WELKE ZIEKTEN ZIJN TE ZIEN? - Huisartsenpraktijk Kumtich

WELKE ZIEKTEN ZIJN TE ZIEN ?
Wat bloed vertelt
Mensen verwachten soms
veel van een algemeen,
preventief bloedonderzoek.
Wat kan dat opleveren als je
geen klachten hebt ?
PAUL DE CORT
I
n België gaan mensen vaak naar de
huisarts voor een bloedanalyse, met
de bedoeling nog niet zichtbare ziekten of risico’s te laten opsporen en
een idee te krijgen van de algemene
gezondheid. Maar de kans is uitermate
klein dat wie geen klachten of symptomen
heeft de drager is van een ernstige aandoening die zich nog niet heeft gemanifesteerd
maar die wel detecteerbaar is in het bloed.
Kanker (borst-, long-, dikkedarmkanker...)
verstoort het bloedbeeld pas in gevorderde
stadia. Op dat moment zijn er doorgaans
al andere symptomen aanwezig. Sommige
kankers produceren wel in grote hoeveelheden biochemische tumormerkers, stoffen die in het bloed aantoonbaar zijn, maar
die zijn niet specifiek genoeg en vaak zijn
de resultaten vals positief. Dat leidt dan tot
nodeloze ongerustheid en tot verdere onderzoeken die ingrijpend, onprettig en
soms zelfs gevaarlijk zijn. Voor de meeste
kankers bestaan er betere screeningsmethodes dan een bloedonderzoek.
Huisartsen beschikken over een 8-tal courante laboratoriumonderzoeken voor de
opsporing in het bloed van andere ziekten
dan kanker. Daarnaast bestaat er nog een
hele rits andere tests, maar die zijn minder
geschikt voor preventieve screening en
worden enkel gebruikt om diagnosen en
behandelingen op punt te stellen.
THS
De snelheid waarmee rode bloedcellen zinken
in een proefbuisje is geen ideale test voor
eventuele ontstekingsreacties: bij heel wat
aandoeningen is deze sedimentatiesnelheid
verhoogd, zonder dat de arts kan bepalen over
welke ziekte het gaat.
Voor jonge, gezonde mensen zonder ongemakken heeft een algemeen bloedonderzoek geen enkele zin. Vanaf 45 jaar zijn er
wel een aantal tests te verantwoorden,
in samenspraak met de huisarts. Welke
tests kunnen iets vertellen over onze
gezondheid?
1. Bloedarmoede
2. Chronisch nierfalen
Vroegtijdig opsporen van chronisch nierfalen (nierinsufficiëntie) komt steeds meer in
de belangstelling. Terecht, want deze aandoening komt frequent voor, kent een
symptoomloos begin, is een belangrijke
risicofactor voor hart- en vaatziekten en
kan zorgen voor ernstige nierproblemen
(met dialyse tot gevolg). Zeker bij risicopersonen, zoals diabetici en mensen met
een verhoogde bloeddruk, en bij het
gebruik van bepaalde medicijnen is deze
bloedtest nuttig. Daartoe spoort men
serumcreatinine op in het bloed, en wordt
de nierfunctie geëvalueerd via een berekening ook kijkt naar leeftijd en geslacht.
Creatinine is een afbraakproduct van
spierweefsel dat constant door de nieren
wordt weggefilterd.
4. Ontstekingen en infecties
Volgens sommige richtlijnen is het bepalen
van de snelheid waarmee rode bloedcellen
zinken in een proefbuisje nuttig in geval
van vage onverklaarde klachten. Deze
sedimentatiesnelheid geeft informatie over
eventuele ontstekingsreacties in het
lichaam. Toch is het een verre van ideale
screeningstest, omdat zowel het aantonen
als het uitsluiten van een ontsteking of
infectie moeilijk blijft. Bij heel wat aandoeningen is de sedimentatiesnelheid verhoogd, zonder dat de arts weet over welke
ziekte het gaat. Omgekeerd sluit een
normale test een ziekte niet altijd uit. Het
tellen van de witte bloedcellen heeft bij
mensen zonder klachten eveneens weinig
zin, want bij belangrijke afwijkingen zijn er
altijd al eerdere symptomen.
5. Leveraantasting
Een zieke lever geeft in het beginstadium
niet altijd symptomen, dus kunnen tests
van leverenzymes of transaminasen (ALT,
AST) wel nuttig zijn. In het wilde weg scree-
7. Schildklierziekten
Het systematisch opsporen van beginnend
schildklierlijden bij mensen die geen klachten hebben, wordt afgeraden. Er bestaat wel
een symptoomloos voorstadium dat kan
opgespoord worden door het doseren van
een schildklierhormoon (TSH) in het bloed,
maar het is twijfelachtig of het wel nuttig is
om dit voorstadium te behandelen (6).
