Marc Tack - vorming alcohol ouderen Gent 081216

ALCOHOL EN OUDEREN
EEN ONGEZIEN PROBLEEM
IS ER RUIMTE VOOR DETECTIE?
Marc Tack,
teamleider preventie
CGG Eclips
DEEL I SITUERING
Grote groep ouderen (+65) in de maatschappij
Oudere volwassenen




Bevolking van Europa: vergrijzing
In 2028 zal meer dan een kwart van de bevolking
(van Europa) 65 jaar of ouder zijn
Aantal oudere mensen dat met het problematisch
gebruik van middelen te maken zal hebben
(gebruiker of partner van) zal stijgen
In 10 jaar tijd aantal hulpvragen van 55+ bij
ambulante verslavingszorg met bijna 70% gestegen
Sangria aan de Costa Del Sol




6 situaties
rangschik de personen van 1 tot 6 naargelang ze
volgens u het minst tot het meest gevaarlijk gedrag
vertonen
1 = minst gevaarlijk
6 = meest gevaarlijk
We komen uit een geschiedenis van
…positieve effecten matig alcoholgebruik

Verkleining risico op hart- en vaatziekten (NIAAA, 1998)


vanaf 40 jaar: 1 consumptie per dag verkleint risico op
hart- en vaatziekten
(J-curve)
Gunstige werking op cognitieve functies (Gunzerath et al.,
2004)


Matig alcoholgebruik zou gunstige werking hebben op
cognitief functioneren (aandacht, informatieverwerking).
Verkleining risico op dementie (Gunzerath et al., 2004)

Matig alcoholgebruik verkleint hoogstwaarschijnlijk het risico
op vasculaire dementie (geen op Alzheimer)
Mens – Middel – Milieu
Mens
Middel
Milieu
Voor ouderen : meer dan ooit
Mens – Middel – Milieu
Mens
persoonlijkheid,
geslacht, leeftijd,
actuele gemoedstoestand,
kennis en opvattingen,
waarden en normen,
biochemische kenmerken,
sociale vaardigheden
Middel
aanbod,
werking en invloed,
hoeveelheid en wijze
van gebruik
Milieu
context van gebruik, gezin, school, bedrijf, vrienden, belangrijke derden, subcultuur,
uitgaanscultuur, media, socio-economische factoren, cultuur, wetgeving
Schadeniveaus
individu
omgeving
maatschappij
Oudere gebruikers

Gewoonte gebruikers
 Op
jongere leeftijd begonnen
 Lange geschiedenis van gebruik
 Gebruik duurt voort tot op hoge leeftijd

Coping -gebruikers
 vaak
evolueert het gebruik naar aanleiding van
stressvolle gebeurtenissen of situaties (bv. pensionering,
sterfgeval, sociaal isolement,…)
Verslavingspiramide
Reeds een eindje op weg
verslaving
overmatig gebruik
sociaal gebruik
experimenteel gebruik
eerste kennismaking
Belangrijke begrippen

Lichamelijke afhankelijkheid:
 het
plotseling ontbreken of het drastisch verminderen
van de drug veroorzaakt ontwenningsverschijnselen
 zeer duidelijk bij: alcohol, veel geneesmiddelen en
opiaten
 voorbeelden: slecht slapen, angsten, beven, zweten,
prikkelbaarheid, epilepsie of delirium tremens
Belangrijke begrippen

