Benjamin - Joods Maatschappelijk Werk

SEN
ODEE
MET
N JO
EEEN
ETRE
MDE
EN IE
REOR
DEVO
IEW
ORJM
VON
AD VA
NR. 107
BL
•
AL
28
4
TA
NG
10
AR
.
GA
NR
KW
AR
•
JA
NG• 28
GR AT IS
2017
ARGA
CH
JA
SA
•
PE
16
•
D
20
NI
ON
JU
GR
•
ER
HTD
ACON
SEGR
HT ER
JO
ACOD
Niet alleen antisemitisme
Evelien Gans blijft bezig met Joods Nederland
Van verstikking naar vertroeteling
Joods leven in Letland
Joodse zorg in moeilijke tijden
Solidariteit in de zeventiende en achttiende eeuw
geef
Steun jij Joods Nederland?
Geef aan Cefina!
Bereik alle instellingen
in Joods Nederland
met één gift.
Geef met een gift, een
certificaat of een legaat.
IBAN NL91 INGB 0000 1918 00
STEUNT
jongeren
zorg en
beveiliging in
Joods Nederland
INTERNATIONAL JEWISH MUSIC FESTIVAL
Het International Jewish Music Festival is een tweejaarlijks festival in Amsterdam, waaraan
een uniek concours voor Joodse muziek is verbonden met artiesten uit de hele wereld. Op
maandag 8 mei 2017 vindt in het DeLaMar Theater de grote finale plaats, met de uitreiking
van de hoofdprijzen.
De opbrengst van deze avond komt ten goede aan ALEH Jerusalem
OMDAT BIJZONDERE ZORG NODIG IS
UR ON
E
IM M
PR MAI OP
IRI EDT
H
S RE
T
020 442 07 82
[email protected]
www.cefina.nl
CH
A
SA G PE
ME SA
AC CH
H
Bestel nu
uw kaarten
De High-Dependency ziekenhuisvleugel van ALEH
Jerusalem heeft dringend extra ruimte nodig voor de
zorg en revalidatie van ernstig meervoudig gehandicapte
kinderen en jongvolwassenen. Om deze patiënten de
langdurige complexe medische zorg te geven die zij nodig
hebben worden er dit jaar twee verdiepingen bijgebouwd.
BESTEL VIA WWW.ISRAELACTIE.NL/IJMF.HTML
GEBRUIK CODE: CIA IJMF
020-644 8429 [email protected]
Postbus 7858 1008 AB Amsterdam
Wij hebben uw hulp nodig.
Samen maken we Israël sterker!
STEUN HEN OP IBAN NL91 INGB 0000 7777 77
INHOUDSOPGAVE
ARTIKELEN
Wat Bezielt... / Maurits Jan Vink
8
Tafel voor drie / Israëlische films
14
Initiatieven / Componist geëerd
16
Interview / Evelien Gans
18
Mediene / Bert Oude Engberink
26
Mijn leven / Chanan Wijngaarden
30
Historisch / Joodse zorg vroeger
34
Eten en opeten / Naomi de Jong
36
Het begon ooit in Maastricht / 10
Francofiele ambtenaar bedacht de naam Foijer
COLUMNS
Benjamin / Nieuws
7
Column / Ferry Biedermann
13
Feestdagen / Pesach
23
Tien ergernissen / Over mezelf
25
Eitzes van Esther / Groepswerk
38
Joodse humor / 12
Een nieuwe column in verhaalvorm
NETWERK
JMW: Blended hulpverlening
24
Uitgelicht: Europese stedenreis
40
Lev-JMW agenda
42
Sjoekertjes
46
JMW activiteiten
48
Vertroeteld en verstikt / 28
Joods leven in Letland
3
Aangenaam
dichtbij
OUDERENGENEESKUNDE tijd voor de oudere patiënt
ORTHOPEDIE met nieuwe heup/knie na twee dagen weer thuis
VAATCHIRURGIE behandelplan in één dag bekend
LIESBREUK EN GALBLAAS afspraak en operatie op één dag
UROLOGIE behandeling in samenwerking met de huisarts
DERMATOLOGIE specialisten in huidkankerzorg
geen wachttijden
vakkundige behandeling
aangename sfeer
snel weer thuis
Maak uw afspraak online op www.ziekenhuisamstelland.nl
Zelfstandig en verzorgd wonen
Mooi kleinschalig woonzorgcentrum in Benoordenhout,
Den Haag met ruime appartementen en verpleeggroepen.
Zelfstandig blijven wonen ook als u veel zorg nodig hebt? Dat kan in
onze 35 appartementen met het zogenoemde Volledig Pakket Thuis.
Dit pakket kunnen we sinds kort ook aanbieden aan ouderen die dichtbij
ons woonzorgcentrum wonen.
Voor ouderen die niet meer de regie over hun leven kunnen voeren, zijn
er psychogeriatrische en somatische verpleegplaatsen in zes kleinschalige
woongroepen. U kunt gebruik maken van een gezellig restaurant en een
zonnige tuin. Er zijn winkels en terrasjes op loopafstand.
P
Parkeerplaatsen te huur in onze ondergrondse parkeergarage.
Voor meer informatie: 070 3143800
of de website: www.jbc-visserhuis.nl
Betekenisvolle gift? Geef Pesach!
Al meer dan 40 jaar komen ouderen en alleenstaanden
in Lunteren bij elkaar om Pesach te vieren.
Door bezuinigingen staat deze viering op de tocht
en helaas is er géén alternatief voor deze groep.
Cefina wil deze JMW-activiteit veiligstellen.
Hart voor Pesach in Lunteren?
Elke gift, groot of klein is meer dan welkom.
Wij wensen alle trouwe,
incidentele en toekomstige donateurs
Pesach sameach.
geef
o.v.v. Lunteren 2017
IBAN NL91 INGB 0000 191800
Bij voorkeur met uw postcode
en huisnummer.
STEUNT
jongeren
zorg en
beveiliging in
Joods Nederland
020 442 07 82
[email protected]
www.cefina.nl
BENJAMIN NIEUWS
JMW on the move
O
oudste abonnees maken massaal gebruik van internet,
hebben smartphones en doen hun aankopen online. Waar
Facebook in 2008 nog voor velen onbekend terrein was en
het werkwoord Googelen nog niet bestond, was het ook
ongebruikelijk om cliënten zelf aan het woord te laten over
persoonlijke problemen en daarbij behorende oplossingen.
Maar het communicatielandschap en dus ook JMW
verandert razendsnel.
Zo leek de gedachte dat persoonlijk contact met een
hulpverlener ooit ‘deels’ vervangen kon worden door online
persoonlijk contact onvoorstelbaar. De kunst is om met
behoud van het goede en vertrouwde als organisatie mee te
veranderen en in te spelen op wat de consument ‘zowel jong
als oud’ wenst. Niet onbelangrijk is dat deze technieken ook
bijdragen aan een efficiëntere organisatie, wat belangrijk is
in tijden van inkrimping en bezuiniging.
p het moment dat de wereld er met de dag weer
anders uit lijkt te zien worden ook bij JMW grote veranderingen doorgevoerd. Veranderingen
die bijdragen aan een nog beter op u afgestemd
aanbod. En wat is er nu prettiger om dat vanuit een geheel
nieuwe locatie en uitvalsbasis te doen. Met de ondertekening van het nieuwe huurcontract is de verhuizing van het
JMW hoofdkantoor aan De Lairessestraat naar Amsterdam
Buitenveldert nu een feit. Deze zomer neemt JMW haar
intrek in het pand aan de Van Boshuizenstraat 12. Een
spannend moment waar wij allen enorm naar toeleven.
De feitelijke verhuizing is ook het moment om tal van
andere vernieuwingsslagen te maken. Een veelgehoorde
wens van mensen buiten de regio Amsterdam en buiten
het servicegebied van de JMW locaties is al jarenlang om
ook daar met een op maat afgestemd hulpverleningspakket
actief te zijn. Nieuwe technieken maken de introductie van
deze zogenaamde Blended hulpverlening mogelijk. Maar
met deze super gebruiksvriendelijke internettechnologie
kun je meer dan alleen hulpverlenen. Ook de twee andere
kernactiviteiten van JMW takken ‘Thuiszorg en Joodse
Activiteiten (waaronder ook Lev JMW)’ kunnen gebruik
maken van de mogelijkheden die beschikbaar komen. Wat
blended werken precies inhoudt leest u verder in deze
Benjamin op bladzijde 24.
Donaties
Als het aantal donaties dat wij wederom in 2016 van u
ontvingen een leidraad is voor de kwaliteit van de Benjamin
dan zit het met de kwaliteit wel goed. Over geheel 2016
ontving de Benjamin € 52.800 van u. Dit betreft het totaal
van inkomsten uit donaties en advertenties. Opnieuw een
geweldig bedrag waar wij u zeer erkentelijk voor zijn. Vanaf
nu kunt u JMW ook steunen met een volmacht voor de duur
van vijf jaar. Doneren wordt daarmee niet alleen eenvoudiger, maar ook niet onbelangrijk, fiscaal aantrekkelijker.
Benjamin enquête
Graag verwijs ik u dus naar de bijgesloten enquête en
de toelichting op de mogelijkheden voor u van blended
werken. Om stappen vooruit te kunnen zetten zijn zowel
uw mening als uw bijdrage onmisbaar. De enquête kan t/m
zondag 16 april online beantwoord worden op
http://svy.mk/2lDG75L
De verhuizing en introductie van een nieuw aanbod is ook
het moment om JMW te verpakken in een compleet nieuw
jasje. Dat nieuwe jasje betreft een geheel nieuwe website
met daarbij behorende huisstijl en logo. Een nieuw elan en
een fris verjongend imago verlangen van JMW dat keuzes
moeten worden gemaakt. Vragen die betrekking hebben
op deze keuzes zijn verwoord in de online enquête met
drie onderwerpen: De wijze waarop u wilt dat wij met u
communiceren, de kwaliteit van Benjamin en de keuze
voor een nieuwe huisstijl (met keuze uit twee logo’s). De
laatste keer dat u gevraagd werd naar uw mening over
de Benjamin dateert alweer uit 2008 en sindsdien is de
wijze van communiceren compleet veranderd. Zelfs onze
Graag wens ik u namens de Benjamin redactie en alle JMW
medewerkers een gezellige Pesach periode. Laat het brood
der ellende (de matzes) u wel smaken.
Michel Kotek
Hoofdredacteur
5
4 MEI HERDENKING
SAMEN DE HERINNERING
LEVEND HOUDEN
donderdag 4 mei 2017
Locatie: Amsterdam, exact adres na aanmelding.
Aanmelden verplicht voor 27 april.
Beperkt aantal plaatsen.
T 020 577 65 66 • E [email protected]
Vrije toegang
Wilt u uw dierbaren gezamenlijk herdenken?
U kunt tijdens deze bijeenkomst een naam noemen,
foto laten zien, gedicht voordragen of anderszins
een herinnering delen.
De spelregels:
• Maximaal twee minuten
• U kunt een voorwerp of foto ter illustratie
van uw verhaal meenemen
• Wilt u wel, maar durft u niet, JMW helpt
• Voelt u zich niet verplicht iets te doen,
u bent van harte welkom!
• Graag vóór 27 april laten weten
of u mee wilt doen
Voor iedereen met een Joodse achtergrond
en eventuele partner
De herinnering aan onze dierbaren
leeft ruim 70 jaar na de oorlog nog
steeds voort. Hoe herinneren we
onze dierbaren? Tijdens deze
middag herdenken we samen.
Iedereen is welkom.
“Vergeten worden ze niet en
nooit zullen ze vergeten worden”
14.00 – 14.30
14.30 – 16.00
16.00 – 17.00
17.00 – 18.30
19.30 – 20.30
Ontvangst koffie/thee
Herdenken, muziek en gezamenlijk kaddisj
Vrij toegang tot Verzetsmuseum
Samen eten (eigen rekening)
Herdenking Hollandsche Schouwburg
www.joodseactiviteiten.nl
6
BENJAMIN NIEUWS
Bestuurswisseling bij JMW
Beste Benjamin-lezers,
loopt. Waar vind je hulpverleners die al die narrisjkat
(gekkigheid) van ons kunnen begrijpen?
JMW is de veilige haven waar je dat kwijt kan, waar je weet
dat dit niet iets heel onbekends is en je je niet hoeft te
generen of te verbergen.
Mogelijk heeft u het al gelezen of gehoord. Na 35 jaar bij
JMW werkzaam te zijn geweest, waarvan bijna 28 jaar in
de directie en 20 jaar als algemeen directeur-bestuurder,
heb ik besloten om het stokje over te dragen. JMW gaat
nu op zoek naar een goede opvolger. Als die gevonden is
treed ik terug, werk hem of haar in en blijf tot 1 april 2018
ondersteuning bieden.
Ik krijg wel eens de vraag of Thuiszorg nou zo specifiek
Joods is. Bestaat er Joods stofzuigen? Natuurlijk niet!
Maar je moet wel kunnen vertrouwen op helpenden die bij
je over de vloer komen, die een onderdeel van je privéleven
worden, die je huis schoon maken, die je helpen met
wassen en aankleden. Die helpenden moeten weten met
wie ze te maken hebben, wat die oude foto’s op het dressoir
betekenen en waar de vaak bijzondere relaties tussen
ouders en kinderen vandaan komen. Ze moeten inzicht
hebben in wat Joodse identiteit betekent voor de mensen
waar ze mee te maken hebben.
Ik vind het niet makkelijk moet ik eerlijk zeggen. Wat is
JMW een geweldige organisatie! Wij beseffen dat niet altijd
omdat JMW er gewoonweg altijd is, dit jaar al 70 jaar lang!
Het bestaan van JMW is echter helemaal niet vanzelfsprekend. Wij zijn een bijzondere eend in de bijt van het
Nederlandse welzijnswerk en moeten ons bestaansrecht
steeds opnieuw bevechten. Dat vraagt veel energie van de
organisatie, maar het is belangrijk.
JMW is een organisatie waar je met al je sores kan aankloppen, waar je een luisterend oor wordt geboden en waar
begrip en kennis is over de invloed van je Joodse identiteit
of Joods netwerk (familie, vrienden, kennissen) op je
leven. Daar speelt de Sjoa een rol in, maar er zijn natuurlijk
veel meer zaken die ons beïnvloeden. Wat doet antisemitisme met je, ook als je het zelf niet meemaakt, maar er
wel steeds over leest? Wat betekent het dat alleen je vader
Joods is en wat betekent dat voor ouders en grootouders?
Wat is de Joodse context van die soms verschrikkelijke
familieruzies, mensen die niet meer met elkaar kunnen
spreken? Laat je je kind wel of niet besnijden? Hoe verwerk
je het verlies van ouders of partners, mensen die zo’n grote
rol in je leven hebben ingenomen? Hoe ingewikkeld is de
spanning tussen loyaliteit aan Israël en de kritiek op het
beleid van de Israëlische regering? Vraag je wel of niet een
uitkering aan bij Duitse fondsen (Artikel 2, Getto-fonds,
Getto-pensioen, Child Survivor Fund)? Doe je wel of niet
als nabestaande een aanvraag voor het Getto-pensioen? Er
zijn zoveel vraagstukken/dilemma’s waar je tegenaan
Dat allemaal en nog veel meer is zo mooi aan een organisatie als JMW. Ik heb daar heel lang mijn bijdrage en energie
aan mogen geven. JMW gaat nu een nieuw stadium in. U
heeft daar al over kunnen lezen en ook in deze Benjamin
krijgt u daar informatie over: het project blended hulpverlening, een nieuwe huisstijl met logo, een nieuwe website,
een nieuwe locatie in Amsterdam-Buitenveldert. Het is
precies het goeie moment om het bestuurderschap over te
dragen, mij terug te trekken en de functie zorgvuldig over
te dragen.
Let wel! U bent nog niet van mij af. Eerst een opvolger
zoeken en inwerken! U hoort zeker nog van mij!
Ik wens u een goeie Pesach met veel heerlijke matzes met
boter, bruine suiker en koffie er over heen.
Hans Vuijsje
Algemeen directeur-bestuurder
7
WAT BEZIELT...
Maurits Jan Vink
Inzet voor diversiteit en respect
TEKST JOANNE NIHOM FOTO PATRICK STERNFELD
Brandstichting bij twee Duitse synagogen in de jaren negentig
deed hem beseffen dat hij meer wilde weten van zijn Joodse
achtergrond. Maurits Jan Vink, geboren in 1964, vertelt hoe hij
een balans heeft gevonden in zijn beleving van het Joods zijn.
M
Opgegroeid in een seculiere wereld
ijn moeder is Joods, mijn vader niet. Ik wist
dat mijn moeder Joods was, maar het had
verder weinig betekenis voor me. Voor mij
had Joods zijn vooral een relatie met de
Tweede Wereldoorlog. We aten wel matzes met Pesach,
maar waarom we die aten, wist ik niet. Het Jodendom en
Joods zijn, was niet vaak onderwerp van gesprek bij ons
thuis. Ik heb mezelf lang wijsgemaakt dat het iets was van
mijn moeder en niet van mij en dat ik me ervan kon distantiëren.
Mijn vader is in Nederlands-Indië geboren, hij was enig
kind. Zijn ouders zijn gescheiden toen hij heel jong was.
In 1936, toen hij acht was, stuurde zijn moeder hem naar
Nederland omdat daar betere scholen zouden zijn. Door de
Tweede Wereldoorlog werden mijn vader en zijn moeder
van elkaar gescheiden. Mijn vader groeide op in een pleeggezin in Enschede. Mijn oma heeft de laatste periode van
de oorlog in een Jappenkamp gevangen gezeten, terwijl
mijn vader moest onderduiken vanwege de Arbeitseinsatz.
Mijn moeder was de jongste van vier kinderen. Ze was
negen jaar toen de oorlog uitbrak en heeft op diverse plekken ondergedoken gezeten. De ouders van mijn moeder
overleefden de oorlog niet, mijn moeder en haar broers
en zus wel. Na de oorlog is mijn moeder door een tante
opgevangen.
Ik werd geboren in Den Haag maar we verhuisden al snel
naar Delft waar ik opgroeide als de middelste in een gezin
met drie jongens. Ik ben niet Joods opgevoed en ging naar
openbare scholen. Religie was bij ons thuis geen onderwerp.
Na de middelbare school heb ik een jaar scheikunde
gestudeerd in Delft, vervolgens ben ik overgestapt naar de
studie psychologie in Leiden. Ik ben daarin afgestudeerd en
werk nu als organisatieadviseur en mediator.
Rond mijn zesentwintigste kwam het Jodendom mijn
leven binnen waaien. Ik hoorde op het radionieuws dat er
twee synagogen in Duitsland in brand waren gestoken. Dat
raakte me diep. Het werd een begin van een zoektocht naar
mezelf, naar mijn Jodendom. Eerst zocht ik in mijn eigen
omgeving. Gesprekken met vrienden. Ook gesprekken met
mijn moeder.
Ik las in die tijd veel boeken over het Jodendom en besloot
een reis naar Israël te maken. Tien dagen. Alleen. Een
rondreis met veel ontmoetingen. Het beviel me in Israël.
Ik voelde me er goed en op mijn gemak. Ik ontdekte een
Joodse wereld buiten de Sjoa.
Minder in de slachtofferrol
Terug in Nederland zette ik mijn zoektocht voort. Ik
8
Tegelijk druppelt de buitenwereld ongevraagd ons leven
binnen. Zo organiseerde de school van mijn zoon vorig
jaar op Jom Kipoer een sportdag. Ik vroeg de directie
van de school de sportdag te verzetten. Organisatorisch
bleek dat niet mogelijk. Maar de weergoden hielpen. Het
regende die dag en het sportevenement werd afgelast. Ik
ging vervolgens een gesprek aan met de schooldirectie. Ik
hield een pleidooi om de diversiteit in de samenleving meer
terug te laten komen in de school en het lesprogramma.
Israël maakt een natuurlijk deel uit van mijn leven. Niet
dat ik er permanent wil wonen, maar het is belangrijk voor
me dat het land er is. Vanuit dat gevoel ben ik bestuurslid
geworden van het Joods Nationaal Fonds, een apolitieke
organisatie die veel voor Israël doet.
Voor mijn Jodendom heb ik door de jaren heen een balans
gevonden in mijn leven. Het is voor mij niet zo belangrijk
om een keer per week naar een heilige plek te gaan. De
uitdaging vind ik vooral om de waarden van de Joodse
traditie te vertalen naar mijn dagelijkse realiteit.
Een van de activiteiten waarmee ik het probeer vorm
te geven, is de stichting Uilenburgersjoel. Samen met
een aantal anderen richtte ik ruim tien jaar geleden een
stichting op om de Uilenburgersjoel terug te brengen
en in ere te herstellen in een 21e-eeuwse vorm. Vier
jaar geleden hebben we het gebouw overgenomen van
de gemeente Amsterdam, in 2015 is het gerestaureerd.
Ruim een half jaar geleden is het door de burgemeester
heropend en nu kan de Uilenburgersjoel zich ontwikkelen
tot een betekenisvolle plek voor sociale, culturele en
maatschappelijke activiteiten waar iedereen zich welkom
voelt. Want dat is waar het voor mij om draait: een
samenleving creëren waar we allemaal een plek hebben en
elkaar respecteren.” •
bezocht verschillende Joodse plekken, voelde me niet altijd
welkom. In die tijd werd je bij synagogen ondervraagd als
een verdachte, als iemand die een gevaar was, niet als een
onbekende die welkom werd geheten. Later ontdekte ik dat
dat typisch Nederlands was. In die jaren verbleef ik veel
in Londen en New York en een enkele keer in Antwerpen.
Daar was het anders. Een veel prettiger, verwelkomende
sfeer, minder in de ‘slachtofferrol’. Door de jaren heen
vond ik in Nederland ook plekken waar ik me wel prettig
en welkom voelde. Zoals het Joods Historisch museum,
de Liberaal Joodse Gemeente in Den Haag en de Uilenburgersjoel.
