Nutteloos onderwijs

Nutteloos onderwijs voor de klas Waarom moet ik dit eigenlijk leren? Het is de meest
dodelijke vraag die een leraar kan krijgen. En wee je gebeente als je het antwoord
schuldig moet blijven. Dus de meeste onderwijzers verzinnen wat, of bluffen: omdat het
moet van de minister, omdat het in je examen zit, omdat het van mij moet! - inclusief
een strenge blik. Maar het blijft natuurlijk een wezenlijke vraag. Ik vind in ieder geval
dat school niet nuttig moet proberen te zijn. Of iets nuttig is, is vooraf maar moeilijk te
voorspellen. Zo had ik zelf een leraar Nederlands die weinig deed aan spelling en
grammatica, maar vooral eeuwenoude literatuur behandelde. Als je een gedicht uit je
hoofd kon opzeggen kreeg je van hem een Milky Way. Hij leerde me zo de liefde voor
het geschreven woord. Nutteloos, zou je zeggen, op de arbeidsmarkt heb je er niks aan,
maar ik ben twintig jaar later toch maar mooi columnist voor Trouw. Ja, die toekomst is
zo onvoorspelbaar dat ik liever de zaken onderwijs die ik van waarde vind. Wat
waardevol is, heeft geen doel anders dan zichzelf. Zo leer ik mijn leerlingen netjes te
werken, zich te concentreren, goed naar elkaar te luisteren. Ik weet niet of het nuttig is
voor later, maar waardevol is het zeker, en dat is genoeg. Aanhanger van dit idee was
ook Aristoteles. Ik lees zijn werk als ik weer eens stoei met de Grote Vragen van het
onderwijs. Over het doel van onderwijs: een gezonde geest in een gezond lichaam. Over
wat kennis is: het verschil tussen eeuwige, vaststaande kennis en kennis met betrekking
tot wat veranderlijk is, zoals de mens. En dat je voor produceren en handelen niet
zomaar kan vertrouwen op voorschriften, maar kennis, observatie en oordeelsvermogen
van het grootste belang zijn. Het advies van het Platform Onderwijs2032, vorige week
gepresenteerd, doet mij dan ook licht komisch aan omdat er druk wordt gezocht om
alles van nut te voorzien: beweging en sport zijn niet waardevol genoeg van zichzelf
maar moeten leiden tot betere groeps- en persoonsvorming. Historische kennis? Niet
nuttig voor de toekomst, dus het kan geschrapt! Ik verzin het niet; zo gaat het door. Al
met al ontbreekt het in het advies aan balans en doordenking. Aristoteles had daarbij
kunnen helpen. Sterker nog: als een filosoof van vier eeuwen voor Christus vandaag de
dag van dienst had kunnen zijn, dan hebben we er in 2032 vast ook wel iets aan. Dus
waarom is filosofie eigenlijk geen onderdeel van de kern van toekomstbestendig
onderwijs? Dat lijkt me dan wel weer nuttig. Historische kennis? Niet nuttig voor de
toekomst, dus het kan geschrapt! Ik verzin het niet. RENÉ KNEYBER, Trouw, bijlage
Onderwijs en Opvoeding, Blz. 7