
appellasset
lees: appellavisset read: appellavisset
sto ad cyathum + dat. (iemand) als wijnschenker bedienen (denk aan het verhaal
van Ganymedes en Zeus) serve (someone) as a cupbearer
(think of the story of Ganymedes and Zeus)
† et vi †
waarschijnlijk later toegevoegd, maar hier te vertalen met:
en met enthousiasme probably a later addition, here to be
translated by: with enthusiasm
accubo (accubare) aanliggen bij een diner recline at dinner
negator, -oris m
zakenman businessman
contineor + inf.
zich beperken in, zich tegenhouden in to limit oneself
satelles, -itis m
hier: lakei here: lackey, servant
veste purpurea
met een purperen sprei with a purple bedspread
orti
van hem die afstamt van of him that stems from
(Caesar behoorde namelijk tot het geslacht van de Julii, de gens
Julia. De gens Julia voerde zijn oorsprong via Iulus/Ascanius –
de zoon van Aeneas, die weer de zoon was van Anchises en
Venus – terug op de godin Venus) (Caesar belonged to the Julii
family, the gens Julia. The gens Julia retraced its lineage via
Iulus/Ascanius – Aeneas’ son, who in turn was Anchises’ and
Venus’ son – to the goddess Venus)
defendenti
meewerkend voorwerp bij inquit: aan Caesar/hem die
verdedigde indirect object for inquit: to Caesar, who
defended
commemoranti
zie defendenti see defendenti
removeo
aan de kant schuiven, hier: overslaan skip, pass over
istaec
waarom gebruikt Cicero hier het woord iste?
why does Cicero use the word iste here?
tute
op veilige wijze: zonder voorbehoud, ongeremd in a safe
way: without reservation, unrestrained
18
Suetonius
Zeus en Ganymedes
18 Gallico denique triumpho milites eius inter cetera carmina, qualia currum prosequentes
ioculariter canunt, etiam illud vulgatissimum pronuntiaverunt: Gallias Caesar subegit,
Nicomedes Caesarem: ecce Caesar nunc triumphat qui subegit Gallias, Nicomedes non
21 triumphat qui subegit Caesarem.
19 canunt, pronuntiaverunt let op het gebruik van de tijden in deze zin. Waarom
gebruikt Suetonius hier deze tijden? Mark the use of
present and past tense: why does Suetonius use them
here?
subigo, subegi (subigere) onderwerpen, overweldigen overwhelm
20 triumpho
een triomftocht houden, als triomfator Rome
binnentrekken enter Rome as a triumphator
19
HOMOFOBIE EN HOMOHAAT
Over de hele wereld zijn homoseksuele mannen en vrouwen het slachtoffer van
schendingen van mensenrechten. Dit kan uiteenlopen van kleine beledigingen tot
ernstige straffen, in sommige gevallen zelfs de doodstraf. In bijna de helft van alle
landen ter wereld is homoseksualiteit strafbaar. In sommige landen volgt er een zware
straf zoals mishandeling, in andere landen worden homoseksuelen levenslang
opgesloten en in de ernstigste gevallen wordt de doodstraf opgelegd aan
homoseksuelen. In 2009 bracht de internationale organisatie voor homorechten een
rapport uit dat meldde dat in tachtig landen homoseksualiteit illegaal is. In de volgende
vijf landen staat er de doodstraf op: Iran, Mauritanië, Sudan, Saudi-Arabië, Jemen; dat
geldt ook voor delen van Nigeria en Somalië. Vooral in Iran zouden sinds 1979 talloze
mensen vanwege hun homoseksualiteit zijn terechtgesteld. In de VS zijn vrijwillige
seksuele daden tussen volwassenen van hetzelfde geslacht sinds 2003 niet meer
strafbaar. Wel was er in 2011 in zo'n twintig staten geen expliciet verbod op geweld
tegen homo's en was het homohuwelijk in de meeste staten niet geregeld. Slechts
enkele Europese landen en Canada kennen wettelijke bescherming tegen
homodiscriminatie.
In Nederland is sinds 1971 wettelijke discriminatie van homoseksueel gedrag
uitgebannen. Volgens de wet gelijke behandeling (1994) mag het feit dat iemand
hetero of homo is nooit reden zijn tot achterstelling of onderscheid. Op 1 april 2001
voerde Nederland als eerste land ter wereld het wettelijk huwelijk voor partners van
hetzelfde geslacht in. België volgde in 2003. Nederlandse gehuwde homoparen mogen
ook kinderen uit binnen- of buitenland wettig adopteren.
Over de vervolging van homoseksuelen buiten het Westen is vaak weinig bekend. In
veel landen worden homo's vervolgd op aanklachten als landloperij of seksuele
misdrijven. Met name in Afrika, Azië en het Midden-Oosten is homoseksualiteit
nauwelijks geaccepteerd en wordt vervolging ervan niet als een schending van
mensenrechten ervaren. Ook het Vaticaan beschouwt homoseksualiteit als
tegennatuurlijk en is uitgesproken tegenstander van het homohuwelijk.
Er zijn veel mensen die op religieuze of andere gronden homoseksualiteit verwerpelijk,
een schande of een zonde vinden. Zo'n houding wordt vaak aangeduid als homofobie
of homohaat. De vrijheid van meningsuiting laat in het algemeen negatieve oordelen
toe. Of negatieve uitspraken over homoseksuelen een vorm van haatspraak zijn, en dus
strafbaar, hangt in de Nederlandse rechtspraak af van de omstandigheden.
20
CATULLUS CARMINA 16 & 57
Gaius Valerius Catullus was geboren in 84 v.C. en stierf op dertigjarige leeftijd. Hij
behoorde tot de beweging van de Nieuwe Dichters (poetae novi) een literaire beweging
uit Alexandrië, die zich afzette tegen de heersende voorkeur voor grootschalige werken,
zoals epen en tragedies. De Nieuwe Dichters pleitten daarentegen voor subtiliteit en
schreven vooral epigrammen en korte lyrische gedichten van gepolijste perfectie. De
gedichtjes moesten een geleerde, sophisticated indruk achterlaten. Erotiek was een
belangrijk thema. Catullus is vooral bekend om zesentwintig gedichten die met elkaar
gemeen hebben dat ze zijn geschreven vanuit Catullus’ obsessie voor een vrouw die hij
Lesbia noemt. Haar echte naam was Clodia. In de gedichten die wij gaan lezen staan
mannen centraal. De toon ervan is bijzonder direct en grof. Ze kunnen begrepen
worden vanuit de Romeinse mannelijke macho-cultuur en vanuit het ideaal van libertas
(vrijheid van meningsuiting), dat zo belangrijk was in de Romeinse Republiek.
Gaius Valerius Catullus was born in 84 BCE and died at the age of thirty. He belonged
to the movement of the New Poets (poetae novi), a literary movement from Alexandria
which opposed the prevailing preference for large-scale works such as epics and
tragedies. On the other hand, The New Poets argued for subtlety and mainly wrote
epigrams and short lyrical poems of polished perfection. The poems should leave a
scholarly, sophisticated impression. Erotica was an important theme. Catullus is
especially known for twenty-six poems which have in common that they are written
from Catullus' obsession with a woman he calls Lesbia. Her real name was Clodia. In
the poems we will read men take a dominant position. Their tone is particularly direct
and coarse. They can be understood from the Roman male macho culture and from the
ideal of libertas (freedom of expression) that was so important in the Roman Republic.
Catullus Carmen XVI ad Aurelium et Furium
In dit gedicht richt Catullus zich tot zijn collega-dichters Aurelius en Furius. Zij verweten
Catullus blijkbaar de frivole, libertijnse toon van zijn gedichten, iets wat niet zou passen
bij Catullus’ status als dichter en beschermer van de muzen. Catullus vindt echter dat hij
als persoon weliswaar van onbesproken karakter moet zijn, maar dat zijn verzen dat
niet hoeven te zijn. Hij zal ze wel eens even laten zien dat hij een echte man is.
Catullus Carmen XVI ad Aurelium et Furium
In carmen 16 Catullus focuses to his fellow poets Aurelius and Furius. They apparently
accused Catullus for the frivolous, libertine tone of his poems which would not fit in
Catullus' status as a poet and protector of the Muses. Catullus, however, finds that, as
a person, he needs to be blameless, but his verses need not be. He will show them just
what a real man he is.