“De waarden van de Joodse
traditie vertalen naar mijn
dagelijkse realiteit”
Bijna tien jaar geleden ben ik getrouwd in de Gerard
Dousjoel. Ik ben vader van drie kinderen. Ze zijn acht,
zeven en drie jaar. Het Jodendom is onderdeel van ons
gezin. We hebben daarin een balans gevonden. We vieren
de feestdagen en op vrijdagavond eten we regelmatig
samen met de familie. De kinderen gaan naar een openbare
school. De oudste gaat ook naar Haboniem en vindt dat
leuk. Hij wil misschien naar Joodse les.
Wat me erg bezighoudt, is de ontwikkeling in de samenleving die mede door de verkiezing van Trump extra scherp
aan het licht is gekomen. Tweedeling, verharding, racisme.
Wat doe ik daarmee en hoe wil ik daar naar mijn kinderen
toe mee omgaan? Moet, en kan, ik mijn kinderen daar
tegen beschermen?
9
ACHTERNAMEN
Foijer,
als drie talen
door elkaar
worden gehaald
Rogier Foijer
TEKST ROGIER FOIJER FOTO'S VIA DE AUTEUR
Het is hier al eerder beschreven:
derlandse ‘ij’ in het midden in plaats van een ‘y’. Die Hendrik Nierstrasz hield wel van Franse namen. In de akten
van naamsaanneming in Maastricht kom ik de volgende
namen tegen:
Samuel Seeligman, een gelukkig mens, wordt Bonheur;
Henriette Salomon, een schoonheid van 22 jaar die met de
zoon van Levy, Lazare Foijer, trouwt wordt Beauté. Nog
een voorouder, Wraakje Samuel, oud en krom gebogen,
88 jaar oud krijgt als achternaam Vieillesse en Helene als
voornaam.
Veel waarde werd er in de eerste jaren na 1808 niet aan de
nieuwe naam gehecht. In de besnijdenisregisters wordt
in de Nederlandse tekst wel Foijer geschreven maar in de
Jiddische/Hebreeuwse tekst wordt alleen de Joodse naam
genoemd.
Het uitspreken van
die vreemde naam
was dan ook niet zo
makkelijk, Foijer?
of was het Voyez,
zoals te lezen in de
Israëlitische ledenlijst van 1832 t/m
1839? Mijn vader,
en ik dus ook,
spreken de naam
uit op zijn Frans
maar destijds, zo
hoorde ik van een
oudoom, werd
de naam op zijn
Nederlands uitgesproken dus met
de klemtoon op
de eerste letterAkte van naamsverandering van Levy
greep.
Lazarus uit 1808
soms zijn Joodse achternamen
van oorsprong helemaal niet zo
Joods, maar aangenomen in de jaren
1808 -1814 toen de Franse overheid
bepaalde dat iedereen een vaste
achternaam moest hebben. Zo ook
Levy Lazarus uit Maastricht.
O
p 2 november 1808 meldt Levy Lazarus zich,
samen met zijn vrouw Hendele Levy, op het
stadhuis van Maastricht. Achter het bureau
zit Hendrik Nierstrasz, de adjunct-maire
(burgemeester, red.), het is immers de Franse tijd. “Welke
achternaam heeft u gekozen” vraag Nierstrasz aan Levy
nadat hij, in het Frans natuurlijk, de huidige naam en de
geboorteplaats heeft opgeschreven.
Wat Levy precies gezegd heeft, weet ik niet. Misschien zei
hij ‘fayer – ‫ ’ַפײֿער‬wat vuur betekent, of zei hij ‘poyer – ‫’פוּיער‬
wat boer betekent, hij was immers veehandelaar en slager,
boucher. Nederlands, Jiddisch en Frans, drie talen door elkaar. Nierstrasz moet wel wat opschrijven en hij besluit om
er ‘Foijer’ van te maken, en Levy die geen Latijnse letters
lezen kan, vindt het zo wel best.
Francofiele ambtenaar
Een mooie Franse achternaam werd het, wel met een Ne-
10
vlnr: Archief van Maastricht,
Alfred Foijer, Machzor
Van ondergoed tot arts
Exodus uit Maastricht
De Foijer’s blijven de gehele 19de eeuw in Zuid-Limburg
wonen, de meesten in Maastricht. Alleen Lazare, de oudste
zoon van Levy, verhuist naar Heerlen.
Levy en twee zonen, Lazare en Abraham, verdienen de
kost met de veehandel en het slachten. Mozes, de zoon van
Abraham gaat de handel in en begint een textielwinkel.
In 1883 krijgt Mozes het recht om als enige in Maastricht
de ‘Dr Jägerschen Normalartikel’ te verkopen, beter
bekend als Jaeger ondergoed, en zoals u misschien weet,
is die van goede kwaliteit. Hij doet ook in die jaren zaken
met de coöperatieve winkelvereniging 'Eigen Hulp'. Mozes
Foijer wordt zo een echte en gewaardeerde Maastrichtenaar en woont uiteindelijk in een deftig huis in de Witmakersstraat.
Zijn zoon Louis gaat verder in het vak, opent een winkel in
de Grote Staat en noemt deze Maison Louis, hierover hoef
ik niets te vertellen, in het NIW van 14 januari 2014 is de
zaak uitvoerig beschreven. (Onderaan dit artikel staat een
linkje naar het digitale archief waarin u dit artikel vindt, red.)
Begin 20ste eeuw verlaten steeds meer Foijer’s Maastricht.
Een andere zoon van Mozes gaat naar Berlijn, zijn kinderen
emigreren vervolgens naar Amerika. Nog een zoon,
Adolph, mijn overgrootvader, verhuist naar Krefeld en later
naar Amsterdam.
In Maastricht blijven alleen twee dochters achter, zij
blijven ongetrouwd en zijn actief in de Joodse Gemeente.
Henriette Foijer is jarenlang penningmeester van de
damesvereniging Chewras Nosjiem en verkoopt samen
met haar zus Emilie loten om geld in te zamelen voor de
nieuwbouw van de Joodsche Invalide waarvan hun neef
Alfred bestuurder is.
De naam Foijer is vandaag de dag een weinig voorkomende
naam in Nederland, Levy Lazarus uit Maastricht is de
enige die deze achternaam kreeg. Alle huidige Foijer’s,
momenteel zeven, zijn dus afstammelingen van hem. In
Amerika zijn ook nog wat nakomelingen maar daar heb ik
nooit contact mee gehad.
In Frankrijk wonen natuurlijk aan aantal Foyer’s maar
een Foijer heb ik daar niet gevonden en zij zijn zeker geen
familie.
Maar dat is altijd nog beter dan Vieillesse. Oma Helene
Vieillesse overlijdt in 1811, 90 jaar oud, en is daarmee
de enige Joodse Nederlander met deze prachtige
achternaam.•
“Seeligman, een gelukkig
mens, wordt Bonheur”
Het NIW artikel over “Maison Louis”:
http://niwdigitaal.nl/archief-2/1418-2
Lees ook het artikel van Ze’ev Bar:
Uit de Misjpoge blz. 83 jaargang 9 nummer 3.
U kunt dit artikel lezen op:
www.nljewgen.org/archief-misjpoge/
Eén van de zonen van Louis is Alfred. Hij kiest ervoor om
niet het koopmansvak in te gaan maar studeert medicijnen
en specialiseert zich na een aantal jaren als internist. Naast
veel onderzoek, ondermeer naar diabetes, vervult hij
bestuursfuncties bij de Centrale Israëlietische Ziekenverpleging en de Joodsche Invalide. Hij woont dan al lang niet
meer in Maastricht.
11
&
Joodse humor
zelfspot
Aanzet tot een nieuwe serie verhalen
D
e Benjamin redactie houdt zich al een tijd
bezig met het onderwerp Joodse humor. In
2016 was Greg Shapiro, onder meer van de
comedy club Boom Chicago en recenter van
de ‘Netherlands Second’ video van Zondag met Lubach,
de gastcolumnist. Dit jaar proberen we iets anders en
schrijft redacteur Ferry Biedermann een serie JoodsNederlandse verhalen met een satirische draai.
om fictie, dat het verhaal een element van Joodse humor
bevat, en dat de schrijver het oordeel van de Benjamin
redactie aanvaardt.
Zonder een vergelijking te trekken, haakt de Benjamin
daarmee in op een diepgewortelde traditie die reikt van
de verhalen van Isaac Bashevis Singer tot die van Woody
Allen en waar ook Nederlands Joodse schrijvers zoals
Ischa Meijer en Arnon Grunberg een plaats in hebben.
Deze humor is meestal niet die van een mop of van een
verhaal dat een schaterlach oproept. Het is meer een
bitterzoete erkenning van de Joodse ervaring en van de
eigenaardigheden die het Joodse leven kenmerken.
Het is onmogelijk te benoemen wat Joodse humor precies
is maar een gezonde dosis zelfspot lijkt meestal een van de
belangrijkste elementen. Hoe kan het ook anders? Een wat
lichtere kijk op de dingen helpt vaak moeilijke situaties
dragelijker te maken.
De Benjamin besteedt aandacht aan alle aspecten van
het Joods leven in Nederland, met nadruk op de mensen
en hun verhalen. De vier verzonnen verhalen op de plek
van de column zullen dit jaar hopelijk in ieder geval een
glimlach teweegbrengen.
We geven zelf de aanzet dit jaar maar moedigen iedereen
aan om ook verhalen op te sturen waarvan we graag
een selectie online zetten via onze Facebook pagina, en
mogelijk ook in de Benjamin. Voorwaarde is dat het gaat
12
COLUMN FERRY BIEDERMANN
Lente in het vaderland
TEKST FERRY BIEDERMANN
R
abbijn Shlomo Krantz haalde diep adem na het
opzeggen van de sjachariet, het ochtendgebed,
in de woonkamer van zijn rijtjeshuis in een
zuidelijke buitenwijk van de Nederlandse
hoofdstad. Het was zo te zien een prachtige lentedag
en hij liep naar het kamerbrede raam dat hem uitzicht
verschafte op zijn voortuin en, over de heg, op de straat.
Lente, vernieuwing en pril geluk, dacht hij verheugd
terwijl hij de vitrage opzij schoof. Het zou tijd worden
na de donkere winterdagen en een donker voorgaand
jaar.
van jou dat geflikt?” Omar proestte maar zag dat dit niet
het moment was om de spot te drijven met de rabbijn.
“Dakhil rabbak, Shlomi, ik heb geen idee, niets mee te
maken, ik zweer het je, bij de kousenband van de profeet
(want zo spreken mensen met een Arabische achtergrond
in zulke verhalen).”
Omar gaf Krantz een witte asperge om te snacken en de
rabbijn kalmeerde enigszins. De groenteboer, die toch een
rustige ochtend had zo vroeg in de lente dat de mensen in
deze buurt nog niet echt hun huis uit durfden te komen,
zei dat hij Mo zou bellen voor opheldering.
“Maar je weet nooit, Shlomi. Het kan een teken zijn van
Allah, g.e.v.i.h (zulke afkortingen horen er ook bij al
weet niemand wat het betekent). Vorige week nog kwam
de imam van die moskee in West bij me terug met een
aubergine die hij doormidden gekliefd had en waarin de
zaadjes een karikatuur van de profeet voorstelden die
achterna gezeten werd door een stel Zwarte Pieten. Hij
zag het als een teken dat Moslims het moeilijk hebben in
Nederland.” Krantz zuchtte, “Hoe wist hij nou dat het de
profeet was, en waarom een stel Zwarte Pieten?” Omar
keek hem scherp aan, “De wegen van G’d en zijn dienaars
zijn ondoorgrondelijk. OK, laat me Mo bellen.”
Weinig mensen op straat, zo te zien maar in ieder geval
waren de krokussen in de tuin uitgekomen. Hij glimlachte
en aanschouwde de gele bloemenweelde met een hoopvolle
blik, voor een halve hartslag. Een benauwd gevoel maakte
zich van hem meester terwijl hij met afschuw naar de
voordeur liep. “Hashem, zeg me dat dit niet waar kan
zijn,” riep hij zijn G’d aan (want zo praten rabbijnen tegen
zichzelf in verhalen als je ze een beetje exotisch wil laten
lijken).
Lijkbleek en met bevende lip liep hij een paar keer rond het
bloembed in de tuin. “Nee, nee, dit is onmogelijk,” kreunde
hij en sprintte naar de bovenste verdieping waar hij zijn
hoofd uit het raam van de logeerkamer stak. Hiervandaan
was het nog beter te zien: de krokussen vormden een
perfect hakenkruis op zijn gazon. Ik ben dus niet gek,
dacht de rabbijn, dit moet verklaarbaar zijn.
Hij nam een foto van het strakke, vanuit een hovenierstechnisch oogpunt, ontwerp en stuurde het naar zijn
vrouw Jessica die op dat moment in Milaan zat waar
ze als lingeriemodel meedeed aan een modeshow (ja,
dit is het soort verhaal waarin een rabbijnenvrouw
lingeriemodel kan zijn). “Jes, weet jij hier iets van?”, appte
hij bij het onthutsende beeld. Bijna onmiddellijk kwam
het antwoord: “Getver Shlomi. Je weet toch dat ik niet
van symmetrische patronen houd. Misschien heeft Mo
de tuinman het gedaan.” Hij staarde naar het scherm,
Mo? “Die we via Omar kregen. OK schat, moet dashen,
neshikot,” sloot ze af.
Maar ook de tuinier hield bij hoog en laag vol er niets
van te weten. Hij had zelfs geen krokussen geplant, wel
narcissen. “OK, dat zijn narcissen,” gaf hij toe na de foto
te hebben gezien. “Ik had ze in een mooi ruitjespatroon
geplaatst. Blijkbaar zijn stomtoevallig aan de zijkanten
een paar niet uitgekomen. De natuur, hè,” zei hij ietwat
schaapachtig. “Of een boodschap van G’d,” declameerde
Omar boven het mobieltje dat op luidsprekerstand stond.
“Daar weet ik niet genoeg vanaf,” zei Mo. “Maar ik kan
wel later even langskomen om ze weg te halen, of om er
een paar bij te zetten zodat het weer een ruitje is. U zult
wel haast hebben, voordat het op Google Street View te
zien is als de tuin van die rabbijn met het hakenkruis.”
Krantz slaakte een kreet, “Elohim! Ik ga ze er nu meteen
uitrukken.” En hij zette het op een draf terug naar huis.
Hij hoorde het gegrom van de agressieve Rottweiler van
zijn nazi buurman al voordat hij thuis was. O nee, niet
weer dat beest van gehenna, verzuchtte de rabbijn. De
hond richtte regelmatig een ravage aan in zijn voortuin.
Voorzichtig stak hij zijn hoofd om de hoek van zijn heg om
de tuin in te kijken. Het grote beest had het halve gazon
weer opgegraven en de narcissen lagen er geknakt bij.
Krantz keerde zich om en liep in de richting van zijn sjoel,
genietend van het mooie weer. Alles was weer goed in de
wereld en nu had hij ook nog stof voor de drosje, de preek,
deze sjabbat. Een mooie drosje, maar wat betekende het? •
Het begon hem weer te dagen, Jessica wilde haar nagels
niet breken op de tuin vorig jaar en Omar had Mo
gestuurd. Omar, die practical joker. Altijd erop uit om hem
voor schut te zetten, maar dit keer was hij te ver gegaan.
Tien minuten later stond Krantz hijgend in de winkel
van Omar. Hij duwde de verbouwereerde groenteboer
zijn mobieltje onder de neus en brieste, “Nou, wat heb je
te zeggen?” Omar haalde zijn weelderige wenkbrauw op
en zei op weifelende toon, “Is dat bij je nazi buurman?”
Krantz slikte, “Dat is mijn eigen voortuin. Heeft die Mo
13
TAFEL VOOR DRIE ISRAËLISCHE FILMS
De alternatieve realiteit van de
Israëlische cinema
E
fantasie tot rauw sociaal en politiek
en verward verhaal over een disfunctionele familie waarvan alle leden op hun manier verantwoordelijk zijn voor de dood van verschillende
mensen, een onwaarschijnlijke verbeelding van
een jonge vrouw die aan het inbreken slaat in een stadje
aan de Dode Zee, en het ondertussen ook aanlegt met
een luipaard, en, met afstand de beste, een geanimeerde
documentaire over Auschwitz. Dat was het bescheiden
Israëlische aanbod begin dit jaar in Rotterdam.
De twee fictiefilms hebben met elkaar een bepaald hysterisch element gemeen, verhalen die zo dik zijn aangezet
dat het nauwelijks comfortabel is om naar te kijken. In
beide films vallen de werelden van de protagonisten uit
elkaar, maar op het eind gaat het leven gewoon door. Als
cinema geworteld is in de samenleving doemt dan toch
een deprimerend beeld op van de Israëlische situatie.
drama. Dit jaar, afgaand op het
Hoofdpersonen die de weg kwijt zijn
TEKST FERRY BIEDERMANN FOTO'S VIA HET IFFR
De Israëlische filmindustrie viert
de laatste jaren het ene succes na
het andere. Prachtige films zoals
The Farewell Party, Big Bad Wolves,
Gett en Room 514 toonden de
Israëlische verscheidenheid, van
In 'Beyond the Mountains and the Hills’ van de gelauwerde
regisseur Erin Kolorin, van onder meer ‘The Exchange’,
desintegreert een Israëlische familie, net als de vader zijn
lange carrière in het leger afsluit om de zakenwereld in
te stappen. Ieder lid van de familie begaat onvergeeflijke
daden. Maar ook de rest is niet bepaald onschuldig:
politie, Palestijnen, soldaten en scholieren, niemand is
hier echt sympathiek. Het zou een belangrijk commentaar
handjevol Israëlische films op het
Internationaal Film Festival in
Rotterdam, lijkt alles gierend uit de
hand te lopen in het land.
The Burglar
14
Another Planet
manier om de visuele eenheid van de film te bewaren, maar
het laat tegelijkertijd zien hoe onzeker de vertaling is van
werkelijkheid naar computerpixels.
op de Israëlische samenleving kunnen zijn, als het niet
zo onwaarschijnlijk en uiteindelijk redelijk knullig was
neergezet.
Hetzelfde geldt nog sterker voor ‘The Burglar’ van Hagar
Ben-Asher, ook een ervaren regisseur, van onder meer ‘The
Slut’. ‘The Burglar’ is kwalitatief en qua verhaal nog minder
ontwikkeld dan ‘Beyond the Mountains and the Hills’ en
als er een metafoor in schuilgaat, is die bedolven onder
vage referenties en tienerangst. De ontknoping, waarin
een luipaard een rol speelt, past meer in een magisch-realistische vertelling dan in de hard-boiled sfeer van de
Israëlische development town, die tot dan toe domineert.
Doelwit: de barakken en
gaskamers van Auschwitz
Een van de modellen is opgesteld door een architect en
een historicus samen. Zij zijn wel degelijk naar Auschwitz
geweest en hebben alles tot op de millimeter gemeten
en omgezet in het ultieme nauwkeurige model. Het
zegt tegelijkertijd het minst over wat er in Auschwitz
is gebeurd. Zelfs het groteske game-model in de
documentaire brengt meer gevoel over.
Het creëren van een virtuele realiteit die steeds dichter bij
de werkelijkheid komt en waarin steeds meer handelingen
mogelijk zijn zoals in de werkelijkheid, brengt ons ook
steeds dichter bij de mogelijkheid van een alternatieve
realiteit. Yatziv begon zijn documentaire in het tijdperk
voor de alternative facts-uitlating van de regering-Trump in
de VS maar hij zag het op andere manieren al aankomen.
Een van de modellen van Auschwitz, een elegante 3-D
versie, wordt mede door Google gebruikt. De Israëlische
luchtmacht heeft het van de maker gekregen voor
trainingsdoeleinden maar er een ‘alternative reality’ twist
aan toegevoegd. ‘Another Planet’ begint en eindigt met
de actie van een eskader Israëlische bommenwerpers.
Ze stijgen op van hun basis en vliegen aanvankelijk over
herkenbaar Israëlisch terrein, tot hun doelwit in zicht
komt: de barakken en gaskamers van Auschwitz. •
Auschwitz modellen
De enige film die qua uitvoering en intentie klopte was de
animatie-documentaire ‘Another Planet’. Hoewel dat pas
na een periode van reflectie duidelijk wordt. Aanvankelijk
lijkt de presentatie van verschillende computergegenereerde modellen van Auschwitz net zo arbitrair als
de verhalen in de twee speelfilms. Met het verschil dat het
uitstekend is gedaan en dat je nieuwsgierigheid geprikkeld
blijft. Na afloop blijft het gevoel hangen dat hier een
belangrijk onderwerp is aangeboord, niet over Auschwitz
zelf, wat valt daar nog over te zeggen, maar over onze
perceptie van de werkelijkheid.
Regisseur Amir Yatziv legde in zijn nabespreking in
Rotterdam zijn vinger op de zere plek: “Kan je geloven
dat een van die makers vier jaar van achter zijn computer
aan dat model heeft gewerkt en nooit naar Auschwitz is
gegaan?” Dat geldt niet voor andere modelmakers in de
film, maar ook hun benadering toont iets aan over de
manier waarop we omgaan met een realiteit die niet altijd
even makkelijk in beeld te vangen is.
Yatziv interviewt de makers ‘in’ hun model, waarbij hij
zelf soms ook als getekend karakter voorkomt. Het is een
De Tafel voor… rubriek van Wouter van der Schaaf verschijnt
in het volgende nummer weer in zijn gebruikelijke vorm.
15
INITIATIEF NEMEN
Een luikje naar
het verleden
Laatste woning van arts-componist geëerd
TEKST & FOTO'S PATRICK STERNFELD
D
e ontdekking van een ‘gek luikje’ in de gang
zette drie vriendinnen ertoe aan te gaan graven naar het Joodse muziekverleden van een
woning in Amsterdam.
Richter. Hij was daar na zijn huwelijk in 1940 ingetrokken
bij zijn vrouw Hetta en haar moeder. De ontmoeting met
Ramaer bleek een schot in de roos. Ramaer werkte van
1996 tot april 2004 aan de herontdekking van vervolgde
Joodse componisten met de Leo Smit Stichting en
produceerde in 2003 op zijn eigen label, Tatlin Records,
een CD met werk van Nico Richter.