Geestelijke afhankelijkheid:
 persoonlijke
binding ten aanzien van een bepaald
middel, of een bepaalde activiteit
 het enige zinvolle in het leven is op zoek gaan naar, het
uitvoeren van het zuchtige gedrag
Verveling
 onprettig
Verlies
Onwelbevinden zonder
gevoel zonder de drugs, craving, zucht
 herval heeft hier vaak mee te maken!
Vuistregel
Effecten van gebruik verschillen
naargelang het individu,
hoe vaak en hoeveel er wordt gebruikt,
de plaats, het moment en de functie van het gebruik!
Zeker bij ouderen!
DEEL II ALCOHOL
Alcohol
 matig
BIFASISCH EFFECT
gebruik (1-3 glazen):
 gevoel
van welbehagen en ontspanning
 toename van het zelfvertrouwen
 algemeen verdovend effect, vooral op het deel van de
hersenen dat gedragingen en emoties regelt, gevolgen:
agressie, stoutmoedigheid, zorgeloosheid, kalmte,
slaperigheid, ontspanning, onverschilligheid, …
Alcohol
 grotere
inname (4-7 glazen):
 vermindering
van het reactie- en beoordelingsvermogen
 zelfkritiek neemt af
 toename van het zelfvertrouwen
 er worden meer risico’s genomen, men is luidruchtiger,
chaotischer,…
 hoge
dosering (8-10 glazen):
 vermindering
van de controle op en de coördinatie van
lichaamsbewegingen (wankelen, lallen, dingen dubbel zien,
emoties wisselen snel,…)
 achteraf niet meer herinneren wat er gebeurd is
Alcohol
 heel
 het
hoge dosering (> 10 glazen):
stuurcentrum van de automatische spierbewegingen
(bijvoorbeeld hart en longen) raakt verdoofd, wat kan
leiden tot hart- en ademhalingsstilstand, gevolgd door coma
of zelfs de dood
Negatieve effecten alcoholgebruik bij ouderen

Slechter verdragen van alcohol





Lichamelijke en psychische klachten


Minder lichaamsvocht en meer vet (waar alcohol zich niet verdeelt)
Lever en nieren werken minder goed : lichamelijke weerstand neemt af
zelfde hoeveelheid alcohol bij ouderen (in vergelijking met jongeren):
hogere bloedspiegels, lagere tolerantie en snellere intoxicatie en
orgaanschade
Sneller dronken + kleine hoeveelheid grotere schade
evenwichtstoornissen, groter risico op vallen, verminderde zelfzorg, hoge
bloeddruk, maag- en darmproblemen, moeheid, somberheid/depressie,
angsten, vergeetachtigheid, afnemende eetlust (vitaminegebrek)
Sociale problemen

sociaal isolement, gebrek aan sociale steun, financiële moeilijkheden
Oudere alcoholgebruikers en
medicatie




Frequente en regelmatige consumenten van
voorgeschreven en vrij verkrijgbare medicijnen
Van alle voorgeschreven medicijnen wordt 1/3
gebruikt door ouderen boven de 65 jaar
Onopzettelijk en opzettelijk misbruik komt voor
Inname van medicijnen in combinatie met alcohol
Benzodiazepines

wat?
 slaap-
en kalmeringspillen
 werken op de symptomen, genezen niet
 onmisbaar bij behandeling van epilepsie en
alcoholontwenning

wetgeving
 op
voorschrift
 misbruik komt echter vaak voor
Benzodiazepines

risico’s lange termijn
 meer
bijverschijnselen: hoofdpijn, geheugenverlies, moe,
wazig zien, suf, leeg gevoel, slappe spieren,
duizeligheid, somberheid, zin in seks neemt af
 persoonlijkheid kan veranderen: positieve gevoelens
raken verdoofd, leven wordt vlakker en kleurlozer
 bij ouderen, kinderen en sommige angstige of
agressieve mensen omgekeerd effect: oppeppend en
ontremmend (vuistregel!)
 verbergen een depressie of veroorzaken er één!
 lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid
Pijnstillers

wat?
 wordt
gebruikt bij symptoombehandeling van acute
en/of chronische pijnen
 drie
grote groepen
 lichte
pijnstillers, vrij verkrijgbaar
 tussencategorie, enkel op voorschrift (codeïne)
 zware pijnstillers (opiaten)
Pijnstillers

