Paul Römkens

Europese Bodemstrategie:
Bodem tussen wal en schip?
De betekenis van een Europese Bodemstrategie
voor de Landbouw in Nederland
Paul Römkens eva
ALTERRA – Centrum Bodem - Wageningen University and Research Center
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Een korte terugblik op de vorige sprekers
Visie EU:
Landen mogen zelf doelstelling/ambitienievau formuleren
incl actieplannen, passend in overige (EU) kaders.
Focus: integrale bodembescherming (thematisch)
Visie NL beleid ‘Prima’ plan maar bodem is al (afdoende?) beschermd in
bestaande of in ontwikkeling zijnde NL/EU kaders
(kaderrichtlijn water, nitraat richtlijn, habitat richtlijn, EHS)
Focus: duurzaam bodemgebruik
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
BOOM
Wet Bodembescherming
Mestwetgeving
Kaderrichtlijn
Organische Stof
Cross Compliance
EHS
Kyoto Protocol
Laissez Faire….????
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Nederland en de EU: regels, regels, regels…….
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Nederland en de EU: wat ‘mogen’ we nog zelf regelen?
Chemicals
Air
Water
Agriculture
Nature
Greenhouse gasses
Noise
Waste
Soil/Regional
development
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Kernwoorden van Nederland in relatie tot EU thema’s en landbouw
NL:
Hoge intensiteit, focus lange tijd op productie, niet op milieu (t/m
70/80-er jaren): oa machinegebruik hoog, gebruik
bestrijdingsmiddelen hoog (per ha, niet per kg product)
Geen grondgebonden landbouw (aanvoer van voer, hoge
veedichtheid): extreme belasting N en P (Cu/Zn)
Sterke interactie bodem – water agv gemiddeld hoge
grondwaterstanden
Interactie ruimtelijke ordening – veenweidegebied: drainage
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
De Nederlandse Bodem(kwaliteit) in vogelvlucht
-> vnl themas met directe link naar landbouw
1.
2.
3.
4.
Organische stof (veengronden vs minerale gronden)
Erosie (wind en erosie)
Contaminanten
Verdichting
5. Sealing (afdekking)
6. Verzilting
7. Flooding/landslides
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Organische stof dynamiek in Nederland: NL als netto importeur
Kernwoorden:
1. Organische stof in veengronden vs minerale bodems
2. Organische stof als ‘leidend principe’ (doelwaarden) of juist niet?
3. Interactie organische stof en beleid: laissez faire?
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Positieve Effecten landbouwbeleid voor organische stof:
1. gemiddeld hoge aanvoer en hoge gehalten in de bodem
2. gronden met OS < streefwaarde (pm 3%) zijn klein
3. afname OS in minerale gronden ‘geen’ issue (uitzonderingen
boomteelt)
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Organische Stof in Europa
en Nederland
1400
overig
stuifzand
1200
natuur
1000
bouwland
gras
Duizenden ha
800
600
400
200
0
0-2%
2-3.4%
3.4-5%
Kritisch organische stof
gehalte EU
5-10%
>10%
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Negatieve Effecten (landbouw)beleid voor organische stof:
1. Gemiddeld hoge aanvoer nutrienten (N, P)
2. Daardoor aanvoer metalen als Cu en Zn
3. Afname OS in in veengronden andere problematiek (gekoppeld aan
ruimtelijke ordening)
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Ontwikkeling van de landbouw in Nederland:
Aantallen dieren (= productie van mest/aanvoer org. stof)
16
120
12
80
8
pluimvee
60
4
0
1940
40
varkens
Melk vee
Poultry (million)
Pigs, cows (million)
100
20
0
1950
1960
1970
1980
1990
2000
Year
1950 - 1960:
Aanvoer van voer via
Rotterdamse haven
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
120
100
12
80
60
pluimvee
varke
ns
4
0
1940
40
Melk
vee
Fosfaat productie in mest
20
50
0
1950
1960
1970 1980
Year
1990
2000
Phosphorus in manure (million kg)
8
Poultry (million)
Pigs, cows (million)
16
40
30
milk cows
pigs
20
poultry
10
0
1940
1950
1960
1970
1980
1990
2000
Year
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Effect van mestbeleid (incl veevoeder) op emissie van metalen naar de bodem
1.2
Vracht (ton yr-1)
relative load
1
0.8
0.6
Zn
0.4
Cu
0.2
0
1980
Cd
1985
1990
1995
year
2000
2005
Zn
Cu
Cd
1980
2003
1700
1220
12
960 man.