De in 1915 geboren arts en componist woonde dus nog
maar net in de Helmerstraat toen de oorlog uitbrak. Hij
was bewust gemengd gehuwd in de veronderstelling dat
dit hem zou beschermen tegen vervolging. Hij zat echter
ook in het verzet en werd al vroeg, in 1942, verraden.
Bij het eerste betreden van hun nieuwe woning in de
Eerste Helmersstraat in 2015 merken drie vriendinnen,
allen eind twintig, een ‘gek luikje’ op in de gangkast
beneden. Navraag bij de huisbaas leert dat hier vroeger
iets als een thuisbioscoop moet zijn geweest, maar al snel
blijkt dat het iets anders ligt. Bij het kennismaken vertelt
de bovenbuurvrouw dat in de woning huisconcerten
werden gegeven. Dat zet Emilie Barnasconi ertoe aan zich
te verdiepen in het verleden.
Nu, ontspannen op de vensterbank, vertelt Emilie dat
haar nieuwsgierigheid dermate op de proef werd gesteld
dat ze besloot om “er eens goed voor te gaan zitten”. Wat
volgde was een nachtelijke zoektocht op Google.
Componeren op het doodsbed
Richter doorstond meerdere gevangenissen en kampen,
waaronder Auschwitz, en kwam tenslotte in Dachau
terecht, maar hij overleefde de oorlog. Hij keerde echter
zodanig ziek en verzwakt terug dat hij na een paar
maanden alsnog overleed. Toen hij in juli 1945 aankwam
op vliegveld Eindhoven moest zijn vrouw Hetta hem met
een ambulance naar huis laten brengen. In die laatste
maanden heeft hij desondanks gecomponeerd en kon hij
van zijn laatste werk, Serenade, nog twee delen voltooien.
Arts, componist en verzetsman
Maar de echte doorbraak komt als ze eind mei 2016 op
het Festival Muze van Zuid een muzikale rondwandeling
maakt door de Concertgebouwbuurt. Tijdens de tour
noemt de gids, Huib Ramaer, haar nieuwe woning
prominent als die van een Joodse componist en arts, Nico
“Ze genoten er intens
van dat de illegale
huisconcerten nu in alle
vrijheid werden voortgezet”
In 1951 gaf Hetta de aanzet tot de bewuste huisconcerten.
Dat initiatief, onder de naam De Suite, was natuurlijk
ingegeven ter herdenking aan Nico, maar daarnaast ook
om jong talent een podium te kunnen bieden.
Tot de zomer van 1961 waren er 258 concerten. Vanaf
september 1961 werden de concerten voortgezet op de
Willemsparkweg en vanaf 1984 in De IJsbreker aan de
Amstel, de teller kwam op zo’n 1100 concerten te staan.
Nico Richter
en Hetta
Scheffer
rond
1 oktober
1940
16
Het verhaal levend houden
Nu, in de Helmerstraat, zegt Emilie: “Je moet je
voorstellen, die sobere jaren; één kamer, de tussendeuren
waren eruit, gewoon voorzien van allerlei stoelen tot en
met klapstoeltjes, geleend van de huisarts van nummer
66. De mensen hadden hun speciale herinneringen aan de
huisconcerten die wel meer in oorlogstijd, illegaal, werden
gegeven, en ze genoten er intens van omdat die nu in alle
vrijheid werden voortgezet”.
“De gedachte dat die
muziek, die hier tot stand is
gekomen, nu weer tussen
deze zelfde muren te
beluisteren was”
De drie vriendinnen vonden “dat ze met deze wetenschap
iets moesten doen” en zo ontstond de gedachte om zelf
ook eenmalig, een dag lang, dergelijke huisconcerten te
geven, waarbij eveneens beginnende musici het werk van
Nico Richter ten gehore zouden brengen. Dit evenement
was op 10 september vorig jaar. Anderhalf jaar na hun
verhuizing. Het werd mogelijk gemaakt met hulp van
Huib Ramaer en in samenwerking met Juul Muller, volle
nicht van Nico Richter, die tevens een biografie over hem
publiceerde.
Of ze iets over de sfeer van deze De Suite-bijeenkomst kon
zeggen? Emilie: “Ontroerend was dat veel oudgedienden
zich hadden gemeld. En elkaar zo ook weer ontmoetten.
Juul Muller, die naar de VS was gevlucht , was er ook. Om
met haar dan weer koffie te kunnen drinken…”
Het evenement kreeg ook veel media-aandacht en werd
Het 'gekke luikje' in de deur.
een succes. “Uiteindelijk hadden we over drie dagdelen
verspreid 180 mensen over de vloer. Voor deze gelegenheid
hebben we de tussenmuur in de benedenverdieping eruit
moeten halen, en creëerden we de situatie zoals die toen
ook was tijdens de eerste concerten. En dan de gedachte
dat die muziek, die hier tot stand is gekomen, nu weer
tussen deze zelfde muren te beluisteren was…”
Op de vraag of het hierbij blijft zegt Emilie: “Het was
eenmalig, maar we menen dat we zo een bijdrage hebben
geleverd aan het levend houden van het verhaal achter
Nico Richter en De Suite. Met het binnengekomen geld van
die dag zullen we een plaquette laten maken en die aan de
voorgevel van dit huis laten aanbrengen.”
Het huis zal zich altijd onderscheiden van andere woningen
door de foto’s van vroeger aan de muren, een plaquette bij
de voordeur en een ‘gek luikje’ in de gang.
Waar dat luikje voor diende? Om concertkaarten te
verkopen! •
Emilie Barnasconi in de woning in de Helmersstraat in
Amsterdam
17
“Ik denk wel heel diep na voordat ik
iemand een antisemiet zou noemen”
18
INTERVIEW: EVELIEN GANS
Strijdbaar over de
historische feiten
Helder schalt haar stem door de zaal tijdens het
vragenonderdeel na de voorvertoning van de film Denial
in de pluche Amsterdamse bioscoop Tuschinski. Historicus
Evelien Gans laat deze gelegenheid niet aan zich voorbijgaan.
Ze vraagt haar Amerikaanse collega Deborah Lipstadt of ze
een van de scènes in de film over Holocaustontkenning, die op
Lipstads verhaal gebaseerd is, niet wat clichématig vond?
TEKST FERRY BIEDERMANN FOTO'S PATRICK STERNFELD
H
et is typisch Gans, ze is niet van de terugtrekkende beweging, ook niet nu ze op pensioengerechtigde leeftijd wellicht geacht zou worden
het wat rustiger aan te gaan doen. Ze heeft het
vooral druk, nu even met het ontruimen van haar kantoor
in het statige pand van het Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocumentatie, NIOD, aan de Herengracht in Amsterdam. Ook bij de Universiteit van Amsterdam heeft ze
vaarwel gezegd tegen haar functie als bijzonder hoogleraar
Hedendaags Jodendom, zijn geschiedenis en zijn cultuur.
Dat betekent uiteraard niet dat ze ophoudt. Haar afscheid
viel vrijwel samen met de publicatie van het boek: The
Holocaust, Israel and ‘the Jew’, een diepgaande studie van
het naoorlogse antisemitisme in Nederland, samengesteld
met collega Remco Ensel. Een paperback versie van de pil
verscheen begin maart en ze hoopt daarmee een groter,
ook Nederlands, publiek te bereiken.
het niet los kan laten, ik blijf natuurlijk wel heel alert.
Het is toch wel een beetje een zintuig geworden,” vertelt
Gans als ze terugblikt op de film die we gezien hebben in
Tuschinski.
De film, Denial, waarvan het NIOD een voorvertoning
had verzorgd, vertelt het verhaal van het proces wegens
vermeende smaad dat de notoire Britse Holocaustontkenner David Irving aanspande tegen Deborah Lipstadt in
Groot-Brittannië. Een van de centrale thema’s in de film is
de verbinding tussen Holocaustontkenning en antisemitisme. Het is ook één van de thema’s waar Gans zich mee
heeft beziggehouden: hoe de Holocaust na de oorlog juist
tegen de Joden werd gekeerd.
“Het idee dat ik, als ik zes
jaar eerder was geboren,
was vermoord.”
Bredere focus
En nu is het in volle vaart verder met een onderwerp
dat weer meer ingaat op de bredere aspecten van het
Joodse leven in Nederland. Dat gebeurt via het tweede
deel van haar dubbelbiografie over vader Jaap en zoon
Ischa Meijer. Ze kijkt er erg naar uit zich daar weer in te
verdiepen.
“Dat gaat nu ook allemaal komen en niet meer alleen dat
toch wel negatieve thema van antisemitisme. Hoewel ik
In de gewraakte scène waar Gans vraagtekens bij zette tijdens het vragenrondje wordt door een secundair karakter
verwezen naar Holocaust-moeheid, oftewel Shoa fatigue,
in de trant van, “Is het nou niet welletjes geweest met al
dat sjoa gedoe?” Gans vind het er met de haren bijgesleept
en Lipstadt erkent dat het haar minst geliefde scene is in
19
elementen bevat, wat ik bijvoorbeeld gezegd heb over het
werk van Chris van der Heijden, dan geldt dat als een hele
zware beschuldiging. Dat wordt dan ten onrechte opgevat
alsof iemand meteen een antisemiet of nazi zou zijn” zegt
Gans.
We moeten vooral niet teveel smijten met de term, benadrukt ze. “Ik denk wel heel diep na voordat ik iemand een
antisemiet zou noemen. Voor mij is iemand een antisemiet
die er een antisemitische ideologie op na houdt, zodat het
een belangrijk onderdeel uitmaakt van zijn of haar wereldbeschouwing, neonazi’s bijvoorbeeld of jihadisten. Maar
het kan wel zo zijn dat iemand zich met regelmaat bedient
van antisemitische stereotypen en dan vind ik dat er dus
antisemitische tendensen in iemands werk of uitlatingen
zitten.
de film.
Toch vindt Gans de film wel geslaagd. “Ik vond hem goed,
in die zin dat het niet sensationeel was. Ik vond hem vrij
feitelijk.” Als iemand die zelf geen blad voor de mond
neemt, viel haar ook de tegenstelling op tussen de Lipstadt
in de film en die in levende lijve: “Wel grappig, het contrast
dat ze tijdens het proces niets mocht zeggen en dat nu
inhaalt met haar boeken en de film.”
Ze heeft nog meer gemeen met Lipstadt: allebei zien ze
verbanden tussen de Jodenhaat en een meer algemene
sfeer van haat. Lipstadt wijst tijdens haar presentatie bij
de film op een parallel tussen het ontkennen van feiten
over de Holocaust en het huidige gebrek aan respect voor
feiten, wat Gans ook oppikte: “Ik vond het wel goed dat
ze het verband legde tussen toen en nu, met Trump en de
alternatieve feiten.”
Geraakt door het antisemitisme
De controverse niet uit de weg
Geboren zes jaar na het eind van de oorlog in een gezin
van Joodse overlevenden kwam Gans al vroeg in aanraking
met de Holocaust. “Toen ik zes was, vertelde mijn vader
zijn onderduikverhaal en dat heeft zich in mijn kinderziel
vastgezet. Dat heeft mijn wereldbeeld bepaald. Het idee
dat, als ik zes jaar eerder was geboren, ik was vermoord.
Mensen zijn vermoord, vergast... Mensen doen dat andere
mensen aan. Een typisch naoorlogse generatie focus en
obsessie.”
Hoewel er, nog, geen film over haar is gemaakt, is Gans
niet onbekend met controverses en het in de clinch liggen
met publieke figuren en collega’s over antisemitisme of
uitingen daarvan. Dat heeft door de jaren heen heel wat
onsmakelijke uitlatingen naar haar toe opgeleverd. Het is
duidelijk dat het onderwerp van antisemitisme meteen
heel veel losmaakt.
“Als je van iemands werk zegt dat het antisemitische
20
op
5
te g7
e uê ld
l d nq /2
Vu in E .Mk
y
am s v
nj ://
B e t tp
h
in
De rol van Israël in het naoorlogse antisemitisme is
complex, zowel onder moslims als niet-moslim, betuigt ze.
“Enerzijds heb je Israël als aanhechtingspunt voor antisemitisme. Roepen dat Sharon, of Netanyahu, Hitler is, of
dat Israël een genocide of een Holocaust op de Palestijnen
pleegt, het meest repressieve land ter wereld is en het
grootste gevaar voor de wereldvrede vormt: dat is eenzijdig en vertoont antisemitische trekken. Maar anderzijds
mag je niet de ogen dicht houden voor wat er op politiek
en humanitair gebied aan onrecht plaatsvindt in Israël.
Dat moet je uit elkaar trekken en dat is heel lastig.”
Gans maakt constant duidelijk dat het belangrijk is om
zulke complexiteiten en nuances in de gaten te houden.
Dat geldt zeker ook als het gaat over het naoorlogs antisemitisme waar haar recente boek over gaat. Dat antisemitisme was zeker aanwezig maar uiteraard niet onder
iedereen.
“Wat je niet mag doen als historicus, en sowieso mag niemand dat, is ongenuanceerd zijn want er zijn ook 28 dui-
“Wat je niet mag
doen als historicus is
ongenuanceerd zijn”
Ook zelf ondervond ze dat het klassieke antisemitisme na
de sjoa nog niet de wereld uit was. “Een van de dingen die
mij is overkomen, toen ik al in de twintig was maar waar ik
nu meteen aan moet denken, was dat ik een oud autootje
had dat ik uitleende. Ik zat in de kraakbeweging en daar
kreeg je dan voor het uitlenen betaald, voor de kilometers
en de benzine. De auto werd te laat teruggebracht en ik was
erg kwaad maar er zat dus ook iets van geld bij de ruzie die
volgde. En toen werd er tegen mij gezegd: “Wat ben je toch
een Joodje.” Die vriend wist dat ik Joods was, dus ‘pats’. Ik
ben hem toen trouwens ook aangevlogen.”
Het verbaast dan ook niet dat Gans wel sympathie heeft
voor de verschuiving die zich in de loop der tijd in Joods
Nederland heeft voorgedaan, richting strijdbaarheid als
het over antisemitisme gaat. Waar het vroeger beneden
de Joodse waardigheid werd geacht te reageren, is dat nu
omgekeerd, zegt ze. “Ik denk wel dat, afgezien van het feit
dat er mensen zijn die doorslaan, het goed is dat Joden
meer alert zijn en zich er meer bewust van zijn. En dat
je gewoon goed kwaad kan worden als er iets gezegd of
gedaan wordt waarvan het typisch antisemitisch is, en dat
gebeurt nog heel vaak. We hebben het nog niet eens over
voetbal-antisemitisme gehad, bijvoorbeeld.”
Oog voor de complexiteit
Toch blijft Gans ook heel erg van de nuance. Een van de
thema’s waar ze zich regelmatig over heeft uitgesproken, is
het idee dat het antisemitisme tegenwoordig overwegend
uit de hoek van moslims en migranten komt. Hoewel
dat wel het geval is met veel van de meer gewelddadige
incidenten, is dat ook weer niet zo als het over bijvoorbeeld
uitingen en bedreigingen op het internet gaat.
“Waar ik alert op wil zijn, is dat niet-moslims inclusief
Joden en laten we maar zeggen Nederlandse Nederlanders
gaan wijzen naar de moslims en zeggen: “Jullie zijn
antisemieten”, terwijl er wel degelijk ook iets anders aan de
21
l
gang is,” zegt Gans.
Daarmee is niet gezegd dat de discours uit islamitische
hoek genegeerd moet worden: “Ik denk wel dat het een
probleem is dat veel aandacht verdient. Dat het gaat om
met elkaar in gesprek komen op alle mogelijk manieren.”
Maar ook dat is niet makkelijk, zeker als er over Israël
wordt gesproken. “Ik denk dat antisemitische, anti-Israël,
antizionistische, anti-Joodse stereotypen en vooroordelen
wijdverspreid zijn onder moslims, maar lang niet onder alle
moslims want je mag ze niet over een kam scheren.”
Anderzijds erkent ze ook aanvankelijk soms een wat naïeve
houding te hebben gehad ten aanzien van het voortduren
van het antisemitisme na de oorlog. Een van de momenten
die ze zich wat dat betreft herinnert kwam in de jaren
zeventig toen ze documentairemaakster Netty Rosenfeld,
die ondergedoken had gezeten, op de televisie hoorde
praten.
“Ze vertelde dat ze was opgedoken en ze kreeg meteen
als jonge vrouw een baantje bij Herrijzend Nederland, de
nationale radiozender onder het Militair Gezag (die van
1944 tot 1946 uitzond, red.). En vanaf het begin, maar dat
hielden de bazen voor haar verborgen, kreeg ze antisemitische post. Dat is eigenlijk haar hele leven zo gebleven.
En toen dacht ik, nog naïef: ‘Hè? Hoe kan dat nou, na de
oorlog?”
op een hele beperkte manier van Israël, van extreemrechts
Israël, hij houdt op een hele beperkte manier van Joden,
alleen van degenen die denken zoals hij, van de een wel en
de ander niet.”
Gans moet lachen als ze erop wordt gewezen dat ook de
interviewer zelf niet van alle Joden houdt. “Nee natuurlijk
niet maar Wilders doet het op een politieke manier.” Ze
zegt dat de PVV-leider Israël “instrumentaliseert” en dat
toen Job Cohen lijsttrekker was van de PvdA, Wilders net
iets te gretig omging met de naam ‘Cohen’.
zend Joden ondergedoken en die zijn allemaal geholpen
en daar zijn zelfs veel meer mensen aan te pas gekomen,”
zegt ze. “Er is natuurlijk ook hulp geweest. Je mag niet
generaliseren en je mag ook niet zeggen ik had het zelf wel
gedaan, dat weet je allemaal niet precies.”
Een gevaarlijk xenofoob klimaat
Joden zijn juist zelf vaak het slachtoffer van het idee dat
iedereen over één kam geschoren kan worden, betuigt
Gans. Ook nu is het gevaar aanwezig dat het toenemende klimaat van vijandigheid jegens buitenstaanders zich
tegen Joden richt, zegt ze. Een van de kenmerken van het
antisemitisme is immers dat Joden zowel doelwit zijn omdat ze tot het establishment zouden behoren, als omdat ze
als buitenstaander beschouwd worden.
Niet alleen slachtoffer
Het is dan ook niet zo dat een prominente aanwezigheid
van Joden in de politiek, of elders, zoals nu opnieuw met
Lodewijk Asscher, iets verandert aan het antisemitisme,
meent ze: “Over Cohen en Asscher werden al nare grappen
gemaakt toen ze burgemeester en wethouder waren in
Amsterdam. Er werd toen een toespeling gemaakt over de
‘twee voorzitters van de Joodse Raad’.“
Dat is iets waar best aandacht voor mag zijn, zegt Gans:
“Ik vind het ook een heel goed initiatief van Asscher dat hij
zijn hatemail voor een klein deel openbaar heeft gemaakt
en er stelling over heeft betrokken. Mijn idee is dat de
meeste Joden in het openbare leven hatemail krijgen. Er
zit agressie vanwege dat tweeslachtige aspect dat men aan
Joden toeschrijft: het leed en dat succes.”
Maar hoe belangrijk het ook is om aandacht te hebben
voor het antisemitisme en om de herinnering aan de Holocaust te bewaren, het Joodse leven in Nederland bestaat
uit meer, benadrukt ze. “In Nederland komt er nu een nationaal Holocaust museum, dat is natuurlijk ook een hele
discussie geweest, moet het er komen, moet het er niet
komen. Er komt een namenmonument. Je alleen als slachtoffer manifesteren of profileren lijkt me niet gezond voor
de persoon in kwestie, dan ben je bijna geen actor meer in
je eigen leven. Dan krijg je ook een vernauwd blikveld.” •
“Daar had je opeens
weer die primitieve
bloeddorstige Jood”
Een sprekend voorbeeld van hoe de algemene toename
van de xenofobie zich tegen Joden keert, vond ze in het
debat omtrent de rituele slacht. “Rond dat debat zag je
bijvoorbeeld op het internet, maar ook in krantenartikelen, dat moslims en Joden op schrift letterlijk terug in
dezelfde woestijn werden geduwd. Dat ze allebei golden
als bloeddorstig, wreed, primitief. Daar had je opeens
weer die primitieve bloeddorstige Jood,” verzucht ze.
Wat dat betreft vertrouwt Gans ook de populistische
partijen niet, de PVV voorop. Geert Wilders heeft immers
nooit afstand genomen van de ongure uitspraken die zijn
parlementslid, Dion Graus, deed over de rituele slacht, die
hij continu kenmerkte als het “martelen” van dieren.
Ze probeert voorzichtig te formuleren hoe populisme
verweven kan zijn met antisemitisme: “Ik zou er meer
onderzoek naar willen doen. Überhaupt het klimaat van
eigen volk eerst, wat Trump uitdraagt, dat zegt Wilders
ook. En die zegt dan ik houd zo van Israël. Maar hij houdt
De paperback uitgave van The Holocaust, Israel and 'the Jew',
Histories of Antisemitism in Postwar Dutch Society is begin
maart verschenen bij Amsterdam University Press, € 29,90.
22
JOODSE FEESTDAGEN
Pesach, vroeger nu en straks
TEKST RABBIJN ING. I. VORST
S
chrijven over Pesach. Hoe ik
dit feest van Joodse vrijheid
heb gevierd. Vroeger. Hoe
ik het nu vier. En hoe ik
het straks in de toekomst hoop te
vieren.
nog geen vragen kan stellen; je kijkt
met grote ogen naar wat er om je
heen gebeurt. Zelfs in deze levensfase
is is het belangrijk het kind de ogen
te openen en te vertellen over het
Joodse leven.
Daarna word je een Tam; je begint
vragen te stellen. 'Waarom dit?'
'Waarom zo?'
Dan komt de pubertijd waarin velen
zich tegen alles afzetten: tegen voorschriften en verplichtingen, tegen
opvattingen en ideeën van het Jodendom tot en met zelfs het in twijfel
trekken van het bestaan van G’d. Je
bent een Ra'sja geworden, nodig in de
groei naar volwassenheid.
Daarna word je een Chacham, een verstandig en bedachtzaam mens.