21
Catullus
1
Pedicabo ego vos et irrumabo,
5
Aureli pathice et cinaede Furi,
qui me ex versiculis meis putastis,
quod sunt molliculi, parum pudicum.
nam castum esse decet pium poetam
ipsum, versiculos nihil necesse est;
qui tum denique habent salem ac leporem,
si sunt molliculi ac parum pudici,
8
1
2
pedico (paedico)
irrumo (irrumare)
pathicus
cinaedus
3
4
qui
versiculus
putastis + A.c.I.
molliculus
neuken, anaal penetreren fuck, penetrate anally
zijn geslachtdeel in iemands mond steken (te irrumabo was
waarschijnlijk het equivalent van ons ‘loop naar de hel’, maar de
letterlijke, obscene betekenis schemert er natuurlijk doorheen en is
met opzet gebruikt) put your penis in someone’s mouth (te
irrumabo was probably the equivalent of our 'go to hell,’ but the
literal, obscene meaning shines through, and, of course, is
deliberately used)
die zich laat neuken, ‘nicht,’ (letterlijk is qui irrumatur) someone
who permits himself to be fucked, ‘faggot.’ (literally is qui
irrumatur)
mietje, bedoeld wordt een man die zich laat neuken (letterlijk is qui
paedicatur) sissy, a man who permits himself to be fucked is meant
(literally is qui paedicatur)
bedoeld wordt vos, qui meant is vos, qui
gedichtje little poem
lees: putavistis read: putavistis
schunnig (bedoeld worden Catullus’ gedichten) scurrilous (Catullus’
poems are meant)
5
6
7
pudicus
nam
castus
pius
versiculos
nihil
tum denique
sal, salis m
lepos, -oris m
eerbaar, zedig, kuis chaste, modest
hier: het zit zo here: the thing is
rechtschapen, fatsoenlijk, integer righteous, decent, honest
toegewijd, rechtschapen (de dichter werd gezien als de priester van
de muzen) dedicated, righteous (the poet was seen as the priest of
the Muses)
vul aan: decet … castos esse add: decet … castos esse
helemaal niet not at all
dan pas only then
zout, smaak, charme, verfijning salt, flavor, charm, sophistication
charme, humor charm, humor
22
Catullus
et quod pruriat incitare possunt,
10 non dico pueris, sed his pilosis
qui duros nequeunt movere lumbos.
vos, quod milia multa basiorum
legistis, male me marem putatis?
14 pedicabo ego vos et irrumabo.
9
priurat (prurare)
incito (incitare)
10 his
dico (dicere)
pilosus
11 durus
13 mas, maris m man
male mas
geiligheid (pruriare is geil zijn, jeuken) lecherous (pruriare is being
horny, to itch)
opwekken, stimuleren excite, stimulate
bedoeld worden Aurelius en Furius Aurelius and Furius are meant
hier: bedoelen here: mean
behaard (hier zelfstandig vertalen) hairy (here to be translated
substantively)
stijf stiff
man guy
mietje, geen echte kerel sissy, not a real man
Gaius Valerius Catullus
23
Catullus
1
2
3
4
5
6
VRAGEN
Leg de belediging aan het adres van Aurelius en Furius in regel 1 en 2 uit.
Wat is het verwijt van Aurelius en Furius aan het adres van Catullus?
Wat zijn, volgens Catullus, goed geslaagde versjes?
Wat bedoelt Catullus met regel 11?
Waarom is het dreigement van Catullus aan het adres van Aurelius en Furius goed op
zijn plaats?
Geef uit dit gedicht een voorbeeld van opvallende woordplaatsing en van
ringcompositie. Licht de betekenis ervan voor de inhoud van het gedicht toe.
Ringcompositie: opbouwprocédé dat erin bestaat een verhaal, een gedeelte ervan of
enkele verzen in een gedicht als teksteenheid af te bakenen met (qua inhoud of
formulering) naar elkaar verwijzende passages. Voorbeeld:
Fulsere quondam candidi tibi soles (eens schenen stralende zonnen voor jou)
(…)
Fulsere vere candidi tibi soles (waarlijk schenen eens stralende zonnen voor jou)
(Catullus Carmina 8, 3-8)
1
2
3
4
5
6
QUESTIONS
Explain the insult to Aurelius and Furius in line 1 and 2.
What do Aurelius and Furius reproach Catullus for?
What are, according to Catullus, successful poems?
What does Catullus mean with line 11?
Why is the threat of Catullus to Aurelius and Furius well aimed?
Give an example of striking word order and ring composition in this poem. Explain the
importance of them for of the poem’s content.
Ring composition: a stylistic device aiming to demarcate a (part of a) story or a few lines
as one textual unit, by means of parallell formulations, e.g.:
Fulsere quondam candidi tibi soles (once bright suns shone for you)
(…)
Fulsere vere candidi tibi soles (verily bright suns shone for you)
(Catullus Carmina 8, 3-8)
24
Catullus
Catullus Carmen LVII ad Gaium Iulium Caesarem
Dit is een van de gedichten waarin Catullus zijn venijn richt op Caesar en diens protégé
Mamurra. Beiden worden beschuldigd van sodomie, belachelijke literaire pretenties en
het promiscue versieren van jonge vrouwen. Mamurra was een Romeinse officier, die
ontzettend rijk was geworden van de patronage van Caesar. Men neemt wel aan dat
Caesar het hoge roddelbladgehalte en de zwaar beledigende toon niet hoog heeft
opgenomen: vrijheid van spreken was een essentieel onderdeel van het Romeinse ideaal
van libertas.
Catullus Carmen LVII ad Gaium Iulium Caesarem
This is one of the poems in which Catullus targets his poisonous arrows towards Caesar
and his protégé Mamurra. Both were accused of sodomy, ridiculous literary pretensions,
and hitting on promiscuous young women. Mamurra was a Roman military officer who
became extremely rich because of his patronage by Caesar. It is said that Caesar did not
take the high degree of tabloid content and the heavily insulting tone very seriously:
freedom of speech was an essential part of the Roman ideal of libertas.
1
4
Pulcre convenit improbis cinaedis,
Mamurrae pathicoque Caesarique.
Nec mirum: maculae pares utrisque,
urbana altera et illa Formiana,
1 pulcre
bedoeld wordt bene bene is meant
bene convenit mihi cum eo ik sta op goede voet met, ik ben het eens met I’m on good
terms with, I agree with
improbus
brutaal, schandelijk brutal, disgraceful
cinaedus
1. homoseksueel persoon 2. schandknaap
1. homosexual person 2. male prostitute
2 pathicus
die zich laat neuken (let op de plaatsing in het midden van
het vers: Mamurra en Caesar zijn dus beiden even erg) who
lets himself be fucked (pay attention to the placement of
this word in mid-verse: Mamurra and Caesar are equally bad)
3 macula
1. vlek 2. schandvlek 1. stain 2. disgrace
4 urbanus
van, in uit de stad (bedoeld wordt meestal Rome, de urbs bij
uitstek) of, in the city (mostly Rome is meant, the urbs par
excellence)
altera et illa
beide voornaamwoorden slaan terug op maculae. Let ook
Formianus
hier weer op de woordplaatsing: chiasme! Both pronouns
refer back to maculae. Pay attention to the word order!
uit Formiae (stad aan zee, rijk aan villa’s en beroemd om
haar wijn) from Formiae (city by the sea, which has many
villas and is famous for its wine)
25
Catullus
5
impressae resident nec eluentur:
morbosi pariter, gemelli utrique,
uno in lecticulo erudituli ambo,
non hic quam ille magis vorax adulter,
rivales socii et puellularum.
10 pulcre convenit improbis cinaedis.
5
6
7
eluo (eluere)
nec eluentur
wegspoelen, afspoelen wash away, rinse
morbosus
lecticulus
1. ziek 2. ontzettend geil 1. ill 2. very horny
bedje (de uitgang - ulus maakt het woord een
eruditulus
8
9
uno … ambo
vorax, acis
adulter, teri m
rivalis, is m
socius
puellula
litotes: zowel de woordkeuze als de woordplaatsing in vers
5 (iuxtapositie/naast-elkaar-plaatsing van impressae
resident) benadrukken de onuitwisbaarheid van de schande
litotes: both the vocabulary and the word order in verse 5
(iuxtaposition/side-by-side-placement of impressae resident)
emphasize the indelible nature of the disgrace
verkleinwoord, hier denigrerend bedoeld)
tiny bed (-ulus turns the word into a diminutive, here used
disparagingly)
voor geleerden spelend (de uitgang - ulus maakt het word
een verkleinwoord, hier denigrerend bedoeld: voor
‘professortje spelend’)
pretending to be erudite (-ulus turns the word into a
diminutive, here used disparagingly: ‘playing professors’)
let op de woordplaatsing! pay attention to the word order!
onverzadigbaar, insatiable
minnaar, iemand die overspel pleegt, echtbreker lover,
someone who commits adultery, adulterer
rivaal rival
gemeenschappelijk common
verkleinwoord van puella diminutive of puella
26
Caesar en Mamurra: stoere soldaten!
