Lessenreeks hematologie
advertisement
Lessenreeks hematologie Erytropoïese en afwijkingen rode bloedcellen. Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Samenstelling perifeer bloed Rode bloedcellen Trombocyten Witte bloedcellen BLOEDCELLEN Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Deel 1 Erytropoïese Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Plaats hemopoïese: foetus: dooierzaklever-milt vanaf geboorte: rood beenmerg (wervels,sternum, ribben, dijbeen, scheenbeen) Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Hematopoiese Hematopoietische stamcel groeifactoren Myeloïde stamcelCFUGEMM Lymfoïde stamcel Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Vroege erytroblast: - pro-erytroblast - basofiele erytroblast Late erytroblast: - polychromatofiele erytroblast - orthochromatische erytroblast (pycnotische erytroblast) reticulocyt → polychromasie mature rode bloedcel Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Pro-erytroblast 14-24 µm kern: centraal, rond-ovaal, fijnmazig chromatine, één tot twee nucleoli cytoplasma: smalle rand (N/C:8/1), sterk basofiel, perinucleaire halo Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Basofiele erytroblast 10-17 µm kern: centraal tot licht excentrisch, rond, grofkorrelig chromatine, geen nucleoli cytoplasma: smalle rand (N/C 6:1), basofiel, perinucleaire halo Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Polychromatofiele erytroblast 10-15 µm kern: centraal of excentrisch; rond; grof, donker, klonterig chromatine cytoplasma: brede band (N/C 4:1), grijsblauw Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Orthochromatische (pycnotische) erytroblast 8-12 µm kern: excentrisch, rond tot onregelmatig, grove klonten tot egaal donker chromatine cytoplasma: ruim (N/C 4:1), rozebruin Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Polychromasie (reticulocyt) 8-10 µm rond-ovaal blauwlila geen kern geen centrale opklaring Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Erytropoïese Normale rode bloedcel 6.7-7.8 µm rond – licht ovaal centrale opklaring (del): 1/3 bruinroos geen kern Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Samenvatting erytropoïese: reductie celgrootte rijping cytoplasma rijpen nucleus Gemiddelde levensduur rode bloedcel: 120D Pro-erytroblast tot reticulocyt: 5D Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG c Gekernd rood in perifeer bloed = vaak PATHOLOGISCH! Oorzaken: hyperplastische erytropoïese (bij hemolyse), beenmerginfiltratie (metastasen, AML M6, chronische myeloproliferatieve aandoeningen)… Polychromasie (toegenomen reticulocyten) = overwegend teken van toegenomen erytropoïese (hemolyse, bloedingen…) Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Gekernd rood in perifeer bloed = normaal bij de neonaat! toename snelheid rode bloedcel productie (3-5x) in het derde trimester van de zwangerschap ⇩ verhoogd aantal rode bloedcel voorlopers in beenmerg en NRBC in perifeer bloed minder celdelingen: macrocytair bloedbeeld (MCV 101-117fl) verhoogd aantal reticulocyten (3-7%) Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Referentiewaarden neonaat: Ebl/100 WBC Navelstreng 500 Dag 1 Dag 3 Week 1 200 0-5 0 Week 2 0 Week 4 0 Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Deel 2 Afwijkingen rode bloedcellen Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG 1. 2. 3. 4. 5. Afwijkingen in grootte ( → anisocytose) Afwijkingen in kleur ( → anisochromasie) Afwijkingen in vorm (→ poikilocytose) Inclusies Afwijkingen in distributie Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in grootte Microcyt < 7 µm vaak hypochroom verminderde hemoglobinesynthese ferriprieve anemie, anemie van chronische ziekten, RARS, hemoglobinopathieën (thalassemie), loodintoxicatie… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in grootte Macrocyt > 8 µm rond tot ovaal normaal normochroom (soms hypochroom) reticulocyten of abnormale rijping rond: leveraandoeningen, MDS, post-splenectomie, neonaat ovaal: vit B12 def., foliumzuurdef., alcoholisme… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in grootte Megalocyten 9-12 µm (+/- tweemaal rode bloedcel) ovaal megaloblastische anemie Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in kleur Hypochroom bleke zone > 1/3 ook anulocyten en schietschijfcellen verminderde hemoglobinesynthese MCHC/MCH gedaald ferriprieve anemie, anemie van chronische ziekten, RARS, hemoglobinopathieën (thalassemie)… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in kleur Anulocyt of ringcel sterk vergrote centrale opheldering zeer dunne kleurboord ferriprieve anemie, sideroblastische anemie, hemoglobinopathieën… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm en kleur Sferocyt of kogelcel (hyperchrome cellen) sferisch (bolvormig) geen centrale opklaring donkerdere kleur klein en hyperchroom (opp/vol gedaald) erfelijke sferocytose, hemolytische aandoening van de pasgeborene, mechanische hemolytische anemie, warme AIHA, transfusiereactie, hyposplenisme… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Ovalocyt eivormig (lange as < 2x de lengte van de korte as) ferriprieve anemie, congenitale elliptocytose, diverse anemieën… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Elliptocyt sigaarvormig (lange as > 2x de lengte van de korte as) Potloodcel zeer fijne elliptocyt met puntig uiteinde veranderingen in eiwitten cytoskelet elliptocyten: ferriprieve anemie, congenitale elliptocytose, megaloblastische anemie, MDS, myelofibrosen, diverse anemieën… potloodcellen: ferriprieve anemie Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Traancel of dacryocyt of tear dropcel traan- tot peervormig (uitloper aan één zijde in verschillende richtingen) teken van extramedulaire bloedaanmaak verlies van deformatievermogen bij passage in de milt myelofibrose, myeloproliferatieve aandoeningen, megaloblastische anemie, nieraandoeningen, thalassemie, therapie met cytostatica… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Schietschijfcel of target cell smalle boord gekleurd cytoplasma en centraal geel-roos gekleurde vlek (extra Hb) hypochrome cel opp/vol gestegen ferriprieve anemie, anemie van chronische ziekten, sideroblastische anemie, thalassemie, hemoglobinopathieën, postsplenectomie, leverziekten, obstructieve geelzucht, artefact… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Stomatocyt uniconcaaf i.p.v. biconcaaf spleetvormige opheldering stoornis in ionenverhouding alcoholische leveraandoeningen, MDS, heriditaire stomatocytose, sommige GM, artefact… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Fragmentocyt vervormde, beschadigde rode bloedcellen helmvormige en driehoekige fragmenten uitrekken van rode bloedcellen door vasthouden door fibrinedraden (beschadigde vaatwand) en kunststofoppervlakken in circulatie hartklep- en vaatwandprothese, TTP-HUS, DIC, nieraandoeningen, post-Tx, zware brandwonden… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Echinocyt of burr cell talrijke kleine uitsteeksels (> 30) centrale opheldering regelmatig verspreid over oppervalk reversiebel artefacten (meest frequent!), leveraandoeningen (vooral indien ook nierfalen), HUS, brandwonden, na cardiopulmonale bypass, uremie… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Acanthocyt of spur cell dense sferoïdale cellen (geen centrale opklaring) veelvoudige uitsteeksels (5-12) met wisselende afmetingen, soms trommelstokuiteinden onregelmatig verspreid over oppervlak niet reversiebel afwijkingen in lipidensamenstelling membraan alfa-beta-lipoproteïnemie, leveraandoeningen,… licht exces: postsplenectomie, hyposplenisme, anorexia nervosa, myxoedemen, ernstige hemolytische anemie… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in vorm Sikkelcel of drepanocyt sikkel- of maanvormig (met puntige uiteinden) polymerisatie van HbS sikkelcelanemie Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Inclusies Pappenheimer lichaampjes kleine, basofiele, coccoïde inclusies (blauwgroen) één of enkele (clusters) in de periferie van de rode bloedcel ferritine → siderocyten post-splenectomie, thalassemie, sideroblastische anemie, megaloblastische anemie, intoxicatie… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Inclusies Basofiele stippeling kleine, basofiele inclusies (donkerblauw) onregelmatig over gans cytoplasma verspreid neergeslagen ribosoom en mitochondriaal materiaal thalassemia major, hemoglobinopathieën, sideroblastische anemie, megaloblastische anemie, hemolytische anemie, zware metaalvergiftiging (lood), pyrimidine-5-nucleotidase deficiëntie... Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Inclusies Howell-Jolly bodies grotere, rondere, dens gekleurde (roodpaarse) inclusies meestal één (soms meerdere) meestal aan één kant van de cel achtergebleven kernfragment post-splenectomie, hyposplenisme, megaloblastische anemie, neonaat, overproductie van jonge cellen… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Inclusies Ringen van Cabot paarsrode, draadvormige, lusvormige ringen in cytoplasma vaak in tweevoud overblijfselen kernspoel na mitose megaloblastische anemie, loodintoxicatie, congenitale dyserytropoïetische anemie… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Inclusies Parasieten blauwe ringen met een rode knop (zegelringen) in de rode bloedcel! malaria Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in distributie Anemie grote ruimten tussen de rode bloedcellen Polycythemie rode bloedcellen tegen elkaar geplakt over gans het uitstrijkje Rouleauxvorming geldrolvorming afwijkende eiwitsamenstelling, fibrinogeen ↑, gammaglobulines ↑, paraproteïne (veranderen elektrische lading celoppervlak) ontsteking, infectie, M. Kahler, M. Waldenström… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Afwijkingen in distributie Agglutinatie (koude) antistoffen tegen een rode bloedcel antigeen onregelmatige klompen van rode bloedcellen (eventueel bloed opwarmen voor uitstrijkje) koude AIHA, warme AIHA, paroxysmale koude hemoglobinurie, maligne lymfomen, plasmaceldyscrasieën met IgM… Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Addendum Artefacten Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Perifeer bloeduitstrijkje Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Oorzaken: EDTA-artefacten (te lange tijd tussen afname bloed en maken uitstrijkje): - vacuolisatie van vnl. neutrofielen → infectie/sepsis? - lobulatie nucleus bij lymfocyten → maligne? - verlies van centrale opklaring in RBC → sferocyten? - echinocyten Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Drogingsartefacten (te trage droging) - villi, haren en ‘blebs’ - krimpen cellen: donkere kernen, verdwijnen nucleoli Fixatie artefacten (meestal door contaminatie van de methanol met water) - vooral invloed op de RBC morfologie Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Kleuringsartefacten: Oorzaken: incorrecte pH buffer, uitgestelde fixatie, gebruik heparine anticoagulans, slechte batch van kleurreagentia, slechte kwaliteit draagglaasjes - gewijzigde kleur mature RBC → polychromasie? zeer bleek cytoplasma (‘washed out’) afwijkende kleur granules eosinofielen (grijs…) donkergekleurde secundaire granules in de neutrofielen → toxische korreling? - donkergekleurde nuclei met verdwijnen chromatinepatroon Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Betekenis RBC morfologie anisocytose, poikilocytose ⇩ onvoldoende betekenis! Specificatie is vereist! Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Betekenis RBC morfologie 1. Specificiteit afwijking: vb. sikkelcellen = diagnostisch! 2. Hoeveelheid: vb. elliptocyten 3+: hereditaire elliptocytose elliptocyten 1+ of 2+: ijzerdef., macroc. anemie, beenmerginfiltratie… 3. Context: vb. basofiele stippeling + microcytaire/hypochrome anemie: thalassemie/congenitale sideroblastische anemie basofiele stippeling + macrocytaire anemie: dyserythropoïese (vit B12 def., foliumzuurdef., beenmerginfiltratie, MDS…) Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Voorbeeld meisje, 11 jaar Angola ouders: anemie (oorzaak?) pijnepisoden (maandelijks) → R/ Ibuprofen splenectomie op 2 jaar (oorzaak?) KOZ: negatieve lymfeklieren, tachycardie met systolische souffle, leverrand 2 cm onder ribbenrooster Hb: 8.8 g/dl HCT: 0.263 RBC: 3.27 10xx12/L MCV: 80.4 fL MCH: 26.9 pg MCHC: 33.5 g/dL RDW: 19.7% Reticulocyten: 7% 11.5 - 15.5 0.350 - 0.450 4.00 - 5.20 77.0 – 95.0 25.0 – 33.0 31.0 – 37.0 11.7 – 14.5 0.5 – 2.0 Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Resultaat fragmentocyten sikkelcellen schietschijfcellen polychromasie howell-Jolly bodies Pappenheimer bodies ⇨ sikkelcelanemie Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG Referenties 1. SOP-092 Bloedcytologie (Dr. C. Brusselmans) Tabel PB2: criteria RBC Tabel PB6a: bespreking RBC 2. URL 092D Atlas Hematologie (Dr. C. Brusselmans, J. Lauwers) 3. Diagnostic Hematology, D. Nguyen, L. Diamond, First edition 2000 4. Blood cells, Barbara J. Bain, Third edition 2001 5. Hematologie, J.J.M.L. Hoffmann, J.W.N. Akkerman, H.K. Nieuwenhuis, M.A.M. Overbeeke, Eerste oplage 1998 Caroline Brusselmans & Dana Van Kerkhoven LAG
