Het Netwerk Bedrijfsethiek richt zich op integriteit in de

Nieuwsbrief
van de
Vakcommunity Filosofie
1 januari MMXI
Inhoud




Redactioneel
Het Netwerk Bedrijfsethiek richt zich op integriteit in de bedrijfsvoering
Een nieuw examenonderwerp, nieuwe nascholing
Roman van de schrijver van het stripboek Logocomix
Redactioneel
Geachte leden van de vakcommunity filosofie,
Niet van elk filosofenleven valt een spannend verhaal te maken. Bijvoorbeeld de dagelijkse
wandeling van Immanuel Kant langs het pad in Königsberg levert geen spannende beelden op.
Iemand wiens leven wel tot de verbeelding spreekt is Baruch de Spinoza. Diens leven inspireerde
Dimitri Frenkel Frank in 1964 tot het schrijven van het toneelstuk Spinoza en Theun de Vries in 1985
tot het schrijven van het filmscript De Gezegende. Het leven van Spinoza in honderdzeven scènes.
Leon de Winter kiest in zijn roman Hoffman’s honger uit 1990 voor zijn eigen beelden en laat de
hoofdpersoon telkens tot bedaren komen bij lezing van Spinoza’s Verhandeling over de verbetering
van het menselijk verstand. Binnenkort kunnen wij weer een nieuwe verbeelding tegemoet zien.
Rudolf van den Berg, regisseur en scenarioschrijver van de film Tirza, schrijft nu voor de
Humanistische Omroep een scenario voor een speelfilm over Spinoza. Laten we hopen dat het een
film wordt die het gedachtegoed van Spinoza op een aansprekende maar ook informatieve manier
weet te presenteren.
Walfred Haans
communitymanager
1
Het Netwerk Bedrijfsethiek richt zich op
integriteit in de bedrijfsvoering
Er bestond een tijd waarin men als vanzelfsprekend aannam dat het bedrijfsleven elke
ethiek aan zijn laars lapte. De tijden zijn veranderd. Tegenwoordig geldt bedrijfsethiek
als een zelfstandig vakgebied en het Netwerk Bedrijfsethiek Nederland houdt zich
daarmee bezig. Henriëtte Bout liet zich interviewen over de activiteiten van het netwerk.
Wat is het Netwerk Bedrijfsethiek Nederland
voor een organisatie?
Het is een stichting die zo’n twintig jaar geleden
werd opgericht, door de eerste hoogleraar die
als taakomschrijving bedrijfsethiek had, Henk
van Luijk (1929-2010). Deze richtte zich op
reflectie op ethisch handelen binnen
organisaties en dan in het bijzonder bij
commerciële instellingen en hij heeft andere
mensen daarbij betrokken. Ons netwerk wordt
gedragen door denkers maar ook door
praktijkmensen. Van Luijk wilde de interactie op
gang brengen tussen het denken en de praktijk
in de bedrijven. Hij heeft veel gewerkt met de
Belastingdienst, de branchevereniging van
bedrijven in de gokindustrie, bij Heineken. Ons
netwerk bestaat uit mensen die in die interactie
tussen ‘denken’ en ‘praktijk’ actief zijn. Zeker in
de beginjaren, waren vele bedrijfsethici druk met
het ontwikkelen van business principles,
bedrijfscodes en gedragscodes.
het hoofd over kwesties die vaak weinig relevant
zijn voor de vraagstukken die er toedoen in de
praktijk. Toch is de belangstelling voor ethiek op
de werkvloer bij mensen uit de praktijk niet
automatisch aanwezig. Een paar jaar geleden
verscheen het boek Hoe word ik een rat? van
Joep Schrijvers. Hij gaf op congressen ook
workshops en bij de intekening zaten deze
meteen vol. Mensen zijn geïnteresseerd in
workshops die hen leren om snel en strategisch
aan de top komen. Workshops die zich richten
op integriteit zijn veel minder in trek. Hoe doe je
de juiste dingen, spreekt veel minder aan.
Als er in het voortgezet onderwijs aandacht
wordt besteed aan bedrijfsethiek, waar moet dat
dan wat U betreft gebeuren: bij Management &
Organisatie, bij filosofie, of bij een ander vak?
Dan heb ik de neiging om te zeggen bij filosofie,
maar nadat de leerlingen hebben
kennisgemaakt met Management & Organisatie.
Ik geef ook op de universiteit beroepsethiek voor
biologen en er zijn mensen die vinden dat dit
onderdeel moet worden geïntegreerd binnen de
biologie-opleiding. Mijn ervaringen daarmee
stemmen mij niet tot tevredenheid. Daarom vind
ik dat je het wel apart moet houden.
Wat voor activiteiten organiseert het Netwerk
zoal?
