PDT in het hoofd hals gebied

Universitair Medisch Centrum Groningen
Kaakchirurgie
Photo Dynamische Therapie
in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
U heeft een tumor in de mond- en/of keelholte, of elders in het
hoofd-halsgebied. De arts die u behandelt, heeft met u besproken
dat de Photo Dynamische Therapie (afgekort PDT) een geschikte
behandeling voor u is.
In korte tijd heeft u veel informatie van uw arts over PDT gekregen.
In deze brochure staat deze uitleg beschreven. U én uw omgeving
kunnen zo thuis alles nog eens rustig nalezen.
Wat is PDT?
PDT is een behandeling die gebruik maakt van een chemische stof
en laserlicht om een tumor te vernietigen. Deze chemische stof
heeft als merknaam Foscan® en wordt ook wel de fotosensitizer
genoemd.
Bij PDT wordt eerst de fotosensitizer in een ader van de
arm gespoten, en komt zo in de bloedsomloop terecht. De stof
hoopt zich in het lichaam vooral op in de tumorcellen, maar gaat
ook naar andere organen en de huid. De fotosensitizer wordt
geactiveerd met laserlicht. Dit belichten gebeurt gedurende twee
minuten via een optische vezel (= glasfiber) gericht op of in de
tumor. Dit onderdeel van de behandeling vindt plaats 96 uur
(= vier dagen) na de injectie met de fotosensitizer en gebeurt
meestal onder narcose. Als het laserlicht op de tumor wordt
gericht, ontstaan er reactieve zuurstofmoleculen (= radicalen) tot
ongeveer één cm diepte, die de tumorcellen doden.
Wanneer wordt PDT toegepast?
Bij kanker in de mond- en/of keelholte in een vroeg stadium is
behandeling met PDT bij een meerderheid van de patiënten
genezend (= curatief). Voorwaarden zijn dat de tumor niet te diep
in het weefsel groeit (maximaal 0,5 cm diep) en dat de tumor
2
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
toegankelijk moet zijn voor het glasfiber van het laserlicht.
Daarnaast kunnen klachten van een niet te genezen tumor worden
verminderd door met PDT de tumor te verkleinen (= palliatieve
behandeling).
Voordelen van PDT
•
•
•
•
Er treedt weinig tot geen verminking (=mutilatie) op.
Er is weinig littekenvorming.
Als het nodig is kan er meerdere keren met PDT
behandeld worden.
Er is geen aanvullende behandeling nodig, zoals
bestraling of chemotherapie.
Nadelen van PDT
•
•
•
De behandeling kan pijnlijk zijn. Dit verschilt per
persoon.
Direct na het inspuiten met de fotosensitizer bent u
overgevoelig voor licht. U en uw omgeving moeten
ernstig rekening houden met de beperkte lichtintensiteit
die u kunt verdragen en de hieruit voortvloeiende
tijdelijke sociale beperking.
U blijft tot drie maanden na het inspuiten gevoelig voor
licht.
Lichtmeter
U krijgt van de arts of nurse practitioner een lichtmeter, een
zogenaamde Luxmeter.
De arts of nurse practitioner legt u uit hoe dit apparaat
werkt. Het is verstandig thuis met de lichtmeter te oefenen. Op
3
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
deze manier raakt u vertrouwd met de lichtmeter. Bovendien bent
u zo op de hoogte van de lichtintensiteit (gemeten in lux) in de
verschillende ruimtes in uw huis. Gebruik voor het meten van de
lichtintensiteit dagelijks de lichtmeter, ook om in een later stadium
de toegestane hoeveelheid licht per dag op te hogen.
Voor de behandeling
Direct na de inspuiting met de fotosensitizer bent u gevoelig voor
licht. Dit betekent dat u vóór de behandeling bepaalde maatregelen
moet nemen, zoals het verduisteren (van een gedeelte)
van uw huis en het aanschaffen of lenen van extra beschermende
kleding (zie ook het kopje ‘lichtrichtlijnen’ in deze brochure).
De behandeling
De behandeling bestaat uit twee delen:
1. Het inspuiten met de fotosensitizer
Voor het inspuiten met de fotosensitizer bespreekt de arts met u
of u hiervoor één dag (en nacht) wordt opgenomen of dat u
’s avonds (na zonsondergang!) na het inspuiten weer naar huis
mag.
Het inspuiten met de fotosensitizer gebeurt in een verduisterde
kamer op de verpleegafdeling. Het inspuiten van de stof kan
pijnlijk zijn. Direct na de injectie krijgt u een zwarte kous. Deze
moet u om de geïnjecteerde arm dragen. Deze extra bescherming
is nodig, omdat de arm waarin de fotosensitizer is gespoten nog
gevoeliger voor licht is dan de rest van uw lichaam.