Caesar and Mamurra: sturdy soldiers!
Catullus
VRAGEN QUESTIONS
1 Licht de structuur van dit gedicht toe. Noem steeds de versnummers en geef kort aan
waar de betreffende regel(s) over gaan. Explain the structure of this poem. Always
mention the verse numbers and indicate briefly what the line(s) referred to are about.
2 Wijs in dit gedicht een aantal voorbeelden van opvallende woordplaatsing aan. Give a
few examples of striking word order in this poem.
3 Laat zien dat het principe van de ringcompositie van toepassing is op dit gedicht. Argue
that the principle of ring composition is applicable to this poem.
4 Geef een uitgebreide toelichting bij Carmen 57 waarin je in je eigen woorden laat zien
welke woorden en passages zo denigrerend zijn. Give a detailed explanation of this
poem, showing in your own words which words and passages are so derogatory.
5 Citeer alle woorden die een seksuele connotatie hebben. Quote all the words that have
a sexual connotation.
6 Vers 9 rivales socii et puellularum. Geef twee redenen waarom dit beledigend is. Give
two reasons why this is offensive.
Gaius Valerius Catullus
27
HOMOSEXUALITY AND CHRISTIANITY
Christian denominations (church communities) hold a variety of views on
homosexuality from condemnation to acceptance. Denominations that disapprove of
homosexuality include the Roman Catholic Church, the Eastern Orthodox churches and
some Protestant denominations. Denominations that do not oppose homosexuality
include all German Lutheran, reformed and united churches in Germany, and a variety
of National Lutheran churches including the National churches of the Netherlands,
Sweden, Iceland, Denmark and Norway.
THE VIEW OF DIFFERENT DENOMINATIONS
Most Roman Catholics say homosexual people should be respected and may not be
discriminated against. They do want them not to have sex and live in chastity. The Bible
mentions homosexuality several times, but the extent to which the Bible discusses
homosexuality and whether it rejects it can be variously interpreted.
VIEWS CRITICAL ABOUT HOMOSEXUALITY
The Apostle Paul, writing by inspiration of the Holy Spirit, declares that homosexuals
‘shall not inherit the kingdom of God’ (I Corinthians 6:9;10). Now Paul does not single
out the homosexual as a special offender. He includes fornicators, idolaters, adulterers,
thieves etc. Then Paul adds the comment that some of the Christians at Corinth had
been delivered from these very practices, but they are justified by Lord Jesus and the
Spirit of God (I Corinthians 6:11). All of the sins mentioned in this passage are
condemned by God, but just as there was hope in Christ for the Corinthians, so is there
hope for everybody. Homosexuality is an unlawful lust forbidden by God. God said to
His people in Israel: ‘Thou shalt not lie with mankind, as with womankind: it is
abomination’ (Leviticus 18:22). ‘If a man also lie with mankind, as he lieth with a
woman, both of them have committed an abomination: they shall surely be put to
death; their blood shall be upon them’’ (Leviticus 20:13).
VIEWS FAVORABLE OF HOMOSEXUALITY
Some Christians believe marriage is the union of men and women and that homophilic
behavior (ὁμοῖος means resembling and φιλέω means to love) is not inherently sinful.
Therefore, they are allowed to marry. The Bible, however, does say homosexual
behavior is forbidden and is considered to be a sin. Some Christians also believe that
Biblical passages have been mistranslated and that the texts do not refer to
homosexuality. One of the most debated passages about the acceptance of
homosexuality in the Bible is 1 Corinthians 6:9-10: ‘Do you not know that the wicked
will not inherit the kingdom of God? Do not be deceived: Neither the sexually immoral
28
nor idolaters nor adulterers nor male prostitutes nor homosexual offenders nor thieves
nor the greedy nor drunkards nor slanderers nor swindlers will inherit the kingdom of
God.’
Some say the translation of ‘homosexual offenders’ is incorrect. The actual term used in
the original Bible is ‘arsenokoite.’ While people say this is an example of a terrible
mistranslation, because ‘arsenokoite’ should be translated as ‘male prostitutes,’ others
say that this can not be possible. Their main argument is that Paul who wrote this
passage, would not repeat ‘male prostitutes’ twice. Others even say that the word
‘arsenokoite’ does not only mean ‘homosexual offenders’ or ‘male prostitutes’ but
includes everything that has to with prenuptial or adulterous sexual relationships, which
means they may not refer to homosexual relations only.
THE STORY OF SODOM AND GOMORRAH
The fundament of the word homosexuality can be found in the Biblical story about the
cities Sodom and Gomorrah. The archaic word for homosexuality, sodomy, also refers
to this story. According to the Bible, there was much sexual abuse in these cities. This
was the main cause of the destruction of Sodom and Gomorrah. The people who lived
in these cities did not obey God, did not care about God and did not care about what
was good and right. In fact, they did the opposite. They actually thought it was great
fun to do what God had forbidden them. Abraham had a nephew named Lot. Lot and
his family lived in the city of Sodom. They actually cared about God, and tried to do
what pleased him. When God was about to destroy both Sodom and Gomorrah,
Abraham wanted to argue with God. He said God should not destroy both cities
because he would also obliterate the people who do obey God like Abraham’s nephew
Lot and his family.
Finally, God had sent two angels to Lot and his family to order them to leave the city of
Sodom and not look back because God was about to set Sodom and Gomorrah on fire.
Unfortunately, Lot’s wife looked back even though the angels warned her not to, and,
immediately, she was dissolved into salt.
Gomorra staat in brand Gomorra is on fire
29
PETRONIUS SATYRICON 85-87
Gaius Petronius Arbiter was vermoedelijk de zoon van Publius Petronius, die onder
keizer Caligula gouverneur van Syria was geweest en Plautia (de dochter van Aulus
Plautius).
Er is weinig bekend over Petronius' leven, afgezien van wat de geschiedschrijver Tacitus
over hem vertelt in zijn Annales. Hij was consul en stadhouder van Bithynië in KleinAzië. Na zijn politieke loopbaan werd Petronius opgenomen in de intieme vriendenkring
van keizer Nero. Aan het keizerlijke hof werd hij opperceremoniemeester (Latijn arbiter
elegantiae = scheidsrechter in zaken van goede smaak, vandaar zijn cognomen Arbiter).
Deze bevoorrechte positie wekte de afgunst van Tigellinus, die hem in 66 n. C. door
valse beschuldigingen ten val bracht en tot zelfmoord dreef. Tijdens zijn langzame
doodsstrijd zou hij een afscheidsbrief aan de keizer opgesteld hebben, waarin hij diens
geheime schanddaden beschreef.
Petronius is een van de hoofdfiguren in de roman Quo vadis? van Henryk Sienkiewicz
uit 1895, die verscheidene malen werd verfilmd. Tevens gaf hij zijn naam aan het
Petronius olieplatform, dat eind jaren '90 in de Golf van Mexico werd gebouwd.
Petronius zou de auteur zijn van de omvangrijke schelmenroman Satyricon, waarin de
hoofdfiguur Encolpius samen met zijn spitsbroeder Ascyltus en hun lustslaafje Giton in
een reeks avonturen verwikkeld raakt. Zoals Odysseus over zee gedreven werd door de
wrok van Poseidon, zo wordt dit drietal gedreven door de grillen van de
vruchtbaarheidsgod Priapus. Door de beschrijving van hun belevenissen heen flitsen
zeer realistische beelden van het leven in de Romeinse Keizertijd, getekend met een
opvallende mensenkennis. Ook bevat het werk passages die worden gekenmerkt door
grove obsceniteit.
Onder de uitvoerige fragmenten die ervan bewaard zijn bleven, neemt de Maaltijd van
Trimalchio (Cena Trimalchionis) de belangrijkste plaats in, door de rake, geestige
typering van de groteske, schatrijke parvenu Trimalchio en het surrealistische zootje
ongeregeld dat zich diens vriendenkring noemt. Naast zijn literaire en historische
waarde is Satyricon ook als taalkundig document zeer belangrijk, door het gebruik van
karakteristieke uitdrukkingen en eigenaardigheden uit de volkstaal, waarover wij in het
algemeen weinig weten.
