Gezond ouder met een verstandelijke beperking

Gezond ouder met een verstandelijke beperking:
veranderde visie na het GOUD-onderzoek
Prof Dr Heleen Evenhuis
Geneeskunde voor verstandelijk gehandicapten
Afd Huisartsgeneeskunde
Erasmus MC Rotterdam
Inleiding
Eerder oud?
Mensen met een verstandelijke beperking door
andere oorzaken dan het Down syndroom
GOUD-studie:
Niet eerder oud, maar wel
eerder (en anders)
ongezond
↓
Effect op zelfstandigheid
na 3 jaar
Centrale boodschap
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend:
1. ‘de patiënt komt (niet) met een klacht’
2. specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw:
3. ‘Gewone’ aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken
4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Gezond Ouder met een verstandelijke beperking:
de GOUD studie
GOUD deelnemers 50+ (1050 van de 2300 cliënten)
Geslacht
vrouwen
511
Mannen
539
Leeftijd
50-59
550
60-69
342
70-79
137
80+
21
Woonlokatie
Centrale lokatie (vooral zorg)
557
Groepshuis in de wijk (ondersteuning)
432
Bij familie
Onafhankelijk met ambulante ondersteuning
19
192
De GOUD studie: schuivende doelen
2006: doelen bestuurders
Specifieke aandacht voor gezond ouder worden:
Zijn er leemten in onze professionele kennis en zorg?
Specifieke expertise medewerkers
Betrokkenheid van cliënten en cliëntvertegenwoordigers
Gaandeweg ontdekt:
Verzamelde data ook geschikt voor overkoepelend onderzoek
publieke gezondheid
GOUD thema’s: vanuit preventie
Interventieprogramma
meer bewegen
op de dagbesteding
8 maanden
Fysieke Activiteit &
Fitheid
Voeding &
Voedingstoestand
Depressie & Angst
+ slaap, botkwaliteit,
spiermassa
+ risicofactoren
hart- en vaatziekte
+ life events, kwaliteit
van leven
Meten in plaats van vragen / dossiers
Metingen bij 1050 deelnemers 2009-2010
Na 3 jaar follow-up onderzoek bij 763 deelnemers
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend:
1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’
2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw:
3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken
4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
 ‘De patiënt komt niet met een
 Van reactief naar pro-actief →
klacht’
gericht checken
Down syndroom poli’s
NVAVG richtlijnen
NHG richtlijnen aanpassen
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend:
1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’
2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw:
3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken
4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
 ‘De patiënt komt niet met een
 Van reactief naar pro-actief →
klacht’
 Specifieke beperkingen en
gericht checken
 Specialistische zorg voor hoog-
aandoeningen vanaf de
risicogroepen blijft, en wordt meer
kinderleeftijd
wetenschappelijk onderbouwd
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend:
1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’
2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw:
3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken
4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Gewone aandoeningen hebben andere
onderliggende oorzaken
Voorbeelden: obesitas, diabetes en depressie
GOUD t.o.v. algemene populatie
(RIVM 50+, LASA 55+)
Obesitas (middelomtrek)
44%
verhoogd bij vrouwen
Diabetes
14%
verhoogd bij vrouwen
Depressie (major depression)
8%
5x zo hoog
Waarom meer obesitas, diabetes en depressie?
Metabole effecten van
te weinig gebruik
spieren
Metabole effecten van
antipsychotica (30%)
Effecten van chronisch
verstoord slaapwaakritme
Huisarts?
Gewichtstoename
Gewichtstoename
Gewichtstoename
Hoog glucose
Hoog glucose
Hoog glucose
Hoge bloedvetten
Hoge bloedvetten
Hoge bloedvetten
Metabool syndroom
Metabool syndroom
Depressie
+ ongezonde voeding
Onderzoek De Kuijper
Slaap-waakritme gemeten via beweging (Actiwatch)
Normaal
patroon
Gefragmenteerd
patroon
Innovatief onderwerp voor nadere studie
Gekoppeld aan bekende factoren,
maar ook aan hersenschade
Andere oorzaak van depressie: life events
72% tenminste 1 negatieve life event in afgelopen jaar
Uit de top-10:
Problemen in woongroep
Veranderingen (begeleider, werk)
Ziekte, mobiliteit
Ziekte of overlijden in familie
Hangt significant samen met depressie- en angstsymptomen → kwaliteit van leven
beweegprogramma’s
antipsychotica
eruit
Conclusie:
Noodzaak van samengestelde interventies
met (deels) specialistisch karakter
life events
verminderen
gezond koken
beter slapen
Succesvolle gedragsverandering vereist specifieke
aanpak
GOUD-programma ‘Meer bewegen op de
dagbesteding’
Educatief deel en trainingsdeel
Toenemende eisen aan fitheid
Speels en afwisselend, beloningen
Uitvoering 8 maanden
Gecontroleerde evaluatie
Effecten:
 Gemotiveerde deelname
 Verbetering objectieve
fitheids- en gezondheidsmaten
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
 ‘Gewone’ aandoeningen hebben
 Specifiekere scholing woon- en
andere achterliggende oorzaken
activiteitenbegeleiders
 Specialistische ondersteuning van
gedragsveranderingsprogramma’s
 Eerste lijn en gemeentelijke
voorzieningen: scholing, richtlijnen
en specialistische ondersteuning
(AVG-poli’s)
Vroeg ongezond, waar ligt dat aan?