De eerste week draagt u deze kous 24 uur per dag, met
uitzondering van wassen of douchen. In de tweede week mag de
kous ‘s nachts en overdag in huis af. Tot zes maanden na de
4
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
inspuiting moet u de kous buitenshuis dragen. Daarna kunt u,
langzaam aan, de kous steeds minder vaak gaan dragen.
2. Het belichten van de tumor met laserlicht
Voor dit deel van de behandeling wordt u één tot vijf dagen
opgenomen. De opname vindt plaats drie dagen na het inspuiten
met de fotosensitizer. In verband met uw overgevoeligheid voor
licht wordt u ’s avonds (na zonsondergang!) opgenomen.
Op de vierde dag (= 96 uur) na inspuiten kan de tumor
met het laserlicht belicht worden. Dit gebeurt in de operatiekamer
en onder narcose. Narcose is nodig, omdat u tijdens de belichting
met laserlicht heel stil moet blijven liggen.
Na de behandeling
Ongeveer zes uur na de belichting met het laserlicht treedt
meestal pijn op. Het kan nodig zijn hiervoor tijdelijk pijnstillers te
gebruiken. U heeft daarom uit voorzorg op de operatiekamer een
infuus ingebracht gekregen. Dit infuus is gekoppeld aan een
infuuspomp, waarin een pijnstiller zit. Op deze manier kunt u zelf
op geleide van de pijn de pijnstilling regelen.
Ook kan door de belichting met laserlicht het weefsel
wat opzwellen. Afhankelijk van de plaats van de tumor kunt u
hierdoor slikklachten krijgen. Het is daarom soms nodig dat u
tijdelijk een neussonde voor de voeding krijgt. Als veel zwelling
wordt verwacht door de belichting met laserlicht kan het nodig
zijn uw ademweg vrij te houden. Dit gebeurt door tijdelijk vlak
onder uw adamsappel een opening in de luchtpijp te maken. In
deze opening wordt een buisje (de tracheacanule) geplaatst,
waardoor u kunt ademen. Als uw arts denkt dat dit bij u nodig is,
krijgt u dit vooraf te horen. Na vier weken wordt het buisje
verwijderd op de polikliniek Kaakchirurgie.
5
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
Bijwerkingen
De fotosensitizer die u krijgt ingespoten hoopt zich niet alleen op
in de tumor. Het maakt uw hele lichaam zeer gevoelig voor licht.
Als u de toegestane hoeveelheid licht (zie tabel 1 in deze brochure)
overschrijdt, kunt u brandwonden op de huid krijgen.
Verder zijn er geen bijwerkingen van de fotosentisizer
bekend.
Lichtrichtijnen
Om uw lichaam tegen brandwonden te beschermen, moet u in de
eerste 14 dagen na inspuiting blootstelling aan natuurlijk licht (daglicht)
en teveel kunstlicht (lampen, computer, koelkastverlichting
etc.) voorkomen. In de tabel ‘opbouwschema licht’ kunt u zien hoe
u dit doet. U mag vanaf dag 4 na inspuiting wel televisie kijken,
maar dan op een afstand van minimaal twee meter. Gebruik van de
computer wordt afgeraden, omdat de afstand tussen u en het
beeldscherm te klein is.
U moet uw huis of een gedeelte daarvan aanpassen aan de toegestane
hoeveelheid licht. U verduistert uw huis door bijvoorbeeld
donkere gordijnen te gebruiken of dubbele vuilniszakken op de
ramen te plakken.
Daarnaast moet u beschermende kleding dragen als u
naar buiten gaat (tussen haken staat wat de kleding beschermt),
zoals:
•
hoed met brede rand (hoofd, hals, neus en oren)
•
sjaal (hoofd en hals)
•
zonnebril (ogen)
•
donkere handdoek met twee gaten voor de ogen voor
over het hoofd (hoofd, hals neus en oren)
•
kledingstukken met lange mouwen (bovenlichaam en
polsen)
6
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
•
lange broek (benen)
•
handschoenen (handen en polsen)
•
donkere sokken (enkels en voeten).
Draag geen dunne kleding, omdat deze u onvoldoende beschermt
tegen sterk licht. Draag liever donkere, dichtgeweven kleding.
Weer thuis
Als u weer thuis bent (dit is meestal één of twee dagen na de
behandeling met laserlicht), bent u zeer gevoelig voor licht.
Ondanks de uitleg die u in het ziekenhuis heeft gekregen over het
gebruik van de lichtmeter en het nemen van voorzorgsmaatregelen,
kunt u thuis tegen vragen of problemen aanlopen. U kunt
dan contact opnemen met de polikliniek Kaakchirurgie. Het
telefoonnummer van deze polikliniek vindt u achter in deze
brochure.
De nurse practitioner neemt een paar dagen na uw
ontslag uit het ziekenhuis telefonisch contact met u op, om te
horen hoe het met u gaat. Eventuele vragen kunt u dan gerust
stellen.