Satyricon werd op indrukwekkende wijze verfilmd door Federico Fellini.
30
Petronius
Gaius Petronius Arbiter (c. 27 – 66 AD) was a Roman courtier during the reign of Nero.
He is generally believed to be the author of the Satyricon, a satirical novel believed to
have been written during the Neronian era.
Tacitus, Plutarch and Pliny the Elder describe Petronius as the elegantiae arbiter (also
phrased arbiter elegantiarum), ‘judge of elegance’ in the court of the emperor Nero. He
served as consul in the 62 AD. Later, he became a member of the senatorial class who
devoted themselves to a life of pleasure, whose relationship to Nero was apparently
akin to that of a fashion advisor. Tacitus gives this account of Petronius in his historical
work the Annals:
He spent his days in sleep, his nights in attending to his official duties or in amusement,
that by his dissolute life he had become as famous as other men by a life of energy, and
that he was regarded as no ordinary profligate, but as an accomplished voluptuary. His
reckless freedom of speech, being regarded as frankness, procured him popularity. Yet
during his provincial government, and later when he held the office of consul, he had
shown vigor and capacity for affairs. Afterwards returning to his life of vicious
indulgence, he became one of the chosen circle of Nero's intimates, and was looked
upon as an absolute authority on questions of taste (elegantiae arbiter) in connection
with the science of luxurious living.
None of the ancient sources give any further detail about his life, or mention that he
was a writer. However a medieval manuscript, written around 1450, of the Satyricon
credited a ‘Titus Petronius’ as the author of the original work. Traditionally this
reference is linked with Petronius Arbiter, since the novel appears to have been written
or at least set during his lifetime. The link, however, remains speculative and disputed.
Petronius’ development of his characters in the Satyricon, namely Trimalchio,
transcends the traditional style of writing of ancient literature. In the literature written
during Petronius’ life the emphasis was always on the typical considerations of plot,
which had been laid down by classical rules. The character, which was hardly known in
ancient literature, was secondary. Petronius goes beyond these literary limitations in his
exact portrayals of detailed speech, behavior, surroundings, and appearance of the
characters.
Another literary device Petronius employs in his novel is a collection of specific allusions.
The allusions to certain people and events are evidence that the Satyricon was written
during Nero’s time. These also suggest that it was aimed at a contemporary audience in
which a part consisted of Nero’s courtiers and even Nero himself.
One such allusion, found in chapter 9, refers to the story of the good wife Lucretia
which was well-known at the time:
‘If you're a Lucretia,’ he said, ‘You've found a Tarquin.’
31
Petronius
1 EVMOLPVS. ‘In Asiam cum a quaestore essem stipendio eductus, hospitium Pergami
accepi. Ubi cum libenter habitarem non solum propter cultum aedicularum, sed etiam
propter hospitis formosissimum filium, excogitavi rationem qua non essem patri familiae
suspectus amator. Quotiescunque enim in convivio de usu formosorum mentio facta
5 est, tam vehementer excandui, tam severa tristitia violari aures meas obsceno sermone
nolui, ut me mater praecipue tanquam unum ex philosophis intueretur. Iam ego
coeperam ephebum in gymnasium deducere, ego studia eius ordinare, ego docere ac
8 praecipere, ne quis praedator corporis admitteretur in domum.
1 stipendio
2 ubi
in militaire dienst in the military service
3 amator
4 quotiescunque
formosus
5 excandesco
severa tristia
ephebus
minnaar lover
zo vaak als, telkens wanneer whenever
zeer mooie jongen very handsome boy
opvliegen, driftig worden flare up, flame up
ernstige strengheid severe austerity
jonge man van 18-20 jaar young man between 18-
ubi + coniunctivus betekent? ubi + conjunctive
means?
20 years of age
gymnasium
8 ne quis
praedator
sportschool the gym
na si nisi num en ne… after si nisi num and ne…
vertaal predicatief translate like predicative
32
Petronius
Forte cum in triclinio iaceremus, quia dies sollemnis ludum artaverat pigritiamque
10 recedendi imposuerat hilaritas longior, fere circa mediam noctem intellexi puerum
vigilare. Itaque timidissimo murmure votum feci et: ‘Domina, inquam, Venus, si ego
hunc puerum basiavero, ita ut ille non sentiat, cras illi par columbarum donabo.’ Audito
voluptatis pretio puer stertere coepit. Itaque aggressus simulantem aliquot basiolis
invasi. Contentus hoc principio bene mane surrexi electumque par columbarum attuli
15 expectanti ac me voto exsolvi.
9 arto (artare)
10 longior
bekorten, korter maken shorten, make shorter
te lang, verbind met hilaritas too long, connect to
11 Venus
hilaritas
Venus, Romeinse godin van de liefde Venus, Roman
goddess of love
12 par, paris n
12-3 audito pretio
13 aggressus
een paartje a pair, a couple
14 bene mane
par, paris n
vroeg early
zie regel 12 see line 12
ablativus absolutus ablative absolute
naderend (ppp van aggredior) approaching (ppp of
aggredior)
33
Petronius
16 Proxima nocte cum idem liceret, mutavi optionem et: ‘Si hunc, inquam, tractavero
improba manu, et ille non senserit, gallos gallinaceos pugnacissimos duos donabo
patienti’. Ad hoc votum ephebus ultro se admovit et, puto, vereri coepit ne ego
obdormissem. Indulsi ergo sollicito, totoque corpore citra summam voluptatem me
20 ingurgitavi. Deinde ut dies venit, attuli gaudenti quicquid promiseram. Ut tertia nox
licentiam dedit, consurrexi ad aurem male dormientis: ‘Dii,’ inquam, ‘immortales, si ego
huic dormienti abstulero coitum plenum et optabilem, pro hac felicitate cras puero
asturconem Macedonicum optimum donabo, cum hac tamen exceptione, si ille non
senserit’. Nunquam altiore somno ephebus obdormivit. Itaque primum implevi
25 lactentibus papillis manus, mox basio inhaesi, deinde in unum omnia vota coniunxi.
Mane sedere in cubiculo coepit atque expectare consuetudinem meam. Scis quanto
facilius sit columbas gallosque gallinaceos emere quam asturconem, et, praeter hoc,
etiam timebam ne tam grande munus suspectam faceret humanitatem meam. Ergo
aliquot horis spatiatus, in hospitium reverti nihilque aliud quam puerum basiavi. At ille
30 circumspiciens ut cervicem meam iunxit amplexu: ‘Rogo, inquit, domine, ubi est
asturco?
16 idem liceret
17
18
19
21
22
23
optio, -onis f
gallus gallinaceus
vereri
sollicitus
citra + acc.
consurgo (consurgere)
aufero (auferre)
asturco, -onis m
dezelfde kans deed zich voor the same opportunity
occurred
keuze choice
haan rooster
van vereor: vrezen from vereor: to fear
de verontruste the troubled one
behalve except
buigen naar bend over to
hier: verkrijgen, verwerven here: obtain, gain, acquire
asturisch paard (paardenras) asturian horse (breed of
horses)
Macedonicus
Macedonisch: Macedonië was beroemd om zijn
paardenfokkerijen Macedonian, Macedonia was
famous for its horse breeding
25 lactentibus papillis
melkwitte tepels, borsten milky white nipples, breasts
inhaereo (inhaerere) + abl.: totaal op gaan in to be totally absorbed by
26 mane
’s ochtends in the morning
consuetudo, -inis f
(mijn) gebruikelijke geschenk (my) usual gift
28 humanitas, -atis f
vriendelijkheid friendliness, kindness
29 spatior (spatiari)
wandelen take a walk
nihil aliud
vul aan: feci add: feci
34
Petronius
32 Cum ob hanc offensam praeclusissem mihi aditum quem feceram, <mox tamen> iterum
ad licentiam redii. Interpositis enim paucis diebus, cum similis casus nos in eandem
fortunam rettulisset, ut intellexi stertere patrem, rogare coepi ephebum ut reverteretur
35 in gratiam mecum, id est ut pateretur satis fieri sibi, et cetera quae libido distenta dictat.