risico’s lange termijn
 duizeligheid,
verwardheid, doofheid, dorst,
misselijkheid, maagbloedingen,…
 combinaties verhogen risico op tumoren in nier en
urinewegen
 chronische hoofdpijn
 afhankelijkheid
Alcohol + medicatie?
Alcohol kan de werking van medicijn veranderen
(versterken, verzwakken,…), al na 1 glas!
 Extra belasting voor lever: warm en rood gezicht,
misselijkheid, hoofdpijn, daling bloeddruk,
hartkloppingen
 Slaap- en kalmeringsmiddelen: sufheid, trage
reacties, onscherp zien, roekeloosheid
 Irritatie maagslijmvlies bv. aspirine
 bijsluiter, apotheker, huisarts!

DEEL III SIGNALERING
En… zijn er normen?
“oude “14/21 regel
Richtlijn voor ouderen?



In Europa verklaart 27% van de populatie van 55
jaar en ouder dagelijks alcohol te nuttigen
Geen aparte richtlijn voor ouderen vanuit WHO
In Amerika (NIAAA 1998, National Institute on Alcohol Abuse and
Alcoholism):
 Geen
onderscheid per sekse
 Maximum 1 standaardglas per dag (omgerekend naar
Europese standaardglazen = 1,5)
Nieuwe “aanbeveling” VAD










Alcohol is een schadelijke stof. Om de risico’s
van alcoholgebruik te beperken, drink je best
niet meer dan 10 standaardglazen per week.
Wil je geen risico lopen, dan drink je beter geen
alcohol. Als je wel alcohol drinkt, spreid je dit
gebruik best over meerdere dagen in de week
en drink je een aantal dagen niet.
Deze richtlijn is bedoeld voor mannen en
vrouwen boven de 18 jaar. Jongeren onder de
18 jaar drinken best geen alcohol.
Sommige bevolkingsgroepen lopen meer risico
Zij vragen best advies aan een hulpverlener
Ouderen
Jongvolwassenen tussen 18 en 24 jaar.
Personen die medicatie gebruiken.
Personen die andere drugs gebruiken.
Personen met gezondheidsproblemen.
Personen met psychische problemen.
Personen met een laag lichaamsgewicht.
Personen met een familiale voorgeschiedenis
Signalering




