Stemmen en bidden voor een beter

cv·reportage »
Egypte kiest deze maand een president.
De christenen in het land hebben weinig
vertrouwen in de verkiezingen. De vraag is of
hun positie erop vooruit is gegaan. Had de kerk
actiever moeten optreden in de revolutie?
tekst Jilke Tanis • beeld Jacco Klamer/Reuters
Stemmen en bidden
voor een beter
Zij gaan stemmen
Egypte
“De verkiezingen? Je wilt weten wat ik daar
écht over denk? Geloof mij, die zijn hartstikke nep en frauduleus.” Met een frons op
zijn voorhoofd staart Milad Ramzy (niet zijn
echte naam) de verte in.
Deze maand gaat Egypte voor de tweede keer
in korte tijd naar de stembus, dit keer om de
nieuwe president te kiezen. De verkiezingen
beheersen al maanden de gesprekken in het
koffiehuis, op straat en in de taxi. Iedereen
speculeert, iedereen heeft een mening en
tegelijkertijd weet niemand hoe Egypte er
over een paar maanden uitziet.
Vooral de christenen in het land zijn in
verwarring. In groten getale verlaten zij
het land, op zoek naar een beter bestaan in
Europa, Canada of Amerika. Het zijn de uitzichtloze toestand en de onzekerheid waarin
Egypte verkeert, die deze christenen hun
vaderland doen verlaten. Ook de aanhoudende spanningen tussen moslims en chris70
Ze hebben geen hoop op eerlijke verkiezingen, maar toch gaan ze naar de
stembus. Vier christelijke Egyptenaren
vertellen over de revolutie, de tijd daarna
en hoe ze uitkijken naar de verkiezingen
deze maand.
Milad Ramzy (45) maakt bij een
televisiecompagnie christelijke
tv-programma’s. Hij is getrouwd en
kerkt bij een Arabische evangelische
gemeente in Caïro.
Rimon Kaldaz (39) was een van
de eersten die de revolutie in
zijn land in gang zetten. Rimon werkt
momenteel aan een televisieserie
over democratie.
tenen zijn reden tot zorg. Kort na de val van
Moebarak werden er twee koptische kerken
door extremisten in brand gestoken en bij de
protesten die dat in Caïro opleverde, werden
27 kopten door het leger gedood.
Boven op de verhalen van vervolging komt
de dood van paus Shenouda, halverwege
maart dit jaar. Deze leider van de Koptische
Kerk stond bekend als een stabilisator en
degene die de Koptische Kerk bij elkaar
hield. Reden voor de kopten om zich zorgen
te maken over de opvolging van de populaire
paus Shenouda.
De angst van de christenen is dus niet helemaal ongegrond. Althans, dat zegt Rimon
Kaldas, christen en een van de eersten die
de revolutie in het land in gang zetten. “Als
christenen hebben we de laatste dertig jaar
een verschrikkelijke tijd gehad. We werden
gevuld met angst door alles wat er gebeurde.
Jarenlang zijn we in de duisternis geweest en
Diana Roman (26) is een koptische christen en werkt bij de
Egyptische effectenbeurs.
William Sidhom (64) is jezuïet
en auteur van verschillende
boeken over bevrijdingstheologie.
Hij verbleef achttien dagen op het
Tahrir-plein. Sidhom is betrokken bij
de oprichting van een liberale politieke partij en bij verschillende ngo’s.
cv•koers mei 2012
mei 2012 cv•koers
71
De bisschop
aan het woord
de revolutie eigenlijk al voorbij was?
“De kerkelijke leiders maakten inderdaad een statement nadat Moebarak
zich terug had getrokken. Maar dat is
niet te laat. Je moet niet vergeten hoe
groot de druk was die tegen de kerk,
maar ook tegen de moslimbroeders,
werd uitgeoefend. De politie controleerde alles en iedereen. Ik heb echter
nooit een statement geschreven in het
voordeel van het oude regime.”
Strijdende christenen op Tahrir voelden
zich tijdens de Egyptische revolutie
in de steek gelaten door de kerk. De
bisschop van de Anglicaanse Kerk, dr.
Mouneer Hanna Anis, geeft een weerwoord.
Het kostte achttien dagen van opstand
en de terugtreding van Moebarak, voordat de christelijke leiders van Egypte in
een verklaring schreven dat ze voor de
revolutie en tegen het oude regime zijn.
Een schande, zeggen sommige christenen. Als kerk heb je immers de taak
te strijden voor gerechtigheid en tegen
onrecht en oneerlijkheid. Dr. Mouneer
Hanna Anis heeft als leider van de
Anglicaanse Kerk in het Midden-Oosten
en Noord-Afrika jarenlang te maken
gehad met de druk en bedreiging die
het regime uitoefende op de kerk. Hij
begrijpt de afwachtende houding van
de christelijke leiders.
Hoe komt het dat de kerk tijdens de
revolutie zweeg?
