Naslagwerk Economie van Duitsland Hoofdstuk 3

 NaslagwerkEconomievanDuitsland
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
3.1Overzicht
Duitslandissinds1870eenvandebelangrijksteindustrielandenterwereld.De
BondsrepubliekiseenvastlidvandeG8–deorganisatievandezevenbelangrijkste
industrielandenindewereldenRusland.DeDuitseindustriemaaktehetlandtoteen
wereldmachtenleverdenietalleeneenbelangrijkaandeelintweewereldoorlogen,maar
ookindenaoorlogsewederopbouwenwelvaart.
Duitseproductenhebbenwereldwijdeendegelijkeimago,waardoordeDuitseindustrie
eensterkepositieopdewereldmarktinneemt.DeBondsrepubliekismededoorhaar
sterkeindustriëlesectoruitgegroeidtoteenvandegrootsteexportlandeneneen
economischemachtvanformaat.
ProblematischblijfttwintigjaarnadeDuitseeenwordinghetgattussenOost‐enWest‐
Duitslandopindustrieelvlak.Dearbeidsproductiviteitindeoostelijkedeelstatenblijft
lagerdangewenst.Datkomtdooreenverschilinbedrijfsomvang.Inhetoostenvan
Duitslanddominerennadegrootschaligeprivatiseringvandestaatsbedrijvendirectna
devalvandeMuurdekleinebedrijfjes.Doorschaalvoordelenhebbengrotebedrijven
gemiddeldeenhogerearbeidsproductiviteitdankleineofmiddelgroteondernemingen.
OndankstegenvallersverviervoudigdedeindustriëleproductieinOost‐Duitsland
tussen1991en1998.DezegroeiismedetotstandgekomendoorbedrijvenuitWest‐
Duitslandofanderewesterselanden.VaakgebruiktenzijeenvestiginginOost‐
Duitsland,waardelonenlaagwaren,alseenbruggenhoofdnaardeOost‐Europese
markt.Eengrootdeelvanhunproductieisbestemdvoorbuitenlandsemarkten.
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl1
3.2Auto‐industrie
Deauto‐industrieisdemeestinhetoogspringendesectorindeDuitseeconomieenkent
eenlangetraditie.DeDuitserCarlBenzbouwdeaanheteindvandenegentiendeeeuwde
eersteautoterwereldenstonddaarmeeaandewiegvaneenvandegrootsteDuitse
autofabrikantenDaimler‐Benz,bekendvanhetmerkMercedes.
Datdeauto‐industriejuistinDuitslandzogrootwerdisniettoevallig.Hetlandwaseen
belangrijkeproducentvanruwijzerenstaal–eenbelangrijkegrondstofvoordebouw
vanauto’s.
DeDuitseauto‐industrieconcentreertzichvooralindezuidelijkedeelstatenBaden‐
WürttembergenBeieren.ZozijnDaimlerenhetsportwagenmerkPorschevooralinen
rondStuttgartgevestigd.Daimlerismeteenjaarlijkseomzetvan98miljardeuro(2010)
heteennagrootstebedrijfvanDuitsland.OnderdemerknaamMercedesproduceert
Daimlerauto’s,bussenenvrachtwagens.
BMW(BayerischeMotorenWerke)stamtuitBeierenenisgevestigdinMünchen.
Oorspronkelijkmaaktehetbedrijfvliegtuigmotoren,maarlegdezichvanaf1928ooktoe
opdeproductievanauto’senmotorfietsen.
DehoofdzetelvanAudistaatookinBeieren.DefabriekenstaaninIngolstadt,zo’n
zeventigkilometerbovenMünchen.Audiisontstaanuitdiversefusiesenkwam
oorspronkelijkuitZwickauenChemnitzinhetoostenvanDuitsland.NadeTweede
WereldoorloglagendefabriekenindeSovjet‐bezettingszone.Eendeelvandemachines
werdalsherstelbetalingnaardeSovjet‐Uniegetransporteerd.DefabriekeninZwickau
werdenlaterbekendalsdeSachsenring,waardeTrabantwerdgeproduceerd.Audizelf
verhuisdenaarBeierenwaarhetzichontwikkeldetoteenvandeDuitseluxe‐merken.