We organiseren congressen, lezingen,
bedrijfsbezoeken en workshops. We hebben ook
schrijversgroepen die publieksdebatten proberen
te initiëren. Onlangs organiseerden we een
bedrijfsethisch diner waarbij het ging over ethiek
bij de overheid. Emile Kolthof was een van de
sprekers. Hij heeft destijds onderzoek gedaan
naar de integriteit van de voormalige
burgemeester Leers van Maastricht.
Nu is Management & Organisatie in het
voortgezet onderwijs zowat het enige vak dat
een negatieve correlatie heeft met het schoolvak
filosofie, in de zin dat leerlingen die
Management & Organisatie kiezen geen filosofie
kiezen en dat leerlingen die filosofie kiezen, niet
kiezen voor Management & Organisatie.
Tja dan moet je dus toch de tering naar de
nering zetten en zal het een onderdeel binnen
Management & Organisatie moeten zijn. Maar
het moet wel gegeven worden.
Beschouwt U bedrijfsethiek als een vak
waarmee men zich pas zinvol kan bezighouden
zodra men in de bedrijfspraktijk zit?
Ik heb de neiging te denken dat dat inderdaad
zo is. Je moet snappen, voelen hoe organisaties
werken. Dat haal je maar heel beperkt uit
boeken. Maar een degelijke basis filosofie is
absoluut noodzakelijk om goed te kunnen
reflecteren op deze praktijken. Ik werk al heel
lang op de universiteit, maar tegenwoordig ook
bij het Bureau Integriteit van de Gemeente
Amsterdam. Het valt mij op dat men op de
universiteit soms te weinig weet heeft van wat er
gaande is in de praktijk. Men breekt zich soms
Heeft U ook wensen ten aanzien van de inhoud
van het schoolvak filosofie?
Zulke onderdelen als kennistheorie spreken mij
zeer aan, maar ik denk ook aan sociale
psychologie en bij overheidsethiek denk ik aan
Rawls’ opvattingen over sociale
rechtvaardigheid. Ook politieke filosofie acht ik
daarbij relevant. Als het gaat om ethiek bij
2
multinationals dan lijken mij antropologie en
sociale psychologie van belang, bijvoorbeeld als
het gaat om zulke onderwerpen als fair trade.
inschatten. Ik heb wel eens een gastles mogen
geven aan een gymnasium en daarin werd ik
nogal teleurgesteld in de denkwereld van de
leerlingen. Ik heb moeten constateren dat er
sprake is van een wereld van verschil tussen de
16-jarigen op zo’n school en de 19-jarigen die ik
aantref op de universiteit.
Bestaan er wat U betreft ook onderwerpen
waaraan het voortgezet onderwijs beter niet zijn
vingers kan branden?
Nee, ik geloof niet in het bestaan van zinloze
kennis. Tegelijkertijd kan ik het moeilijk
Interviewer: Walfred Haans
Een nieuw examenonderwerp, nieuwe
nascholing
Nu op vwo een laatste lichting examenkandidaten over het examenonderwerp Rede en
religie aan de tand wordt gevoeld, wordt het zaak voor docenten om zich tijdig te
oriënteren op het nieuwe examenonderwerp Vrije wil (2012-2015). Gelukkig bestaat er
ook een gericht nascholingsaanbod.
Op woensdag 9 februari organiseert het ICLON
van de Universiteit van Leiden een studiedag
over Vrije wil. De auteurs van het examenkatern, Sander Voerman en Tjeerd van de Laar
geven acte de présence, maar ook Maureen Sie,
specialiste op het gebied van vrije wil en morele
verantwoordelijkheid zal een lezing houden.
Voor meer informatie, mail naar:
[email protected].
Op vrijdag 25 maart organiseert de Universiteit
van Amsterdam de studiedag Vrijheid,
persoonlijk en politiek. Deze bijeenkomst wordt
georganiseerd door de afdeling Ethiek van
Wijsbegeerte. Docenten zijn Beate Roessler,
Gijs van Donselaar en Thomas Nys. Ingegaan
wordt op de volgende vragen:
Wat betekent het om vrij te zijn in politieke zin?
Wat betekent persoonlijke vrijheid in de zin van
‘autonomie’?
Wat is het persoonlijke en maatschappelijke
belang van vrijheid van meningsuiting?
Meer informatie en inschrijving:
[email protected]
020 - 525 4594.
In de aanloop naar het nieuwe eindexamenthema organiseert het Departement Filosofie
van de Universiteit van Tilburg in samenwerking
met Tjeerd van de Laar en Sander Voerman een
reeks van twee studiemiddagen voor
vakdocenten Filosofie op maandag 31 januari en
maandag 11 april 2011.
Roman van de schrijver van het stripboek
Logocomix
Apostolos Doxiades, de schrijver van het stripboek Logicomix, heeft ook een roman
geschreven: Oom Petros en het vermoeden van Goldbach. Een vertaling hiervan
verscheen bij De Bezige Bij. De roman gaat over een oom die het zwarte schaap van
de familie is, omdat hij zijn leven heeft verkwanseld in een poging het vermoeden van
Goldbach te bewijzen.
3