“Ik kan niet generaliseren en namens
de hele kerk spreken, maar het is niet
de rol van de kerk om zich in politiek te
mengen en mensen richting politieke
zaken te pushen. In het begin van de
revolutie was de kerk neutraal. Toen ze
echter na een paar dagen zag wat de
mensen wilden, heeft de kerk met de
revolutie ingestemd.”
Een paar dagen? Dat was toch pas
nadat Moebarak was afgetreden en
72
Kunt u zich voorstellen dat er
christenen zijn die zich tijdens de
revolutie door de kerk in de steek
gelaten voelden?
“Hier zitten we op die kwetsbare grens
van hoeveel de kerk zich in de politiek
zou moeten mengen. Ik geloof persoonlijk sterk in de scheiding van kerk
en staat. Tegelijkertijd moet de kerk natuurlijk tegen ongerechtigheid strijden.
De pas overleden koptische paus
Shenouda drukte geregeld zijn teleurstelling en woede over het regime uit.
Hij kreeg huisarrest omdat hij zich uitsprak voor gerechtigheid. Je kunt niet
zeggen dat de kerk passief was.
Het is wel fout geweest dat sommige
leiders de verkiezing van Moebarak
gesteund hebben. De rol van de kerk
is om mensen te onderwijzen wat hun
rechten zijn, zodat christenen zich bewust zijn van de rechten van burgers in
een democratie. Dat is wat de meeste
leiders ook doen: we laten de mensen
politiek gezien vrij, maar geven hun
wel het advies niet passief te zijn en de
waarde van hun stem in te zien.”
Er zijn mensen die zeggen dat de
kerk hun angst heeft gevoed.
“De kerk wordt gevormd door mensen. Als die mensen bang zijn, is de
kerk bang. De kerk bestaat uit mij en
alle andere mensen. We kunnen hun
niet vertellen niet bang te zijn als we
zelf bang zijn. Angst is een gevoel, dat
kun je niet veranderen. Mijn taak is om
de mensen te helpen God te zien en
bemoediging te vinden.”
werden onze zielen door het regime beschadigd. Logisch dat gelovigen hier bang zijn, ze
weten niet beter.”
Ook Diana Roman, werkzaam bij de Egyptische effectenbeurs, begrijpt de angst van haar
medegelovigen.
Uitbundig deelt zij, ergens in een restaurant
in Caïro, haar angsten, twijfels en theorieën
over wat er met de christenen kan gebeuren.
Hoe de overheid ervoor kan zorgen dat kopten belasting moeten gaan betalen, simpelweg omdat ze christen zijn. Hoe moslims hun
territorium vergroten door christenvrouwen
te verkrachten en zwanger te maken van een
‘moslimkindje’. En dat dit allemaal bevroed is
door Saoedi-Arabië. “Uiteindelijk draait het
om ons geld, dat willen ze hebben.”
Angst. Het lijkt het enige juiste woord dat van
toepassing is op de christenen in Egypte. Hoe
komt dat? Heeft de revolutie dan helemaal
niets goeds voortgebracht? Volgens Rimon
zijn de gevoelens van de christenen grotendeels aan de kerk te wijten. “De fout van de
kerk is geweest dat zij de angst heeft gevoed.
De kerk heeft altijd het idee gevoed dat christenen niet van deze wereld zijn, dat hun thuis
ergens anders is. Dat is misschien waar, maar
tegelijkertijd is Egypte wel hun vaderland. De
enige manier om waarlijk vrij te zijn is door
vrij te zijn van angst. Christenen beseffen
vaak niet dat lijden een deel van het christenzijn is, dat er soms wat comfort moet worden
opgegeven. Ik vond het erg teleurstellend dat
er niet meer christenen betrokken waren bij
de revolutie. Het was voor mij in de dagen
van de verandering een schok om te zien hoe
dood de kerk is. Ik snap wel dat veel christenen hun redenen hadden om zich niet met de
revolutie te bemoeien, maar een excuus voor
hun gebrek aan bewustzijn heb ik niet. Toen
de paus in maart overleed, gingen miljoenen
mensen de straat op om te rouwen. Waar
waren deze mensen vorig jaar om voor hun
vrijheid en rechten te strijden?”
Iemand die een antwoord heeft op deze vraag
is priester William Sidhom, jezuïet en auteur
van verschillende boeken over bevrijdingstheologie. Sidhom was, evenals Rimon
Kaldas, nauw betrokken bij de revolutie en
verbleef alle achttien dagen van strijd op het
Tahrir-plein, waar hij door zowel moslims als
christenen ‘de priester van Tahrir’ genoemd
werd.
cv•koers mei 2012
Volgens de jezuïet is stabiliteit het enige waar de
meeste christenen in Egypte naar verlangen. En rust.
En dat is volgens hem dan ook exact de reden waarom
de kerk in eerste instantie fel tegen de revolutie was.
“Pas na de elfde februari vorig jaar schreef de kerk een
verklaring waarin ze aangaf voor de revolutie te zijn.