8. Prostaatkanker
De controverse rond de opsporing van
asymptomatische prostaatkanker door een
PSA-test (Prostaat Specifiek Antigen) bij
mannen ouder dan 50 jaar is groot.
Belangrijke bronnen zoals het Nederlandse
Huisartsengenootschap en het Belgische
Kenniscentrum betwijfelen het nut van
deze test. Prostaatkanker is een ziekte met
een gemiddeld zeer langdurig en bijna
asymptomatisch verloop, waarbij de kans
Kanker verstoort het bloedbeeld pas
in gevorderde stadia. Op dat moment zijn
er doorgaans al andere symptomen.
nen is zeker niet nodig, maar dat is het wel
als de arts een vermoeden heeft van leveraantasting, bijvoorbeeld bij overmatig alcoholgebruik, onbeschermde seksuele contacten en overgewicht (zie ook p. 12-13).
3. Diabetes
Omdat diabetes veel meer voorkomt dan
vroeger (zie p. 20-21) en nog vaak miskend
wordt, is een driejaarlijkse bloedtest door
middel van een nuchtere bloedsuikerdosering aanbevolen bij 45-plussers zonder
symptomen, als er sprake is van een bijkomende risicofactor (3). Bijkomende risicofactoren zijn: naaste familieleden met diabetes of hart- en vaatziekten, overgewicht
(een body mass index hoger dan 25), een
verhoogd vetgehalte in het bloed, een verhoogde bloeddruk, roken, gebrek aan lichaamsbeweging en/of een ongezonde levensstijl. Vanaf 65 jaar geldt de driejaarlijkse screening voor iedereen (4). Als de
rokers jonger dan 50 jaar zonder bijkomende risicofactoren is het bepalen van
de cholesterolwaarde zinloos omdat rookstop in dit geval veel belangrijker is om
hart- of vaakziekten te voorkomen. Het
doseren van andere bloedvetten (triglyceriden) is vooral nuttig om het risico op
diabetes in te schatten.
6. Vetgehalte in het bloed
Een verhoogde cholesterolwaarde is een
risicofactor voor het ontstaan van hart- en
vaatziekten. In de leeftijdsgroep van 45- tot
65-jarigen heeft 86,7% van de mannen
en 85,8% van de vrouwen hiermee te
maken (5). Het is dus zinvol om bij alle
45-plussers de cholesterolwaarde te meten.
Dat gebeurt via het bepalen van de totaalcholesterol (TC), waarvan de bovengrens
in het bloed 190 mg/dl bedraagt.
De belangrijkste componenten zijn LDL
(low density lipoproteines) of “slechte”
cholesterol, en HDL (high density lipoproteines) of “goede” cholesterol. Bij
op het inschatten van de agressiviteit alleen
mogelijk is door het bestuderen van een
prostaatbiopsie. Zo een biopsie is al een
ingrijpend onderzoek op zich, en het
resultaat van het bijbehorend weefselonderzoek geeft ook geen absolute zekerheid. Daardoor ondergaan te veel mannen
uiteindelijk een prostaatoperatie, met alle
lichamelijke, psychische en financiële
gevolgen van dien. Zelfs de Wereldgezondheidsorganisatie besluit dat er nog veel
hindernissen zijn op de weg naar een effectief screeningsprogramma voor prostaatkanker. In afwachting van betere opsporingstests is een PSA-bepaling enkel verantwoord als de man volledig is ingelicht over
de voor- en de nadelen van de huidige
procedure, en als er rekening wordt gehouden met zijn voorkeur (7).
Bronnen (1)-(7): www.bodytalk.be
SEPTEMBER 2011 BODYTALK 7
G EZ ONDHEID
Bloedarmoede door ijzergebrek, meestal
veroorzaakt door minuscule bloedingen in
het maag-darmstelsel of door overvloedige
menstruatie, kan eenvoudig en goedkoop
worden opgespoord door het gehalte van
hemoglobine te onderzoeken, dat is de
zuurstof transporterende, ijzer bevattende
rode kleurstof in de rode bloedcellen (1). In
combinatie met het opsporen van niet meteen zichtbaar (occult) bloedverlies in de
stoelgang biedt deze test een meerwaarde
bij de vroegtijdige opsporing van darmkanker (2).
nuchtere bloedsuikerwaarde (glykemie)
tijdens 2 verschillende metingen meer
bedraagt dan 126 mg/dl of 6,9 mmol/l, is
de diagnose van diabetes gesteld.