OpelheeftzijnbakermatinRüsselsheim,indebuurtvanFrankfurt.Voordatde
ondernemingauto’sproduceerde,washeteenvandebelangrijkstefabrikantvanfietsen
inDuitsland.In1929werdOpelovergenomendoorhetAmerikaanseGeneralMotors
(GM),waardoorOpeloppapiergeenDuitseondernemingmeeris.
FordisnetalsGMeenAmerikaansbedrijf,maarvrijwelalleauto’svanhetmerkvoorde
EuropesemarktwordeninDuitslandontworpenengebouwd.DeFord‐fabriekenzijnte
vindenrondKeuleneninSaarland.
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl2
VolkswagentenslotteisnietalleendegrootsteDuitseautofabrikant,hetisookde
grootsteDuitseonderneming.HetconcernkomtuitWolfsburg,eenstadindebuurtvan
Hannoverdieonderdenazi’sspeciaalvoordeVolkswagenfabriekenenhun
werknemersisgebouwd.
VolkswagenwerdwereldberoemddoordeKever.DezeautowerdinopdrachtvanAdolf
Hitlerontworpenalseenwagenvoordegewoneman.OfficieelheettedeautoKdF‐
Wagen,naardenationaalsocialistischeorganisatieKraftdurchFreude,diestreefdenaar
goedearbeidsprestatiesdoorlichamelijkeoefeningenhetbevorderenvan
gemeenschapszinindevrijetijd.Ondankshetnazi‐verledenbleefdeKevermet
tussenpauzenendenodigemoderniseringenvan1938tot2003inproductieenwastot
2002demeestverkochteautoterwereldtotdatdeVolkswagenGolfdezetitelovernam.
Volkswagenproduceertnietalleenauto’sondereigennaam,maarisookeigenaarvan
Audi,hetSpaansemerkSeatenhetTsjechischeSkoda.Metbijna170duizend
werknemersin2005isVolkswageneenvandegrootstewerkgeversvanDuitsland.
HoewelhetzwaartepuntvandeDuitseauto‐industrienogsteedsinhetzuidenvanhet
landligt,zijndeautofabriekenindeloopderjarenmeerverdeeldoverhetland.
NadeDuitseeenwordingin1990werdenDuitseautofabrikantenmet
miljoenensubsidiesvandeoverheidnaardevoormaligeDDRgelokt.ZonamOpelde
fabriekenovervanhetfaillieteOost‐DuitsemerkWartburginEisenach.Volkswagen
beslootdeproductievandeGolfteverplaatsennaarZwickau,waarenkelejareneerder
nogdeTrabantwerdgemaakt.OokopendehetbedrijfeennieuwefabriekinDresden.
BMWbouwdemetoverheidsteuneennieuwefabriekinLeipzig.VolkswagenenOpel
hebbendaarnaastookgroteproductielocatiesinEmden,KasselenBochum.
IntotaalbooddeDuitseauto‐industriein2009werkaan750duizendmensen.In
datzelfdejaarroldeninDuitslandruim5miljoenvoertuigenvandeband,waarmeehet
landmeteentotaleomzetvan263,1miljardeuro(2009)opChina,Japanende
VerenigdeStatenin2009degrootsteautoproducentterwereldwas.
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl3
3.3Chemischeindustrie
Aanheteindevandenegentiendeeeuwwerdenvelewetenschappelijkeinnovatiesgedaan,
zoalsdeontdekkingvanpenicillineofhetpasteurisatieproces.Exactewetenschappenals
scheikundemaakteneenhogevluchtdooruitvindingendiegoedtoepasbaarwareninde
industriezoalskunstmest.HetjongeDuitsekeizerrijkherkendehetbelangvandeexacte
wetenschappenvoordeeconomieendenationaletrots.
Inhetkeizerrijk(1871‐1918)werdhetfundamentgelegdvooralleenal25Nobelprijzen
voorDuitsewetenschappersindeNatuur‐,Genees‐enScheikundetussen1900en1930.