Tot die tijd steunde ze Moebarak. Deze verklaring kwam
natuurlijk veel te laat, maar de kerk was bang, ze wilde
de christenen in Egypte beschermen. Ik snap dat wel,
maar heeft de kerk juist niet de taak om te strijden voor
gerechtigheid en vrede?”
Milad Ramzy is het met William Sidhom eens dat veel
christenen vooral verlangen naar stabiliteit. Hijzelf
eigenlijk ook. Volgens de Egyptenaar, werkzaam bij een
televisiecompagnie, zijn er momenteel drie ‘kampen’ in
het land: de revolutionairen, de moslimbroeders en de
grote middenmoot van mensen die verlangen naar rust
in hun bestaan. Egyptenaren houden nu eenmaal niet
van veranderingen, aldus Milad.
Toch lijkt de droom van een rustig leven in Egypte
voorlopig een utopie, nu de aankomende verkiezingen
de spanning in de straten van Caïro doen toenemen.
Op muren, ramen, palen en winkels: overal verschijnen
posters met dikbesnorde kandidaten die zich als president beschikbaar stellen.
Van de ongeveer 470 mensen die zich aanmeldden,
blijven uiteindelijk een stuk of vijf kandidaten over
waar de Egyptenaren op kunnen stemmen. Mannen van
het oude regime, een moslimbroeder, een salafist en
ook twee wat meer liberale kandidaten; stuk voor stuk
moslim, allemaal man.
Het vertrouwen van de Egyptenaren in eerlijke verkiezingen is nihil. Geen mens die gelooft dat er niet
ergens een deal is gesloten tussen de nu heersende
macht – de SCAF – en de moslimbroeders. Ook Rimon
Kaldas gelooft niet in eerlijke verkiezingen. “Vanaf het
begin zijn er talloze fouten gemaakt in de vorming van
een democratie. Alleen al het feit dat er parlementaire
verkiezingen waren voordat er ook maar een grondwet
is, getuigt van grote domheid. Pas als de grondwet er is,
kun je immers weten met wat voor systeem we in onze
democratie gaan werken. Ook het feit dat het comité
dat de grondwet gaat schrijven voor vijftig procent uit
parlementsleden bestaat, is ongelooflijk dom. Als je alle
fouten bij elkaar optelt, kun je niet anders concluderen
dan dat de situatie na de revolutie alleen maar slechter
is geworden. Voor de revolutie hadden we een corrupt
regime. Nu hebben we twee machten: de restanten van
dat regime, verenigd in het leger, plus de moslimbroeders die de macht willen.” Toch gaan zowel Rimon en
Diana als William Sidhom en Milad gewoon stemmen
in mei. Milad: “Het heeft dan misschien wel geen zin
om dat te doen, maar ik houd van mijn land. Ik denk
mei 2012 cv•koers
niet dat mijn stem waarde heeft, maar ik zal stemmen,
bidden en blijven hopen. Dat is alles wat we kunnen
doen.”
Milad ziet de toekomst donker in, Diana zegt haar hoop
niet op te geven. Rimon ziet ook veel hobbels op de
weg, maar is tegelijkertijd heel optimistisch. “Toen wij
de revolutie startten, hebben we geleerd dat we soms
moeten wachten. Dat is wat we nu doen. Het is wachten
tot de boel weer ontploft. De moslimbroeders participeerden tijdens het regime van Moebarak ondergronds
en dat werkte goed. Maar nu zij in het licht staan, zullen
mensen het ware gezicht van de broeders zien. De enige
reden waarom de Moslimbroeders zo veel stemmen
kregen, is dat ze vertrouwd werden door onwetenden
die op hen stemden omdat ze ‘mannen van God’ waren.
Het is slechts een kwestie van tijd voor Egypte het ware
gezicht van de moslimbroeders en de salafisten gaat
zien en teleurgesteld raakt. Dat is het moment waarop
er een nieuwe revolutie start, die erger zal zijn dan de
eerste. En die is nodig om het plan te voltooien dat God
met dit land heeft. Dat is eng, dat is spannend, maar
geeft tegelijkertijd ook moed. Ken je dat verhaal uit
de Bijbel waarin God farao’s hart verhardde? Dat was
om de mensen te laten zien dat farao God niet was.
Ik geloof dat God nu hetzelfde doet en dat de weg die
Egypte gaat, het enige pad is dat het op dit moment kan
bewandelen. Als de christenen in Egypte dát zien en
blijven zien, is er geen reden voor angst.”
Ook William Sidhom heeft hoop. “Ze zullen met u
hetzelfde doen als ze met Mij gedaan hebben”, zei Jezus
Christus. “Maar heb vertrouwen, Ik ben met u. Tot aan
de voleinding van de wereld. Dát is waar de kerk van
Egypte zich aan vast mag klampen en waar ze op mag
hopen. We blijven gewoon maar vechten.” ø
Egyptische
christelijke kopten
rouwen om de
dood van paus
Shenouda III,
halverwege maart
dit jaar.