Controle op de polikliniek Kaakchirurgie
Na behandeling met PDT komt u regelmatig voor controle op de
polikliniek Kaakchirurgie. Bij ontslag uit het ziekenhuis heeft u een
afspraak voor uw eerste controle gekregen.
7
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
Tabel 1
Opbouwschema licht
_______________________________________________________________
Tijd na de injectie Wat moet ik doen om verbranding te voorkomen?
met de fotosensitizer
_______________________________________________________________
Dag 0 (=dag
van
inspuiting
Binnenblijven in een verduisterde kamer.
De gordijnen dichthouden en lampen van 60W of minder
gebruiken.
Blootstelling aan direct dag- of zonlicht vermijden!
_______________________________________________________________
Dag 1
Binnenblijven in een verduisterde kamer.
De gordijnen dichthouden en lampen van 60W
gebruiken.
Blootstelling aan direct dag- of zonlicht vermijden!
_______________________________________________________________
Dag 2 en 3
Binnenblijven in een verduisterde kamer.
U verhoogt de lichtintensiteit per dag met 100 lux.
Hiervoor gebruikt u de lichtmeter.
_______________________________________________________________
Dag 4
Binnenblijven in een verduisterde kamer.
Op deze dag wordt u op de operatiekamer met laserlicht
behandeld.
_______________________________________________________________
Dag 5 - 13
U kunt geleidelijk aan weer normale binnenverlichting
gaan gebruiken. Vermijd nog wel direct binnenvallend
zonlicht door het raam, of direct licht van huishoudelijke
apparaten zoals leeslampen. U mag televisie kijken.
Na zonsondergang kunt u naar buiten gaan.
8
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
Als het absoluut noodzakelijk is dat u overdag naar
buiten gaat, moet u er voor zorgen dat u uw huid
volledig bedekt is. Dus ook uw gezicht en handen. U
moet ook een donkere zonnebril dragen.
Als u zich per ongeluk aan licht blootstelt, kan uw huid
prikkelend of branderig aanvoelen. U moet
onmiddellijk weer uit het licht gaan.
Uw ogen kunnen in deze week erg gevoelig zijn voor fel
licht. U kunt oogpijn of hoofdpijn krijgen wanneer het
licht wordt aangedaan. Als u hier last van heeft, kunt u
een donkere zonnebril dragen.
_______________________________________________________________
Dag 14-21
Vanaf dag 14 mag u, zonder uw beschermende donkere
kleding, vijftien minuten buiten blijven. Als uw huid de
volgende 24 uur niet zichtbaar rood wordt, kunt u de tijd
die u buiten doorbrengt in de loop van de week
geleidelijk opvoeren.
Vermijd wel direct zonlicht of felle binnenverlichting.
Blijf nog in de schaduw!
U moet vanaf dag 15 zorgvuldig uw lichtgevoeligheid
testen. U doet dit door de rug van uw hand gedurende 15
minuten aan direct zonlicht bloot te stellen. Wacht 24
uur en kijk dan of huid van de rug van uw hand rood
wordt. Als de huid rood is geworden, moet u direct
zonlicht nog 24 uur vermijden.
Herhaal de test zonodig een aantal keer. Als uw huid niet
meer rood wordt, kunt u de tijd dat u zich aan zonlicht
blootstelt iedere dag geleidelijk aan (= vijftien minuten
per dag) opvoeren.
9
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
Voelt uw huid na een aantal dagen prikkelend of
branderig aan of wordt uw huid rood, dan moet u
wachten tot de symptomen zijn verdwenen. Daarna mag
u uw huid weer blootstellen aan licht gedurende
eenzelfde aantal minuten als voor dat u de huidklachten
kreeg.
_______________________________________________________________
Na dag 21
De meeste mensen kunnen na 21 dagen (= 3 weken) hun
normale leefwijze hervatten.
Houdt u wel rekening met het volgende:
• Vermijd drie maanden fel zonlicht. Het zonlicht is in
de zomer feller dan in andere jaargetijden. Dit
betekent dat u in de zomerperiode extra voorzichtig
met zonlicht moet zijn.
• Laat gedurende 30 dagen na de behandeling met de
fotosensitizer geen oogonderzoeken uitvoeren,
waarbij gebruik wordt gemaakt van fel licht.
• Gedurende 3 maanden na de behandeling mag u geen
zonnebank gebruiken. U mag ook niet zonnebaden!
• Zonnebrandcrème biedt bij lichtovergevoeligheid,
zoals in uw situatie, geen enkele
bescherming tegen (zon)licht!
_______________________________________________________________
10
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied
Universitair Medisch Centrum Groningen
Vragen
Als u na het lezen van deze brochure vragen heeft, kunt u op
werkdagen contact opnemen met de polikliniek van de afdeling
Kaakchirurgie, via telefoonnummer (050) 361 38 09.
11
Photo Dynamische Therapie in het hoofd-halsgebied