32 offensam
aditum
33 similis casus
teleurstelling disappointment
bedoeld wordt de toenadering tot de jongen
i.e. the rapprochement to the boy
verwijst naar r. 10: fere circa mediam noctem intellexi
puerum vigilare (de jongen was weer midden in de
nacht wakker) refers to line 10: fere circa mediam
noctem intellexi puerum vigilare (apparently the boy
was awake in the middle of the night)
34-5 in gratiam revertor
zich verzoenen to reconcile
35 id est ut pateretur + A.c.I. dat wil zeggen dat hij toeliet
which means that he permitted
satis fieri sibi
dat genoegdoening aan hem werd gegeven
that satisfaction was being given to him
libido distenta
opgekropte lust pent-up lust
Voorkant van Fellini’s Satyricon.
Afgebeeld zijn Giton en Trimalchio.
Fellini’s Satyricon’s front cover.
Giton and Trimalchio are depicted.
35
Petronius
36 At ille plane iratus nihil aliud dicebat nisi hoc: ‘Aut dormi, aut ego iam dicam patri’. Nihil
est tam arduum, quod non improbitas extorqueat. Dum dicit: ‘Patrem excitabo,’ irrepsi
tamen et male repugnanti gaudium extorsi. At ille non indelectatus nequitia mea,
postquam diu questus est deceptum se et derisum traductumque inter
40 condiscipulos, quibus iactasset censum meum: ‘Videris tamen, inquit, non ero tui similis.
Si quid vis, fac iterum’. Ego vero deposita omni offensa cum puero in gratiam redii,
ususque beneficio eius in somnum delapsus sum. Sed non fuit contentus iteratione
ephebus plenae maturitatis et annis ad patiendum gestientibus. Itaque excitavit me
sopitum et: ‘Numquid vis?’ inquit. Et non plane iam molestum erat munus. Utcunque
45 igitur inter anhelitus sudoresque tritus, quod voluerat accepit, rursusque in somnum
decidi gaudio lassus. Interposita minus hora pungere me manu coepit et dicere: ‘Quare
non facimus?’ Tum ego toties excitatus plane vehementer excandui et reddidi illi voces
49 suas: ‘Aut dormi, aut ego iam patri dicam’. <. . .>
uitdrukkelijk (bijwoord van planus)
explicitly (adverb of planus)
extorqueo
afdwingen to enforce
irrepo, irrepsi
binnenkruipen, binnendringen creep in, enter
non indelectatus
(litotes, lett. niet misnoegd) vertalen met: zeer blij
(litotes, litt. not displeased) translate as: very happy
queror, questus sum + A.c.I klagen complain
deceptum, derisum,
aanvullen ‘esse’ complement these verbs with ‘esse’
traductum
iactasset
lees: iactavisset: opscheppen
read: iactavisset: brag, boast
census, -us m
vermogen capital
videris
je zult het wel zien you will see
ego … redii
lees: read: vero omni offensa deposita, ego cum puero
in gratiam redii
in gratiam redeo
zich verzoenen met reconcile
contentus + abl.
tevreden met satisfied with
plenae maturitatis et
van een volle volwassenheid en met jaren die
annis ad patiendum
popelen om te ervaren of a full maturity and of an
gestientibus
age that is eager to experience
non plane iam molestum nog niet heel lastig not yet very difficult
utcumque
hoe dan ook however
tero, trivi, tritus
verslijten, ook: neuken wear out, also: fuck
decido in somnum
in slaap vallen to fall asleep
minus hora
minder dan een uur less than an hour
toties excitatus
zo vaak wakker gemaakt awoken so often
36 plane
37
38
39
40
41
42
44
45
46
47
36
HOMOSEKSUALITEIT IN VERSCHILLENDE RELIGIES
Bij de Grieken werd homoseksualiteit als normaal gezien. Sterker nog, homoseksualiteit
is bij de Grieken begonnen. De pederastie werd als onderdeel van de opvoeding gezien,
met doel om morele en culturele waarden bij te brengen.
Ook bij de Romeinen werd homoseksualiteit als normaal gezien. Het werd zelfs gezien
als een deel van de opvoeding. Dit gebeurde echter alleen bij het mannelijk geslacht,
want bij vrouwen werd dit als schande gezien. Een man mocht niet passief zijn, tenzij hij
een slaaf of een minderjarig jongetje was. Passief wil zeggen dat het de ‘ontvangende’
partij is. Een vrouw mocht niet actief zijn en mocht ook alleen door haar echtgenoot
gepenetreerd worden. De man mocht zowel met zijn eigen vrouw als met andere
vrouwen en mannen seks hebben. De eerste keizer die aan het homohuwelijk deed,
was keizer Nero.
Ten tijde van het christendom werd homoseksualiteit taboe. Het werd als een ziekte
gezien en homo’s werden op de brandstapel gegooid. Een ouderwets woord voor
mannenseks is ‘sodomie’. Het woord verwijst terug naar een Bijbelverhaal over de
steden Sodom en Gomorra. In deze steden was sprake van allerlei vormen van seksueel
misbruik, zoals tussen mannen en vrouwen, mannen onder elkaar en mannen met
kinderen. Uiteindelijk zijn deze steden verwoest. Vele Christenen geloven dat het kwam
door de homoseksualiteit. Sommige Christenen vatten dit echter anders op. Zij geloven
dat de steden verwoest werden door misbruik in het algemeen. Want een zonde is een
zonde, het maakt niet uit wat de zonde precies is.
In de islam wordt homoseksualiteit niet als evenwaardig gezien ten opzichte van
heteroseksualiteit. De meeste moslims hebben dus eigenlijk moeite met
homoseksualiteit. In de Koran wordt homoseksualiteit beschreven als losbandigheid,
dwang en verkrachting. In de Koran wordt onderscheid gemaakt tussen ‘liwaat’ en
liefdevolle homogevoelens. Liwaat staat voor seks met kinderen en dieren, maar ook
voor verkrachting van mannen door andere mannen. Over de vrijwillige, liefdevolle en
gelijkwaardige homorelaties schrijft de Koran niet.
In het hindoeïsme is het niet duidelijk of homoseksualiteit nu wel of niet toegestaan is.
In de heilige boeken van het hindoeïsme wordt vooral veel nadruk gelegd op de liefde,
huwelijk en seksualiteit tussen man en vrouw. Ook is het zo dat je in het hindoeïsme
verplicht bent om je voort te planten. Dus daar wordt meestal uit opgemaakt dat
homoseksualiteit niet gewenst is, hoewel het niet is toegestaan om te discrimineren:
ieder levend wezen moet je met respect en vriendschap benaderen. Deze leefregel
zorgt er dus eigenlijk voor dat er verschillende gedachtes ontstaan over
homoseksualiteit in het hindoeïsme. Vele pandits en hindoeïstische filosofen hebben in
bepaalde teksten gelezen dat homoseksualiteit in die tijd dat de teksten werden
37
geschreven wel bekend was. Zoals in de Kama Sutra staat, komen er bijvoorbeeld drie
seksen voor: man, vrouw en de derde sekse met elementen van zowel een man als
vrouw. Ook wordt er in de meeste hindoeïstische boeken beschreven dat een vrouw
reïncarneert als man en dat je je gevoelens en emoties meeneemt naar je volgende
leven. Dat zou dus ook het geval moeten zijn met je seksuele geaardheid.
Homoseksualiteit is in het boeddhisme een onderwerp waarover niet wordt
gediscussieerd. Geweld en discriminatie op grond van seksuele geaardheid wordt niet
getolereerd. Het maakt niet uit met wie je een relatie hebt en seksuele handelingen
verricht, als er maar een liefdevolle intentie achter de daad ligt. Er is geen verschil
tussen man en vrouw. Het gaat meer om het lichaam en geest, dat je gelukkig wordt
precies zoals je bent.
Boeddhistisch homohuwelijk in Taiwan
Buddhistic gay marriage in Taiwan
38
VERGILIUS ECLOGAE
2
Publius Vergilius Maro (gedurende de Middeleeuwen soms geschreven als Virgilius)
(Mantua, 15 oktober 70 v.C. – Brindisi, 21 september 19 v.C.) was een Romeins
dichter. Zijn bekendste werk is de Aeneis, het grote heldendicht waarin de grootheid
van Rome, van Romes oorsprong en verleden wordt bezongen. Dit werk moest even
beroemd worden als de Ilias en de Odyssee van Homerus. Het heeft dan ook een
gelijkaardige inhoud, maar het is kritischer geschreven. Vergilius verschijnt ook in La
Divina Commedia van Dante Alighieri, waar hij Dante begeleidt door het Vagevuur en
de Hel.
