Naslagwerk Economie van Duitsland Hoofdstuk 9

 NaslagwerkEconomievanDuitsland
Hoofdstuk9:Duitslandendeeuro
9.1Overzicht
EindjarenzestigwerdinEuropahardopgesprokenovereengezamenlijkeconomisch
beleidmeteengemeenschappelijkemunt.In1979werdditplanconcreetmetde
oprichtingvanhetEuropeesMonetairSysteem(EMS).Vanafdatmomentwerdende
valutavantwaalfEuropeselandenaanelkaargekoppeldomdemonetairesamenwerking
tussendelidstatentebevorderen.
Tienjaarlater,inapril1989,verscheenhetrapportvandecommissie‐Delorswaarinde
voltooiingvaneenEuropeseMonetaireUnie(EMU)indriefasenwerdvoorgesteld.In
deeerstefasewerkendenationalebankensamenomdaaropeenEuropeesStelselvan
CentraleBanken(ESCB)opterichten.Indederdefasewordendekoersenvandevaluta
vastgelegdenwordteengemeenschappelijkemuntingevoerd.
EnkeleEuropeselandengrependezemonetairesamenwerkingaanomeeneindete
makenaandeoverheersendepositievandeBundesbankbinnenhetEMS.DeD‐Mark
vervuldebinnenhetEMSeenspilfunctie.OmdatdeD‐Markveruitdebelangrijkstemunt
vanEuropawas,bepaaldedeBundesbankvooreenbelangrijkdeelhetmonetaire
beleid.AlsdeBundesbankeenrentewijzigingaankondigde,moestenanderelanden
volgen.Dedenzedatniet,danhaddatgevolgenvoordekoersvandeeigenmunt.
DedominantepositievandeBundesbankverklaartookvooreendeeldestrijdomde
topfunctiesbinnenenhetbeleidvandeEuropeseCentraleBank(ECB)inFrankfurt.De
DuitserswildendatdeECBzoveelmogelijkzouwerkennaarhetvoorbeeldvande
Bundesbank,meteenstrakbeleiddateropgerichtisomdeinflatiebinnendeperkente
houden.Zijvreesdenanderseenzwakkeeuro.
VolgensdevroegerebondskanselierKohlwasdeinvoeringvandeeuroeenzaakvan
“oorlogofvrede”inde21steeeuw.Hetaldannietslagenvandeeuroisgrotendeels
afhankelijkvandevroegereaartsvijandenDuitslandenFrankrijk,simpelwegomdatde
economischesystemenvanbeidelandendebelangrijksterolspelenbinnendeEuropese
handel.
Hoofdstuk9:Duitslandendeeuro
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl1
9.2Toelatingtotdeeuro
OmtoetekunnentredentotdeEuropeseenMonetaireUnie(EMU)endaarmeedeeuro
dienteenEU‐landaaneenaantalcriteriatevoldoen:hetschuldcriterium,het
tekortcriteriumenhetinflatiecriterium.
‐Hetschuldcriterium:destaatsschuldmaghoogstens60procentvanhetbruto
binnenlandsproduct(bbp)beslaan.
‐Hettekortcriterium:hetbegrotingstekortmagnietmeerdan3procentvanhetbbp
bedragen.
‐Inflatiecriterium:deinflatiemag,gemetenoveréénjaar,nietmeerdan1,5procent
bovendievandedriebestelidstatenliggen.
‐Delangetermijnrentemag,gemetenoveréénjaar,nietmeerdan2procentbovendie
vandedriebeste(economisch)presterendelidstatenliggen.
Voor1999heeftDuitslandenormeinspanningenmoetenleverenomaandeze
toelatingseisentevoldoen.DatkwamvooraldoordatdekostenvandeDuitse
eenwordingveelhogerwarendanvoorzien.DaarnaastvieldegroeivandeDuitse
economiebehoorlijktegen.DeBondsrepubliekwildedatdegenoemdecriteriastreng
werdennageleefdwaardoorzijookzelfforsmoestbezuinigen.
Twaalflanden‐België,Duitsland,Finland,Frankrijk,Griekenland,Ierland,Italië,
Luxemburg,Nederland,Oostenrijk,PortugalenSpanje‐voerdenin2002deeuroin.
LatervolgdenSlovenië,Cyprus,Malta,SlowakijeenEstland.SamenvormenzijdeEMU,
ofteweldeeurolanden.
Tot2002bestonddeeuroalleengiraal.Deonderlingewisselkoersenvandeeersteelf
eurolandenwerdenop1januari1999aandeeuroendaarmeeaanelkaargekoppeld.De
EuropeseCentraleBankbepaaltsindsdienhetcentralemonetairebeleidindeEMU.
