vooraf - Boekhandel Van Pampus

VAN PAMPUS & FILOSOFIE
17 september
Aristoteles
1 oktober
Sophocles
EEN DRIELUIK
15 oktober
Lao Zi
Catharina de Haas / Jan Flameling
• filosofie als ‘politicologisch’
project
• Aristoteles’ opvattingen
• de actualiteit van Aristoteles
POLITEIA
• de stadstaat hoort bestuurd te worden
door iemand die over inzicht beschikt
• de filosoof is iemand die, door op een
ascetische wijze te leven, (het oog van) de
ziel reinigt en zich op deze manier in staat
stelt ware kennis te verkrijgen van het
wezen van de werkelijkheid
• diegene die daadwerkelijk in staat is ‘de
vormen te schouwen’ hoort de taak te
krijgen (en te aanvaarden) de stadstaat te
besturen
384
geboorte te Stagiros, dichtbij de grens van Macedonië,
zijn vader is geneesheer aan het hof van de grootvader
van Alexander de Grote
367-347
leerling van Plato en leraar aan de Academie te Athene
347-343
biologisch veldonderzoek op Lesbos en bij Assos
343-335
leermeester van Alexander de Grote
335-322
onderwijs aan het Lyceum te Athene, na de dood van
Alexander de Grote vlucht Aristoteles uit Athene en
sterft in 322
ARISTOTELES
• filosofie als manier van denken, manier
van leven en ‘politicologisch project’
• het vraagstuk:
hoe kan het bestuur van de
stadstaat verbeterd worden?
• het ‘Lyceum’ versus de ‘Academie’
• colleges gericht op de vorming van
mannen zodat zij zich een houding
eigen kunnen maken waardoor ze
ethisch (en politiek) verantwoord
‘weten’ te handelen respectievelijk
‘deugen’
POLITICA
• contra Plato:
het gaat niet om één heerser/wetgever
met inzicht (in rechtvaardigheid) maar
om bestuur en besluitvorming door
voortreffelijke mannen/burgers
• de ‘stadstaat’ is een natuurlijk gegeven
dat zelfredzaamheid (autarkeia) en het
goede leven mogelijk maakt
• de mens is een levend wezen dat van
nature in een ‘stadstaat’ leeft, i.e. een
gemeenschapswezen (zoon politikon)
• de mens is een levend wezen dat kan
spreken (zoon echon logon) en begrijpt
wat ‘rechtvaardigheid’ betekent
• gerechtigheid is een wezenlijk kenmerk
van de stadstaat
• een burger: een ieder die (a) het voorrecht
geniet te kunnen deelnemen aan wetgeving of rechtspraak en (b) streeft naar
het behoud van de stadstaat
• de stadstaat: een gemeenschap van
burgers met een bepaalde staatsvorm /
staatsinrichting (politeia)
• er bestaan zes staatsvormen:
regering
| algemeen
| eigen
in/door
| belang
| belang
---------------------------------------------------een persoon | monarchie | tirannie
enkelen
| aristocratie | oligarchie
allen
| ‘politeia’
| democratie
en:
• een actief leven is het beste voor de stadstaat en de mens, een ‘gelukt’ leven is het
doel van de mens en de stadstaat, dus:
vorming tot voortreffelijkheid (als houding)
en burgerschap
ETHICA
• vorming (‘Bildung ’) tot voortreffelijkheid
(als houding) en burgerschap
• een training in morele oordeelsvorming
• het menselijk bestaan heeft een doel /
bestemming (telos), n.l. het ‘volkomen
tot bloei komen’ van de vermogens waar
het van nature over beschikt
• het doel van handelen (praxis /prattein):
‘gelukken’ - niet: ‘geluk’
• je handelen toont dat je ‘door een goede
geest bezeten bent’ (eudaimonia)
• je handelen toont
dat je ‘deugt’ (arete), optimaal functioneert,
voortreffelijk van karakter (ethos) bent
dat je je een (karakter)houding (hexis) hebt
eigen gemaakt waardoor je in een handelingssituatie ‘weet’ wat de situatie van je
vraagt
dat je een weloverwogen keuze (prohairesis) kunt maken