DeopkomstvandeDuitsechemischeindustrieginghandinhandmetdepopulariteit
vandeexactewetenschapvanaf1860.Hetisdaaromniettoevalligdatdegrootste
DuitsechemischebedrijvenBASF(1865)enBayer(1863)enindezetijdzijnopgericht.
BASFismeteenomzetvan73,5miljardeuroin2011hetgrootstechemischebedrijfter
wereld.DeonderneminguitLudwigshafenrichtzichvooralopverfproductie,
petrochemieenchemischeproductenvoordeland‐entuinbouwalskunstmest.Bayeris
naasteenchemischookeenfarmaceutischconcernuitLeverkusen,nabijKeulen.Het
bedrijfisvooralbekendalsdeproducentvandepijnstillerAspirineen
anticonceptiemiddelen.
NetalsdeDuitseautoproducentenisdechemischesectorgerichtopdeexport.Meer
dandehelftvandeproductieisbedoeldvoorhetbuitenland.DeexportvandeDuitse
chemischesectorhadin2010eenwaardevan144miljardeuro,degrootsteuitvoervan
chemischeenfarmaceutischeproductenterwereld.Ruim40procentvandetotale
uitvoerbestaatuitchemischeenfarmaceutischeproducten.
Eenandereovereenkomstisdatbeideindustrieënnauwmetelkaarverwantzijn.Zo
leverenbedrijvenalsBASFdelakvoordeauto‐industrie.Hetisdaaromniet
verwonderlijkdatdeDuitsechemiesectorooklasthadvanderecessievan2009.Gelijk
metdeauto‐industriezijndechemischebedrijvendaarnaweeruithetdalgekropen.
VoordeNederlandsechemieconcernsalsAkzoNobel,ShellenDSMisheteindevande
recessiein2009inDuitslandgoednieuws.Duitslandishetgebiedvandechemiede
belangrijkstehandels‐eninvesteringspartnervanNederland.
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl4
3.4Machinebouwenelektrotechniek
WatBASFenBayerzijnvoordechemischeindustrie,zijnSiemensenBoschvoordeDuitse
elektrotechnischesectorenmachinebouw.Dezeconcernsrichtenzichnietopeenkerntaak,
maarzijnverzamelnamenvoordiverseondernemingengerichtopmeerderemarkten.
ZomaaktSiemensbijvoorbeeldmedischeapparatuurmaarooktreinen,zoalsde
SprinterdiedeNederlandseSpoorwegenin2009ingebruiknamen.Ookishetbedrijf
zeeractiefopdeenergiemarktdoorondermeerdebekabelingteverzorgenvoorhet
hoogspanningsnet.
Boschisuitgegroeidtotdegrootstetoeleveranciervoordeauto‐industrieterwereld.
Ookalsfabrikantvanverpakkingsmachinesenhuishoudelijkeapparatuurbekleedtde
ondernemingeenwereldwijdetoppositie.Inhetcrisisjaar2009leedhetconcernvoor
heteerstinhaargeschiedenisverlies,terwijleenjaarlaterdegrootstewinststijgingooit
werdgeboekt.
Deelektrotechnischesectorissamenmetdemachinebouwdegrootsteindustriëletak
vandeDuitseeconomieenvangrootbelangvoordeexport.In2010hadde
elektrotechnischesectoreenomzetvan164miljardeuro.Ookindezesectorenkent
Duitslandeenlangetraditiediemetdetoenemendesteunvoorexactewetenschappen
indenegentiendeeeuwopkwam.Hierisweinigaanveranderd.Duitslandheefteen
hoogopgeleideberoepsbevolkingenuitstekendetechnischeuniversiteiten.Ongeveer
1,7miljoenDuitserswerktenin2011indemachinebouwofelektrotechniek.
HoewelgroteconglomeratenalsBoschenSiemenszeerinhetoogspringen,zijnhet
vooralkleineenmiddelgroteondernemingendiedezesectorbepalen.‘Hidden
champions’,kleinebedrijvendiegespecialiseerdzijninkwalitatiefgoedeproducten,
dienenvooralalstoeleveranciervoorandereindustriëleondernemingen.Hierdoor
werdendezesectorenookbehoorlijkgetroffendoordeeconomischecrisisvan2009
meteengrootomzet‐enbanenverliesalsgevolg.