De Bucolica of Eclogae is een dichtbundel van de Romeinse dichter Vergilius, bestaande
uit 10 bucolische gedichten of eclogae. Het werk werd geschreven tussen 42 v.C. en 39
v.C. Vergilius publiceerde het in 38 v.C. op verzoek van van Asinius Pollio. Met de
Bucolica introduceerde Vergilius de herderspoëzie (ook: pastorale poëzie) als compleet
nieuw genre in de Latijnse literatuur. In deze gedichten staat niet het harde werk van de
herders centraal, maar hun geïdealiseerde vrijetijdsleven.
Vergilius heeft zich voor zijn Bucolica gebaseerd op de Idyllen van de Griekse dichter
Theocritus. Dat hij Theocritus nabootst is te zien in de thematiek, het gebruik van de
hexameter en het feit dat soms zelfs enkele verzen letterlijk worden overgenomen. Dit
werd imitatio genoemd.
Toch is de Bucolica meer dan een imitatie. Zo vertonen de Eclogae heel wat meer
eenheid en structuur dan de gedichten van Theocritus: de tien gedichten zijn als een
duidelijk geheel uitgewerkt. In tegenstelling tot de Idyllen staat de Bucolica erg dicht bij
de realiteit. Zo wordt er geregeld verwezen naar landonteigeningen, zangwedstrijden
en liefdesaffaires. Dit alles, waarmee Vergilius zijn werk heel wat meer diepgang
verleent, noemen we aemulatio, ook wel te interpreteren als positieve concurrentie.
Vergilius tracht dus met zijn werk de Idyllen te verbeteren of zelfs te overtreffen.
Als allereerste dichtwerk is de Bucolica al meteen een pareltje. Met dit werk kan
Vergilius de aandacht trekken van Maecenas, via wie hij vervolgens in contact kan
komen met enkele vooraanstaande Romeinen. Het duurt dan ook niet lang eer Vergilius
opnieuw in de pen kruipt en zijn Georgica publiceert, en later - op aanvraag van keizer
Augustus - ook zijn Aeneis.
Ook vandaag wordt de Bucolica nog met veel enthousiasme gelezen. Nog steeds wordt
het werk bestudeerd en vertaald.
39
Vergilius
Publius Vergilius Maro (October 15, 70 BCE – September 21, 19 BCE), usually called
Virgil or Vergil in English, was an ancient Roman poet of the Augustan period. He is
known for three major works of Latin literature, the Eclogues (or Bucolics), the
Georgics, and the epic Aeneid. A number of minor poems, collected in the Appendix
Vergiliana, are sometimes attributed to him.
Virgil is traditionally ranked as one of Rome's greatest poets. His Aeneid has been
considered the national epic of ancient Rome from the time of its composition to the
present day. Modeled after Homer's Iliad and Odyssey, the Aeneid follows the Trojan
refugee Aeneas as he struggles to fulfill his destiny and arrive on the shores of Italy—in
Roman mythology the founding act of Rome. Virgil's work has had wide and deep
influence on Western literature, most notably the Divine Comedy of Dante, in which
Virgil appears as Dante's guide through hell and purgatory.
The Eclogues, also called the Bucolics, is the first of the three major works of the Latin
poet Virgil. Taking as his generic model the Greek Bucolica (‘on care of cattle,’ so
named from the poetry's rustic subjects) by Theocritus, Virgil created a Roman version
partly by offering a dramatic and mythic interpretation of revolutionary change at Rome
in the turbulent period between roughly 44 and 38 BC. Virgil introduced political clamor
largely absent from Theocritus' poems, called idylls (‘little scenes’ or ‘vignettes’), even
though erotic turbulence disturbs the ‘idyllic’ landscapes of Theocritus.
Virgil's book contains ten pieces, each called not an idyll but an eclogue (‘draft’ or
‘selection’ or ‘reckoning’), populated by and large with herdsmen imagined conversing
and performing amoebaean singing in largely rural settings, whether suffering or
embracing revolutionary change or happy or unhappy love. Performed with great
success on the Roman stage, they feature a mix of visionary politics and eroticism that
made Virgil a celebrity, legendary in his own lifetime.
40
Vergilius
1
Formosum pastor Corydon ardebat Alexin,
delicias domini, nec quid speraret habebat.
tantum inter densas, umbrosa cacumina, fagos
adsidue veniebat. ibi haec incondita solus
montibus et silvis studio iactabat inani;
5 O crudelis Alexi, nihil mea carmina curas?
nil nostri miserere? mori me denique cogis?
nunc etiam pecudes umbras et frigora captant,
nunc virides etiam occultant spineta lacertos,
Thestylis et rapido fessis messoribus aestu
10 alia serpyllumque herbas contundit olentis.
at mecum raucis, tua dum vestigia lustro,
sole sub ardenti resonant arbusta cicadis.
1
Corydon
3
Alexin
haec incondita
6
8
9
10
nil
lacertus
Thestylis et
alia
olentis
11 tua dum
(van het Griekse κόρυδος, leeuwerik) is een veel
voorkomende naam voor een schaapherder. De naam werd
vaak gebruikt in oude Griekse pastorale gedichten en fabels,
zoals de vierde Idylle van de Syracusische dichter Theocritus
(310-250 v.C.). De naam werd ook gebruikt door Romeinse
dichters, zoals Siculus en, belangrijker, Vergilius. In deze
tweede Ecloga van Vergilius wordt de naam gebruikt voor
een herder, wiens liefde voor de jongen Alexis wordt
beschreven. Corydon (from the Greek κόρυδος, lark) is a
stock name for a shepherd in ancient Greek pastoral poems
and fables, such as the one in Idyll 4 of the Syracusan poet
Theocritus (c. 310-250 BCE). The name was also used by
the Latin poets Siculus and, more significantly, Virgil. In the
second of Virgil's Eclogues, it is used for a shepherd whose
love for the boy Alexis is described therein.
Griekse accusativus van Alexis Greek accusative of Alexis
deze ongeordende dingen (lijd. vw. bij iactabat)
these disordered things (object of iactabat)
lees: non read: non
lees: lacerta: hagedis read: lacerta: lizard
lees: et Thestylis read: et Thestylis
meervoud van alium (knoflook) plural of alium (garlic)
lees: olentes (van oleo: geuren) read: olentes (from oleo: to
smell, scent)
lees: dum tua read: dum tua
41
Vergilius
nonne fuit satius tristis Amaryllidos iras
atque superba pati fastidia? nonne Menalcan,
15 quamvis ille niger, quamvis tu candidus esses?
o formose puer, nimium ne crede colori;
alba ligustra cadunt, vaccinia nigra leguntur.
Despectus tibi sum nec qui sim quaeris, Alexi,
quam dives pecoris, nivei quam lactis abundans.
20 mille meae Siculis errant in montibus agnae;
lac mihi non aestate novum, non frigore defit.
canto quae solitus, si quando armenta vocabat,
Amphion Dircaeus in Actaeo Aracyntho.
nec sum adeo informis; nuper me in litore vidi,
25 cum placidum ventis staret mare. non ego Daphnin
13 Amaryllis
een schaaphoedster die om de liefde van Alteo te winnen
zichzelf verwondde. Uit haar bloed ontstond de Amaryllis,
een bloem a shepherdess who, to win the love of Alteo,
wounded herself. From her blood originated the Amaryllis
flower
14 Menalcas
Menalcan
18 tibi
21 deficio, defeci (deficere)
22 canto … Aracyntho
naam van een herder name of a shepherd
vul aan: fuit satius pati complement with: fuit satius pati
lees: a te read: a te
hier: opraken here: run down
lees: canto ea quae solitus erat
read: canto ea quae solitus erat
23 Amphion, -onis m
Amphion doodde koningin Dirce als wraak voor de slechte
behandeling door Dirce van zijn moeder Antiope.
Amphion van Dirce Amphion from Dirce
Amphion killed queen Dirce out of revenge for the bad
treatment of his mother Antiope by Dirce
het Attische Aracynthus (een gebergte)
the Attic Aracynthus (mountains)
herdersjongen met een crush op herdersmeisje Chloe. Na
veel omzwervingen en ontberingen vinden zij elkaar terug.
Hij is ooit panfluitleerling van de god Pan geweest.
Daphnis is a shepherd boy who had a crush on the
shepherdess Chloe. After a great deal of straying and hassle,
they become reunited and are a happy pair. Daphnis is a
former pupil of the God Pan, who taught Daphnis to play
the panpipe
als gevolg van de winden (de wind is namelijk gaan liggen)
because of the winds (because the winds have died down)
Amphion Dircaeus
Actaeo Aracyntho
Daphnis
25 ventis
42
Vergilius
26 iudice te metuam, si numquam fallit imago.