Bekend:
1. ‘De patiënt komt (niet) met een klacht’
2. Specifieke beperkingen en aandoeningen vanaf de kinderleeftijd
Nieuw:
3. Gewone aandoeningen hebben andere onderliggende oorzaken
4. Opeenstapeling van ongunstige factoren (lichamelijk, geestelijk, sociaal)
Publieke gezondheidsmaten:
kwetsbaarheid, multimorbiditeit, polyfarmacie
(Geriatrische) kwetsbaarheid
Definitie kwetsbaarheid:
Verhoogd risico op achteruitgang gezondheid en zelfstandigheid
in nabije toekomst
 verminderde reserves door veroudering  gevoeliger voor allerlei invloeden
Wij kozen de multifactoriële maat: kwetsbaarheidsindex
GOUD: lijst met 51 gemeten factoren (fysiek, geestelijk, sociaal)
individueel aantal factoren
=
kwetsbaarheidsindex
totaal aantal gemeten factoren
algemene
populatie
1
0
GOUD
gem.
0,13
max.
0,6-0,7
0
1
gem.
0,27
GOUD: kwetsbaarheidsindex en leeftijd
Voorspelt kwetsbaarheidsindex echt achteruitgang
in de 3 jaar daarna?
Hoe hogere kwetsbaarheidsindex, des te
grotere daling zelfredzaamheid
grotere afname mobiliteit
grotere stijging medicijngebruik
vaker naar zwaardere ZZP-categorie
eerder overlijden
→ Kwetsbaarheidsindex valide maat voor bedreigde gezondheid
Chronische multimorbiditeit (≥ 4) in 55+ Nederland
Polyfarmacie (≥ 5 permanente medicijnen) 40%
Karakter multimorbiditeit
Chronische obstipatie
Osteoporose
specifiek
Slechthorendheid
Slechtziendheid
Refluxziekte (maagzuur)
Slikstoornissen
Schildklierstoornissen
Ernstig probleemgedrag
Hart- en vaatziekten
Slechtziendheid
Depressie
Epilepsie
Angst
Refluxziekte (maagzuur)
Chronische longziekte
Autisme
Ernstige motorische stoornis (rolstoel)
Depressie
Diabetes (type I en II)
Angst
Dementie
Ernstige motorische stoornis (rolstoel)
Beroerte (CVA)
Kanker
Wat zijn de oorzaken van die verhoogde kwetsbaarheid?
Hypothetisch model van onderliggende
oorzaken van vroege kwetsbaarheid
50+
chronische multimorbiditeit & polyfarmacie
opeenstapeling
ouderdomsziekten
depressie & angst
gewone aandoeningen
specifieke oorzaken
diabetes
hart- en vaatziekten
ongezonde leefstijl,
zeer lage fitheid
chronisch verstoord slaapwaakritme
specifieke aandoeningen
geestelijke gezondheidsproblemen
gedragsmedicatie
sociaal-economisch milieu, trauma’s, life events,
stress
motorische & zintuiglijke beperkingen, autisme, ADHD
baby
genetische factoren, syndromen (Down syndroom)
Wat kunnen we aan die slechte gezondheid doen?
Probleem
Beleid
 ‘Gewone aandoeningen hebben
 Specifiekere scholing woon- en
andere achterliggende oorzaken
activiteitenbegeleiders
 Specialistische ondersteuning van
gedragsveranderingsprogramma’s
 Scholing en specialistische
ondersteuning eerste lijn en
gemeentelijke voorzieningen
 Opeenstapeling van ongunstige
factoren
 Van hoog-risico groepen naar
populatiebreed
Van hoog-risico groepen naar totale populatie
De hele populatie stimuleren om te veranderen komt meer mensen ten
goede, dan alleen behandeling van mensen die een hoog risico hebben
Gezondheidszorg voor mensen met verstandelijke
beperkingen
Breed populatiebeleid
Specialistische zorg (AWBZ)
Gemeenten (WMO) en eerste lijn
Populatiebeleid
Actief preventie aanbieden aan hele populatie
Specialistische zorg (AWBZ)
Hoog-risico-aanpak en expertise
Gemeenten (WMO) en eerste lijn
Huisvesting
Sport en recreatie
Thuiszorg en wijkverpleging
Reguliere gezondheidszorg
Populatiebeleid
Actief preventie aanbieden aan hele populatie
•
•
•
Gezonde leefstijl is
vanzelfsprekend
Educatieve cursussen
Aangepast sport- en
recreatie-aanbod
• Beroepsonderwijs
Ondersteunende
techniek
Sportaanbod
•
Deskundige begeleiders
(gedrag, gezondheid)
• Techniek
Optimale verlichting &
akoestiek
•
Vermijden life events en
ongunstige prikkels
Specialistische zorg (AWBZ)
Hoog-risico-aanpak en expertise
AVG-poli’s
Gemeenten (WMO) en eerste lijn
Huisvesting
Sport en recreatie
Ondersteuning thuiszorg en
wijkverpleging
Thuiszorg
en wijkverpleging
Richtlijnontwikkeling huisartsen
Reguliere gezondheidszorg
Met dank aan onderzoekers en managers!