dat je in staat bent ‘het midden’ (to meson)
te bepalen
dat je gebruik weet te maken van ‘verstandigheid’ (phronesis)
dat je verstandig bent
redelijk deel
‘gelukken’ onredelijk deel
van de ziel
(eudaimonia)
van de ziel
|
|
|
verstandigheid -> handelen <- verlangen
(phronesis)
(praxis)
(orexis)
|
|
‘deugen’
aandoening
(arete)
(pathos)
gewaarwording
(aisthesis)
voedingsaanleg
(threptikon)
redelijke deel van de ziel
intellect
(nous)
speculatief
(epistemonikon)
de rede
wetenschappelijke
kennis
(episteme)
intuïtieve kennis
(noesis)
filosofisch inzicht
(sophia)
berekenend/ beradend
(logistikon)
aan de rede gehoorzamend
vaardigheden
(techne)
|
creatie / productie
(poiesis)
----------------------------verstandigheid
(phronesis)
|
handelen
• ‘ziel’ (psuche):
levensbeginsel / adem (pneuma)
vermogens (‘capabilities ’)
ofwel: een levend lichaam = een ademend
lichaam = een ‘bezield’ lichaam = een
lichaam met bepaalde vermogens/functies
• ‘ziel’ (psuche):
- gestalte/structuur/vorm (morphe) /
lichaam = ‘materiaal’ (hyle)
- eerste verwerkelijking van een natuurlijk,
werktuiglijk lichaam (entelecheia)
ofwel: ‘actualisering van potentialiteit’
RETORICA
een spreker kan gebruik maken van drie middelen
om toehoorders te overtuigen
• het beeld dat de spreker al sprekend opbouwt van
zichzelf, van zijn karakter / ethos
• de gevoelens die een spreker bij zijn gehoor weet
op te wekken / pathos
• (de consistentie van) de argumentatie waar hij
gebruik van maakt / logos
POETICA
• dichtkunst en tragedie zijn nuttig en waardevol,
zowel voor de staat als het individuele leven,
omdat fundamentele patronen van het menselijk
leven worden verhelderd (katharsis)
• de tragische katharsis brengt een levende, vanzelf
overtuigende ethiek naderbij
SYNOPSIS
gelukken
|
deugen
|
het midden
weloverwogen keuze
|
houding
verstandigheid - strevingen
|
gemeenschapswezen
• zelfredzaamheid (autarkeia)
• het zelf:
zoon echon logon / een levend
wezen dat [van nature] kan
denken, spreken, beraden (over
hoe te handelen)
zoon politikon / een levend
wezen dat [van nature] met
anderen in een gemeenschap
leeft
• dus: ‘vita activa politica’!
DE ACTUALITEIT VAN
ARISTOTELES
• Aristoteles: de ‘neurobioloog’ van
Athene
• Aristoteles – Martin Heidegger
• Athene - Den Haag / de lessen aan het
Lyceum en de trainingen in morele
oordeelsvorming bij de overheid
VOELEN WAT ER
GAANDE / GEVRAAGD IS
‘geweten’
denken
taalvermogen
verstandigheid
autobiografisch zelf
‘deugen’
geheugen
(werk/autobiografisch)
-------------------------- ----------------------------kernzelf
verlangen
gevoel
aandoening
emotie
gewaarwording
-------------------------- ----------------------------elementaire
streven te (over)leven
bioregulatie
in welbevinden
VERANTWOORDELIJK
VOELEN / ’WETEN’
vormgeving
van het bestaan
vanuit (a) het besef
in betrekkingen te zijn
en (b) een gevoel van
betrokkenheid
zelfredzaamheid:
burgerschap
vanuit (a) het besef
een gemeenschapswezen
te zijn en (b) een gevoel
van verantwoordelijkheid
‘engagement’
gemeenschapszin
DILEMMABERAAD
• een onderzoek van je opvattingen met
behulp van ‘gereedschap’
• een analyse van argumentatie en
motivatie
• een training in (morele) oordeelsvorming
• een oefenpraktijk met ‘ontwerp’-karakter
• een manier om binnen een gespreksgemeenschap de orde van spreken, het
eigen spreken en (daarmee) het handelen
van de sprekers te onderzoeken en veranderen
• een poging om het staatsbestuur te verbeteren
ARISTOTELES!
1 OKTOBER:
KAIROS EN ANTIGONE