Vroeger
We gaan een tijdje terug, ik was een
jongetje van vijf jaar. Lezen kon ik
nog niet, maar plaatjes kijken wel. En
daar zat ik dan aan de sedertafel bij
Vader en Moeder. Terwijl ik bladerde
door de Hagada - het sederavondboek
- was ik op zoek naar de bladzijde met
die tekening waar je het Joodse volk
bij de zee ziet staan en het Egyptische leger in het water.
Ik herinnerde mij die tekening nog van een jaar eerder,
toen nog vier jaar oud. Jeugdherinneringen kunnen rijke
herinneringen zijn. Die draag je het hele leven met je mee.
Niet voor niets is het in het Joodse leven zo belangrijk en
dan ook gebruikelijk om kinderen bij alles wat Joods is zo
jong mogelijk te betrekken.
Wat ik mij van de daarop volgende Pesach en de sederavonden kan herinneren? Ik werd zes en zeven jaar. 's Avonds
laat, in een hoek van onze slaapbarak in Bergen Belsen,
zag ik een groepje moeders sederen. Ongelooflijk; in die
vreselijke omstandigheden! En als ik me niet vergis, heb
ik toen die prachtige, hartstochtelijke melodie geleerd die
we ieder jaar opnieuw - prachtig en hartstochtelijk, vol
overtuiging, ondanks alles; ik moet dan altijd een paar keer
slikken- op sederavond zingen: 'Wehie sjè'ameda la'awoténoe
welanoe - In ieder geslacht weer staat men tegen ons op om
ons te vernietigen. En toch geloven wij dat het Joodse volk zal
blijven voortbestaan!'
Hoewel, ergens blíjf je een leven lang de Vier Zonen. Ik leg
het u uit: van sommige aspecten van het Jodendom heb je
geen weet en dus stel je er geen vragen over: Sje'eeno jodeea
lisj'ol. Van andere aspecten wil je meer weten; je vraagt er
naar: Tam. Er zijn misschien zaken in het Jodendom die je
(nog) niet kunt accepteren, waar je het niet mee eens bent
en die je afwijst: Ra'sja. En er zijn aspecten die je begrijpt
en aanvaardt. Daarmee ben je een Chacham.
Mag ik u en mijzelf een raad geven: hebben wij wellicht opstandige Ra'sja-vragen, stel ze dan aan een Chacham. Niet
voor niets staan de Ra'sja en de Chacham in de seider-Hagada naast elkaar...
Straks
'La'sjana haba'a bierJeroesjalajiem - volgend jaar in Jeroesjalajiem,' verklaren we zingend en hopend aan het eind
van elke sederavond. Deze vrijheid en blijheid worden
zowel letterlijk als figuurlijk bedoeld. Eens zal de hele
wereldbevolking inzien dat er een Schepper is en dat wij
de opdracht hebben om zijn Schepping te koesteren. Dus
dan geen oorlog meer, geen terrorisme, geen discriminatie,
geen antisemitisme. Het is het door G’d beloofde tijdperk
waarover de kinderen van Tikwatenoe (Joodse jeugdvereniging) zingen: 'We want Masjiach NOW!'
Nu
Inderdaad nu. Wij bestaan nog steeds en vieren Pesach.
Sederen in kleine en in grotere kringen. We leggen daarbij
de nadruk op andere aspecten van wat Joodse vrijheid nu
inhoudt. En dat kan heel verschillend zijn. Zoals dat in het
sederavondboek - de Hagada - wordt geschetst door vier
soorten kinderen aan het woord te laten. U kent ze wel: de
Vier Zonen. De verstandige Chacham, de slechte Ra'sja, de
eenvoudige Tam en het onwetende kind dat nog niet met
allerlei vragen komt Sje'eeno jodeea lisj'ol. De Tora, het Jodendom, laat ons weten en maakt ons duidelijk ten eerste
dát deze vier typen voorkomen en ten tweede dát zij alle
vier deel uitmaken van ons volk. Dus ook de Ra'sja!
Deze Vier Zonen kunnen ook begrepen worden als de Vier
Perioden in het menselijk leven. Eerst ben je een kind dat
Ik wens u een Chag Same'ach! Nog veel jaren!
Rabbijn ing. I. Vorst •
Voor verdere informatie verwijst rabbijn Vorst u naar poeriemvrouwtje.toraworldholland.nl en zijn Parasja van de Week op
www.chabad.nl
23
BLENDED HULPVERLENING
JMW gaat met
JOUW OMGEVING
online voor groter bereik
TEKST JANE DE SAVAGE
Screenshot Jouw Omgeving
J
MW start met de
introductie van
online diensten
als aanvulling op
het bestaande aanbod en
integreert dit tot ‘blended'
hulpverlening. Belangrijk
onderdeel daarvan is het online platform Jouw Omgeving
dat nu in gebruik wordt genomen. Met dit meerjarige
project stemt JMW het hulpverleningsaanbod beter af op
de jongere Joodse generatie en in het bijzonder de Joodse
gemeenschap in de Mediene.
Blended hulpverlening is voor JMW een nieuwe (deels
digitale) vorm die stapsgewijs onderdeel wordt van al
ons aanbod. Blended hulpverlenen houdt in dat er een
geïntegreerd aanbod is in online, telefonisch, schriftelijk
en face-to-face contact. In de periodes tussen de fysieke
contactmomenten kan de deelnemer bijvoorbeeld op
beveiligde wijze chatten of berichten sturen aan de
hulpverlener, een online dagboek bijhouden, in een veilige
omgeving in groepsvorm contact hebben, of gebruik
maken van online interactieve hulpmiddelen. Op deze
wijze kunnen deelnemers op een manier die zij zelf
prettig vinden daaraan invulling geven, contacten leggen
of werken aan herstel op een moment dat het hen goed
uitkomt.
Omdat blended werken online gaat vormt afstand niet
langer een belemmering om geholpen te kunnen worden.
Dit maakt blended werken ook geschikt voor andere dien-
24
sten dan hulpverlening. Hierdoor kunnen ook cliënten en
deelnemers van de afdelingen
Thuiszorg en Joodse Activiteiten van blended werken
gebruik gaan maken.
Uitgangspunt is de eigen regie en de eigen kracht
van de cliënt. Het hulpverleningstraject wordt met
deze werkwijze precies op de cliënt toegesneden en
de deelnemer kan sneller, vaker en beter geholpen
worden, ook in het nazorgtraject. Het doel dat JMW
nastreeft is om met deze nieuwe werkwijze de toegang
tot hulpverlening voor de huidige en toekomstige
doelgroepen te verbeteren en om meer vraaggestuurd te
werken.
Ook hulp op afstand
Met name in de Mediene (het gebied buiten Amsterdam)
is het nodig de hulpverlening verder en beter af te
stemmen op de vraag van de cliënten. Een van de
mogelijkheden die JMW hierin ziet, is de invoering van
blended hulpverlening met Jouw Omgeving.
Jouw Omgeving zal onderdeel gaan uitmaken van de
in juni 2017 geheel vernieuwde website van JMW.
Nieuwsgierig? kijk vast op de site van JouwOmgeving:
www.jouwomgeving.nl
COLUMN
Tien ergernissen over mezelf
Jolan Toff houdt zichzelf een spiegel voor. Eigenlijk is hij nogal timide en beleefd.
Hij ergert zich erover dat hij soms zijn ergernissen niet uitspreekt.
Mensen die tijdens een ouderavond op school
alleen voor het belang van hun eigen kind
opkomen. Ik zeg daar dan niets van.
Vrienden namen ooit bonbons voor me
mee. Ik kon ze eigenlijk niet door mijn strot
krijgen, maar zei dat ze heerlijk waren. Nu
nemen ze die altijd mee.
Ik kom gelijktijdig met iemand anders een
winkel binnen en laat die persoon voorgaan.
Deze blijft vervolgens eindeloos vragen
en zeuren. Als ik eindelijk aan de beurt
ben, ben ik in een halve minuut klaar.
Ik loop altijd opzichtig met een kleine aankoop
door de winkel, omdat ik denk dat men mij
anders voor winkeldief aan zou kunnen zien.
Als iemand in het verkeer een gevaarlijke
situatie heeft veroorzaakt, wil ik die
persoon nog wel eens uitschelden. Als het
een sportschooltype is, doe ik dat niet.
In een restaurant vraagt men of ik voor de
Groupon voordeelactie kom. Dat is niet zo.
Als ik links en rechts afluister blijk ik de enige
te zijn die het volle pond gaat betalen.
Langs de lijn op het voetbalveld raakte ik in
gesprek met een vage bekende die mij “Hans”
noemde. Ik liet dat maar, want ik wilde hem in
gezelschap niet verbeteren. Elke keer als hij me
tegenkomt, ook als ik met anderen ben, zegt hij
“dag Hans”. Hoe langer het duurt, hoe moeilijker
het wordt om te zeggen hoe ik echt heet.
Ik kom een kennis tegen die zegt: “Je moet
ons nieuwe huis eens komen bekijken, ik zal je
bellen”. Dat heeft hij bij eerdere ontmoetingen
ook al gezegd en nooit gebeld. Ik knik dan
vriendelijk, maar durf er niets van te zeggen.
Toeristen vragen me de weg en laten me een kaartje
zien van 3x3 centimeter op de achterkant van hun
hotelfolder. Omstandig leg ik de weg uit en zeg
niet dat zij zich slecht voorbereid hebben. Als ik
namelijk naar het buitenland ga, koop ik een dure
gedetailleerde kaart of heb deze digitaal paraat.
Ik wil in de supermarkt iets uit het schap pakken.
Een leuke vrouw is daar net iets aan het uitzoeken.
Ik loop door want ik denk dat zij anders denkt dat
ik mij daar vanwege haar ophoud. Als ik even later
terug kom blijkt het artikel uitverkocht te zijn.
foto: patrick sternfeld
25
LEVEN IN DE MEDIENE
Nooit nee
zeggen in Lochem
Zo speciaal vindt hij zichzelf niet:
“Als je mij googelt, zijn er meer
Bert Oude Engberinks, maar ik
D
eze Bert Oude Engberink is docent in het basisonderwijs, 56 jaar, afkomstig uit Hengelo,
sinds 2008 woonachtig in Lochem. Hij is lid
van de Liberaal Joodse Gemeente Twente en
zet zich in voor meerdere Joodse en niet-Joodse organisaties. Hij is betrokken, positief en down to earth.
ben niet de Bert Oude Engberink
Bert Oude Engberink vertelt vol warmte over de LJG
Twente. Plezier in het Jodendom is de belangrijkste drijfveer voor Bert om zich actief in te zetten. Ook het gemak
waarmee hij ‘ja’ zegt tegen allerhande verzoeken, zorgt
ervoor dat hij een vol en actief leven leidt.
Gevraagd naar de start van zijn betrokkenheid bij de
Joodse Gemeente, reageert hij met een zekere nuchterheid. Bert liep ‘al wat jaren mee’ bij de gemeente, toen
hij gevraagd werd om secretaris en vervolgens voorzitter
te worden van het bestuur. “In de mediene is maar een
handjevol mensen die iets kunnen en willen, dus je wordt
al gauw gevraagd.” Hij vindt het belangrijk om actief te
zijn, en fijn om betrokken te zijn.
van de camping en ik ben ook geen
woninginrichtingsspecialist.”
TEKST BARBARA TANENBAUM
FOTO'S VIA BERT OUDE ENGBERINK
Synagoge in
Haaksbergen
Samen zijn we gemengd
De gemeente heeft een rabbijn, Albert Ringer, die ook rabbijn is bij de LJG Rotterdam. Een paar keer per jaar gaat
hij voor in de dienst. Veel wordt door de leden zelf gedaan,
zoals de tweewekelijkse diensten en alle activiteiten rondom de feest- en treurdagen. Bert gaat vaak samen met zijn
partner voor in de diensten. “Bij de LJG Twente bedienen
we een brede groep mensen binnen het Joodse spectrum,
van vrijzinnig tot traditioneel.”
Bert zelf heeft een gemengde achtergrond. Zijn achternaam is typisch Twents, maar het Jodendom komt via zijn
moeder. “Mijn achternaam is van oorsprong katholiek,
maar is inmiddels wel een beetje Joods geworden.” Hij
klinkt geamuseerd, maar ook een beetje trots als hij dat
zegt. Ook zijn homoseksualiteit is nooit een onderwerp
geweest binnen de gemeente. “We kwamen met z’n tweeën binnen en werden gewoon geaccepteerd.”
Or Chadasj, de LJG Twente, is een kleine gemeente
met vijftig leden, maar wel een groeiende. Er zijn jonge
gezinnen met kinderen, die Joodse les krijgen en bar- en
bat mitswa’s vieren. “Kinderen zijn welkom bij ons, ook
als ze lawaai maken. Dat hoort bij kinderen. Ze zijn onze
26
betrokken bij Mauthausen, omdat zijn grootvader en diens
broer daar zijn omgebracht. Daarbij was er in Twente in
september 1941 een grootscheepse razzia, waarbij mensen
naar dit kamp werden gedeporteerd en allen werden
vermoord.
Bert’s moeder was vanaf het eerste uur betrokken bij deze
organisatie. Zo raakte Bert ook hier bij betrokken. “Hoe
werkt dat dan? Dan ga je eens mee. Of je het bestuur wilt
versterken. Het is helemaal niet veel werk, zeggen ze dan”,
lacht hij. En dan ben je vicevoorzitter van de Stichting en
organiseer je herdenkingen, zoals de herdenking Joods
Verzet en de herdenking van de Twentse Razzia.
Ook is hij betrokken bij het Stolpersteine comité, dat
zich ten doel stelt om bijna duizend struikelsteentjes
(Stolpersteine) in Enschede te plaatsen voor alle
burgerslachtoffers, Joods en niet-Joods. We proberen
parallel aan het plaatsen van de steentjes de levensverhalen
te reconstrueren van alle slachtoffers waarvoor een steen is
geplaatst. En als hij gebeld wordt door het COC om zitting
te nemen in een forum over homoseksualiteit en religie, en
iets wil vertellen over homoseksualiteit in het Jodendom,
dan zegt hij natuurlijk ‘ja’. “Je moet doen wat je kunt.” •
Bert Oude Engberink
toekomst.” Hij wil kinderen meegeven dat het Jodendom
leuk is. Maar hoe zit het met het oorlogsverleden? Speelt
de oorlog nog een rol? Bert: “De oorlog speelt zeker een
rol, maar we zijn 75 jaar verder. Plezier in het Jodendom
staat bij de LJG voorop."
Dorpssjoel in Haaksbergen
Het zijn niet alleen de actieve leden die zorgen voor een
bloeiende Joodse Gemeente. Wat zeker helpt is dat de LJG
Twente is gehuisvest in een sfeervolle dorpssjoel uit 1828,
die voorheen eigendom was van de lokale NIG. Het is er
klein en knus. Bert lacht: “Je zit met z’n tweeën op een
houten bankje, dus je zit nooit meer dan twee stoelen van
de bima (plek waarvandaan de sjoeldienst geleid wordt) af.
Zo ben je al snel betrokken bij de dienst.”
In de jaren zestig is de sjoel een aantal jaren gesloten
geweest. Het gebouw stond op de nominatie voor sloop.
“Mensen zijn er letterlijk voor gesprongen om de sloop
te voorkomen.” Dat is gelukt. De in 1971 opgerichte LJG
Twente was in die periode op zoek naar een vaste plek en
nam er zijn intrek.
Een man voor de klas
Na de middelbare school koos Bert voor een
onderwijsopleiding. Het onderwijs bevalt hem nog
steeds. Hij houdt van het werk met de kinderen. De
administratieve rompslomp die erbij is gekomen bevalt
echter minder.
Bert heeft in de dertig jaar dat hij lesgeeft alle leerjaren wel
gehad, maar hij geeft graag les aan de hoogste klassen. Hij
is zo’n meester die dat graag doet. “Je kunt verder ingaan
op dingen. Naarmate ze ouder worden, zo’n tien, elf jaar,
zijn de wereldoriënterende vakken van groter belang. Het
is leuk om met ze hierover van gedachten te wisselen.”.
“Je moet doen wat je kunt.”
Naast zijn bestuursfunctie bij de LJG en zijn fulltime
baan in het onderwijs, heeft Bert nog tijd over om zich
in te zetten voor andere organisaties, waaronder de
Stichting Vriendenkring ‘Mauthausen.’ Hij heeft voelt zich
Bert Oude Engberink tijdens het bensjen van de kinderen bij
de JLG Twente
27
JOODS LEVEN IN LETLAND
Riga: van razzia
naar renaissance
De wederopbouw van een
verstikte en vertroetelde
gemeenschap
Gitan Umanovska, executive director
Joodse gemeente van Letland
TEKST & FOTO'S WOUTER VAN DER SCHAAF
G
Met haar peenrode haar, drukke
ita Umanovska leidt me door het grote gebouw
van de Joodse gemeenschap aan de Skolas
Iéla, niet ver van het eeuwenoude centrum van
Riga. "Ons gebouw staat in een wijk die bijna
een eeuw geleden werd gebouwd. Het vormde toen het
middelpunt van het Joodse sociale en culturele leven. Zo´n
negentigduizend Joden leefden in dit land toen het tussen
de twee wereldoorlogen onafhankelijkheid genoot."
Tijdens de tour door het gebouw laat ze het imposante
interieur zien. Ze opent de deur naar een fikse toneelzaal,
leidt me naar een ontvangstsalon en vergaderruimtes, laat
me kennis maken met de medewerkers van het onlangs
gestarte Jewish Cultural Centre en begeleidt me naar het
Joods Museum waar de geschiedenis van de Joden in de
Baltische staten op eenvoudige maar overzichtelijke manier
wordt tentoongesteld.
De ruime entree, het vele parket en de statige trappen: alles
ademt de grandeur van een groots verleden, kenmerkend
voor het interbellum, de periode tussen Eerste en Tweede
Wereldoorlog. "De tijd van bloei van het Joodse leven hier
in Letland. Een tijd van vrijheid."
bewegingen en onstuitbare
woordenstroom is Gita Umanovska
een opvallende persoonlijkheid
in de Joodse
gemeenschap van
Riga. Als executive
director is ze de
spil van de Joodse
gemeenschap
van Letland
waar ongeveer
Een wreed einde
Met het Molotov–Ribbentrob pact in 1939 kwam aan die
vrijheid een wreed einde. Eerst bezetten de Russen het
land, toen de Duitsers en daarna, in 1945, weer de Russen.
"De ene verschrikking na de andere."
tienduizend Joden
wonen, waarvan
In het gebouw van de Joodse
gemeente in Riga
veruit de meesten
“Het Joodse leven mocht
geen toekomst hebben”
in de hoofdstad
Riga. "We hebben een afschuwelijk
Van de vooroorlogse Joodse gemeenschap van bijna
negentigduizend personen overleefden slechts
veertienduizend de Holocaust. Het merendeel van de
Joden werd direct na de Duitse inval vermoord. Op een
paar kilometer buiten hun eigen woonplaats werden
verleden, maar ik zie zeker een mooie
toekomst voor ons hier in Letland."
28
Gebouw Joodse gemeente Riga
Renaissance mede uit Rusland
zij neergeschoten in door hun eigen handen gedolven
massagraven. Meer dan tweehonderd van die graven liggen
verspreid over heel Letland, een land dat in omvang bijna
net zo groot is als Nederland en België samen.
"De nederlaag van de Duitsers en de terugkeer van
de Sovjets in 1945 betekenden in geen enkel opzicht
dat de Joodse gemeenschap kon gaan werken aan een
wederopbouw. De Duitsers hebben ons vermoord. De
Sovjets hebben ons culturele en religieuze leven op alle
mogelijke manieren onmogelijk gemaakt. Joodse scholen
mochten niet bestaan, synagogen werden gesloten
of afgebroken. Kortom, het Joodse leven mocht geen
toekomst hebben. Onze identiteit werd ons ontnomen.
Maar heel weinigen slaagden erin de Joodse tradities vast
te houden. Nog veel minder mensen leidden een religieus
bestaan."
Het is een ontwikkeling waarvan de Joodse gemeenschap
tot op de dag van vandaag de gevolgen ondervindt. "Op
dit moment kennen we niet een lidmaatschap van een
Joodse Gemeente zoals dat in West-Europa bekend is.
Een lidmaatschap waarbij alle leden hun bijdrage leveren.
Dat is bij ons niet zo gegroeid. Op dit moment worden
alle kosten gedragen door een heel kleine groep financieel
draagkrachtigen. We realiseren ons dat het niet altijd zo
kan doorgaan. We zullen dus moeten overstappen naar een
Joodse Gemeente die gedragen wordt door alle leden. Dat
is nieuw in ons denken en zal dus nog heel wat voeten in de
aarde hebben."
"We maken een langzame groei door. We zien Joodse
families uit Rusland vertrekken. Het politieke klimaat
daar is ongunstig.
Riga is voor hen
een goede plek
om te wonen. Er
is openheid, er
zijn veel Russisch
sprekende
inwoners en
natuurlijk is
er voor de
kinderen ook de
mogelijkheid om
naar een Joodse
school te gaan. We
zijn in een fase
van Renaissance
aangekomen. Een
tijd van nieuwe
mogelijkheden.
Dit gebouw, dat
sinds een aantal
jaren weer terug
is in handen
van de Joodse
gemeenschap,
heeft nieuw
leven gegeven
aan de Joodse
gemeenschap. Van
hieruit is een
verdere heropbouw
Synagoge in Riga
mogelijk”. •
Nieuwe openheid
Eind jaren tachtig kwam daarin verandering. Perestrojka en
Glasnost openden deuren. "Eindelijk konden we beginnen
aan het weer opbouwen van onze Joodse gemeenschap,”
vertelt Gita. “Maar, en dat is pas achteraf gezien, dat proces
is bemoeilijkt omdat wij na 1990 enorm 'gepamperd'
werden door de grote hoeveelheid aandacht die we kregen
van de internationale Joodse gemeenschap. Voor hen
waren we een verloren groep. De steun was enorm en de
financiële middelen waren bijna oneindig. Dat gold voor
cultuur zoals concerten, literatuur en toneel, maar ook
voor religie, met dingen als Joodse lessen."
“We gingen van
verstikking naar
vertroeteling”
Ze durft de stelling aan dat in de tijd van de Sovjet
Unie de staat alles regelde en de burger daarmee
volkomen afhankelijk was gemaakt van de staat, maar
dat na 1990 de Joodse gemeenschap in een soortgelijke
afhankelijkheidspositie kwam.
"Alles werd gratis aangeboden. Allemaal met de beste
intenties. We gingen van verstikking naar vertroeteling.
Maar we zagen niet in - hoe konden we ook - dat het ons
eigenlijk belemmerde in onze eigen zelfgestuurde opbouw
en ontwikkeling."
29
MIJN LEVEN
Chanan Wijngaarden, 34 jaar, single, steward en
tourmanager, geboren en getogen in Amsterdam
TEKST JOLAN TOFF FOTO HELENE MEIJLER
Leven
Mijn mooiste herinnering
Na mijn middelbare school ben ik meteen begonnen
met werken. Eerst anderhalf jaar als grondsteward
en daarna als steward bij DutchBird. Het was daar
erg streng en kinderachtig. Zij hebben drie jaar
bestaan en gingen toen failliet. Vervolgens ben
ik als steward bij een andere grote Nederlandse
luchtvaartmaatschappij in dienst getreden. Ik zit
daar inmiddels twaalf jaar en het bevalt me heel
goed. Het leuke vind ik de vele contacten die je
opdoet, zowel met de passagiers als met de mensen
op de plaatsen waar je over de hele wereld komt.
Gisteren bezocht ik nog twee zussen in New York.
Als ik uitga doe dat ik dat liever op mijn route dan
in Amsterdam. Het geeft echt een vakantiegevoel.
Wat ik niet leuk vind zijn extreem brutale passagiers.
Sommigen gooien de plateaus met eten in het
gangpad. De captains of industrie proberen wel
eens wat. Er zijn er die een uitstraling hebben van
dat het hun privatejet is waar de rest in mee mag.
Meestal echter zijn ze wel voor rede vatbaar.
Omdat er geen vacatures zijn voor purser heb ik
gezocht naar een nevenbaan. Ik ben tourmanager
en doe de artist-handling voor een aantal artiesten
zoals de Jeugd van Tegenwoordig en DJ Joost
van Bellen. Dat wil zeggen dat ik zorg dat naast
het vervoer op locatie alles voor hen geregeld
is: eten, drinken en andere faciliteiten.
Het voelt niet als werk. Het is gezellig. Je
runt je eigen toko, je bent geheel zelfstandig
en het gaat me steeds beter af.
Daarnaast doe ik af en toe modellenwerk
voor kledingmerken.
Toen ik oom werd van mijn nichtje Gioia. Zij is het licht
van mijn leven.
Sport
In de sportschool. Ik ben heel fanatiek met gewichten
en cardio. Ook kijk ik graag naar voetbal. Ajax is mij
met de paplepel ingegoten.
Joods
Ik ben atheïst en geef niet om religie. Ik heb mij op
astronomie en natuurkunde gestort om levensvragen te
beantwoorden. Met de Nederlands Joodse cultuur heb ik
niets. Je wordt namelijk ondervraagd hoe Joods je bent.
In Israël voel ik mij heel prettig. Vooral in Tel Aviv is men
liberaal en vraagt men niet naar je Jodendom
Eten
Lekker koken is niet de uitdaging. Het gaat om gezond
en lekker koken. Dat is heel belangrijk.
Hekel aan
De klaagcultuur. Mensen die klagen dat hun werk
zo zwaar is. Men is vergeten wat hard werken is. De
uitdrukking: “Ja, hallo ik ben er zelf ook nog” vind ik
vreselijk."
Markt
De Albert Cuyp. Jammer dat het
zo toeristisch is geworden.
30
Televisie
Boek
Ik heb al drie jaar geen televisie
meer. Ik download films en series
waar ik interesse in heb.
Het laatste boek dat ik las was
“Cirkels zijn alleen mooi als ze rond
zijn” van Yuki Kempees. Het gaat over
feesten en vrouwen in Amsterdam.
Vorige week kreeg ik van mijn moeder
het Bargoens woordenboek. Dat vind
ik geweldig met uitdrukkingen als:
“Je moet me geen Haarlemmerdijkie
maken”.
Mop
Weet je waarom vrouwen
pornofilms kijken tot het einde?
Om te kijken of ze gaan trouwen...
Kom graag
Winkel
In discotheek Marktkantine in de Jan
van Galenstraat.
Of even een drankje doen bij
Proeflokaal Wynand Fockink in de
Pijlsteeg vlak achter de Dam. Zij
bestaan al sinds 1724. Zeer joviaal en
professioneel.
De winkels met restpartijen van
Gideon Italiaander zoals op de
hoek van de Beethovenstraat en
Apollolaan. Het zakendoen en het
harde werken zitten hem in het
bloed. Op Facebook kun je lezen
wat hij in de aanbieding doet.
Uitzicht
Krant
Ik kan genieten van het geweldige
uitzicht van de Sky Lounge in
het DoubleTree Hotel naast het
Centraal Station.
Lees ik niet. Ik volg het nieuws via
teletekst op mijn smartphone. Dit
vanwege de beknopte weergave.
Zo is er geen ruimte voor de
31
journalist om zijn eigen mening
in het artikel te verwerken.
Grootste wens
Dat mijn leven in een stijgende lijn
verder zal gaan zoals het nu is.
Bewondering voor
De succesvol ondernemer Elon Musk,
zijn benadering van zaken doen
vind ik geweldig. Uit ideologische
overwegingen heeft hij het patent van
het elektrisch rijden vrijgegeven. Hij
is de chairman van Solar City, de grote
man van Paypal en de NASA koopt
zijn raketten.
JMW
Ze hebben een aantal jaren
geleden mijn moeder geholpen
met thuiszorg. Mijn broer en
ik vliegen en konden er niet
altijd voor haar zijn. Ze hebben
het geweldig gedaan. •
CULTUUR
Lezen in de Boom des Levens
Hoe de oudste Joodse bibliotheek ter wereld
nieuw leven werd ingeblazen
TEKST KARIEN ANSTADT
E
De bibliotheek Ets Haim, gevestigd
ts Haim werd opgericht door de Conversos,
Joden die tussen het eind van de 14de eeuw
en het eind van de 15de eeuw in Spanje en
Portugal onder druk waren overgegaan tot het
Christendom, maar vaak een dubbelleven leidden: naar
buiten toe katholiek, binnenshuis Joods. Deze groep
wordt ook wel Maranen genoemd.
in de bijgebouwen van de Portugese
synagoge (Esnoga) in Amsterdam,
doet haar naam eer aan: het is
Hebreeuws voor Boom des Levens.
Kort voor 1600 kwamen de eerste Conversos in
Amsterdam aan, de stad waar het mogelijk was terug te
keren naar het Jodendom. En van die mogelijkheid maakte
men volop gebruik. Naarmate hun aantallen groeiden deed
men er alles aan om weer een echte Joodse gemeenschap
te worden door middel van studie. Al in 1602 werden er
lessen bij mensen thuis gegeven.
De eerste Portugees Joodse Gemeente was Bet Jacob, waar
de Asjkenazische rabbi Mozes Uri Ha-Levi les gaf en een
torarol schonk die nog steeds in de Portugese Synagoge
bewaard wordt. In 1616 stichtte men een school voor lager
en hoger onderwijs: Talmud Torah, en tegelijkertijd een
algemene bibliotheek met klassieke werken van Joodse
geleerden waar alle studenten toegang tot hadden. Deze
bibliotheek vormde de kern van de Ets Haim collectie.
Na een periode van verval, tussen het
einde van de Tweede Wereldoorlog en
de jaren negentig, is de bibliotheek
weer springlevend en vierde vorig jaar
het vierhonderdjarig bestaan.
Kwaliteit en moderne techniek
Talmud Torah trok leraren aan uit heel Europa die
zorgvuldig werden gescreend op hun kwaliteiten. De
manuscripten van deze geleerden zijn nog altijd terug te
vinden in de Ets Haim Bibliotheek.
Vanaf 1617 maakte men gebruik van de drukpers om
studiemateriaal te drukken en in 1626 zette Menasseh Ben
Israel de eerste commerciële drukkerij op waar het eerste
Hebreeuwse boek werd gedrukt dat op 1 januari 1626
verscheen.
Om veelbelovende studenten de mogelijkheid te bieden
hun kennis nog naar een hoger plan te brengen werd ook
aan een vorm van fondsenwerving gedaan: irmandade
(broederschap). Een van de leden was de vader van de later
beroemde filosoof Baruch de Spinoza.
De school en de bibliotheek waren met elkaar verweven en
Bibliothecarissen David Montezinos (1866 - 1916) en
Jacob Da Silva Rosa (1886-1943), foto Bibliotheca
Rosenthaliana, Bijzondere Collecties van de Universiteit
van Amsterdam
32
Interieur
bibliotheek
Ets Haim,
foto Peter
Lange
Gregory B. Kaplan:
I sing the triumph of popular government,
to the sweet sound of the harp of history,
and a Hebrew choir that cries out;
which is the legacy of the memory of Israel
dat bracht met zich mee dat de originele bibliotheek niet
alleen Joodse en religieuze boeken bevatte, maar ook tal
van boeken over allerlei andere onderwerpen en dan ook
nog in meerdere talen.
“In mijn ogen waren
zij reuzen”
Na een impasse: klaar voor de 21ste eeuw!
Ook wat de bibliotheek betreft liet de Tweede
Wereldoorlog zijn sporen na. Weliswaar was de geroofde
collectie in 1946 grotendeels uit Duitsland teruggekeerd,
maar deze had wel wat schade opgelopen. Ook waren de
financiële middelen lange tijd onvoldoende om het gebouw
te restaureren en de collectie goed te conserveren. Dit
leidde er zelfs toe dat de kerncollectie lange tijd uitgeleend
werd aan de Jewish National and University Library in
Jerusalem.
In 1996 keerde het tij. Er werd overleg gepleegd met
de Dienst Monumentenzorg en sinds 1998 staat de
collectie definitief op de lijst van de Wet tot behoud van
cultuurbezit van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap.
Tussen 1998 en 2000 werd het Snogecomplex waarin
Ets Chaim gehuisvest is gerestaureerd , waarmee aan
alle voorwaarden werd voldaan om de collectie ook in
de toekomst in goede conditie te houden. Sinds 2012
is men bezig met het catalogiseren van de gedrukte
boeken en het digitaliseren van de handschriften. De
handschriftencollectie is nu online beschikbaar.
De collectie, die vijfhonderdzestig handschriften en
ongeveer dertigduizend gedrukte werken omvat, is nu
weer toegankelijk voor een ieder die geïnteresseerd is,
Joods, niet Joods en wetenschappers uit de hele wereld.
En dat werpt zijn vruchten af.
Zo ontdekten de Hispanisten Harm de Boer uit Nederland
en Jorge Ledo uit Spanje in 2012 in de bibliotheek een
zeventiende-eeuws handschrift dat geïdentificeerd werd
als de eerste en tot nu toe onbekende Spaanse vertaling
van Lof der Zotheid (1512) van de beroemde humanist
Erasmus. •
Bezoekers waren destijds al bijzonder onder de indruk. Zo
is er een beschrijving bewaard gebleven van een bezoek
aan de school en de bibliotheek door Shabbetai Bass uit
Polen, die halverwege de 17de eeuw naar Amsterdam
kwam. Shabbetai was helemaal lyrisch over de studenten
en educatie mogelijkheden.
Hij schreef: “In mijn ogen waren zij reuzen, zij waren
bedreven in de Heilige Schrift en grammatica. Zij konden
Hebreeuwse verzen schrijven en poëzie in metrum, en
spreken… En in hun school staat een verbazingwekkende
bibliotheek waar je alles wat je maar wilt studeren, kunt
lenen.”
Instrument van integratie
Portugese Joden uit de 17de eeuw stonden tegelijkertijd
open voor de niet-Joodse buitenwereld en traden deze
met een open mind tegemoet. En niet zonder resultaat:
zij konden daardoor gaan deelnemen aan de economische
en sociale ontwikkeling van de samenleving. Ets Haim
vormde een belangrijk onderdeel van de vergaring en de
verspreiding van kennis en sloot daarmee prima aan bij de
zeventiende-eeuwse onderwijstraditie in de Nederlanden.
Van de interesse in de wereld om hen heen getuigt
bijvoorbeeld het gedicht Triumpho del govierno popular,
een loflied op de democratie (1683) van Miguel de
Barrios (Daniel Levi de Barrios). Hierin behandelt hij
achtereenvolgens de monarchie, de aristocratie en
tenslotte de democratie, maar verbindt deze ook weer met
het Jodendom. Zie hier een strofe in de vertaling van Dr.
33
HISTORISCHE COLUMN
Zorg en verzekering
in de vroegmoderne tijd
TEKST TIRTSAH LEVIE BERNFELD FOTO'S RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
V
ia de archieven van de Portugees-Joodse
gemeenschap krijg je soms een kijkje achter de
schermen: Moses Chamiz Vaz kon gelukkig een
beroep doen op een erfenis van zijn tante toen
hij, bijgestaan door zijn ontroostbare vrouw, doodziek op
bed lag en nauwelijks meer geld had voor voedsel. Isaac
Vaz Henriques toonde zich een goed familieman, omdat
hij zijn ernstig zieke zwager met vrouw en acht kinderen
vier jaar in huis nam en alle lasten op zich nam. Maar als
je zo’n back-up niet had? Dan waren er gelukkig diverse
organisaties, publiek en particulier, die zich over je konden
ontfermen. Hoe zat dat allemaal in elkaar?
Het bezoeken van de zieken ofwel Bikur Holim
Een van de oudste organisaties van de Amsterdams
Portugese gemeente was de in 1609 opgerichte Bikur
Holim (bezoek aan de zieken). Het woord zegt het al:
het bezoeken van de zieken. Het is gebaseerd op de
Joodse plicht zieken te helpen en hun genezingsproces te
bevorderen. Vanaf de dertiende eeuw komen we dergelijke,
al dan niet onafhankelijke, Bikur Holim-organisaties tegen,
bijvoorbeeld in Spanje en later ook in Italië, Centraal- en
Oost-Europa en de Duitse gebieden.
Bikur Holim in Amsterdam nam naast de zorg voor zieken
en stervenden ook die van rouwenden op zich en verzorgde
alles rondom de begrafenissen. Daarnaast distribueerde zij
ook kleding tijdens Chanoeka.
Vanaf 1639 richtte Bikur Holim zich nog alleen op de
armen. Gemeenteleden werden aangespoord lid te worden,
mee te betalen aan distributie van kleding, zieken te
steunen, over stervenden te waken, te assisteren bij
het vervoer en begraven van het stoffelijk overschot en
rouwenden te ondersteunen. Zo werd tegelijkertijd een
poging gedaan ‘community building’ te bevorderen. Omdat
Bikur Holim niet altijd iedereen kon helpen en velen buiten
haar vangnet vielen, ontstond er een gat in de markt.
De joodse arts
Ephraim Bonus,
Rembrandt van
Rijn, 1647
In deze onzekere tijden is het goed
om te kijken hoe dingen vroeger
werden geregeld. Hoe hield je in
de 17e en 18e eeuw je hoofd boven
water als je ziek werd, invalide en/
of arbeidsongeschikt? Kon je jezelf
verzekeren tegen onverwachte
ellende, inclusief natuurrampen en
Wederzijdse zorg
epidemieën? En hoe was de zorgsector
Nieuwe verenigingen kwamen van de grond om in die
nieuwe behoefte te voorzien. Die kwamen de middenklasse
te hulp als die geen beroep kon of wilde doen op ziekenzorg
georganiseerd?
34
woorden uit. Daarmee
vanuit Bikur Holim,
wees Morteira op Farar’s
niet meer over
geweldige werk als arts
gefortuneerde familie
voor Bikur Holim. Farar
beschikte en evenmin
bleek altijd bereid te zijn
kon rekenen op de
geweest om arme zieken
andere voorzieningen
thuis te bezoeken en te
in geval van ziekte,
behandelen.
invaliditeit en
Maar ook buiten de
ouderdom, zoals die
Joodse kring was hun
via gilden werden
reputatie groot. Zo
verzorgd.
werd dr. Josef Bueno
Het waren particuliere
opgeroepen aan het
clubjes, zoals Maasim
sterfbed van prins
Tobim (goede daden)
Maurits. Gestudeerd aan
of Temime Darech
beroemde universiteiten
(rechtschapen
elders in Europa, hadden
mensen), waar ieder
vele artsen voor hun
zijn taak kreeg,
komst vaak al gewerkt
medisch personeel
als lijfarts van diverse
zo nodig hulp kon
koningshuizen. Ook waverlenen en geld kon
ren ze eerder te vinden
worden uitgedeeld,
als arts van adellijke
of spullen als
families. Na hun studie
medicijnen, lakens en
medicijnen aan een van
dekens. Lidmaatschap
de universiteiten in de
bestond uit entreegeld
Republiek verwierven
en maandelijkse
Joodse artsen ook faam
bijdragen. Zo dekte
De zieke vrouw, Jan Steen, ca. 1663 - ca. 1666
in de Republiek.
ieder zich in bij
tegenspoed en vond zijn
gelijke in een dergelijke organisatie. Bovendien werd ieders
Geen ziekenhuis, wel handen aan het bed
status gewaarborgd en schaamte overwonnen, want je
Er bestond tot in de 19e eeuw geen Portugees-Joods
hoefde geen beroep te doen op de armenzorg.
ziekenhuis. Van de stadsziekenhuizen werd nauwelijks
Vaak werd er behalve de zorgtaken ook nog een jesjiewa
gebruik gemaakt. Daarvoor moest speciaal aan het stads(leerschool, red.) aan het geheel toegevoegd, zodat het
bestuur toestemming voor worden gevraagd en geld voor
religieuze karakter gewaarborgd bleef en er ook gestudeerd
worden betaald.
kon worden. Daartoe werd een kamer in een voornaam
Ook moest de Joodse gemeente in zo’n geval zorgen voor
huis of elders in de stad afgehuurd.
kleding en verschoning en natuurlijk het kosjere eten aanDe weduwe Abigail Dias da Fonseca bijvoorbeeld stelde
leveren. Zieken bleven daarom meestal thuis, waarbij zorg
een ruimte in haar huis ter beschikking aan de vereniging
zo nodig werd ingehuurd door de Portugese gemeente of
Honen Dalim (ontfermer over de armen), waar zij lid
door mensen die daarvoor het geld hadden. Zo was het
van was. Het verhaal gaat dat zij van achter de gordijnen
hele proces chiquer en onopvallender. We zien opvallend
ondertussen luisterde naar wat er geleerd en bediscussieerd veel Hoogduitse (tudescos), Italiaanse en Noord-Afrikaanwerd.
se Joden of Sefardiem uit de Oriënt betaald worden voor
In de loop van de achttiende eeuw ontstond er met de
zorg aan huis. Soms namen deze zorgverleners ook tegen
achteruitgang van de economie en de groei in armoede
betaling Portugezen in huis. Zo ontstonden er soms wel
onder de Portugese Joden een ware inflatie aan
kleine kliniekjes aan huis, gefinancierd door de Portugese
verenigingen van wederzijdse hulpverlening die dan vaak
gemeenschap.
ook nog vreemdelingen of andere behoeftigen met spullen
als bedden, linnengoed en etenswaren ondersteunden.
Met deze sociale structuur was je als Portugees in het
vroegmoderne Amsterdam zeker van zorg. Het Joodse
motto van wederzijdse verantwoordelijkheid was daarmee
Medisch personeel
een actueel onderwerp binnen deze Kahal Kados (heilige
Doktoren waren er in overvloed. Door de grote toestroom
gemeente). De gemeenschap zorgde goed voor elkaar en
van Joodse en Converso doctoren naar vroegmodern
vulde met particulier initiatief de leemte die door publiek
Amsterdam moesten sommigen zelfs uitwijken naar het
beleid was ontstaan. Zo wisten allen zich min of meer
buitenland. Ze stonden binnen de gemeenschap in hoog
een weg te banen door soms barre tijden van ziekte en
aanzien. Aan het graf van dr. Farar bijvoorbeeld sprak
doodsbedreiging.•
Chacham (rabbijn) Saul Levi Morteira in 1624 lovende
35
ETEN & OPETEN
Hollandse haring,
drop en hagelslag
Israëlische mengeling van culturen
TEKST RAYA LICHANSKY FOTO'S VIA NAOMI DE JONG
Voedingsleer in Israël
Naomi de Jong is dochter
van een Argentijnse moeder,
die zelf weer Poolse ouders
had, en een Nederlandse vader die elkaar in Israël hadden leren kennen. Ze werd
geboren in Nijmegen in 1968
en ging in 1972 met haar
ouders op alija naar Israël.
In Israël werd haar zusje
geboren, de eerste ‘sabra’ in
de familie. Sinds 2002 woont
Naomi weer in Nederland in
een kleine gemeente onder
de rook van Gorinchem, met
echtgenoot Marcel, dochter Maya van achttien en zoon
Nathan van acht.
En zo keerde ze terug naar Israël, waar ze trouwde,
een dochter kreeg en besloot de studie psychologie
te verruilen voor voedingsleer. “Tijdens mijn eerste
studiejaren had ik helemaal verkeerd gegeten, ik had
weinig energie en was flink aangekomen. Ik voelde
gewoon dat mijn lijf gezond, puur en natuurlijk eten
nodig had, en ik wilde begrijpen waarom. Nu ik diëtiste
ben kan ik mensen helpen bij het kiezen van evenwichtige
voeding, en niet alleen om af te vallen of aan te komen.
Als je verstandig eet kun je zelfs ziektes voorkomen.”
Koken vond Naomi al van jongs af aan erg leuk, en dat
kwam goed uit: “Mijn moeder hield niet van koken!”
Argentijns eten, dat zo sterk leunt op rundvlees, was
nauwelijks aan de orde. “We aten steeds vaker kip, vis en
groentes, veel minder zwaar, op de enkele keer na dat we
‘empanadas’ (gebakken of gefrituurde gevulde deegflapjes
- red.) hadden. Ik kook, ook nu ik in Nederland woon, nog
steeds vooral Israëlisch.” De traditionele Joodse keuken
past niet echt in Naomi’s eetpatroon. Behalve kippensoep,
die komt soms op vrijdagavond op tafel, en altijd als er
iemand ziek is.”
Naomi groeide op in Ra’anana, waar van oudsher
een grote Argentijns-Joodse gemeenschap is. Ze
omschrijft haar jeugd als bungelend tussen verschillende
culturen, zonder precies te weten waar ze bijhoorde.
“Verjaardagsfeestjes vierden mijn ouders dubbel: de ene
dag met de Nederlandse vrienden en kennissen, de andere
met de Argentijnen en Israëliërs, al die nationaliteiten, zó
verschillend!”
Stamppot alleen met veel groente
Na haar scheiding nam Naomi het besluit om, na dertig
jaar leven in Israël, in Nederland te gaan wonen. “Ik heb
in Israël een heerlijke, veilige jeugd gehad, ondanks de
oorlogen. Gek genoeg bleven die op afstand, maar toen er
steeds meer aanslagen kwamen en je je leven niet meer
zeker was, heb ik de knoop doorgehakt. ‘Mazpiek’, zoals
we in het Ivriet zeggen, oftewel 'genoeg'! Ik wilde mijn
dochter net zo’n veilige kindertijd geven als ik zelf heb
gehad.” Naomi vond een dijkhuisje, niet ver van waar haar
vader al jaren eerder was gaan wonen toen er in Israël voor
hem geen werk meer was als toeristengids.
Het Nederlandse leven kreeg nog meer vastigheid toen ze
de Limburgse Marcel ontmoette. Ze trouwden en kregen
een zoon. Terwijl dochter Maya een oelpan (taalschool,
red.) volgt om beter Hebreeuws te leren, wordt thuis
Nederlands gesproken. En Nederlands gekookt:
“Stamppot vind ik wel lekker, maar met veel groente, en
niet vaker dan tweemaal per week aardappelen… En had
ik al gezegd dat ik dol ben op haring en pindakaas?” •
Culinaire uitwisseling
“Pas toen ik in dienst ging voelde ik me écht Israëlisch, en
dat is zo gebleven. Maar ik ben nooit vergeten hoe heerlijk
het was als bezoek uit Nederland hagelslag en dropjes
meebracht! Dat was echt culinaire uitwisseling, want zij
gingen terug met allerlei Israëlisch lekkers in hun bagage!”
Toch bleef Nederland aan haar trekken, ook ná de
diensttijd. Voor haar in Israël begonnen studie psychologie
kon ze het tweede jaar aan de Universiteit Leiden studeren,
en die periode zou bepalend worden. “Ik wist niet goed
waar ik werkelijk wilde zijn. De studentencultuur paste me
niet, ik miste Israël en schreef dagelijks brieven naar mijn
familie en vrienden. Ik was er echt niet klaar voor om in
Nederland te wonen.” Na zeven maanden hield ze het voor
gezien: “Ik vond het ook veel te koud!”
36
Warme salade van kikkererwten, spinazie en feta
• 400 gr gekookte kikkererwten (eventueel uit
blik) of zwarte/bruine bonen, liefst kleine
• 4 el olijfolie
• 1 middelgrote rode ui, gesnipperd of dun
gesneden
• 1 rode paprika, in kleine blokjes gesneden
• 2 knoflooktenen, uitgeperst
• versgemalen zwarte peper
• handvol spinazie, ca 50 gram (verwijder de
steeltjes)
• 125 gr fetakaas blokjes
• 1 tl baharat (optioneel) *
Verhit de olie in een pan en fruit de gesnipperde
ui samen met de paprikablokjes totdat de ui
lichtbruin is. Voeg dan de knoflook toe en bak kort
mee.
Voeg vervolgens de kikkererwten, breng op smaak
met zout, peper en de baharat en blijf bakken, af en
toe roerend, nog 2 minuten.
Voeg de spinazie toe en roerbak mee totdat
de spinazie geslonken is. Voeg als laatste de
fetablokjes toe en blijf nog een minuut of twee
bakken. Zet nu het vuur uit.
Doe de salade over op een platte schaal.
Meng de yoghurt met de citroen/limoensap en
breng op smaak met peper en eventueel zout.
Schenk op de salade en geniet!
Voor de yoghurtdressing:
• 150 ml volle Turkse of Griekse yoghurt
• sap van 1 limoen of citroen
• zout en versgemalen peper
* Baharat is een Arabische specerijenmix,
bestaande uit paprikapoeder, korianderzaad,
zwarte peper, kaneel, komijnzaad, kardemom,
ui, knoflook, nootmuskaat, kruidnagels en
cayennepeper. Wordt overal in het Midden-Oosten
gebruikt.
Bereidingswijze:
Kook de kikkererwten totdat ze zacht worden.
Als je erwten uit blik gebruikt, giet ze af, spoel ze
schoon en laat ze goed uitlekken.
Naomi de Jong werkt als ambulant diëtiste voor een
zorgorganisatie, geeft modern Hebreeuws aan de Dijksynagoge
in Sliedrecht.
Op haar website www.foodsandphotos.nl plaatst ze
recepten die haar visie op lekkere, gezonde voeding weergeven,
en ze is co-auteur van de kookboeken Natuurlijk samen koken!
en Gezonde wereldgerechten. Voor het laatste boek leverde
Naomi de Israëlische recepten.
37
EITZES VAN ESTHER
Groepswerk werkt!
Op zoek naar mijn Joodse identiteit
TEKST ESTHER SCHOLTENS
M
ijn naam is Ellie en ik heb me met de
antwoordcoupon in de Benjamin aangemeld
voor de gespreksgroep Joodse Identiteit.
Dat zeg ik nu wel zo makkelijk, maar de
waarheid is dat daar heel wat twijfels en gepeins aan
vooraf zijn gegaan. Mijn vader is Joods, mijn moeder
komt uit een protestants gezin.
het tot me door dat die grootouders en ooms en tantes
die ik nooit gekend had, niet alleen waren, maar ook mijn
familie waren! Dit veroorzaakte een bepaalde verwarring:
deze mensen hadden een leven dat zo anders was dan
het mijne. Ze gingen naar sjoel, ze 'trouwden' niet, maar
kregen een choepa, ze gingen naar Joodse scholen en
verenigingen, vierden allemaal feesten waarvan ik de
betekenis niet eens kende… Ik voelde me losgemaakt
van mijn achtergrond. En nog altijd durfde ik mijn vader
niets te vragen. Ook praatte ik er niet over met mijn
echtgenoot. Ik bedoel, wat moest hij met alle ingewikkelde
emoties van mij? Ik kon ze zelf nauwelijks ontwarren.
Toen ik in de Benjamin over de verschillende
gespreksgroepen las, dacht ik: ik doe het! Ik meld me
aan! Ik had er echt genoeg van om me alleen te voelen,
om me af te vragen hoe Joods ik ben, of mag zijn. Na de
aanmelding werd ik met een mailtje uitgenodigd voor een
kennismakingsgesprek. Wat was ik zenuwachtig!
Met trillende benen stapte ik de spreekkamer binnen. De
groepswerker stelde me echter gerust: het was begrijpelijk
dat ik me druk maakte. Ik ging iets wezenlijks aan, iets dat
ik jarenlang op de achtergrond had gehouden. Er werd me
verteld wat ik kon verwachten. Herkenning en erkenning
waren daarin sleutelwoorden. Dat vond ik al een fijn
vooruitzicht. Ook werd meduidelijk dat ik iets uit de groep
zou kunnen ‘halen’, maar dat ik ook iets moest komen
‘brengen’. Ze zei: “De andere deelnemers kunnen namelijk
van jouw verhaal leren”. Zo had ik het nog niet bekeken!
Ik, die een ander iets over de Joodse identiteit kon leren!
Wie had dat gedacht.
In de weken daarna keek ik uit naar de eerste bijeenkomst.
Ik stelde me er van alles bij voor. ‘s Avonds in bed bedacht
ik gespreksonderwerpen voor de groep en overdag was het
nooit helemaal uit mijn gedachten. En toen was het zover!
Ze zijn beiden begin jaren ‘30 geboren en mijn zus en ik
zijn begin jaren ‘50 geboren. Er werd thuis niet gesproken
over de oorlog die mijn vader mee had gemaakt. Wat ik
me herinner is dat hij geen familie had en dat ik daar heel
veel vragen over had, die ik niet stelde. Mijn vader had last
van depressies en sloot zich dan soms weken, letterlijk,
van ons af. Later ging ik begrijpen dat zijn verdriet met de
oorlog te maken had en nu weet ik dat hij het verlies van
al die dierbaren nooit te boven is gekomen. Hij vertelde
ons niets, ook niet over het Jodendom. Mijn achternaam
is uitgesproken Joods en ik krijg dan ook vaak vragen over
mijn achtergrond. Eigenlijk vrees ik die vragen, want wat
kan ik zeggen?
Ik woon in Purmerend, ben getrouwd en heb zelf een
zoon en een dochter. Zij zijn bijzonder geïnteresseerd
in de oorlogsgeschiedenis van mijn vader. Dat geldt met
name voor mijn zoon. Hij kent vreemd genoeg geen
terughoudendheid en vraagt mijn vader het hemd van het
lijf over de onderduik en, tot mijn grote schrik, over zijn
ouders en broer. Maar mijn vader geeft geduldig en rustig
antwoord, waardoor ik mij nu afvraag: waarom heb ik die
vragen nooit durven stellen?
De eerste moeilijke stappen
Sinds mijn pensionering ben ik me gaan verdiepen in de
genealogie van mijn vaders familie. Voor het eerst drong
38
op
5
te g7
e uê ld
l d nq /2
Vu in E .Mk
y
am s v
nj ://
B e t tp
h
in
Wie mag erbij horen?
Onze groep bestond uit vijf vrouwen en vier mannen
van uiteenlopende leeftijd. De jongste was 47 jaar en de
oudste 83. We hadden allemaal een andere achtergrond:
sommigen hadden alleen een Joodse vader
of moeder, anderen hadden er twee.
Nadat de gespreksregels waren
doorgesproken: elkaar laten
uitpraten, geen namen noemen
buiten de groep e.a., werden
we in groepjes van drie
personen opgedeeld om te
bepalen welke thema’s we
aan de orde wilden laten
komen.
Daar had ik al over
nagedacht en dus maakte
ik direct duidelijk dat ik
het graag over de vraag:
‘Mag ik erbij horen’? wilde
hebben. Eén van de mannen
in mijn groepje zei: “Ja! Dat
vraag ik me nou ook altijd af!”
Waarop ik verbaasd vroeg: “Maar jij
hebt toch twee Joodse ouders?” Ik begreep
er niets van. Hoe kon hij nou denken dat hij er niet
bij hoorde? Hij vertelde dat hij uit een erg vrome familie
komt, maar zelf niet religieus is. Hij vroeg zich af of hij
wel Joods genoeg was en waar hij nu precies bij hoorde.
Ook nog een vervolg
De laatste bijeenkomst werd
afgesloten met een positieve
boodschap aan een ander en het
maken van goede voornemens. De
boodschap aan mij was dat ik me mocht
laten zien, mijn voornemen was dat ik ging
praten met mijn familie.
Na twee maanden hadden we een ‘terugkomdag’. Ik kon
trots vertellen dat ik met mijn kinderen en echtgenoot
had gesproken over mijn zoektocht, over de gespreksgroep
en wat ik er aan inzichten had opgedaan. Vooral mijn
echtgenoot toonde zich betrokken bij mijn Joodse
identiteit. Dat deed me echt goed! Ook heb ik er een
gewoonte van gemaakt iedere vrijdagavond kaarsen aan
te steken. Ik ken verder de gebeden niet die daarbij horen,
maar de handeling alleen geeft me al een gevoel van
verbondenheid.
We bleken allemaal behoefte te hebben aan een vervolg.
We wilden eigenlijk graag met elkaar doorpraten.
De deelnemers hadden een sterkte onderlinge band
ontwikkeld en wilden met elkaar onderzoeken hoe we die
band konden gebruiken om de volgende stappen te zetten.
Dit was geen probleem. De groepswerker heeft vervolgens
vijf nieuwe bijeenkomsten gepland!
Ook hebben we het plan opgevat om samen een sjoeldienst
bij te wonen. Het is doodeng om zoiets alleen te doen,
maar met elkaar durven we het wel aan. Soms voel ik nog
die nare twijfel: mag ik dit allemaal wel doen en willen? Ik
heb toch alleen maar een Joodse vader en hij wilde er niets
meer mee te maken hebben, met dat Jodendom en met
dat nare verleden. Dan zeg ik snel tegen mezelf: je mag zo
Joods zijn als je je voelt! En de invulling die ik eraan geef is
aan mij en aan niemand anders. Dank je JMW, voor deze
inspirerende ervaring! •
“Eigenlijk heb ik nooit oog
gehad voor andere aspecten
van het Jodendom, zoals
religie en cultuur”
De onzekerheid van deze man zal me altijd bijblijven!
Zijn verhaal was een echte eyeopener. Er wel of niet bij
horen wordt niet bepaald door je achtergrond, maar door
(levens)ervaringen en is gebaseerd op een gevoel van
verbondenheid, of een gebrek daaraan.
De thema’s werden op een flap-over geschreven. We
hebben de thema's tijdens de bijeenkomsten die volgden,
vijf in totaal, er vaak bij gepakt. Het was fijn onze eigen
invulling te geven aan de gesprekken. We voelden ons
door elkaar begrepen en gezien. Vooral dat laatste was
voor mij van belang. De groepswerker was erbij om
het gesprek in goede banen te leiden en de thema’s te
bewaken. Ook lette ze erop dat iedereen aan bod kwam.
39
l
De één praat nou eenmaal makkelijker dan de ander. Bij
de tweede bijeenkomst had ze iets bij zich dat de schijf
van vijf heet, van Ido Abram. Het is een cirkel met vijf
segmenten die staan voor de verschillende aspecten van
de Joodse identiteit. De segmenten kun je verschuiven
waardoor ze groter en kleiner worden. Op mijn schijf
was het segment ‘oorlog en vervolging’ erg groot, net
als het segment ‘vermenging culturen’ (de Nederlandse
cultuur). Dit deed me beseffen dat ik eigenlijk nooit oog
heb gehad voor andere aspecten van de Joodse
identiteit, zoals religie en cultuur. Hetzelfde
gold voor een opvallend groot deel
van de groep. De oorlog had een
hardnekkige invloed op de levens
van iedere deelnemer. We
hadden inmiddels geleerd dat
we zo Joods mogen zijn als
we ons voelen en we ons,
in het kielzog daarvan,
mogen interesseren in alle
aspecten van de Joodse
identiteit.
In de wachtkamer bij JMW zag ik de andere deelnemers,
sommigen relaxed, anderen duidelijk gespannen. We
werden door de groepswerker meegenomen naar een
grote ruimte.
JOODSE ACTIVITEIT UITGELICHT
JMW on the Move:
Langs de Joodse schatten
van Europese hoofdsteden
TEKST TEKST BARBARA TANENBAUM FOTO’S VIA KOOS DE LANGE
H
Warm onthaal
et begon in 2013, na enige discussie bij
JMW, met een reis naar Berlijn. Mirjam
Samson vond het “een soort overwinning
dat mensen die nog nooit in Duitsland zijn
geweest omdat ze er niet naartoe durfden, nu in een
Joodse groep toch gaan.” Daarna organiseerde ze nog
drie reizen, naar Praag, Boedapest en Rome,waarbij
onder meer het kennismaken met het Joodse verleden
en de Joodse gemeenschap anno nu centraal stond.
Ook de volgende bestemming is al bekend: Wenen.
Deze reis wordt bijzonder, het wordt de vijfde reis en
waarschijnlijk de laatste in de huidige vorm.
Elke reis heeft zijn eigen hoogtepunten. Mirjam: “Het
bejaardenhuis in Boedapest was het hoogtepunt van
die reis. Er waren maandenlang Jiddische en Israëlische
liedjes ingestudeerd door mensen met het syndroom van
Down. Dat was zo ontroerend.”
Veel lachen en Joodse cultuur
Koos de Lange, trouwe reisgenote praat mee: “Ik
ben in al die steden geweest, maar toch is het anders
met een Joodse groep. Het voelt heel vertrouwd. De
verscheidenheid van de groep maakt de groepsdynamiek
heel leuk. Mensen hebben verschillende achtergronden en
ook de leeftijd varieert.”
Mirjam: “Ik denk dat het komt omdat de groep vrij open
is en omdat iedereen een Joodse achtergrond heeft. Er
reizen ook veel alleenstaanden mee. Dan is een groepsreis
toch wat makkelijker.”
Koos: “En wat hebben we gelachen. Wat hebben wij veel
gelachen.”
Mirjam: “En we eten en borrelen altijd samen. Het sociale
is heel belangrijk.”
De groep van JMW on the move in de synagoge van
Boedapest
Het viel de reizigers in Boedapest op dat mensen
‘herkenbaar Joods’ over straat liepen. Overal in de Joodse
wijk liepen mannen met keppels. Kosjere restaurants
waren talrijk en sjoels toegankelijk. Mirjam: “En er was
weinig beveiliging.” Toch voelde de groep zich veilig en
prettig.
Mirjam: “In Praag zijn we naar de nieuwe Joodse
begraafplaats geweest waar beroemde componisten en
schrijvers begraven liggen, zoals Franz Kafka. En de
Joodse Gemeente was zo vereerd met ons bezoek, dat ze
de begraafplaats speciaal voor ons openstelden.” •
“Herkenbaar Joods
over straat”
Veel gezelligheid dus. Maar ook een vol programma.
Mirjam: “In de reizen zit altijd een sociaal onderdeel, een
culturele component, en een maatschappelijk aspect.
Er wordt contact gelegd met de plaatselijke Joodse
gemeente, of een ontmoeting gepland met vrijwilligers
van een Joodse organisatie. Een bezoek aan een Joods
bejaardentehuis, sjoel, en Joods museum zijn vaste
elementen in het programma. Ik vind het belangrijk om te
laten zien dat er Joods leven is. Ondanks alles. Dat geeft
mij kracht.”
Begin september vertrekt de groep naar Wenen.
Er zijn nog enkele plaatsen beschikbaar. Leeftijd
vanaf veertig jaar, verder geschikt voor iedere
man of vrouw met een Joodse achtergrond.
Voorwaarde is wel dat je goed ter been bent,
want er wordt veel gewandeld.
Meld je aan bij JMW Joodse Activiteiten via
[email protected]
40
VAN GENERATIE OP GENERATIE… LE DOR WA DOR…
HET JMW ACTUA TEAM KOMT NAAR JE TOE
Wat heb je meegekregen vanuit je opvoeding? Welke
tradities waren belangrijk in het gezin waarin je bent
opgegroeid? Vierde je de Joodse feestdagen? Speelde
de oorlog een grote rol? Of werd er juist niets
doorgegeven? En wat je geef je hier zelf weer van
do(o)r? Ga met elkaar in gesprek over het doorgeven
van de tradities. Luister, leer en herken!
Het JMW A-Team komt naar...
Informatie en aanmelden
T 020 577 65 66 E [email protected]
Heiloo
Den Haag
Zaandam
Breda
Dieren
Voor iedereen met een Joodse achtergrond
en eventuele partner
10 mei
13 juni
28 juni
10 mei
23 mei
avond
middag
ochtend
ochtend
avond
Den Bosch
Hilversum
Amsterdam
Friesland
Rotterdam
Utrecht
20 juni
15 juni
18 mei
10 mei
21 juni
27 juni
ochtend
ochtend
avond
ochtend
ochtend
ochtend
www.joodseactiviteiten.nl
Mededeling
STEMPEL VOOR ARTIKEL 2
In de maand mei 2017 ontvangt u mogelijk uw
Life Certificate van de Claims Conference.
Wij vragen uw aandacht voor het volgende:
Om het ontvangen van een stempel soepel te laten
verlopen willen wij u erop wijzen dat wij op verschillende
locaties in Amsterdam stempelen omdat JMW eind mei
gaat verhuizen naar een nieuwe locatie.
LET OP:
1 mei tot 19 mei:
oude locatie van JMW
de Lairessestraat 145-147
22 mei tot 6 juni:
ontmoetingscentrum LEV
Kastelenstraat 80,
(alleen van 09.00 – 10.30 uur en van 15.30 – 17.00 uur)
Vanaf 5 juni:
De nieuwe locatie JMW
de van Boshuizenstraat 12
41
U kunt de gehele maanden Mei en Juni terecht
in ontmoetingscentrum LEV van maandag t/m
donderdag van 0900 – 10.30 uur en van 15.30
– 17.00 uur om een stempel te halen.
Denkt u eraan dat u persoonlijk langskomt
en een geldig paspoort of identiteitskaart
meeneemt?
Bedankt voor uw medewerking en tot ziens,
De maatschappelijk werkers van JMW.
ACTIVITEITENLADDER
Zelf iets ondernemen?
ACTIVITEITENLADDER,
UITGELICHT UIT DE
VOLLEDIGE AGENDA
JOODSE ACTIVITEITEN
EN LEV-JMW
Wilt u…?
•Een zwemclubje oprichten of wandelen door
de straten van Amsterdam met Lev-JMW als
uitvalsbasis? Of samen naar de nieuwbouw op
de Oostelijke Eilanden van Amsterdam?
•Iemand die u interessant vindt willen
uitnodigen om een lezing te geven?
•Een film zien en daarna nog gezellig napraten?
•Naar een museum gaan waar u op eigen houtje
niet naar toe kunt?
•Wilt u graag iets bestuderen met andere
gelijkgestemden?
•Of heeft u een heel ander goed idee?
Deze activiteiten zijn voor iedereen met een
Joodse achtergrond en zijn/haar partner.
April
5
Simon Hammelburg geeft een lezing over zijn boek: Van binnen is alles stuk. Journalist en
auteur Hammelburg over de psychische averij die de Sjoa heeft aangericht bij hen die overleefden. Op boeiende en duidelijke wijze vervat in zijn boek Van binnen is alles stuk - Herinneringen van vernielde generaties, dat hij baseerde op meer dan 1200 gesprekken met Holocaustoverlevenden en hun nazaten. (Lev-JMW)
13 Pesach diner, matzebrunches en lunches door het
hele land: in Amsterdam, Den Bosch, Breda,
Bloemendaal, Heerenveen, Hilversum, Den Haag, Rotterdam en Zaandam
(Joodse Activiteiten en Lev-JMW)
23 Lezing van historicus Daniël Metz bij Joo-oost
in Zwolle (Joodse Activiteiten)
25 Dagtocht naar Herinneringscentrum Westerbork (Lev-JMW)
Deel het met het team van Lev. Dan kunnen wij
samen aan het werk om het idee te realiseren.
Simon Hammelburg over zijn boek
'Van binnen is alles stuk'
Journalist en auteur Simon Hammelburg vertelt
op woensdag 5 april, om 14.00 over de psychische averij die de Sjoa heeft aangericht bij hen
die overleefden. Dit is op boeiende en duidelijke
wijze vervat in zijn boek 'Van binnen is alles stuk
- Herinneringen van vernielde generaties' dat hij
baseerde op meer dan 1200 gesprekken met Holocaustoverlevenden en hun nazaten.
Mei
4
28 'Van binnen is alles stuk' bestaat uit levensgeschiedenissen van mensen die Simon Hammelburg op een indrukwekkende manier vastlegde
voor het nageslacht. Ook geeft hij inzicht in de
psychische schade die de Tweede Wereldoorlog
bij de Holocaustslachtoffers en hun nazaten heeft
aangericht. Na de bevrijding werden veel overlevenden uitermate slecht behandeld en begrepen.
De trauma’s van deze ramp duren minstens zes
generaties door. Zowel psychisch als fysiek. De
kracht van dit boek zit in de leesbare, sobere
schrijfstijl en de humor die erin is verwerkt.
In mei en juni trekt JMW het land door met het
Actua team om in gesprek te gaan over je familie
– wat geef ik door? Le dor wa dor.
Zie de flyer in deze Benjamin voor het volledige overzicht. (Joodse Activiteiten)
4 mei herdenking (Joodse Activiteiten)
De Gooise Nesjomme uit Hilversum gaat naar het
jubileumconcert van Jiddisj Koor Hejmisj Zain. (Joodse Activiteiten)
Juni
14
Dagtocht Lev-JMW
Informatie over activiteiten of cursussen:
Joodse Activiteiten [email protected] of
020 5776566 (ma t/m do 9.00 uur -17.00 uur)
Lev [email protected] of 020 577 65 88 (ma t/m
do 9.00 uur -17.00 uur)
42
Pesachweek in Lunteren 2017
‫פסח בלונטרן‬
• Twee seideravonden
• Lezingen
• Sjoeldiensten
• Vers bereide kosjere maaltijden
• Uitstapje
• Optredens
• Creatieve activiteiten
• Spelletjesavond
• Fietsen en wandelen
• Wellnessruimte
“Het is erg gezellig, fantastisch eten en
een leuk programma!” —Mevr. Mossel
INSCHRIJVING
SLUIT BINNENKORT!
Van 10 april t/m 19 april 2017 bent u van harte welkom
in hotel Het Bosgoed. Hier viert u Pesach op traditionele
wijze in de bosrijke omgeving van Lunteren.
Samen met de gastvrouwen, Rabbijn
Avraham Wyler en de andere gasten
kunt u genieten van alle Pesach tradities
Kosten (all inclusive)
• € 171 per persoon per nacht
op een eenpersoonskamer
en activiteiten in een ontspannen en
vertrouwde sfeer. Dit alles onder toezicht van
het I.P.O.R (kosjer) ‫כשר‬.
Deelname gedurende een deel van de
Pesachperiode is mogelijk.
• € 293 voor twee personen per nacht
op een tweepersoonskamer
Informatie & aanmelden vóór 5 april 2017 bij
JMW, Joodse Activiteiten
telefoon 020 577 65 66
of per mail: [email protected]
Bij uitzondering is een reductieregeling
mogelijk. Betaling in termijnen is tevens
mogelijk.
Meld u snel aan! Het aantal kamers is
beperkt. Voor meer informatie over het hotel
ga naar: www.hetbosgoed.nl
www.joodseactiviteiten.nl
43
GETTOPENSIOEN VOOR
KINDEREN VAN OVERLEDEN
OUDERS
Heeft u een ouder die bij leven
het getto pensioen bij de
Deutsche Renten Versicherung
(DRV) niet aangevraagd heeft
en gestorven is op of na 27 juni
2002? Dan kunt u als erfgenaam/
kind deze aanvraag alsnog
indienen.
De aanvraag kan alleen in behandeling
genomen worden als er een aantal feiten
bewezen en gedocumenteerd kunnen
worden door de erfgenaam. Dat is niet
altijd zo makkelijk!
Heeft uw ouder in Amsterdam
tussen september 1941 en september 1943
gewoond en gewerkt en heeft hij/zij zelf
geen gettopensioen ingediend?
Ja
Is uw ouder op
of na 27 juni 2002
overleden?
Nee
Hulp nodig bij het invullen van het
aanvraagformulier door JMW?
Wanneer u hier behoefte aan heeft, helpen wij u
met invullen van het aanvraagformulier.
U kunt zich telefonisch aanmelden tijdens de
spreekuurtijden van onze kantoren.
Mocht u niet in staat zijn naar één van onze
kantoren te komen, dan kunt u een afspraak
maken voor een huisbezoek. U kunt een afspraak
maken op maandag t/m vrijdag van 09.30-12.00
uur telefoonnummer 020-5776577.
Aan de dienstverlening van JMW bij deze
hulpverlening zijn geen kosten verbonden.
Nota bene:
Om het gettopensioen als kind te kunnen
aanvragen, dient gebruik gemaakt te worden van
formulier ZRBG 100 (invullen met de gegevens van
je vader/moeder). Daarbij worden de bewijzen
en de documenten toegevoegd. De DRV toetst
dan aan de hand van de overlegde bewijzen en
documenten of er vanaf 1 juli 1997 tot eind van
de sterfmaand het gettopensioen betaald dient
te worden. U kunt ook zelf een Duits/Engelstalig
aanvraagformulier downloaden van de site
van de DRV. Google dan op: Deutsche Renten
Versicherung ZRBG 10
Geen aanvraag mogelijk
als erfgenaam voor
gettopensioen
Ja
U kunt als erfgenaam een aanvraag voor
gettopensioen indienen, waarbij er bewijzen en
documenten moeten kunnen worden overlegd.
Bewijs
Documenten aanleveren
Een bestaand document waarop beschreven staat dat
vader/moeder tussen september 1941 en september 1943
in Amsterdam gewoond en gewerkt heeft.
Neem contact op met JMW
1) Verklaring van erfrecht (notariële akte)
2) Woonverklaring van gemeente
Amsterdam
3) Getuigschrift of verklaring van het werk
of een getuigenverklaring omtrent
werk van een tijdgenoot van je ouder
44
Om een eerste toets
te doen of u in
aanmerking komt
vindt u hiernaast een
stroomschema.
AGENDA
Wekelijkse activiteiten Vrijwilligers gezocht
Maandag
•Tekenen en schilderen om 13.00 uur
JMW zoekt interviewers op vrijwillige basis
Profiel:
- u bent geïnteresseerd in anderen
- u vindt het leuk om met mensen in gesprek te gaan
- de iPad is voor u niet vreemd
Dinsdag
•Meer Bewegen Voor Ouderen om 12.30 uur
•Joodse Geschiedenis om 14.00 uur
Herkent u zichzelf in dit profiel?
Dan zijn wij op zoek naar u.
Woensdag
•Stoelyoga om 11.00 uur
•Spelletjes (tweewekelijks), waaronder backgammon, rummikub, klaverjassen om 13.00 uur
•Israëlische bibliotheek* geopend van 12.30 uur tot
15.30 uur met veel Hebreeuwse boeken te leen
JMW spreekt met 60 plussers in
Amsterdam met een Joodse achtergrond.
Wij willen graag weten waar deze groep
mee bezig is en inzicht krijgen in ‘de
grootste zorg’ en ‘de grootste kracht’. Wij
willen mensen die wat te bieden hebben,
koppelen aan mensen die hulp vragen.
Dat is de Zelfkrachtmeter van JMW.
U interviewt mensen met behulp van
de zelfkrachtmeterapp op de iPad.
Heeft u hier belangstelling voor, of wilt
u meer informatie? Dan kunt u mailen
of bellen met Irene Hirsch.
E: [email protected]
T: 020 5776588
Tzippy Harmsen opent de
Hebreeuwse bibliotheek bij Lev
Oproep: gastvrouw/ heer gezocht voor Lev
Lev, het ontmoetingscentrum van JMW, is op zoek
naar een gastvrouwen/ heren, die het café en de
ontmoetingsruimte bemannen/ vrouwen. Van maandag
tot donderdag is het centrum open voor koffie, thee,
een praatje, cursussen, informatie en advies, hulp bij
het opzetten van eigen activiteiten, soep met broodjes,
gezelligheid, lezingen, films, gespreksgroepen en nog veel
meer.
Donderdag
•Inloopspreekuur van de ouderenadviseur van 9.30
uur tot 11.30 uur voor al uw vragen over ouder
worden (gratis)
•De Levbus rijdt om 10.30 uur naar het Gelderlandplein of het Stadshart Amstelveen vanaf LevJMW. Woont u in Buitenveldert of Amstelveen en
kunt u niet op eigen gelegenheid naar Lev-JMW
komen, dan kan de chauffeur u thuis op halen.
Kosten €3 per keer (leden BSP € 2,50). Graag een
dag van tevoren opgeven.
•Handwerken, breien, haken en quilten van 10.30 –
12.30 uur
Taken: de gastvrouw en gastheer heten de mensen
welkom, serveren de koffie, thee, soep en een broodje
en bieden ondersteuning bij het programma en de
activiteiten. Heeft u belangstelling?
Neem dan contact op met Lev-JMW.
Oproep Koffieochtend Arnhem
OPROEP: BLIJF OP DE HOOGTE!
Koffieochtend Arnhem is met spoed op
zoek naar een nieuwe gastvrouw of heer.
Is uw e-mailadres onlangs gewijzigd of ontvangt
Voor meer informatie kunt u contact
opnemen met Tzippy HarmsenSeffy, via de email: t.harmsen@
joodseactiviteiten.nl of bellen naar 020
5776566.
u geen post van ons omdat uw e-mailadres niet
bij ons bekend is? Geef het aan ons door via
[email protected]! Wij versturen alle
informatie rondom activiteiten, dagtochten,
cursussen, films, themabijeenkomsten
uitsluitend per e-mail.
45
OPROEPEN & SJOEKERTJES
Jom Hasjoa 2017 – 5777
Exposities Sebanjah
Maandagavond 24 april 2017 / 27 nisan 5777 om
19.00 uur exact herdenkt de Nederlands Joodse
gemeenschap de Sjoa in de Hollandsche Schouwburg,
Plantage Middenlaan 24 te Amsterdam.
Tijdens de plechtigheid zullen o.a. de ambassadeur
van Israël en de burgemeester van Amsterdam het
woord voeren. Verder zullen jongeren van de Joodse
jeugdverenigingen herdenkingsfakkels ontsteken.
Er wordt Jizkor en Kaddish gezegd; afgewisseld met
muziek. Wij hopen op uw aanwezigheid bij deze Jom
Hasjoa-herdenking.
Sebanjah is een
Joodse kunstenaar
die zijn tekeningen en/
of schilderijen met een
eigen verzonnen techniek
creëert. Zijn inspiratie
komt voort uit zijn Joodse
achtergrond.
Thema’s van schilderijen
vormen de Joodse
feestdagen, de Holocaust,
Tora verhalen maar ook
muziek, liefde en het leven
zelf. Expositie Sebanjah Amersfoort, opening Zondag
23 april 2017 om ongeveer 11.15 uur – De Fonteinkerk,
Robert Kochstraat 4, Amersfoort. Expositie Sebanjah
Aalten, – Synagoge Aalten opening Zaterdag 17 juni
om 16.00 uur, Stationsstraat 7, Aalten.
Het Organisatiecomité Jom Hasjoa-herdenking.
Zingen met nesjomme
Jiddisj Koor Hejmisj Zain o.l.v. Jules Bart.
28 mei 2017, 15.00 uur, Amstelkerk – Amsterdam
De instrumentale begeleiding wordt verzorgd door
de Shtetl Band Amsterdam, o.l.v. Bert Vos en met
o.a. Erica Roozendaal en Iefke Wang. Het programma
wordt aan elkaar ‘gesjmoesd’ door Gloria Fein.
Amstelkerk, Amstelveld 10, 1017 JD Amsterdam.
Kaartverkoop aan de zaal. Toegang: € 15,00, € 12,50
(donateurs, Pas-65,CJP en Stadspas) en € 10,00
(kinderen t/m 12 jaar).
Zie ook www.sebanjah.com
Tentoonstelling Roofkunst
Deze zomer organiseert de Ter Borch Stichting in
Deventer een grote tentoonstelling over roofkunst.
De expositie vertelt over joodse kunsthandelaars en
particulieren van wie kunstwerken in Duitse handen
terecht waren gekomen, soms door gedwongen
verkoop, maar vaak ook door georganiseerde roof.
Het getoonde werk komt uit de rijkscollectie en uit
Nederlandse musea. Ook enkele families geven hun
met succes geclaimde werk voor deze bijzondere
gelegenheid in bruikleen.
Reserveren aanbevolen: 06 43075346
of [email protected]
Herdenkingsstenen Alkmaar
Stichting Herdenkingsstenen Joods Alkmaar plaatst
op 15 mei a.s. op 12 adressen voor 26 mensen
herdenkingsstenen. Herkent u zich in deze namen:
V.d. Kop, Frankenberg, Elzas, Prins, Koppel, Velleman,
Grünwald, Goudeket of Englander bezoek dan onze
site: www.herdenkingsstenenjoodsalkmaar.nl
Roofkunst voor, tijdens en na WO II, 12 mei t/m 27
augustus 2017, Bergkerk, Bergkerkplein 1, Deventer.
Tentoonstelling vergeten fotografie
Tentoonstelling Uit de vergetelheid met herontdekte
foto’s van de Duitse exil-fotografen Annemie WolffKoller (1906-1994) en Helmuth Wolff (1895-1940).
Dit echtpaar, van wie Helmuth joods was, vluchtte
in 1933 na de machtsovername van de nazi’s uit
München naar Amsterdam. Samen bouwden zij
een veelzijdige en succesvolle fotocarrière op en
gaven zij een belangrijke impuls aan de Nederlandse
fotografie. Bijzonder zijn de honderden portretten van
buurtgenoten, onder wie vele joden, gemaakt door
Annemie Wolff in 1943. Het archief van het echtpaar
werd lang verloren gewaand, maar werd enkele jaren
geleden opgespoord door de fotohistoricus Simon B.
Kool.
Heeft u informatie over één van hen of wilt u de dag
bijwonen, bericht ons via de site.
Contact Kaffee und Kuchen - rectificatie
In het Chanoekanummer 2016 van de Benjamin, nr
106, is bij het artikel Kaffee und Kuchen over de salon
van Jack Weil in Amsterdam een verkeerd emailadres
geplaatst.
Voor degenen die contact met hem willen opnemen,
het juiste adres is: [email protected]
Vanaf 27 maart 2017 tot en met 3 september 2017 in
het Nationaal Holocaust Museum in oprichting, Plantage
Middenlaan 27, Amsterdam.
46
GROEPSWERKPAGINA
De gespreksgroepen zijn voor iedereen met een Joodse achtergrond (Joodse vader of moeder)
De Mediene bedienen
JMW gaat het land door voor groepsgesprekken
50+ en alleen
Doordat je leven ingewikkeld is (geweest) en je
aandacht in de jaren dat je volwassen werd uitging
naar het vormgeven van je eigen leven, heb je achteraf
keuzes gemaakt die je betreurt. Je had misschien
kinderen gewild of je hebt nooit echt ruimte gemaakt
voor een partner in je leven. Oorzaken kunnen zijn:
ouders die je aandacht opeisten, te druk met carrière
maken (het kind dat het goed moest maken) of andere
problemen die wellicht gerelateerd zijn aan de 2e
generatie. Praat er met anderen over.
Woon je in Groningen of Deventer of
in het zuiden van het land en wil je
praten met anderen met een Joodse
achtergrond over Joods gerelateerde
onderwerpen?
JMW organiseert al vele jaren gespreksgroepen in
Amsterdam. De groepswerkers komen ook graag naar
u toe! De ervaren groepswerkers Judith Bruinsma,
Hetty van Emden en Roos van den Berg reizen graag
het land door om gesprekken rondom aspecten van
Joodse identiteit te begeleiden.
Duur: Vier bijeenkomsten
Kosten: € 40
Is een gespreksgroep iets voor mij?
Vraag je je af of een gespreksgroep iets voor jou is?
Het is voor mensen vaak prettig om zaken met elkaar
te delen in een veilige (Joodse) omgeving. Mensen
vinden het fijn om herkenning te vinden bij de ander
en erkenning voor de eigen situatie. We horen van
mensen dat hun ervaring in een gespreksgroep
waardevol is omdat ze van anderen horen dat ze niet
de enige zijn die bepaalde thema’s zo ervaren.
Joods opvoeden in een niet-Joodse omgeving
Thuis ben je Joods en houdt je je aan bepaalde
tradities en richtlijnen. Je wilt je kinderen Joods
opvoeden, maar dat strookt niet altijd met de
dagelijkse realiteit. Door met andere ouders over de
dilemma’s te praten hoe je dat in deze tijd doet kan je
nieuwe inzichten en antwoorden op vragen krijgen.
Huidig aanbod
De 3e generatie
Voor iedereen die binnen 'derde generatie' valt en zich
graag wil verdiepen/ bezig wilt zijn met /ontwikkelen
van zijn of haar (Joodse) Identiteit.
Jongere 2e generatie
Als er over de 2e generatie wordt gepraat, ligt de focus
vaak op mensen geboren tussen 1945-1955. Maar
ook jouw ouder(s) hebben de oorlog meegemaakt en
dus ben ook jij 2e generatie. Zit jij met andere zaken
dan jouw derde generatie leeftijdsgenoten? Als je na
1965 geboren bent en graag met andere 2e generatie
genoten van gedachten wilt wisselen, kan dat.
Duur: 4 bijeenkomsten
Kosten: €40
Duur: we komen 1 keer per maand bij elkaar op
verschillende locaties.
Mijn partner is Joods, ik niet
Jouw partner heeft een Joodse achtergrond, en jij
niet. Dat is vaak een verrijking, maar kan soms ook
ingewikkeld zijn. Het is niet makkelijk geaccepteerd
te worden door je schoonfamilie en ook andere
onderwerpen, zoals de Tweede Wereldoorlog, blijft
moeilijk tussen jullie. Ongelijkwaardig, onbegrepen of
onbesproken.
Bespreek deze thema’s met andere niet - Joodse
partners onder begeleiding van een ervaren
groepswerker in Amsterdam.
Duur: 4 bijeenkomsten, eventueel in de avond, 1 keer per 2
weken. Kosten: €40
Kind in de oorlog
Je leeft nu en kan terugkijken op een vol leven waar je
trots op kan zijn. Juist nu is het verleden dichterbij dan
ooit. Gedachten hou je liever voor jezelf, want je wilt
de ander er niet mee belasten. Het zou prettig zijn om
met anderen –die eenzelfde achtergrond hebben- te
praten. Het verleden kan ook je kracht zijn, dat weet jij
beter dan wie dan ook. Juist door die gedeelde identiteit, ontstaat er een vertrouwensband die uniek is.
Duur: 3 bijeenkomsten
Kosten: €30
Duur: vier bijeenkomsten
Kosten: € 40
vervolg op pagina 53
47
AGENDA
De bijeenkomsten zijn voor iedereen met
een Joodse achtergrond en partner.
Almere
Het Joodse Zooitje
In Almere hebben we een nieuwe
ontmoetingsgroep opgericht. De
eerste bijeenkomst zal plaatsvinden
op 2 juli bij hotel van der Valk Almere.
De vrijwilligers zijn nog druk bezig met
het programma, maar je kunt alvast de
datum vastleggen in je agenda!
Actuele informatie kan je vinden in de
facebookgroep ‘Joodse Activiteiten
en ontmoetingen Midden Nederland’,
of op www.joodseactiviteiten.nl.
Informatie via joyce.emanuels@
gmail.com of 06-42962124
Een impressie van onze huidige
activiteiten:
Samen Joodse liedjes zingen
Iedere laatste woensdag van de
maand. Kom samen Joodse liedjes
zingen onder begeleiding van Anja
Timmermans en Jacob van der Wijk.
Tijd: 14.00 uur – 15.00 uur. Kosten:
€5. Graag vooraf opgeven.
Pedicure
Iedere laatste maandagochtend van
de maand is onze pedicure Tirza
van Koutrik aanwezig. U kunt kiezen
uit een voetreflex of een pedicure
behandeling. Drie behandelingen: om
9.30 uur, 10.30 uur, en om 11.30 uur
Kosten: Pedicure: €30, voetreflex
€25. Graag van te voren aanmelden.
Amsterdam
Ouderenadviseur
Iedere donderdagochtend van 9.30
tot 11.00 uur is onze ouderenadviseur
aanwezig om u op allerlei gebied te
ondersteunen. U kunt met vragen bij
haar terecht over eventuele aanpassingen in huis, brieven en regelingen waar u zelf niet uitkomt of een
gesprek over wat het voor u betekent
om ouder te worden.
De Levbus
Lev-JMW
Het Lev-JMW café is geopend van
maandag tot en met donderdag van
10.00 tot 16.00 uur. U bent van harte
welkom om in het gezellige Lev-café
koffie, thee of een heerlijke kosjere
lunch te gebruiken.
Lev is bereikbaar via lev@joodswelzijn.
nl of 020 5776588.
Voor onze actuele agenda kunt u
kijken op www.joodswelzijn.nl >lev
ontmoetingscentrum 60+.
Let op: Lev-JMW is gesloten
van 10 tot 18 april in verband
met Pesach. Donderdag 27 april
(Koningsdag), donderdag 25 mei
(Hemelvaartdag), woensdag 31 mei,
donderdag 1 juni en maandag 5 juni
(Sjawoe’ot) zijn wij ook gesloten.
dan 1000 boeken voor volwassenen
en kinderen. De bibliotheek werd
opgericht door Tsavta-JMW en wordt
beheerd door een groep enthousiaste
vrijwilligers.
