Inleiding staats- en bestuursrecht

Inleiding staats- en bestuursrecht
Mr. dr. M.L. van Emmerik,
21 september 2010
1
Inleiding staats- en bestuursrecht
2010/11
College 3
Michiel van Emmerik
2
Rechtsstaat (II)
Beginselen rechtsstaat:
•
•
•
•
Legaliteitsbeginsel
Machtsverdeling
Grondrechten
Rechterlijke controle
3
Inhoud van dit college
•
•
•
•
•
•
Oorsprong van grondrechten
Grondrechten en mensenrechten
Klassieke en sociale grondrechten
Beperking van grondrechten
Werking van grondrechten
Rechterlijke controle en beperking rol rechter
4
Ontwikkeling grondrechten
•
•
•
•
•
•
Magna Charta 1215
John Locke 1690
Declaration of Independence 1776
Déclaration des droits de l’homme 1789
Grondwetten
Mensenrechtenverdragen
5
Declaration of Independence 1776
“We hold these truths to be selfevident, that all men are created equal,
that they are endowed by their creator
with certain unalienable Rights, that
among these are Life, Liberty and the
pursuit of Happiness”
6
Déclaration des droits de l’homme et du
citoyen, 1789
“Les représentants du peuple français, constitués en
Assemblée nationale, considérant que l'ignorance,
l'oubli ou le mépris des droits de l'homme sont les
seules causes des malheurs publics et de la
corruption des gouvernements, ont résolu d'exposer,
dans une déclaration solennelle, les droits naturels,
inaliénables et sacrés de l'homme, (…)”
7
Grondrechten/mensenrechten
• Grondrechten: fundamentele rechten in
nationale Grondwet
• Mensenrechten: fundamentele rechten
in verdragen
Bijv. EVRM, ESH, IVBPR, IVESCR, etc.
8
Grondrechten
• Klassieke grondrechten
• Sociale grondrechten
9
Klassieke grondrechten
• Overheidsonthouding
• Directe rechtswerking
• Afweerfunctie en democratische functie
10
Sociale grondrechten
• Overheidsoptreden
• Indirecte rechtswerking (via
uitvoeringsregeling)
• Presterende functie
11
Grenzen aan de werking van
grondrechten
Wat is de reikwijdte van het grondrecht?
Voorbeeld: de “Zusters van St. Walburga”
Rokerskerk?
12
Stelling
• Het discriminatieverbod gaat boven de
vrijheid van godsdienst en de vrijheid
van meningsuiting
13
Beperking van klassieke
grondrechten
Mag een grondrecht beperkt worden?
Het grondrecht geeft het - in Gw - zelf
aan: hoe is het grondrecht
geclausuleerd?
14
Het grondwettelijke
beperkingssysteem
• Alleen die beperkingen die terug te
voeren zijn op de Grondwet
• via de beperkingsclausules
• vermeld bij de specifieke grondrechten
• Redelijke uitleg
15
Beperkingsmethoden
• Competentievoorschriften (bijv. art. 8
Gw)
• Doelcriteria (bijv. art. 8 Gw)
• Procedurevoorschriften (bijv. art. 12
Gw)
16
Delegatieterminologie Grondwet
Wanneer is delegatie volgens de
Grondwet toegestaan?
• ‘Bij of krachtens’
• ‘De wet stelt regels’
• ‘De wet regelt’
17
Wie mag beperken?
Grondwettelijke terminologie
– Behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de
wet (voorbeeld art.7, eerste lid, Gw): alleen de WIFZ
– Bij de wet (voorbeeld art. 8 Gw): alleen de WIFZ
– Bij of krachtens wet (voorbeeld art. 12, eerste lid, Gw):
delegatie mogelijk
– De wet stelt regels (voorbeeld art. 10, tweede lid, Gw):
delegatie mogelijk
18
Werking grondrechten
• Bijzondere rechtsverhoudingen
• Horizontale werking
19
Bijzondere rechtsverhoudingen
•
•
•
Ambtenaren?
Militair personeel?
Gedetineerden?
Ook voor hen gelden de grondrechten,
dwz. de grondwettelijke systematiek is
van toepassing.
20
Horizontale werking van
grondrechten
Werking van grondrechten in
rechtsbetrekkingen tussen burgers
onderling
21
Rechterlijke controle
• Grondrechten hebben geen zin zonder
rechtsbescherming
• Rechtsbescherming is ook een
grondrecht
22
Beperking rol rechter
•
•
•
•
Beperking rol rechter ivm democratie
Toetsingsverbod art. 120 Gw
Betekenis Harmonisatiewet-arrest
Initiatiefwetsvoorstel Halsema
23