Vaak wordt alcoholprobleem bij ouderen slecht en
laat herkend
Omgeving vaak toegeeflijker
Hulpverleners door meerdere klachten
(vergeetachtigheid, vallen) geen herkenning
Ouderen zelf hebben de neiging meer te ontkennen
Plaats van vroeginterventie in stepped
care
34
Defillet, VAD, 2009
Vroeginterventie op de eerste lijn
35
Definitie: alle methodologisch onderbouwde acties die
professionelen uit de welzijns- en gezondheidsector en
andere relevante sectoren toepassen met de
bedoeling personen met riskant of problematisch
middelengebruik zo vroeg mogelijk te identificeren,
hen te motiveren tot gedragsverandering en verder te
ondersteunen bij deze veranderingsstrategie. De
doelstelling van vroeginterventie is het reduceren van
de (risico’s op) schade die bij het verder zetten van
dit gebruikspatroon (zou) optreden. (Verstuyf, 2007)
Troeven van de huisarts
36
-
-
-
Jarenlange vertrouwensrelatie patiënt
Opgelet voor verblindende “vriendschap”
Laagdrempelig / niet stigmatiserend
Groot bereik van de populatie
Vroegtijdig ingrijpen = grotere problemen /
schade voorkomen
Omgeving is (nog) ondersteunend
Stepped care principe
Wetenschappelijke evidentie?
37
Screening en kortdurende interventie alcohol
en roken (veel evidentie)
Elementen die werken: FRAMES (cfr. MI)
Basiselementen : FRAMES
F
eedback
Inzicht geven in gebruikspatroon en risico’s
Informatie geven - Normatieve feedback
R esponsability
Patiënt is verantwoordelijk voor gedrag en
keuze
A dvise
Duidelijk advies hoe verandering van gebruik
risico’s kan verminderen
M enu
Keuzemenu van veranderingsdoelen en
-methoden
E mpathy
Warme, reflectieve en niet veroordelende
houding
S elf-efficacy
Versterken van vertrouwen in eigen
veranderingsmogelijkheden
Feedback en advies + de basisprincipes MG
38
39
WAT IS DE ME-ASSIST?
me-ASSIST: ‘modified electronic Alcohol, Smoking
and Substance Involvement Screening Test’
Screeningsinstrument voor alcohol, roken en
andere psychoactieve middelen met kortdurende
interventie
Intercultureel neutraal
Wetenschappelijk onderbouwd ontwikkeld
VOORDELEN VAN DE ME-ASSIST?
Snellere afname dan mondelinge versie
Steeds vlot ter beschikking
Niet zoeken naar materiaal
U blijft 3 maand ingelogd (website in favorieten)
Enkel de vragen die van toepassing zijn komen
aanbod
Onmiddellijke scoreberekening en ondersteuning
voor interventie en doorverwijzing
Historiek van uw dossiers blijven bewaard
Privacy van u en uw patiënt is gevrijwaard
40
Waarvoor de me-ASSIST gebruiken?
• riskant gebruik screenen van
o tabak, alcohol, drugs (cannabis, cocaïne, stimulerende
middelen type amfetamine, hallucinogenen, vluchtige
snuifmiddelen, opiaten en andere drugs) en ook slaapen kalmeringsmiddelen.
• de ernst van middelengebruik inschatten
o laag - verhoogd - hoog risico
• kortdurende interventie voor middelengebruik
• doorverwijzen voor verder assessment/hulpverlening
• databank voor patiëntenmaterialen
41
Waarvoor de me-ASSIST gebruiken?
• de nood aan verdere hulpverlening inschatten
Screening
Geen gebruik /
laag risico
Feedback
en informatie
Verhoogd risico
(indicatie voor riskant
/problematisch gebruik)
Feedback
Kortdurende
interventie
Hoog risico
(indicatie voor afhankelijkheid)
Feedback
Motiveren voor
doorverwijzing
onvoldoende
resultaat
• patiënt krijgt meer inzicht in gebruikspatroon en risico's en
wordt gemotiveerd
42
Wat betekenen de risicoscores per
middel?
laag risico:
- patiënt ondervindt waarschijnlijk nog geen problemen door dit
gebruik
- loopt laag risico op (gezondheids-)problemen in de
toekomst als gebruikspatroon aanhoudt
verhoogd risico:
- indicatie voor riskant of problematisch gebruik
- matig risico op problemen door hun huidig
gebruikspatroon.
hoog risico:
- aanwijzing voor hoog risico loopt op afhankelijkheid van
dat middel
- patiënt heeft waarschijnlijk problemen ten gevolge van dit
middelengebruik.
43
44
Wat bevraagt de ASSIST?
Een voorproefje van de online ASSIST:
http://www.me-assist.com
DEEL IV HULPVERLENING
HULP ZONDER OF MET
MINIMALE
PROFESSIONELE
TUSSENKOMST
Zelftesting :
zelfhulp als probleemherkenning

Is er reden om me zorgen te maken?

Hoeveelisteveel?
Zelfhulp: eerste appel viia
telefonische hulplijnen



Verslavingsspecifiek x niet-verslavingsspecifiek
Vrijwilligerswerking
Bel – skype – mail – chat – website: zelftests…
Interessante infolijn