Doordatandereindustrieën,zoalsdeauto‐industrie,naderecessievan2009een
stijgendelijntepakkenhebben,profiterendemachinebouwendeelektrotechnische
sectorhiervan.DetechnischeenchemischeindustrieëninDuitslandzijnnauw
verwevenenversterkenofverzwakkenelkaarafhankelijkvandeconjunctuur.
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl5
3.5Grootsteondernemingen
Deauto‐industrie,elektrotechniek,chemie,machinebouwendedetailhandelvormende
economischezwaartepuntenvanDuitsland.Gemetennaardeomzetwarenin2010de
grootsteDuitseondernemingen:
Plaats
2010
1
2
3
4
Plaats
2009
1
3
2
4
Bedrijf
Waar
Winst(x
mln)
7.226
4.674
3.811
Onbekend
Personeel
Branche
Wolfsburg
Stuttgart
Düsseldorf
München
Omzet
(xmln)
126.875
97.761
92.863
75.978
VolkswagenAG
DaimlerAG
E.onAG
SiemensAG
399.400
260.100
85.105
405.000
Düsseldorf
Ludwigshafen
67.258
63.873
1.139
5.074
283.280
109.140
Auto
Auto
Energie
Elektrotechnie
k
Detailhandel
Chemie
5
6
5
10
MetroAG
BASFS.E.
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl6
3.6Midden‐enkleinbedrijf
NietalleendegroteconcernsspeleneenbelangrijkerolindeDuitseeconomie.Ookkleine
enmiddelgrotebedrijvenlevereneenbelangrijkebijdrage.Veelvandezeondernemingen
zijnuitermatesuccesvol,maarvaakonbekendbijhetbredepubliek.Daaromwordenzede
‘hiddenchampions’vandeDuitseeconomiegenoemd.
‘Hiddenchampions’zijnkleinetotmiddelgrotebedrijvendieminderdandriemiljard
euroomzetbehalen,maarbinnenhunbranchevaakmarktleideropEuropeesgebiedof
zelfswereldwijdzijn.VolgensdeDNHKhebbendezebedrijvenindeafgelopentienjaar
ongeveereenmiljoenarbeidsplaatsengecreëerd.Hetbelangrijksteconceptvandeze
bedrijvenisspecialisatie:zebiedenminderproductenaandangroterebedrijven,maar
deproductendiezeaanbiedenzijnuitzonderlijkgoed.Eenvoorbeeldvaneen‘hidden
champion’isdefirmaBaaderuitLübeck.Baaderlevertvisverwerkingsinstallatiesen
heefteenmarktaandeelvan80procent.EenandervoorbeeldisSchwan‐Stabilo,datéén
vandetweemerkeneyelinersterwereldproduceert.Dergelijkebedrijvenrichtenzich
bewustopeenkleinsegmentwaarinzetotdewereldtopproberentebehoren.
KleineenmiddelgrotebedrijveninDuitslandzijnvaakfamiliebedrijven.Datzorgtvoor
eencontinuïteitdiebijgrotebedrijvenzeldzaamis.Familiebedrijvenzijngedurende
decenniastukjebijbeetjeopgebouwdendoordathetbedrijfvaakdoorfamilieleden
geleidtwordtblijvenmanagersgemiddeld20jaaraandetop,veellangerdanbijgrotere
bedrijven.
Voordezebedrijvenishunkennisenspecialismevanhetgrootstebelang.‘Hidden
champions’bezittenveelpatentenomhunspecialismetebeschermen.Daarnaast
investerenzeveelmeerinonderzoekenontwikkelingdangrotereconcerns.Het
personeelisoverhetalgemeenookhogeropgeleid.VolgensdeDNHKheeft20procent
vandemedewerkersbijdeDuitse‘hiddenchampions’eenacademischeopleiding
genoten.Dezebedrijvenslagenerooknogeensgoedinomhunmedewerkersvastte
houden,hetverloopvanarbeidskrachtenisuitzonderlijklaag.
Hoofdstuk3:Duitsebedrijvigheid
Juni2012/KijkvoordeactueleversievanhetNaslagwerkEconomieopwww.duitslandweb.nl7