HoeweldezeventienEurolandendesoevereiniteitoverhetmonetairebeleidhebben
overgedragenaandeEuropeseCentraleBank,voerenzeeennationaal,maar
gecoördineerdeconomischbeleid.Deindividuelelidstatenhebbendusdemogelijkheid
ombudgettairenstructureelbeleidaftestemmenopdespecifiekesituatieinhunland.
Decombinatievaneennationaal,maargecoördineerdeconomischbeleideneen
centraalmonetairbeleidmoetleidentotverdereintegratievandelidstatenvande
EuropeseUnie.
Hoofdstuk9:Duitslandendeeuro
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl2
DebenoemingvandeeerstepresidentvandeECBzorgdein1998nogvoordenodige
problemen.Frankrijkzagdevoornaamstekandidaat,deNederlanderWimDuisenberg
diejarenlangvoorzittervanDeNederlandscheBankwasgeweest,alseente'Duitse',
ofwelte'strikte'kandidaat.DeFransenwarenbovendienverongelijktdathun
kandidaat,Jean‐ClaudeTrichet,wasgepasseerd.Omdeimpassetedoorbreken
kondigdeDuisenbergvoorafaanzijntermijnvanachtjaarnietvoltemaken.Navier
jaarzouhijzelfeenmomentkiezenomaftetreden.Toenhijin2003overleed,volgde
Trichethemop.
OokdeopvolgingvanTrichetin2011bleeknietzonderslagofstoottegaan.Merkelhad
haarzinnengezetopdedeDuitsepresidentvandeBundesbankAxelWeber.Dezehad
echterprincipiëlebezwarentegendegrootschaligeaanschafvanstaatsobligatiesvan
probleemlandendoordeECB,enkondigdezijnontslagalspresidentvandeBundesbank
aan.AlscompromiskandidaatwerddeItaliaanMarioDraghiaangesteld.
Hoofdstuk9:Duitslandendeeuro
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl3
9.3Ontvangstvandeeuro
Sindsdeofficiëleinvoeringvandeeuroin1999‐in2002werddeeuroalsbetaalmiddel
ingevoerd‐hebbendecentralebankenvandeEurozonedeverantwoordelijkheidvoorde
koersvandeeigenmuntovergeheveldnaardeECB.VoorDuitslandwasdateenextra
groteconcessie,geziendesterkepositievandeD‐Mark.DatdeEuropesecentralebanknet
alsdeBundesbankinFrankfurtisgevestigd,isdanookgeentoeval.Deharde,vanuit
FrankfurtaangestuurdeD‐Markwasnietalleenhetsymboolvandesuccesvolle
wederopbouwvan(West‐)Duitsland,maardroegookaanzienlijkbijaandeintegratievan
Europa.
DoorhetoorlogsverledenhadDuitslandveelbaatbijdeEuropesesamenwerking.
Duitslandwerktehiermeeaanzijnzwaargehavendereputatie,maarhadookeen
economischbelangbijeenverenigdEuropaalsafzetmarktvoorDuitseproducten.
OmdatDuitslandzoveelbijdraagtaanEuropa,wordthetlandookalsde‘betaal‐en
rentmeestervanBrussel’gezien.
DuitslandenmetnamedeBundesbankhaddenaanvankelijkgrotebedenkingenbijde
komstvaneencentraleEuropesemunt.BinnenbepaaldegroepenvanhetDuitse
politiek‐maatschappelijkeestablishmentbestondscepsistegenoverdekomstvande
euro.
HetopgevenvandeD‐MarkstuitteookopverzetbijveelDuitseburgers.Demuntwerd
vaakgeassocieerdmethetsuccesvandeDuitseeconomiesindsdejarenvijftigenwas
daardoorhettroetelkindvanveelDuitsersgeworden.Alsafschrikwekkendvoorbeeld
dientinDuitslanddehyperinflatievan1923,toendeReichsmarkdramatischinwaarde
kelderdenadatereentorenhogestaatsschuldwasontstaan.
Ditzorgdeervoordathetgeldvrijwelnietsmeerwaardwas.ErwerdinDuitslandmet
gemengdegevoelensuitgekekennaarhetmomentdatdesterkeD‐Mark,dienade
TweedeWereldoorlogis'opgebouwd',voordeeurozouwordeningeruild.
EenbelangrijkargumentvoordeDuitseweerstandtegendeeurowasookdatDuitsland
deregieoverdeEuropesemunteenheidmoestdelenmetdeanderedeelnemersaanhet
europroject.VooralZuid‐EuropeselandenalsSpanje,Italië,PortugalenGriekenland
kendenvoordeEMUeenandermonetairbeleiddatvoorveelDuitseeconomeneen
gruwelwas.Inhetverledenfinancierdendezelandenmeermaalseenbegrotingstekort
doorgeldbijtedrukkenofderenteteverlagen.Hiermeewerdenweliswaar
impopulairebezuinigingenvoorkomen,maardezemethodewerktewelinflatieinde
hand.DezemaatregelstondhaaksophetDuitsebeleid.
