Leerlijn: Energie

Leerlijn: Energie
primair onderwijs
havo/vwo onderbouw
havo/vwo bovenbouw
42: De leerlingen leren
onderzoek doen aan
materialen en
natuurkundige
verschijnselen, zoals
licht, geluid,
electriciteit, kracht,
magnetisme en
temperatuur. 44: De
leerlingen leren bij
producten uit hun eigen
omgeving relaties te
leggen tussen de
werking, de vorm en
het materiaalgebruik.
29: De leerling leert kennis te verwerven over en inzicht te
verkrijgen in sleutelbegrippen uit het gebied van de levende en
niet-levende natuur, en leert deze sleutelbegrippen te
verbinden met situaties in het dagelijks leven. 31: De leerling
leert o.a. door praktisch werk kennis te verwerven over en
inzicht te verkrijgen in processen uit de levende en
niet-levende natuur en hun relatie met omgeving en milieu. 32:
De leerling leert te werken met theorieën en modellen door
onderzoek te doen naar natuurkundige en scheikundige
verschijnselen als elektriciteit, geluid, licht, beweging, energie
en materie. 34: De leerling leert hoofdzaken te begrijpen van
bouw en functie van het menselijk lichaam, verbanden te
leggen met het bevorderen van lichamelijke en psychische
gezondheid, en daarin een eigen verantwoordelijkheid te
nemen
Mens en natuur: Algemene natuurwetenschappen:
Domein D, Biosfeer
D2: Duurzame ontwikkeling: uitleggen wat duurzame ontwikkeling inhoudt, het effect van ingrepen in de biosfeer kritisch bespreken en daarbij
onderscheid maken tussen economische, ecologische, sociaal-culturele en mondiale aspecten.
Mens en natuur: Algemene natuurwetenschappen:
Domein D, Biosfeer
D2: Duurzame ontwikkeling: uitleggen wat duurzame ontwikkeling inhoudt, het effect van ingrepen in de biosfeer kritisch bespreken en daarbij
onderscheid maken tussen economische, ecologische, sociaal-culturele en mondiale aspecten.
Mens en natuur: Natuurkunde:
Domein C, Beweging en energie (alleen havo)
C2. Energieomzettingen (Relatie met concept Kracht en beweging): in contexten de begrippen energiebehoud, rendement, arbeid en warmte
gebruiken om energieomzettingen te beschrijven en te analyseren. Nr. 1 t/m 4: berekeningen maken over kracht, arbeid en vermogen, wet van behoud
van energie met betrekking tot bewegingen, energieomzettingen.
Domein F, Menselijk lichaam (alleen havo)
In de context van het menselijk lichaam fysiologische en fysische processen beschrijven, analyseren en verklaren en hun functie voor de gezondheid
en veiligheid toelichten. Kennis over arbeid en vermogen toegepast op cellen en de manier waarop cellen functioneren en arbeid kunnen leveren.
Domein G, Meten en regelen (alleen havo)
G1: Gebruik van elektriciteit: aan de hand van fysische begrippen opwekking, transport en toepassingen van elektriciteit beschrijven en analyseren.
Nr. 1 t/m 6: elektrische stroom als verplaatsing van lading, ohmse weerstanden in serie- en parallelschakelingen, vermogen en rendement, opwekking
van elektrische energie, energiebesparing.
G2. Technische automatisering: een meet-, regel- of stuursysteem construeren en de functie en werking van de componenten beschrijven: sensor,
verwerker, actuator, poorten, comperator, teller, AD omzetting.
Domein C, Beweging en wisselwerking
C2. Energie en wisselwerking: in contexten de begrippen energiebehoud, rendement, arbeid en warmte gebruiken om energieomzettingen te
beschrijven en te analyseren. Nr. 1 t/m 5: kracht, arbeid, kinetische energie, vermogen, wet van behoud van energie, energieomzettingen bij
verplaatsingen, wet van behoud van impuls.
Domein D, Lading en veld
In contexten elektrische schakelingen analyseren en ontwerpen en de functie en werking van de componenten beschrijven.
D1. Elektrische systemen: Nr. 1 t/m 6: elektrische stroom als verplaatsing van lading, ohmse weerstanden in serie- en parallelschakelingen,
vermogen en rendement, opwekking van elektrische energie, ontwerpen van eenvoudig intelligent systeem.
D2. Elektrische en magnetische velden: in contexten elektromagnetische verschijnselen beschrijven, analyseren en verklaren.
Nr. 1 t/m 7: elektrische velden en veldsterkte, energieverandering van geladen deeltje in elektrisch veld, magnetisch veld en magnetische veldsterkte
en flux, lorentzkracht, inductieverschijnselen, Hall-effect, elektromotor, noorder- en zuiderlicht, synchrotron.
Domein G, Leven en aarde
G1: Biofysica: In de context van levende systemen fysische verschijnselen en processen beschrijven, analyseren en verklaren: Centrale fysische
begrippen zijn energie en potentiaal.
G2: Geofysica: In geofysische contexten fysische verschijnselen en processen beschrijven, analyseren en verklaren: Kennis van de energiebalans
van het aarde-zonsysteem.
Mens en natuur: Scheikunde:
Domein G, Duurzame ontwikkeling
G1 t/m G4: duurzaamheidanalyse van een grootschalig productieproces en de wisselwerking tussen ecologische, economische en sociale aspecten;
analyse van de gehele keten van ontwerp, grootschalige productie, gebruik en afvalverwijdering analyseren en mogelijke verbeterpunten; beschrijving
van energieproductie uit koolstofhoudende energiebronnen met moleculaire kennis en het effect ervan op de voorraad natuurlijke hulpbronnen en
luchtkwaliteit; de energieproductie uit enkele koolstofvrije energiebronnen op micro- en macroniveau en het effect ervan op de voorraad natuurlijke
hulpbronnen, lucht- en waterkwaliteit.
Domein G. Duurzame ontwikkeling
G1 t/m G5: als havo + duurzaamheidsanalyse van een industrieel chemisch productieproces en het belang van lokale en mondiale duurzame
ontwikkeling; integraal ketenbeheer van processen uit de chemische industrie van ontwerp, productontwikkeling, grootschalige productie,
consumentengebruik en afvalverwijdering en het verminderen van het milieueffect van deze processen; duurzaam ondernemen in lokaal en mondiaal
perspectief; innovatieve energieproductie uit koolstofhoudende bronnen op chemisch-technologisch niveau en het effect ook op bodem- en
waterkwaliteit; energieproductie uit koolstofvrije energiebronnen op chemisch-technologisch niveau.
Mens en natuur:
B2:
Transport
Ademhaling (orgaan-systeem)
Fotosynthese (organisme)
Voeding
Energie-stroom
(ecosysteem)
Duurzame ontwikkeling.
B2:
Celdood
B3:
Voedsel-relaties
(ecosysteem).
Domein B2. Zelfregulatie en zelforganisatie
biologische eenheden van cellulair niveau tot aan het niveau van de biosfeer reguleren en organiseren zichzelf, om zichzelf in stand te houden
en te ontwikkelen;
opname, verwerking en afgifte van energie en materie, en de relaties binnen en tussen biologische eenheden.
B2.1 t/m B2.5: transport, metabolisme, instandhouding en groei, ademhaling, uitscheiding, bewegen, fotosynthese, voeding, energiestroom,
kringloop, duurzame ontwikkeling.
Domein B3. Interactie
een biologische eenheid, van welk organisatieniveau dan ook, is voortdurend in interactie met de omgeving waaronder andere biologische
eenheden;
de multicausaliteit voor de effecten van veranderingen in een biologische eenheid;
de complexiteit van relaties in en tussen biologische eenheden en van biologische eenheden met hun abiotisch milieu;
B3.1 t/m B3.4: (a-)biotische factoren, voedselrelaties, voedselketens.
B2.1 t/m B2.5: als havo + celdood, dynamiek ecosysteem beschrijven, relatie tussen bouw en werking uitleggen, wisselwerking abiotische en
biotische factoren in ecosysteem uitleggen.
B3.1 t/m B3.5: als havo.
Mens en natuur: Aardrijkskunde:
Domein C, Aarde
C2/ C1: Samenhangen en verschillen op aarde/ De aarde als natuurlijk systeem; samenhangen en diversiteit:
de endogene processen die samenhangen met de platentektoniek beschrijven en verklaren. Het betreft vulkanisme, aardbevingen en
gebergtevorming;
de werking van belangrijke exogene processen beschrijven en hun invloed op de vorming van het aardoppervlak verklaren. Het betreft:
verwering, erosie, massabewegingen, en sedimentatie;
de door zonne-energie aangedreven grote windsystemen en zeestromingen op aarde beschrijven en verklaren hoe deze van invloed zijn op de
klimaatzones.