De DrugLijn: www.druglijn.be
Mantelzorg
Buiten het professionele hulpverleningscircuit:
 Familieleden
 Vrienden
 Vrijwilligers
 Leerkrachten
 Vrijwilligers
 …
On Line hulp
Online hulp
Onlinehulp = elke interventie waarbij gebruik gemaakt
wordt van informatie- en communicatietechnologie met
het oog op het bestendigen of verhogen van welzijn en
gezondheid.
 Onlinehulp = een MIDDEL
 Onlinehulp kan ingezet worden op het ganse
interventiecontinuüm
Blended
zorg
Online
(van zelfhulp
preventie -> VI
-> HV -> …)
Online
begeleiding
Hulp zonder of met minimale
professionele tussenkomst
Professionele
hulpverlening
ONLINEHULP
Online
zelfhulp
e-zelfhulp
Online
begeleiding
E-begeleiding
Blended of
hybride zorg
= Informatie,
zelftest en
zelfhulp
= Online
interactie met
hulpverlener
Voorbeelden:
= Combinatie van
face-to-face
gesprekken &
online activiteiten
Voorbeelden:
Onlinebegeleiding
d.m.v. chat via:
Voorbeelden:
Zelfhulp als probleemerkenning:
Zelfhulpgroepen
• Samenwerkingsverband van lotgenoten rond
verschillende thematieken
• Meerwaarde:
• Lotgenotencontact
• Informatie
• Praktische hulp
• Sociale contacten
• Belangenbehartiging
• Probleemervaarder +
mantelzorgers/familieleden/naastbetrokkenen
• Overzicht: www.zelfhulp.be
Behandelingsmodellen
professionele hulp

Farmacologisch
– Behandeling acute intoxicaties
– Bewerkstelligen totale abstinentie (detox)
 Benzodiazepines in afbouw
– Stabiliseren gebruik (substitutie)
 Methadon – buprenorfine
– Voorkomen terugval
 Antabuse – Campral
– Behandelen comorbiditeit
 Neuroleptica – antidepressiva
Behandelingsmodellen

Psychosociale behandelmodellen
– Motiverende strategieën
– Cognitief-gedragstherapeutische
interventies
– Terugvalmanagment
– Contextgericht werken
– Milieutherapeutisch werken
Niet-gespecialiseerde
gezondheids- en welzijnszorg



1ste (niet-gespecialiseerde) stap in de
HVL
Wie? huisartsen, CAW, JAC, OCMW,
WGC, WZC, AZ, spoed…
Opdracht:
 detectie
 screening
 vroeginterventie
 begeleiding
 doorverwijzing
Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg
CGG
-
-
“Hoogdrempelig” –
(al/niet)categoriaal
Ambulante therapie
- Multidisciplinair
- Individueel of groepsaanbod
- Op verwijzing
- Wachttijden
- Geestelijke gezondheidsproblemen
 Afhankelijkheid:
gespecialiseerde teams/centra
Privé–therapeuten

(Groeps-)praktijk voor therapie
 Psychologen (zelden)
 Psychiaters
 Andere
Geestelijke gezondheidsproblemen
 Afhankelijkheid: gespecialiseerde centra


Toegang:
 Snelle toegang
 Kostprijs
Psychiatrische afdeling van een Algemeen
Ziekenhuis (PAAZ)

Kortdurende residentiële behandeling

Psychiatrische problemen
 (Vaak gelinkt aan) problematisch middelengebruik
 PAAZ’en met specifiek aanbod

Laagdrempelige open afdeling van AZ

Multidisciplinaire aanpak
• Observatie – detoxificatie – diagnostiek –
doorverwijzing
• Ontwenning – motivatiebevordering - psychoeducatie
Ontwenning- en
behandelingsafdeling PZ





Opname op specifieke afdeling van PZ
Medisch-psychiatrische oriëntatie
Abstinentiegericht
In verschillende fases:
 Detoxificatie, observatie en diagnosestelling
• Motivatiebevordering
• Multidisciplinair behandelprogramma
• Aandacht voor sociale integratie
• Nazorg & terugvalpreventie
• Gedwongen opname
Internering
Info en hulpverlening

VAD: www.vad.be

Zelftest: www.hoeveelisteveel.be

Zelftest en zelfhulp: www.alcoholhulp.be
Questions left?
Bedankt
voor uw aandacht!
[email protected]