O tantum libeat mecum tibi sordida rura
atque humilis habitare casas et figere cervos
haedorumque gregem viridi compellere hibisco!
30 mecum una in silvis imitabere Pana canendo.
Pan primum calamos cera coniungere pluris
instituit, Pan curat ovis oviumque magistros;
nec te paeniteat calamo trivisse labellum.
haec eadem ut sciret, quid non faciebat Amyntas?
35 est mihi disparibus septem compacta cicutis
fistula, Damoetas dono mihi quam dedit olim
et dixit moriens: 'te nunc habet ista secundum';
dixit Damoetas, invidit stultus Amyntas.
27 rus, ruris n
28 humilis
libeat + dat.
30
31
32
33
34
34
35
veld field
lees: humiles read: humiles
het behaagt aan (let op de conjunctivus!)
it pleases someone (pay attention: a conjunctive!)
hibisco
malve (waarschijnlijk wordt hier
een malvetak bedoeld)
hibiscus (probably a branch of
hibiscus is meant here)
imitabere (imitari) lees: imitaberis read: imitaberis
Pana
Griekse accusativus van Pan
Greek accusative of Pan
mecum una
samen met mij together with me
pluris
lees: plures read: plures
ovis
lees: oves read: oves
tero labellum calamoje lip schaven door het riet
hier: fluitspelen
chafe your lips with reeds
here: playing the flute
paeniteat
welke modus? hoe te vertalen?
what mode? how to be translated?
Amyntas
fluitleerling van Pan pupil of Pan
haec… Amyntas
lees: ut haec eadem sciret
read: ut haec eadem sciret
cicuta
dollekervel (een plant waarvan
de stengels gebruikt werden voor het maken
van fluiten) hier: scheerlingstengel hemlock (a
plant from which the stems were used to
make flutes) here: a stem of hemlock
43
Pan en Daphnis
Vergilius
40
45
50
54
praeterea duo—nec tuta mihi valle reperti—
capreoli sparsis etiam nunc pellibus albo,
bina die siccant ovis ubera; quos tibi servo.
iam pridem a me illos abducere Thestylis orat;
et faciet, quoniam sordent tibi munera nostra.
Huc ades, o formose puer, tibi lilia plenis
ecce ferunt Nymphae calathis; tibi candida Nais,
pallentis violas et summa papavera carpens,
narcissum et florem iungit bene olentis anethi;
tum casia atque aliis intexens suavibus herbis
mollia luteola pingit vaccinia caltha.
ipse ego cana legam tenera lanugine mala
castaneasque nuces, mea quas Amaryllis amabat;
addam cerea pruna—honos erit huic quoque pomo—
et vos, o lauri, carpam et te, proxime myrte,
sic positae quoniam suavis miscetis odores.
41 bina die
Thestylis
44
46
48
50
51
53
54
twee keer per dag twice a day
de naam van een boerenmeisje in een idylle van de Griekse dichter
Theocritos: het prototype van het ideale boerenmeisje the name of a
peasant girl in an idyll by the Greek poet Theocritos: the prototype of the
ideal peasant girl
ades
imperativus imperative
pallentis
lees: read: pallentes
casia
marjoraan (een sterk
geurend kruid uit de
mediterraanse
keuken) marjoram, a
strong-scented herb
from the Mediterranean kitchen
cana mala
kweeperen (een
appelachtige vrucht
die met een laagje
dons is bedekt)
quinces (a kind of
fuzz-coated apple)
castanea nux kastanje chestnut
pomum
vrucht fruit
suavis
lees: read: suaves
44
Pallas Athene
Vergilius
55 Rusticus es, Corydon; nec munera curat Alexis
nec, si muneribus certes, concedat Iollas.
heu heu, quid volui misero mihi? floribus Austrum
perditus et liquidis inmissi fontibus apros.
Quem fugis, a, demens? habitarunt di quoque silvas
60
Dardaniusque Paris. Pallas quas condidit arces
ipsa colat; nobis placeant ante omnia silvae.
torva leaena lupum sequitur, lupus ipse capellam,
florentem cytisum sequitur lasciva capella,
te Corydon, o Alexi; trahit sua quemque voluptas.
55 rusticus
boerenkinkel country bumpkin
curo
zich bekommeren om concern one self about
56 nec …
let op de modi pay attention to the modes!
57 Auster, -i m de zuidenwind southern wind
58 perditus
ongelukkige miserable, unfortunate
inmitto
lees: immitto (toelaten tot) read: immitto (allow to)
59 habitarunt habitaverunt
Dardanius
Trojaans Trojan
60 let op de modi in deze regels!
Hoe moet je die vertalen?
Pay attention to the modes in
these lines: how to translate them?
61 lees: Pallas ipsa colat arces, quas
condidit read: Pallas ipsa colat
arces, quas condidit
ante omnia: vóór alles, vooral
especially, particularly
45
Vergilius
65 Aspice, aratra iugo referunt suspensa iuvenci
et sol crescentis decedens duplicat umbras.
me tamen urit amor; quis enim modus adsit amori?
a, Corydon, Corydon, quae te dementia cepit!
semiputata tibi frondosa vitis in ulmo.
70 quin tu aliquid saltem potius, quorum indigent usus,
viminibus mollique paras detexere iunco?
invenies alium, si te hic fastidit, Alexin.'
66 crescentis
67 quis modus
adsum
68 capio
69-72 semiputata … Alexin
crescentes
welke manier? in which way?
hier: voorhanden zijn (let op de modus!)
here: to be available (pay attention to the mode!)
hier: in zijn macht krijgen here: to gain influence over
Er volgt nu een vergelijking. De vraag of Corydon, die
achter een mooie jongen aan zit, hiermee moet doorgaan,
wordt vergeleken met een aantal plattelandse bezigheden
zoals het afvlechten van een biezen mand met
wilgentwijgen of het snoeien van een wijnstok. Deze regels
zijn voorvertaald:
Voor jou is de wijnstok op de bladerrijke iep slechts halfgesnoeid
70 of verschaf jij je tenminste liever iets, om af te vlechten,
waaraan de behoefte gebrek heeft, met wilgentwijgen en zachte bies.
Je zult een andere Alexis vinden, als deze je versmaadt.
What comes next is a comparison between Corydon who is
going after a beautiful boy and wishes to continue doing so,
and Corydon who has to finish off the braiding of
willowbranches and the pruning of vines. These lines have
been translated for you:
Your vine is but half-pruned on the leafy elm.
70 Nay, why not at least set about plaiting some thing
your need calls for, with twigs and pliant rushes?
You will find another Alexis, if this one scorns you.
46
Vergilius
VRAGEN QUESTIONS
1
vers 1-5
Al in de beginregels van Ecloga 2 wordt duidelijk dat Corydons liefde voor Alexis zinloos
is. Citeer de Latijnse tekstelementen waaruit dit blijkt. In the first verses of Ecloga 2, it
becomes clear that Corydon’s love for Alexis is in vain. Quote the Latin text elements in
which this becomes apparent.
2
vers 1-6
De hopeloosheid van Corydons liefde komt ook door de woordplaatsing tot
uitdrukking. Laat dit zien aan de hand van Latijnse citaten. The hopelessness of
Corydon’s love becomes clear as well by the word order. Show this by means of Latin
quotes.
3
vers 1-5
Stel: je bent illustrator en wordt gevraagd een afbeelding van Corydon te maken. Hoe
ziet Corydon er dan uit? Met andere woorden, welk beeld van Corydon zet Vergilius in
regel 1-5 neer? Werk je antwoord uit met Latijnse citaten. Imagine: you are an
illustrator and you are asked to draw an image of Corydon. What would he look like?
In other words: how is Cordyon portrayed by Vergil in verses 1-5? Support your answer
with Latin quotes.
4
vers 1-5
Uit welke woorden blijkt de hevigheid van Corydons liefde? Citeer twee Latijnse
tekstelementen. From which Latijn words does the intensity of Corydon’s love become
apparent? Quote two Latin text elements.
5
vers 1-5
Vers 1-5 vormen de inleiding voor Corydons monoloog vanaf vers 6. Ze schetsen de
beginsituatie waartegen Corydons woorden gelezen moeten worden.
Laat zien welke tekstelementen markeren dat het in vers 1-5 om een situatieschets
gaat. Je kan zowel denken aan grammaticale elementen als aan de keuze voor bepaalde
woorden. Verses 1-5 serve as a prologue to Corydons monologue that starts in verse 6.
The verses frame Corydon’s words. Write down the text elements that indicate the
verses 1-5 are a framework for Corydon’s monologue.