De bibliotheek is open op woensdag
van 12.30 uur - 15.30 uur. Lid worden
kost €12,50 euro en wij vragen een
borg van €10. Voor meer informatie:
[email protected]
Wilt u gezellig boodschappen doen en
heeft u vervoer nodig? Bel dan naar
de Levbus. Iedere donderdagochtend
rijdt de Levbus afwisselend naar het
Gelderlandplein en het stadshart
Amstelveen. Mocht het te moeilijk zijn
om op eigen gelegenheid naar ons
toe te komen en woont u in de buurt
(Buitenveldert of Amstelveen), dan
zijn de chauffeurs bereid u thuis op te
halen en weer thuis te brengen.
Kosten: €3 (BSP leden krijgen 0,50 cent
korting). Graag van
te voren aanmelden.
Aanmelden kan tot
dinsdag 13.00 uur.
Pedicure
Tirza van Koutrik
Spelletjesmiddag
met Loek en Lilly
Iedere twee weken kunt u deelnemen
aan de spelletjesmiddag van Loek en
Lily. Er worden toernooitjes rummycub, backgammon en klaverjassen
georganiseerd. Entree gratis. Graag
even van te voren aanmelden. Heeft
u zelf een idee? Kom het bespreken
met Loek en Lilly.
Start spelletjes: 13.30 uur.
Israëlische Bibliotheek open
Sinds enkele maanden is Amsterdam een bibliotheek rijker: Tsavta’s
Hebreeuwse Bibliotheek. In onze
gezellige bibliotheek hebben we meer
48
Cursussen op Lev
Tekenen en schilderen
Maandag 13.00 – 15.00
uur. Toegang gratis
Meer Bewegen voor
Ouderen Dinsdag 12.30 13.15. €18 per maand.
Joodse Geschiedenis Dinsdag 14.00
- 15.30. €20 per maand.
Stoelyoga Woensdag 11.00 - 12.00
uur. €20 per maand.
Handwerken, breien, haken, quilten
Donderdag 10.30 tot 12.00. Toegang
gratis. Handwerken: met elkaar is
het altijd gezelliger! Lous de Waal
is aanwezig en heeft van (bijna) alle
technieken verstand. Misschien
heeft u nog wel een goede tip voor
een ander? Of heeft iemand een
fantastische nieuwe truc voor u.
vervolg op pagina 49
Wenst u een
fijne Pesach en
veel inspiratie.
‘Jonet is het kloppend hart van de Joodse
gemeenschap, een verbindend Joods
orgaan. Het wordt door veel Joden
bekeken en gelezen. Voor ons helpt het dat
Jonet er is, omdat het mensen bij elkaar
brengt en op de hoogte stelt. Via Jonet
weet je wat er gaande is op Joods gebied
en ontstaat er meer onderling contact.’
— Loes Citroen, voorzitter
van Sjoel Alkmaar.
Jaarlijks bezoeken 200.000 unieke
bezoekers Jonet. Jonet is niet politiek
en niet religieus, Jonet slaat bruggen
tussen Joden en niet-Joden en Jonet
biedt voor elk wat wils. Zie www.jonet.nl
voor heel veel meer.
Ondersteun Jonet
door uw donatie. Uw
donatie is bijzonder
welkom en fiscaal
aftrekbaar. Ga naar
www.jonet.nl/donaties.
49
Happy Pesach
in vriendschap & geluk
Waar wacht je nog op? Maak nu je eigen profiel aan en check wie van de
850 actieve leden jou happy kan maken. Jingles is er voor iedereen met
een Joodse achtergrond
www.jonet.nl/jingles
Joods Studiecentrum
Leiden
JMW gaat verhuizen
Na ruim 41 jaar gaat JMW het pand
aan de De Lairessestraat 145-147
verlaten en verhuizen naar AmsterdamBuitenveldert. Naar verwachting kunnen
wij onze cliënten vanaf juni van dit jaar
verwelkomen op ons nieuwe adres:
Van Boshuizenstraat 12.
Komend najaar starten weer de cursussen van het JSL
• Tussen Tenach en Talmoed
• Bijbels Hebreeuws beginners en gevorderden
• Ivriet – 7 klasjes
• Jiddisch – 3 groepen
• Ladino : taal, literatuur en cultuur
• Joodse literatuur
• Joden en moslims in historisch perspectief
Vraag vrijblijvend onze nieuwe studiegids 5778 aan!
Joods Studiecentrum te Leiden
Levendaal 14 • 2311 JL Leiden • Tel: 562 79 133 - 06
[email protected] • www.joodsstudiecentrum.nl
50
AGENDA
Lev-JMW koffieochtend
Donderdagochtend van 10.00 tot
12.30 komt een vaste club mensen
in het Lev café bij elkaar. Iedereen is
daar van harte welkom.
Lezing, film of discussie
Iedere maand is er een lezing, film
of een discussiemiddag. U kunt het
programma bekijken op: www.joodswelzijn.nl/lev-jmw.
Museumbezoek: samen is het
gezelliger
Samen met anderen een tentoonstelling of museum te bezoeken? Wissel
ervaringen uit en drink na afloop
samen een kopje koffie. Gaat u mee?
Pesachmaaltijd
13 april organiseren wij ons Pesach
diner in de Bob Goudsmidzaal. Lekker
en gezellig samen eten. Kosten:
€18,50; leden van de BSP €16. Vergeet u niet op te geven. Tijd: het diner
is van 17.00 tot 19.00 uur.
B’nai B’rith doet het met JMW
Zondag 23 april worden de wensen
van een aantal ouderen vervuld.
Sommigen gaan naar Artis, anderen
willen heel graag naar zee. Of ze gaan
een dagje lekker shoppen in de stad.
De dag wordt feestelijk afgesloten op
Lev-JMW. De leden van B’nai B’rith
verzorgen deze hele dag samen met
JMW.
Dagtochten
Lev-JMW organiseert op 14 juni en
13 september 2 dagtochten.
Op moment van drukken is de
bestemming nog onbekend.
Noteer deze data alvast in uw
agenda.
Dagtocht Westerbork
Dinsdag 25 april 2017
Met een klein groepje bezoeken wij
Herinneringscentrum Westerbork onder begeleiding van een gids. Daarna
lunchen wij samen en is er gelegenheid om het museum te bezichtigen.
U kunt u uw persoonlijke vragen
stellen aan een van de medewerkers
van Westerbork.
Wij vertrekken om 8.30 uur en zijn
om ongeveer 18.00 uur weer terug.
Kosten: € 30 exclusief lunch. Wij
vertrekken vanuit Amsterdam. Er
kunnen 7 mensen mee.
JMW à la carte
Iedere dinsdagavond kunt u genieten
van een heerlijke kosjere maaltijd in
de Bob Goudsmitzaal zaal van Beth
Shalom.
Prijs: €15 (leden van het BSP krijgen
€ 2,50 korting). JMW a la carte is een
samenwerkingsverband tussen Beth
Shalom en JMW.
Apeldoorn
HaMakor -Geen JMW groepBijna iedere derde vrijdag van de
maand. Tijd: 10.00 uur - 13.00 uur.
Iedereen is welkom. Kosten €2.
Aanmelden: Ritha Groot
T 055 533 68 96 of 06 13468309
E [email protected]
Arnhem
Koffieochtend Arnhem
13 april Pesach: lekker & gezellig!
11 mei thema-ochtend aan de hand
van stellingen
8 juni film en nabespreking
6 juli vakantie en wat dat voor jou
betekent
Bijdrage voor koffie/ thee en iets
lekkers €2,50
U kunt zich aanmelden bij: Milly van
den Berg via 0317 424746, Sander
Theewis via 06 45400599
Den Bosch
Bejachad
Donderdag 13 april Pesach
matzelunch. Tijd: 12.00 – 14.30 uur
Kosten: € 7,50 p.p. Graag aanmelden
vóór 6 april.
Dinsdag 20 juni het A-team komt naar
Den Bosch. Tijd: 13.30 – 15.30 uur.
Kosten: € 3,50
Deze bijeenkomst in juni vindt plaats
op een andere locatie, namelijk: De
Toonzaal, Pr. Bernhardstraat 4 – 6 in
Den Bosch
Informatie en aanmelden:
Koos [email protected] of Ingrid
073 5214 805
vervolg op pagina 52
51
AGENDA
Breda
Finjan
Donderdag 13 april Pesach
matzebrunch. Aanvang 11.00 – 14.00
uur. Kosten: € 7,50. Graag aanmelden
vóór 4 april.
Woensdag 10 mei het A-team komt
naar u toe in Breda. Tijd: 10.00 – 12.00
uur. Kosten: € 3,50.
Woensdag 14 juni afsluiting van het
seizoen. Gezellig samen koffiedrinken
op een leuke locatie. Tijd: 11.00 –
13.00 uur. Koffie en gebak op kosten
van Finjan.
Informatie en aanmelden bij:
Baruch: [email protected] of
013 5078654 of 06 20117881
Haarlem/ Bloemendaal
Tsevet
Donderdag 13 april Pesach
matzemaaltijd. Tijdens deze laatste
bijeenkomst van Tsevet eten
we samen matzes met heerlijke
zelfgemaakte salades en natuurlijk
met bruine suiker.
Graag van te voren aanmelden bij:
Ellen Wambach 023 525 20 66
Heerenveen
Mifgasjiem
Donderdag 13 april Matzelunch
Woensdag 10 mei Ateam JMW: van
generatie op generatie, wat geef ik
door?
Woensdag 14 juni uitstapje
Kosten: €12,50 inclusief koffie en
gebak en een lunch.
Aanmelden: Ro Dalsheim: 06 23 50
20 77 of [email protected]
of Richard Frankfort 0592 39 93 66
[email protected]
Hilversum
Gooise Nesjomme
Donderdag 13 april Pesach in St
Joseph (Let op: 2e donderdag!)
Donderdag 18 mei Koffie Nesjomme
52
in St Joseph: Bob vertelt over zijn
beroep van Plugger
Zondag 28 mei Culturele activiteit:
Jubileum Concert van het Jiddisj Koor
Hejmisj Zain o.l.v. Jules Bart en m.m.v.
Shtetl Band Amsterdam o.l.v. Bert Vos.
Voorafgaand kop koffie met gebak.
Donderdag 15 juni Ateam JMW: van
generatie op generatie - ‘le dor wa dor’
Bijeenkomsten in principe iedere 3e
donderdag van de maand.
Informatie: Edith Bernards-Baas
T 035 541 47 50 of E edith.
[email protected]
Den Haag
Mitzwe Bar
Donderdag 13 april Pesach. Kosten:
€12,50 per persoon. Aanmelden
verplicht! Graag vóór 6 april.
Dinsdag 9 mei programma wordt nog
nader bekend gemaakt
Dinsdag 13 juni Het A-team komt
naar Mitzwe Bar! Tijd: 13.30 – 15.00
uur. Kosten: €5. Waar: Brasserie
Mazzaltov in het Mr. Visserhuis, Theo
Mann Bouwmeesterlaan 75, Den
Haag
AGENDA / GROEPSWERKPAGINA
Aanmelden en inlichtingen:
Mientje 070 3606504 of Bella: b.ullmann@gmail.
com
Heiloo
Tsafon
16 april Pesach matzebrunch met muziek (overdag)
10 mei Groepsgesprek olv het Ateam JMW: van
generatie op generatie, wat geef ik door?
14 juni film
Bijeenkomsten vanaf 19.30 uur, start bijeenkomsten
20.00 uur
Informatie: Reina Oudgenoeg 072 533 31 27 of
[email protected]
Rotterdam
Joffie Koffie
Donderdag 13 april Pesach matzebrunch. Tijd: 11.15
-13.15 uur. Kosten: €6. Graag van te voren opgeven.
Woensdag 17 mei programma wordt nog nader
bekend gemaakt.
Woensdag 21 juni het A-team komt naar
Rotterdam. Tijd: 10.30 – 12.30 uur. Kosten: €3
Beppie 0181 637487 of streep.de.leeuwe@
planet.nl
Ali 010 4152580 / 06-51183038 of
[email protected]
Zaandam
Misjpoge aan de Zaan
29 maart Simon Bornstein over het Joodse leven
in Noord-Holland
13 april Pesach matzebrunch
24 mei sjmoesochtend
28 juni Ateam JMW: van generatie op
generatie – le dor wa dor
Bijeenkomsten iedere laatste woensdag van
de maand van 10.00 uur tot 12.00 uur.
Informatie: Erna Houtkooper-Barend
T 06 22 47 31 71 of E
[email protected]
Naoorlogse Generatie
Ja, het verleden van je ouders is zwaar. Dat weet je en
daar heb je alle begrip voor. Jij hebt alle kansen gehad om
je leven goed op te bouwen. En dat is ook aardig gelukt.
Maar je wordt je steeds bewuster dat wat je ouders is
overkomen je af en toe in zijn greep houdt. Hoe dit invloed
heeft op jou als persoon, kan je ontdekken wanneer je dit
met anderen bespreekt. Herkenning bij anderen geeft je
een nieuwe kijk op jezelf, je ouders en je omgeving.
Duur: 5 bijeenkomsten
Kosten: €50
Kind van een Joodse vader
“Oh, maar dan ben je eigenlijk niet Joods”. Dat hoor je vaak,
maar het voelt niet zo. Het Joodse van je vader en het
niet-Joodse van je moeder zijn onderdeel van je identiteit.
Het Joodse gedeelte komt echter niet zo vaak ter sprake.
Het is fijn om met anderen die ook alleen een Joodse
vader hebben over thema’s te praten die je bezig houden.
Duur: 5 bijeenkomsten • Start: bij voldoende belangstelling
Kosten: €50
Joodse identiteit, lust? Last?
Je Joodse identiteit is een onderdeel van wie je bent. Het
is fijn om hier met mensen met eenzelfde achtergrond
over te praten. Dat kan over dagelijkse dingen zijn, maar
je kan ook met elkaar over wat diepere en intieme dingen
praten zoals: een gecompliceerde opvoeding, hoe geef ik
mijn jodendom door aan mijn kinderen?, ruzies in de familie,
intieme relaties en het dagelijks leven.
Het doel is een beter inzicht in je eigen situatie te krijgen.
Duur: 5 bijeenkomsten
Kosten: € 50
Benjamin Service Pakket:
Matrasreiniging aan huis
Wist u dat een matras en kussen een paradijs vormen voor
huisstofmijt, bacteriën, virussen en schimmels? Dat kan
klachten geven als jeuk, huidproblemen, niezen, een verstopte neus. Ook is een vervuild matras vaak de oorzaak van de
typische slaapkamergeur die zo hardnekkig kan blijven hangen. Eerst zien, dan geloven? Dat kan. Na een korte, gratis
testreiniging ziet u met eigen ogen in welke mate uw matras
is vervuild. Na de test start de matrasreiniger desgewenst
met de volledige matrasbehandeling. Uw matras wordt gereinigd zonder het gebruik van water of chemicaliën.
Bij Matrasreiniging aan huis kunt u ook terecht voor anti-allergisch beddengoed dat u verlost van hinderlijke klachten.
Ook kan het eventueel ernstige aandoeningen verlichten of
zelfs voorkomen.
Lees ook het artikel over de Matrasreiniging aan huis op
www.amstelringledenservice.nl. Meer informatie of een afspraak maken? Bel met 020-3335100.
Zie achterpagina voor BSP
Zwolle
JOO-OOST
Zondag 23 april lezing door Historicus Daniel Metz
(onderwerp wordt nog bekend gemaakt). Entree:
€12,50 (incl nasj en drank)
Aanmelden: Marion de Klijn marion@
zijdeateliermarion.nl of Anneke Kopuit as.kopuit@
ziggo.nl T 0570 517502.
53
COLOFON
JMW BUREAUS
Bureau Amsterdam
Spreekuur maandag t/m vrijdag 09.30-12.00 uur
en woensdagavond op afspraak
Tel. 020 577 65 77
e-mail [email protected]
Bureau Arnhem
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30-11.30 uur
Tel. 026 445 12 89
e-mail [email protected]
Bureau Den Haag
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00 -15.30 uur
Tel. 070 355 56 72
e-mail [email protected]
De Benjamin wordt uitgegeven door JMW
(Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per
jaar in een oplage van 9.000 exemplaren. Het blad wordt
op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende
abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de
Benjamin indien minimaal €25 (meer is welkom) per
jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door
gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin,
of door registratie op de website www.debenjamin.info.
Wilt u de Benjamin steunen, dan kunt u een donatie
overmaken op rekening NL15INGB0000204420
ten name van Stichting JMW Bijdragen & Fondsen,
Amsterdam.
Het volgende nummer 108 verschijnt:
19 juni 2017.
Bureau Eindhoven
Benjamin redactie
Hoofdredacteur: Michel Kotek
Redactie: Karien Anstadt, Ferry Biedermann,
Marianne Fuchs, Esther Scholtens, Jolan Toff,
Barbara Tanenbaum, Wouter van der Schaaf,
Lea van Coeverden & Patrick Sternfeld.
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 09.30 -11.30 uur
Tel. 040 243 45 45
e-mail [email protected]
Bureau Enschede
Uitsluitend bereikbaar via kantoor Amsterdam
Tel. 020-5776577
e-mail [email protected]
Redactieadres JMW
De Lairessestraat 145-147
1075 HJ Amsterdam
tel 020 577 65 18 (redactie)
tel 020 577 6566 (abonnementadministratie)
E-mail: [email protected]
www.debenjamin.info
Bureau Friesland, Groningen, Drenthe
Uitsluitend telefonisch bereikbaar
via kantoor Amsterdam.
Tel. 020 5776577
e-mail [email protected]
Vormgeving
Luna 3, Utrecht
Bureau Rotterdam
Uitsluitend telefonisch spreekuur
dinsdag 14.00-15.30 uur
Tel. 010 466 86 66
e-mail [email protected]
Druk
Hega Offset, Rijswijk
Foto voorpagina
Joël Cahen, foto: Patrick Sternfeld
Bezoek onze website
www.joodswelzijn.nl
Voor een volledig en actueel overzicht van de
openingstijden, diensten en activiteiten!
Sluitingsdatum voor het aanleveren van kopij
voor het volgende nummer is:
maandag 1 mei 2016
54
Benjamin
Service Pakket
in samenwerking
met Amstelring
Ledenservice
Met het Benjamin Service
Pakket kunt u gebruik maken
van allerlei aanbiedingen voor
zorg- en gemaksdiensten,
artikelen en cursussen.
Het volledige aanbod
kunt u lezen op www.
benjaminservicepakket.nl.
Naast de algemene diensten
hebben wij ook een aantal
‘Joodse’ diensten zoals ‘JMW
à la carte’ en ‘In je nopjes aan
de knopjes’.
Meer weten?
Informatie bij Lev-JMW van maandag tot en
met donderdag van 9.00 uur tot 17.00 uur:
Kosten: voor €18,50 per jaar kunt u lid worden van het
Benjamin Service Pakket (BSP)
E [email protected]
T 020 5776588
Antwoordbon 107
naam
voorletter(s)
voornaam
adres
postcode
woonplaats
telefoon vast
telefoon mobiel
e-mail
geboortedatum
nationaliteit
man
vrouw
Ik heb wel/geen Joodse achtergrond (*doorhalen wat niet van toepassing is)
(indien van toepassing)
naam partner
voorletter(s)
voornaam
geboortedatum
man
vrouw
nationaliteit
wel
geen Joodse achtergrond
Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin.
Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin.
Ik wil graag lid worden van het Benjamin Service Pakket.
Ik wil meer informatie over:
Ik wil deelnemen aan één van de volgende groepen:
Gespreksgroep rouwverwerking
50+ en alleen
Kind in de oorlog
Joodse cultuur in één dag
Kind van een Joodse vader
Jongere tweede generatie
Mozaïek van je leven
Maak het hokje van uw keuze zwart
Uw persoonlijke gegevens worden conform
de wet op de privacy behandeld.
Deze bon zenden naar:
datum
JMW – Benjamin abonnementenadministratie
DE LAIRESSESTRAAT 145-147
1075 HJ AMSTERDAM
handtekening
55
N
I
M
A
J
N
BE
E
T
Ê
U
Q
N
E
Laat uw mening en stem horen. U heeft
daarvoor ruim twee weken t/m zondag 16 april.
I
n 2005 werd u voor het laatst gevraagd
naar uw mening over de Benjamin,
het kwartaalblad van JMW. Zowel het
Joodse medialandschap als JMW zijn
sindsdien sterk veranderd. Om vooral
goed op uw wensen en behoeften te
kunnen inspelen vragen wij u opnieuw
om de Benjamin enquête in te vullen. De
enquête is geheel anoniem en geen van uw
persoonlijke gegevens worden opgevraagd,
herleid of gebruikt.
In 2005 kreeg de Benjamin 7,8 als
rapportcijfer en namen liefst 800 van de
9.000 Benjamin abonnees deel aan het
laatste lezersonderzoek. Het overgrote
deel van uw wensen en suggesties werden
in de loop der jaren doorgevoerd. Een mooi
moment om dus weer eens uw mening te
peilen. Naast uw mening over de inhoud en
de kwaliteit van de Benjamin vragen wij u
ook hoe u bij voorkeur en in algemene zin
door JMW geïnformeerd wenst te worden.
Ook lijkt dit een prima moment om met de
aanstaande verhuizing in juni 2017 van
JMW naar Amsterdam Buitenveldert en de
lancering van een compleet nieuw blended
aanbod, om een nieuwe huisstijl door te
voeren met een daarbij behorend logo. Gaat
uw voorkeur uit naar een geheel nieuw
logo, of een logo dat voortborduurt op het
bestaande JMW logo?
Ga nu voor deelname
aan de enquête naar
Heeft u vragen over de enquête,
mail dan [email protected]
(o.v.v. Benjamin enquête). Uw vragen
zullen wij z.s.m. beantwoorden.
http://svy.mk/2lDG75L
Alvast hartelijke dank voor uw mening en
bijdrage! Hartelijke groet,
Deelnemen kan
t/m zondag 16 april.
Benjamin Redactie
Michel Kotek