400 man.
2 atm./P
Excl. atmosfeer/overig
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Aanvoer van Contaminanten: bodem en waterkwaliteit
Aandachtspunten:
1. Deel van de belasting is historisch (Kempen, uiterwaarden,
toemaakdekken;
2. Deel aanvoer slecht gekwantificeerd (koperbaden);
3. Aan- en afvoer posten (naar water!) slechts ten dele bekend;
4. Landbouw (momenteel) voor Cu, Zn en Cd belangrijkste bron
Vraag: duurzame ontwikkeling bodemkwaliteit in de tijd?
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Veenweidegebied
(toemaak)
Kempen
(Cd, Zn industrie)
Zuid Limburg
(geologie/depositie)
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Relevante Vragen:
1. Wat is risico van stoffen (kritische gehalten)?
2. Hoe verandert het (huidige) gehalte als functie van het landgebruik?
3. Welke invloed heeft (gewijzigd) beleid op de aan- en afvoer van
contaminanten?
4. Worden kritische grenzen overschreden en zo ja wanneer?
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Voorbeeld: Zn accumulatie in Nederland bij huidig landgebruik
800
120
Zn in de bodem (mg/kg)
Zn in de bodem (mg/kg)
140
100
80
60
40
20
0
600
400
200
0
Sand
Sand
calc.
Clay
Bodemtype
Huidig gehalte
Kritisch gehalte
Clay
calc.
Peat
Sand
Sand
calc.
Clay
Clay
calc.
Peat
Bodem type
Gehalte bij steady state
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Voorbeeld: Zn accumulatie in Nederland bij huidig landgebruik
Normoverschrijding in
geval van evenwicht
Tijd tot normoverschrijding…….
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Conclusie:
Gehalten in de bodem (nu)
bijna nergens een probleem.
Maar: uitspoeling van
bodem naar
oppervlaktewater zorgt (nu!)
voor knelpunt in water:
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Erosie
• Belang van erosie alleen lokaal/(regionaal: Zuid Limburg)
• Vaak al geregeld (maar regeling soms weer afgeschaft) in beleid en
vertaald naar maatregelen
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Vóórkomen van erosie in NL
Hellingklasse NL
0
25
50
75
100 Kilom eters
N
Dune erosion by wind
Water erosion on undulating loess soils
Wind erosion on reclaimed cut-over peat soils
Wind erosion on sandy soils
Wind erosion in the flower bulb area
Erosion and sedimentation of tidal marshlands
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Verdichting
• In hoge mate gekoppeld aan teeltsysteem/machinegebruik (keuzes!)
• Weinig landsdekkende info over mate van verdichting/trend
• Schatting: jaarlijks op 40000 ha structuurbederf
• Generieke maatregelen op gebied van landbouwkundige activiteiten
-ploegen, berijden etc.- (invoeren oogstkalender/wiellasten) mogelijk
ingrijpend effect op planning en kosten (opbrengst derving,
oogstkosten)
• Aandeel van natuurlijke ‘verdichting’ vs verdichting agv
mechanisatie/landgebruik nog onduidelijk
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Ontwikkeling van mechanisatiegraad in Nederland
Jaar
< 40 kW
40-60 kW
> 60 kW
>100 kW
1995
1999
46.865
25.460
53.559
37.190
25.772
35124
2888
Dry bulk density (g/cm3)
1.30
1.40
1.50
1.60
1.70
0
En voortgaande verdichting:
Depth (cm)
-20
-40
-60
-80
-100
1988
1990
1995
2002
-120
NBV – 180506 Zegveld
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Effect van wiellast op oogst
opbrengst (ton ha -1 )
Westerhoven
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
controle
25 kN last
50 kN last
1983
1984
1985
jaar
1986
EU Bodemstrategie en Landbouw in Nederland
Conclusies
1. Impact EU Soil Strategy moeilijk in te schatten:
uitgangspunten/ambitie niveaus op NL niveau (nog) niet helder;
2. Algemene bodemkwaliteit voor meeste thema’s voldoende/goed.
Inschatten landelijke toestand soms lastig/onmogelijk.
3. Knelpunt blijft interactie bodem – waterkwaliteit (P, metalen, N)
4. Organische stof problematiek Veenweide los van discussie in
minerale gronden (andere problematiek)
5. Bodembeleid geen speelbal laten zijn van belendende
beleidsvelden
Bodembeleid in de EU:
Dank voor uw aandacht