6
vers 1-5
Bij geleerde schrijvers als Ovidius en Vergilius is de woordplaatsing waarschijnlijk vaak
bewust aangebracht om de auteursintentie beter naar voren te brengen. Harde
wetenschap is dit echter niet. Kan jij zelf twee voorbeelden geven van woorden die
mogelijk bewust achteraan of vooraan in het vers zijn geplaatst om daarmee een
bepaald idee onder de aandacht te brengen? Je kan daarnaast denken aan het
47
Vergilius
stijlmiddel hyperbaton. Sophisticated writers such as Ovid and Vergil probably did not
order the words in their verses in an accidental sort of way: they are so positioned as to
bring forward the author’s meaning. This, however, is no ‘real’ science. Try and give
two examples of words possibly deliberately positioned at the beginning or end of a
verse, so as to bring forward a certain idea. Also, keep the stylistic device of hyperbaton
in mind.
7
vers 1
Laat zien hoe Vergilius ook door gebruik van het metrum de inhoud van vers 1
benadrukt. Show how Vergil emphasizes by his usage of the metre the contents of
verse 1.
8
vers 9-13
De tegenstelling ‘hitte’ versus ‘schaduw’ wordt in deze verzen uitvoerig beschreven.
a) Citeer alle tekstelementen waarmee de hitte wordt beschreven.
b) Citeer alle tekstelementen waarmee schaduw wordt beschreven.
In these verses, the opposition ‘heat’ versus ‘shadow’ is being described in detail.
a) Quote all the text elements which describe ‘heat.’
b) Quote all the text elements which describe ‘shadow’
9
vers 16
Door het gebruik van welke stijlfiguren benadrukt Vergilius de antithese waar in deze
regels sprake van is? By means of which stylistic devices does Vergil emphasize the
antithesis in these verses?
Afbeelding van een uitgave van de eerste Ecloga
Image of the edition of the first Eclogue
48
Vergilius
10 vers 18
Vergilius gebruikt hier een vergelijking. Wat bedoelt Vergilius ermee? Vergil uses a
comparison here. What is his intention?
11 vers 8-13
Voor een eenvoudig herder is Corydon opmerkelijk retorisch geschoold.
a) Laat zien dat Corydon gebruik maakt van een a fortiori-redenering.
b) Wat wil Corydon met deze redenering duidelijk maken?
Corydon is quite a rhetorical figure, considering the fact he’s a simple shepherd.
a) Explain that Corydon uses an a fortiori argument.
b) What’s Corydon’s goal by using this argument?
12 vers 21 mille meae … agnae
a) Wat is de functie van de hyperbaton?
b) Welke tekstelementen uit het voorafgaande roepen hetzelfde beeld op?
a) What is the hyperbaton’s function?
b) Which text elements in the preceding verses bring to mind the same image?
13 vers 20-22
Laat zien door het gebruik van welke inhoudelijke en stilistische middelen Vergilius deze
woorden van Corydon aandoenlijk maakt. Write down which stylistic devices Vergil
uses to render Corydon’s words emotionally moving with.
14 vers 24
In de commentaren bij dit vers wordt gezegd dat deze regel een gekunstelde indruk
maakt en doet denken aan episch taalgebruik.
a) Wat zou hiervan de bedoeling zijn, denk je?
b) Zoek ik een mythologieboek of op het internet op wie deze Amphion was.
Waarom kiest Corydon juist zijn figuur uit? Welke bedoeling heeft hij namelijk in deze
passage?
In the commentaries on this verse, it is said this verse sounds artificial, and its language
seems epic.
a) What is Vergil’s intention in using artificial and epic language?
b) Look for Amphion in a book about mythology or on the internet: who was he? Why
is he chosen by Corydon? What is Corydon’s intention in this passage?
15 vers 25-26 vidi en staret
Behalve dat werkwoorden handelingen in de tijd plaatsen, geven de stammen ook nog
extra betekenis aan de werkwoorden: praesens- en imperfectumvormen geven een
situatie/een handeling in uitvoering aan (of een poging/herhaling) i.t.t. tot
perfectumstammen die aangeven dat de handeling van een werkwoord is voltooid of
eenmalig is (bijvoorbeeld bij het werkwoord ‘in slaap vallen’, gaat het om dat ene
49
Vergilius
moment waarop je in slaap valt. Dit werkwoord zal je dus in het perfectum aantreffen);
werkwoordsvormen met perfectumstammen geven de belangrijkste
gebeurtenissen/handelingen/de rode draad van het verhaal aan.
Welke betekenis heeft het gebruik van de tijden van vidi en staret voor de inhoud van
vers 25-26? Laat dit zien aan de hand van de inhoud (ga dus nadrukkelijk in op de
inhoud). What significance does the use of the tenses of vidi and staret have in relation
to the contents of verses 25-6? In your answer, include the contents of these verses.
16 vers 27 metuam… fallit
Verklaar het verschil in het gebruik van de modi. Explain the difference in the modi.
17 vers 28-30
Een vertaling van deze verzen luidt als volgt:
‘O, wou jij maar met mij dat platte bestaan van hierbuiten
delen, een schamele hut, en herten om jacht op te maken, hield
je maar, om de bokjes te porren, van tanige heemstak: samen
met mij in het bos deed je dan op de herdersfluit Pan na.’
Laat zien welke twee gevolgen de vertaling van de persoonsvormen heeft voor de
interpretatie van de tekst. This question can only be answered by students who
understand Dutch.
18 vers 33
Vergelijk het Latijn met de onderstaande vertaling van Brouwer:
‘Pan die de schapen behoedt, behoedt ook hun herders’
Beoordeel hoe de vertaler met de woordplaatsing is omgegaan.
This question can only be answered by students who understand Dutch.
19 vers 31-32
In deze verzen zingt Corydon een lofzang op Pan. Door het gebruik van welk stijlmiddel
prijst hij de god? In these verses Corydon sings a song of praise to Pan. By means of
which stylistic device is the god being praised?
20 vers 30-31
Zoek op het internet of in een mythologieboek informatie en afbeeldingen van Pan.
Laat zien dat het een echte pastorale god was. Look on the internet or in a mythology
book information and images of the god Pan. Show that he was a real pastoral god.
50
Vergilius
21 vers 34
Brouwer vertaalt:
‘Dus vind ook jij het niet erg om die fluit langs je lippen te schuiven.’
Is dit een inhoudelijk en grammaticaal goede vertaling van nec paeniteat? Leg uit.
This question can only be answered by students who understand Dutch.
22 vers 35
a) Welk argument gebruikt Corydon hier? Laat zien in je eigen woorden.
b) Hoe noemt men dit type argument in de retorica?
a) Explain in your own words what Corydon’s point here is.
b) What is the rhetorical name of this kind of argument?
23 vers 39 invidit stultus Amyntas
Wat bedoelt Corydon met deze woorden? What does Corydon mean by these words?
24 vers 64-50
Het boeket dat Corydon maakt voor Alexis is samengesteld uit bloemen die alle
zintuigen beroeren. Laat zien door de keuze van welke woorden Vergilius dit doet. The
bouquet Corydon makes for Alexis consists of flowers that appeal to all senses. Write
down which words are used by Vergilius to express this idea.
25 vers 51
Leg door het scanderen van dit vers uit waar tenera mee congrueert. Explain by
scanning this verse which word(s) tenera is congruent with.
26 vers 56-57
Leg uit wat de functie van de anafoor in deze verzen is. Explain the function of the
anaphor in these verses.
27 vers 56-57
Lee vertaalt: Lee translates:
‘Corydon, you‘re a yoke! Alexis scores your gifts,
Nor could you beat Iollas in a giving-match’
Noem twee veranderingen in de grammaticale zinsstructuur ten opzichte van het Latijn.
Write down two changes in grammatical structure in comparison to the Latin verses.
28
vers 6-73
Laat zien hoe de stemming van Corydon tussen de verzen 6 en 73 steeds wisselt.
Doe dit door voor iedere stemming de versnummers te noteren en deze te voorzien van
een passende titel. Het zijn maximaal negen stemmingen. Explain how Corydon’s mood
changes between verses 6 and 73 by writing down the verse numbers together with a
fitting title. Do this up to a maximum of nine moods.
OVERZICHTSVRAAG
51
Hofstad Lyceum
Colijnplein 9
2555 HA Den Haag
Tel. (070) 368 76 70
Fax (070) 325 28 75
[email protected]
www.hofstadlyceum.nl