Hoofdstuk9:Duitslandendeeuro
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl4
9.4Stabiliteitspact
Omtocheensolidemonetairbeleidtevoerenomzodoendeeenstabielekoersvandeeuro
tegaranderen,drongvooralDuitslandaanopeenstrengbeleid.BijhetVerdragvan
Maastrichtwerdenhieroverin1992,tienjaarvoordekomstvandeeuroalafsprakenover
gemaaktdiein1997werdenvastgelegd.
MethetzogenoemdeStabiliteitspactsprakendeeurolandenafdathetbegrotingstekort
nooitverdermochtoplopendan3procentvanhetbrutobinnenlandsproduct(bbp)in
combinatiemeteenmaximalestaatsschuldvan60procentvanhetbbp.Dezeafspraken
kwamenminofmeerovereenmethetDuitseenNederlandsemonetairebeleid.
HetnadeelvanhetStabiliteitspactisdateurolandentijdenseenrecessieweinig
financiëlespeelruimtehebbenomdeeconomischeproblemenaantepakken.Harde
bezuinigingenzijnindepraktijkdeenigeoplossing,maardieisnietaltijdeven
aantrekkelijk.Bezuinigingenvallennietaltijdgoedbijdekiezer,maarkunnenook
slechtuitvallenvoorhetherstelvandeeconomie.
ToenDuitslandin2003ineenrecessiegeraakte,overtradendeBondsrepublieken
FrankrijkhetStabiliteitspactdoorhetoverheidstekorttelatenoplopenbovende3
procentnorm.DittotgrotewoedevanNederlanddatookineenrecessieverkeerde,
maardoorbezuinigingenwelaandenormvoldeed.
EenjaarlateroordeeldehetEuropeseHofvanJustitiedateurolandeninhetvervolgeen
boetekunnenkrijgenalsdegesteldenormwordtovertreden.Alleenalseeneuroland
wordtgetroffendooreennatuurrampofeenzeerzwareeconomischecrisis,kaneen
uitzonderingopderegelwordengemaakt.Afgesprokenwerddatdeeurolanden
uiterlijkin2007hunfinanciënweeropordezoudenhebben.
DeuitspraakvanhetEuropeseHofwerdin2009ingehaalddoordeactualiteit.Als
gevolgvandeinternationalefinanciëleeneconomischecrisisendemiljardeneuro’saan
staatssteunaandeeigenbankensector,voldedentwintigvande27eurolandenniet
meeraanhetStabiliteitspact,waaronderDuitslandenNederland.
NogveelgroterzijndeproblemeninZuid‐Europa,metnameinGriekenland.Doorde
financiëlecrisisenwanbeleidisdestaatsschuldvandezelandenzoopgelopendat
faillissementdreigt.Omdatdezelandendeelnemenaandeeuro,zijnandereeurolanden
verplichtfinancieelbijtespringenomdekoersvandemunttegaranderen.Hiermee
zijndeaanvankelijkebedenkingenvandeDuitsebeleidsmakersvoordekomstvande
euroalsnoguitgekomen.
Hoofdstuk9:Duitslandendeeuro
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl5
Inmei2010beslootdeEuropeseUniesamenmethetInternationaalMonetairFonds
(IMF)110miljardeurouittetrekkenvoordezogenoemdePIIGS‐staten,waarmeede
betroffenlandenPortugal,Italië,Ierland,GriekenlandenSpanjewordenbedoeld.
HetingrijpenvandeEUenhetIMFisweliswaarnoodzakelijk,maarstuitopveelverzet
bijdeEuropesebelastingbetalerdienuopdraaitvoordefinanciëleproblemeninZuid‐
Europa.AangezienDuitslandfinancieelhetmeestebijdraagtaanEuropa,ligtdehulp
aanlandenalsGriekenlanderggevoeligbijdeDuitsekiezer.
Infebruari2012slotendeEuropeseregeringsleiderseennieuwbegrotingspact,dat
uiterlijkbegin2013vankrachtmoetworden.Inhetbegrotingspactisvastgelegddathet
jaarlijksebegrotingstekortvaneenlidstaatnietgroterdan0,5procentvanhetbruto
binnenlandsproductmagzijn.25vande27eurolandenondertekendenhetverdrag.
AlleenGroot‐BrittanniëenTsjechiëdoennietmee.Inhetverdragzijnookautomatische
sanctiesvoorbegrotingszondaarsopgenomen.Alseenlidstaatteveelschuldenmaakt,
krijgthetvoortaanautomatischsanctiesopgelegd.
Hoofdstuk9:Duitslandendeeuro
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl6