Versterken van sociale netwerken

Versterken van sociale netwerken
Een handreiking voor organisaties in de informele zorg
Mezzo
Postbus 179
3980 CD Bunnik
T 030 659 22 22
F 030 659 22 20
[email protected]
www.mezzo.nl
Versterken van sociale netwerken.
Een goed sociaal netwerk leidt tot vriendschappen, goede
gesprekken en plezierige activiteiten. Mensen met een ziekte
of beperking en mantelzorgers zien soms alleen nog familie en
zorgverleners. Uitbreiding van het sociale netwerk kan hun leven
verrijken.
D52 12 11 00075
Deze handreiking adviseert organisaties voor Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten, Buddyzorg, Georganiseerde Burenhulp
en Steunpunten Mantelzorg hoe zij hun cliënten daarbij kunnen
helpen.
Versterken van sociale netwerken
Een handreiking voor organisaties in de informele zorg
Sociale netwerken
3
4
Sociale netwerken
Een sociaal netwerk is
belangrijk in ieders leven
Deze handreiking is voor vrijwilligerscoördinatoren van de Vrijwillige Thuishulp, Vriendendiensten,
Buddyzorg, Georganiseerde Burenhulp en voor medewerkers van het Steunpunt Mantelzorg.
Een goed sociaal netwerk is belangrijk in ieders leven. Het leidt tot vriendschap, je hebt mensen om
leuke dingen mee te doen, interesses en hobby’s te delen, je kunt helpen en geholpen worden.
Niet iedereen heeft vanzelfsprekend een goed of steunend sociaal netwerk. Het netwerk van bijvoorbeeld
mensen met een ziekte, beperking of van mantelzorgers bestaat soms alleen uit familie en betaalde
krachten. Toch hebben ook zij er behoefte aan om met anderen van buiten deze kleine kring leuke dingen
te doen, een goed gesprek te voeren en ondersteuning te ervaren.
In deze handreiking is vanwege de leesbaarheid gekozen voor de term cliënt.
Een cliënt is iemand die ondersteuning
vraagt en krijgt van een organisatie in de
informele zorg.
Er zijn voldoende redenen om binnen uw organisatie ondersteuning te bieden bij het opbouwen van
een sociaal netwerk van mensen. Als u uw dienstverlening hiermee uitbreidt kunt u:
• maatwerk leveren, vraaggericht werken en aansluiten bij wensen en mogelijkheden van de cliënt.
• cliënten een bestendige oplossing bieden naast de vaak tijdelijke ondersteuning door vrijwilligers.
• eenzaamheid en/of overbelasting voorkomen.
• nieuw en interessant werk bieden aan vrijwilligers.
• aansluiten op prestatievelden 1, 3, 4, 5 en 6 in de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo).
• de aanwezige locale infrastructuur effectief benutten.
• het dienstverleningsaanbod voor klanten verbreden.
• aansluiten bij het kabinetsbeleid dat uitgaat van het ondersteunen van de eigen kracht van mensen hun netwerk.
Sociale netwerken
5
6
Sociale netwerken
Inhoud
1.Methodisch een netwerk opbouwen met Natuurlijk, een netwerkcoach! 8
2.Starten met versterken van sociale netwerken
16
3.Varianten om in uw organisatie te werken aan het versterken van
sociale netwerken
20
4.Werving, selectie, matching en begeleiding van vrijwillige
netwerkcoaches
24
5.Andere methoden om netwerken te versterken
28
6.Online netwerken
32
7.Aan de slag
35
Bijlage: voorbeeldplan invoering Natuurlijk, een netwerkcoach!
Sociale netwerken
7
TIP
In deze handreiking wordt verwezen
naar een aantal instrumenten uit de
methodiek Natuurlijk, een netwerkcoach! De werkmap waarin de methodiek is beschreven, kunt u bestellen
bij Mezzo. De werkbladen zijn via
www.mezzo.nl/sociale_netwerken
gratis te downloaden.
Hier kunt u ook de training van Mezzo
Natuurlijk, een netwerkcoach! vinden.
1. Methodisch een netwerk opbouwen met
Natuurlijk, een netwerkcoach!
De methode Natuurlijk, een netwerkcoach! van Mezzo is een leidraad voor deze handreiking. Deze
methode bestaat uit een stappenplan die een netwerkcoach kan volgen bij het coachen naar meer
waardevolle contacten, meer gezelschap en meer support van anderen. In deze handreiking vindt u
adviezen hoe u kunt starten met de methodiek om netwerken te versterken en welk vrijwilligersbeleid daarbij past. Aan het eind wordt ingegaan op voorbeelden van enkele andere methodieken en
de mogelijke rol van online netwerken.
Taken van een coördinator
Deze handreiking helpt u om methodisch te starten met het versterken van sociale netwerken. Dat wil níet
zeggen dat u alles zelf uitvoert, wel dat u als coördinator degene bent die zorgt dat alles goed verloopt.
De praktische ondersteuning van de cliënt wordt uitgevoerd door een netwerkcoach. Dit kunt u zelf zijn,
een collega, maar ook een vrijwilliger of stagiaire van uw organisatie.
Taken van de coördinator kunnen zijn:
• werven van vrijwilligers (en stagiairs) die netwerkcoach worden
• trainen of laten trainen van deze vrijwilligers
• cliënten werven
• vrijwilligers koppelen aan cliënten
• vrijwilligers en cliënten zonodig ondersteunen
8
Sociale netwerken
U vindt op de volgende pagina’s een methodische aanpak voor netwerkcoaches om cliënten te
ondersteunen bij de opbouw van hun sociale netwerk. Deze aanpak bestaat uit 10 stappen die onder
te verdelen zijn in 3 hoofdfasen:
1. Oriënteren: de netwerkcoach maakt kennis met de cliënt. Zij brengen samen het netwerk in
kaart en de cliënt krijgt waardevolle ideeën voor nieuwe contacten.
2. Denken: de nadruk ligt op het samen bedenken van mogelijkheden om het netwerk op te
bouwen.
3. Doen: effectiviteit, daadkracht, positief denken en leren van de ervaring zijn voor het doen
de belangrijkste krachten.
TIP
Het doorlopen van de hoofdfasen
oriënteren, denken en doen kost tijd.
Ga uit van minimaal 6 maanden. De
cliënt kan daarna zelf verder. Door
doelen te stellen heeft u de cliënt
gestimuleerd om verantwoordelijkheid
te nemen. Vervolgens ziet u er op toe
dat de cliënt zelf verder kan.
Kenmerk van methodisch werken is dat het stapsgewijs gaat, doelgericht, gestructureerd en
systematisch. Dit wil niet zeggen dat de netwerkcoach alle stappen uit de drie hoofdfasen altijd
in dezelfde volgorde moet uitvoeren. Wel dat hij of zij van tevoren nadenkt over keuzes, en steeds kan
teruggrijpen op de essentie van de methode Natuurlijk een Netwerkcoach!
Voor de cliënt is het prettig om met duidelijke stappen te werken. De cliënt bepaalt in welk tempo en
hoe intensief een stap wordt doorlopen. In de praktijk blijkt bovendien dat het gebruik van de methode
het stellen van soms moeilijke vragen legitimeert en gemakkelijker maakt. Hierdoor komen de cliënt en
de netwerkcoach sneller tot de kern van wat aangepakt moet worden.
Sociale netwerken
9
10
Sociale netwerken
Sociale netwerken
10
Fase 1 Oriënteren
Stap 1: De netwerkcoach brengt samen met de cliënt en eventueel de mantelzorger, wensen en ideeën
van de cliënt over het sociale netwerk in kaart. Het leuke is dat bijna iedereen dromen heeft. Het maakt
niet uit of je 75 bent en bijna niemand meer om je heen hebt, of 23 met een borderlinestoornis. Bovendien is dromen leuk en positief, het opent de deur naar wat haalbaar is, zelfs al vergt het inspanning. Om
dromen en wensen in kaart te brengen kunt u bijvoorbeeld samen een tekening of collage met beelden en
woorden uit een tijdschrift maken. Het gaat erom dat de netwerkcoach en de cliënt met frisse blik kijken
naar de krachten en kansen, in plaats van te denken vanuit beperkingen.
Stap 2: De netwerkcoach stelt samen met de cliënt een lijst op van alle personen die op een of andere
manier een rol spelen in zijn/haar leven.
Praktijk
Levensloop in beeld
Bij Sara, een vrouw van rond de 30 met
een autistische stoornis, leverde het
doornemen van de levensloop (onderdeel
van de oriëntatiefase) veel op. Bij Sara
kwamen oude interesses boven die waren
weggezakt. Daardoor was het makkelijker
om haar droom te verwezenlijken. Het samen praten over vroeger heeft bovendien
een verdieping aangebracht in het contact
tussen Sara en de netwerkcoach.
Stap 3: De netwerkcoach en de cliënt kijken samen naar de sterke en zwakke plekken in het netwerk
en naar de waarde ervan. Een klein netwerk kan confronterend zijn voor de cliënt. Maar ook in een klein
netwerk zijn er altijd mensen die benaderbaar zijn. Het gaat om maatwerk. De ene cliënt is tevreden met
uitbreiding van zijn netwerk met één persoon, terwijl een andere het liefst zijn netwerk zou willen uitbreiden met bijvoorbeeld vijf personen.
Sociale netwerken
11
TIP
Vindt een vrijwilliger als netwerkcoach
het moeilijk om een Team up te
organiseren en te leiden? De vrijwilliger kan ook individuele gesprekken
voeren met diverse mensen.
Fase 2 Denken
Stap 4: De netwerkcoach en de cliënt gaan ‘het sociale verkeersplein’ verkennen, want ook in de directe
omgeving, in wijk of buurt, liggen vele uitdagingen die aansluiten bij de interesses van de cliënt.
Stap 5: Vervolgens brengt de cliënt zoveel mogelijk interesses, talenten, positieve eigenschappen en vaardigheden van zichzelf in beeld. Bij voorkeur samen met belangrijke personen uit zijn/haar omgeving. Het gaat
erom met een positieve bril te kijken naar vaardigheden en eigenschappen die van betekenis zijn voor het
opbouwen van een persoonlijk netwerk en het vormgeven van een bevredigend leven.
Stap 6: Daarna is het tijd voor de ‘Team up’ met mensen die met de cliënt mee kunnen denken. Dit kan via
individueel contact maar ook op een bijeenkomst met meer mensen. Zo’n Team up is de kortste weg naar
praktische, emotionele en gezelschapsondersteuning door een sociaal netwerk.
Een netwerkcoach kan hiervoor van doorslaggevend belang zijn. Niet iedere cliënt vindt het namelijk gemakkelijk om mensen te vragen. Zij vinden dat ze altijd al zoveel vragen aan anderen. De netwerkcoach kan helpen
door de bijeenkomst te organiseren en te leiden maar ook door suggesties te geven hoe mensen benaderd
kunnen worden. De meeste mensen zijn bereid om een keer mee te denken en kunnen zich zelfs gevleid
voelen dat ze gevraagd worden.
12
Sociale netwerken
Fase 3 Doen
Stap 7: Het is nu tijd om een persoonlijk actieplan te maken. Het gaat erom dat er een realistisch plan
ontstaat waaraan de cliënt samen met de netwerkcoach en de sociale omgeving kan werken.
Stap 8: Van de ideeën uit het actieplan kiest de cliënt de drie belangrijkste uit. Deze drie worden uitgewerkt naar concrete acties. Begin eenvoudig. Zorg dat er resultaten te boeken zijn. Houd steeds voor ogen
dat het er uiteindelijk om gaat dat de cliënt en zijn/haar sociale omgeving hun eigen netwerk in stand
kunnen houden. Probeer zoveel mogelijk uit te gaan van de aanwezige potentie.
Stap 9: Voer de acties uit en bespreek ook samen met de cliënt de resultaten en vertel daarbij dat je successen en mislukkingen kunt gebruiken om van te leren.
Stap 10: Tot slot evalueert u samen met de cliënt het hele traject en maakt u afspraken over de voortzetting of beëindiging van netwerkcoahing. Een netwerkcoach volgt het tempo en de mogelijkheden van de cliënt. Het is belangrijk te weten dat het
geen zin heeft als de netwerkcoach zichzelf of de cliënt in een keurslijf perst. Wel is het goed een balans
te vinden tussen tijd nemen en te veel tijd laten verstrijken waardoor de spirit verdwijnt.
Praktijk
Het mannenkoor
Een mantelzorgster die zorgt voor haar
thuiswonende, dementerende man dreigt
overbelast te raken. Ze kan geen moment
weg, en haar leven speelt zich af in een
heel klein kringetje. Met behulp van
de netwerkcoach gaat zij het netwerk
vergroten van haar man. Eén van de
oplossingen wordt gevonden via het oude
netwerk van haar man. Hij heeft ooit het
plaatselijke mannenkoor opgericht. Als de
netwerkcoach het koor benadert voor hulp
wordt dat zonder problemen geregeld.
Elke vrijdagochtend komt een lid van
het koor de echtgenoot ophalen om een
eindje te gaan rijden en onderweg een
kopje koffie te drinken. Zijn vrouw krijgt
op deze manier tijd voor haarzelf en haar
man komt uit z’n isolement.
Sociale netwerken
13
14
Sociale netwerken
Onderlinge uitwisseling
Uitwisseling met andere netwerkcoahes kunnen ook tot mooie dingen leiden. Netwerkcoaches Geraldine
en Adith hebben hun ongeveer even oude cliënten Sara en Willemijn aan elkaar gekoppeld. Het bleek dat
de beide dames heel graag met iemand samen de hond wilden uitlaten. Nadat Geraldine en Adith de eerste contacten hadden georganiseerd en hielpen om het ijs te breken, konden Sara en Willemijn het verder
alleen af.
En dan verder
Na het doorlopen van de top drie ideeën uit het actieplan kan de netwerkcoach met de cliënt beginnen om
een volgend idee uit het actieplan uit te werken. Als alle ideeën uit het actieplan zijn uitgevoerd is het belangrijk dat de netwerkcoach steeds meer het initiatief bij de cliënt en bij de personen in het netwerk laat.
Zo kan de netwerkcoach zich geleidelijk terugtrekken en nieuwe cliënten ondersteunen. Het is niet voor
alle cliënten haalbaar om te komen tot een zelfstandig sociaal netwerk. Dan is het de vraag of u door blijft
gaan, of doorverwijst naar structurele ondersteuning door anderen (professioneel of vrijwillig). Daarnaast is
het voor de netwerkcoach zelf ook goed om naar zijn/haar eigen functioneren te kijken. Zijn er vaardigheden die u verder wilt ontwikkelen? Wat en wie heeft hij/zij daarvoor nodig? Hiervoor is het praktijk- en
theorieblad in de werkmap ‘Natuurlijk, een netwerkcoach! ’ te gebruiken.
PRAKTIJK
Geen rechte lijn maar een
kronkelpad
‘Toen ik voor het eerst de stappen zag,
dacht ik dat we in een rechte lijn van
A naar B zouden lopen. Maar het ging
heel anders. Het proces kent zijn eigen
dynamiek en het is niet erg om van dat
rechte pad af te wijken. Het is meer
een kronkelpad met afslagen die tot
een andere uitkomst kunnen leiden
dan jij en je cliënt in eerste instantie
voor ogen hadden.’
Sociale netwerken
15
2. Starten met versterken van
sociale netwerken
Het is belangrijk dat de visie voor het versterken van sociale netwerken gedragen wordt in de organisatie. En dat er commitment is vanuit het management. Maar voldoende tijd is de belangrijkste
voorwaarde om te starten.
De investering zit vooral in de tijd van de persoon die het coördineert. Als professionals zelf als netwerkcoach optreden, is er uiteraard meer tijd van de organisatie mee gemoeid. Maar ook als vrijwilligers als
netwerkcoach worden ingezet, gaat er veel tijd zitten in het werven, selecteren en begeleiden van vrijwilligers.
Daarnaast kost het koppelen van de cliënt en de vrijwillige netwerkcoach tijd. Soms blijkt dat het niet klikt
tussen vrijwilliger en cliënt; dan moet een andere vrijwilliger als netwerkcoach ingezet worden. Het werven van cliënten vraagt soms speciale aandacht, omdat het lastig kan zijn om duidelijk uit te leggen wat
het inhoudt om ‘je netwerk te versterken’. Cliënten kunnen zich soms moeilijk voorstellen wat ze kunnen
verwachten en waar het toe zal leiden. Besteed dus aandacht aan het overbrengen van de boodschap en
zorg dat de verwachtingen reëel zijn.
De drie fasen uit het vorige hoofdstuk zijn een vorm van ondersteuning die van alle betrokkenen tijd
vraagt. Aan het eind van deze handreiking vindt u een tijdsschema per fase met een inschatting van de
benodigde tijd.
16
Sociale netwerken
Financiering
Sommige organisaties hebben in overleg met de gemeente de methodiek Natuurlijk, een netwerkcoach!
opgenomen in hun aanbod voor cliënten. Dit is een aanbevelenswaardige strategie. Het maakt voor de
gemeente zichtbaar dat het aanbod is afgestemd op de Wmo. Het geeft ook mogelijkheden extra middelen
bij de gemeente te vragen voor de toepassing van de methode.
Een andere mogelijkheid is om een startsubsidie of projectsubsidie aan te vragen bij de gemeente of de
provincie. Zo kunt u bijvoorbeeld een start maken met het versterken van sociale netwerken door het
(laten) trainen van enkele medewerkers.
Er zijn organisaties die ervoor kiezen om het versterken van sociale netwerken te profileren als een nieuwe
werkwijze voor de informele zorg in plaats van het meer gebruikelijke aanbod om cliënten te ondersteunen. Het past bij de landelijke en locale ontwikkelingen: inzetten op kracht van burgers, voorkomen van
eenzaamheid, stimuleren van participatie. Kortom: het versterken van het maatschappelijk middenveld.
PRAKTIJK
Subsidie
De provincie Zeeland heeft het mantelzorgproject ‘Een sociaal netwerk werkt’
subsidie gegeven en tegelijkertijd uitgeroepen tot het project van de maand.
Met de subsidie zijn beroepskrachten
van lokale Steunpunten Mantelzorg
getraind en zijn vrijwilligers geschoold
als netwerkcoach.
Sociale netwerken
17
18
Sociale netwerken
Welke cliënten?
Ondersteuning bij het opbouwen van een sociaal netwerk is belangrijk voor kwetsbare burgers. Bijvoorbeeld mantelzorgers, ouderen in isolement, mensen met een handicap die geen aansluiting hebben in de
buurt, psychisch kwetsbare mensen of mensen met psychiatrische problemen en mensen die niet maatschappelijk actief zijn. Maar er zijn geen ‘harde’ indicatoren die uitwijzen of iemand gebaat is bij ondersteuning. Belangrijke indicatoren zijn vooral de motivatie en de draagkracht van de cliënt.
Vragen die u vooraf met de cliënt bespreekt:
• Hoe ziet de methode eruit en spreekt u dat aan?
• Sluit het doel dat we willen bereiken aan bij uw wensen?
• Kunt en wilt u tijd en energie in zo’n traject steken?
‘Als er een begeleider van de cliënt meekomt, ben ik extra alert op de motivatie
van de cliënt. Komt hij omdat hij zelf wil, of is het de wens van de begeleider?’
Coördinator Gaston Royé, SMD Zaanstreek/Waterland
Bij de cliënt kan sprake zijn van een (jarenlange) opeenstapeling van problemen. Draagkracht en energie
kunnen dan ontbreken om de methode succesvol te volgen. Dit kan een belangrijke indicatie zijn dat niet
de cliënt zelf maar het gezin ondersteuning nodig heeft. Ook in een crisissituatie is dit niet de juiste methode. Enige stabiliteit in de situatie van de cliënt is noodzakelijk. PRAKTIJK
Leren omgaan met handicap‘
Een man van begin 20 met een progressieve ziekte deed een aanvraag voor
een netwerkcoach. Hij had net het
slechte nieuws gekregen over zijn
ziekte. Hij wilde niets meer, was klaar
met leven en lag alleen maar op de
bank, hoewel hij fysiek meer zou kunnen. Met behulp van de coach heeft de
man op een andere manier naar zijn
beperking leren kijken. Hij heeft zijn
schaamte over zijn handicap overwonnen. Samen hebben zij een scootmobiel
aangevraagd, de coach heeft de man
ermee leren omgaan en nu komt hij
weer onder de mensen. En dit resultaat
kun je bereiken met een vrijwilliger als
netwerkcoach!’
Coördinator Rein Dekker van
Steunpunt Zorg voor Welzijn Hoorn
Sociale netwerken
19
3. Varianten om in uw organisatie te werken
aan het versterken van sociale netwerken
In dit hoofdstuk volgen enkele varianten om in uw organisatie te starten met het versterken van
sociale netwerken.
Wie is netwerkcoach?
Er zijn allerlei varianten mogelijk voor het inzetten van netwerkcoaches, afhankelijk van de beschikbare tijd
en het budget, de kwaliteiten van de vrijwilligers en de zwaarte van de hulpvragen. Soms is de coördinator
zelf netwerkcoach. Ook kunt u vrijwilligers inzetten voor het hele ondersteuningstraject. Of u kunt samen
met een vrijwillige netwerkcoach gedeeltelijk optrekken. Als het vervolgens draait neem de vrijwilliger het
van u over. Tenslotte zetten sommige organisaties ook stagiairs Pedagogiek, MWD (Maatschappelijk Werk
en Dienstverlening) en SPH (Sociaal Pedagogische Hulpverlening) in als netwerkcoach. Een stagiair kan één
of meerdere begeleidingstrajecten tegelijk uitvoeren, afhankelijk van de opleiding en de omvang van de
stage.
Samengevat zijn netwerkcoaches:
• beroepskrachten die ook coördinator zijn voor het versterken van sociale netwerken
• stagiairs
• vrijwilligers
20
Sociale netwerken
Waar moet u rekening mee houden?
• Begin kleinschalig en overzichtelijk en niet met de ‘meest complexe of meest kwetsbare’ cliënten.
• Het werven, selecteren en koppelen van netwerkcoaches aan cliënten is maatwerk en geen routineklus.
• Realiseert u zich dat het soms enige tijd kan duren om vrijwilligers en cliënten te vinden en te koppelen.
• Een strategie om cliënten te werven kan zijn om eerst praktische hulp te bieden en vervolgens te bespreken hoe dit binnen het eigen netwerk opgevangen kan worden.
• Zorg dat u voldoende draagvlak intern heeft.
• Zorg dat u als coördinator hiervoor uren heeft.
• Het aanbieden van een training of het volgen daarvan kost geld, evenals het aanschaffen van het
materiaal, dus neem dit bijtijds op in de begroting en zoek naar eventuele financieringsmogelijkheden.
TIP
Verwerk elementen uit de methodiek
Natuurlijk een netwerkcoach! in andere
trainingen die u al geeft aan vrijwilligers.
Op die manier verbreedt u ook de blik
van deze vrijwilligers en zoeken ze naar
andere manieren om meer contacten te
leggen samen met de cliënt. Mogelijk
dat daarmee ook het afscheid na een
jaar gemakkelijker wordt.
Varianten om invulling te geven aan het versterken van sociale netwerken
Werken met enkelvoudige vragen
In deze variant werken netwerkcoaches niet eerst alle methodische stappen door met hun cliënt, maar starten ze met een enkelvoudige vraag van de cliënt. Bijvoorbeeld: ik wil graag sporten, maar ik durf niet. Daar
bedenken cliënt en coach dan samen een plannetje voor en dat voeren ze uit. Vervolgens kunnen ze desgewenst een volgende vraag oppakken. Als onderdelen of werkbladen uit de werkmap daarbij behulpzaam
zijn, dan worden die gebruikt. De netwerkcoaches (vrijwilligers en stagiaires) krijgen in twee dagdelen de
methodiek uitgelegd door de coördinator, en starten dan met een traject met een cliënt. Daarna hebben ze
ca. één keer in de zes weken een intervisie-/supervisiebijeenkomst onder begeleiding van de coördinator.
De coördinator houdt verder vinger aan de pols door tussentijds te vragen naar het verloop van de coaching.
Uitproberen door te starten met één onderdeel uit de methode
Ook kan worden gestart met één onderdeel uit de methodiek. Bijvoorbeeld de netwerkkaart. Gewoon om
uit te proberen. Daarmee bouwt de organisatie ervaring op en ontdekt u al werkenderwijs of er behoefte
is aan meer informatie, andere hulpmiddelen of een overzicht van mogelijke stappen. Zo kan desgewenst
stapsgewijs verdere invoering van de methode plaatsvinden. De inspanningen voor het opstarten blijven zo
wat meer beperkt.
Sociale netwerken
21
22
Sociale netwerken
Starten met professionals als netwerkcoaches en die langzamerhand vervangen door vrijwillige coaches
Om in de organisatie eerst zelf kennis en ervaring op te doen over hoe de methodiek werkt, waar u
op moet letten en wat bijvoorbeeld succesfactoren en valkuilen zijn, kunt u starten met professionele
netwerkcoaches. Langzamerhand wordt dan op basis van deze kennis en ervaring toegewerkt naar het
inzetten van vrijwilligers als netwerkcoaches. Ook dit is een manier om het invoeringsproces overzichtelijk
te houden.
Workshop versterken sociale netwerken voor mantelzorgers
In dit geval biedt de organisatie een cursus aan voor mantelzorgers die willen werken aan het versterken
van hun sociale netwerk. Onder leiding van een medewerker mantelzorgondersteuning gaan 5 à 6 mantelzorgers in 3 bijeenkomsten aan het werk. Na afloop hebben de deelnemers gedetailleerde plannen om
hun netwerk uit te breiden. De medewerkers mantelzorgondersteuning bespreken vervolgens de voortgang met de deelnemers. De opbouw van de bijeenkomsten is onder andere gebaseerd op de methodiek
van Natuurlijk, een netwerkcoach! Deze groepsgewijze aanpak biedt ook ondersteuning door de erkenning
en herkenning van de andere deelnemers.
TIP
Een heel andere manier om het sociale
netwerk te versterken is de zogenaamde Vriendenkring van MEE. Een
vriendenkring bestaat uit een groep
mensen met een gedeelde interesse die regelmatig bij elkaar komt,
bijvoorbeeld koken of klaverjassen. De
vriendenkring start door matching dat
gedaan wordt door een professional. En
er vinden enkele bijeenkomsten plaats
met professionele en/of vrijwillige
begeleiding. Na verloop van tijd gaat
de vriendenkring zelfstandig afspraken
maken.
Coördinator bij beginfase
De coördinator en een vrijwilliger werken samen met de cliënt aan de versterking van het netwerk. De coördinator voert de intake, de gesprekken over de dromen en wensen, het netwerk en de meedenkbijeenkomst uit, bij voorkeur samen met de vrijwillige netwerkcoach. Er is dan al een matchingsgesprek geweest
tussen de cliënt en de netwerkcoach. Na de Team up trekt de coördinator zich terug en gaat de vrijwilliger
als netwerkcoach met de cliënt verder met de actiepunten en het onderhouden van het sociale netwerk.
Dit gebeurt onder supervisie van de coördinator.
Sociale netwerken
23
4. Werving, selectie, matching en begeleiding
van vrijwillige netwerkcoaches
Een netwerkcoach moet stevig in zijn of haar schoenen staan, graag met mensen werken, en kunnen plannen en organiseren. De netwerkcoach krijgt bij de uitvoering van het werk te maken met
verschillende partijen, waaronder familie/verwanten en professionals. Hij/zij zal een dagdeel in de
week, gedurende minimaal een half jaar, beschikbaar moeten zijn.
Competentieprofiel
Een vrijwilliger als netwerkcoach:
• is geduldig en heeft incasseringsvermogen.
• kan goed luisteren, is communicatief.
• staat stevig in zijn/haar schoenen.
• vindt het leuk om vanuit mogelijkheden en wensen van mensen te werken.
• staat midden in de samenleving en kan ook werken in een cultuur die niet de eigen is.
• is ondernemend en creatief.
• is een betrokken en betrouwbare partner.
• kan zelfstandig en planmatig werken en is in staat om te organiseren.
• kan reflecteren op het eigen handelen.
24
Sociale netwerken
Werving
Potentiële vrijwilligers kunt u werven via uw eigen vrijwilligersbestand, het netwerk van de
cliënt of diens mantelzorger, contacten van uw organisatie, artikelen of advertenties in huis-aan–huis
bladen, enzovoort. Vindplaatsen zijn ook HBO-scholen of universiteiten met sociaal werk studierichting of
opleiding. U kunt mensen individueel benaderen maar ook wervingsbijeenkomsten houden.
Maak duidelijk wat uw organisatie te bieden heeft, bijvoorbeeld begeleiding, training en een
afgebakende activiteit.
Wat levert het werken als netwerkcoach op voor de vrijwilliger?
• Ze leren nieuwe vaardigheden.
• Ze werken mee aan het stimuleren en ondersteunen dat iemand zelf actief wordt, zonder dat ze het zelf
regelen.
• Ze leveren een bijdrage aan de verdere ontwikkeling van deze aanpak.
• Ze krijgen goede ondersteuning, training en intervisie in de groep.
• Ze kunnen werken aan leerdoelen.
• Het is een afgebakende klus.
Selectie
In een selectiegesprek onderzoekt u in welke mate de vrijwilliger in staat is om als netwerkcoach te
werken. Het kan zijn dat iemand niet aan alle criteria voldoet, maar dat u hem of haar toch geschikt vindt
als netwerkcoach. U zult dan moeten nagaan wat dat betekent voor de coaching en begeleiding van deze
vrijwilliger.
Sociale netwerken
25
26
Sociale netwerken
Praktijk
Matching
Kennismakings- en matchingsgesprekken vinden plaats met de cliënt en de
netwerkcoach. Evalueer de kennismaking en besluit daarna over verdere samenwerking. Leg de
afspraken vast in een samenwerkingsovereenkomst.
Begeleiding
Goede begeleiding van de vrijwillige netwerkcoaches is belangrijk voor de kwaliteit van uw
dienstverlening, maar ook voor het behoud van ervaren vrijwilligers. Voer regelmatig begeleidingsgesprekken. Wees daarbij alert op wensen voor eventuele andere taken, bijvoorbeeld het samen optrekken
met of inwerken van nieuwe netwerkcoaches, helpen bij werving of meedenken in nieuwe ontwikkelingen. Organiseer bijvoorbeeld elk kwartaal een (verplichte) intervisiebijeenkomst. De planning kan voor het
gehele jaar gemaakt worden.
De training, begeleiding en intervisie geven het gevoel dat iemand altijd met vragen bij u terecht kan.
Reik na het volgen van de training een certificaat uit. Geef eventueel ook bij vertrek een inhoudelijk
getuigschrift mee. Bied ondersteuning voor een goede afbouw van het contact. Voer evaluatiegesprekken
met netwerkcoaches die stoppen. Zo kunt u goede punten en verbeterpunten verzamelen om uw beleid
bij te stellen.
Stimulerende manier van werken
‘Het is voor mij een stimulerende
manier van werken om met dezelfde
groep vrijwilligers een tijd constant
aan een gemeenschappelijk doel werken. In de organisatie moet het besef
groeien dat dit een andere manier is
om het tekort aan vrijwilligers op te
lossen. Soms creëer je met deze methode in plaats van één, wel meerdere
andere vrijwilligers rond een cliënt. Je
bent dus bezig om een andere aanpak
te introduceren bij de organisatie. De
erkenning door het management daarvan is heel belangrijk. Het structureel
beschikbaar zijn van uren is een noodzakelijke voorwaarde. Verder is het van
belang dat je het werken volgens deze
methode ziet als een leerproces.’
Coördinator Hilda Mossink,
Stichting Ravelijn
Sociale netwerken
27
5. Andere methoden om netwerken te
versterken
De afgelopen jaren zijn door diverse organisaties een aantal methodieken ontwikkeld die heel direct
of zijdelings gericht zijn op het versterken van sociale netwerken. Op de bladzijdes hierna vindt u een
overzicht waarin deze methoden met elkaar worden vergeleken op een aantal onderwerpen. Hieruit blijkt
dat de methode Natuurlijk, een netwerkcoach! wat betreft algemene doelstelling het beste aansluit bij het
werkveld van de informele zorg. De doelgroep van de methode Natuurlijk, een netwerkcoach! is namelijk breed en algemeen. Alle organisaties kunnen daarom van deze methode gebruik maken ondanks de
verschillende doelgroepen. De andere methoden zijn voor specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld alleen voor
mensen met dementie of een beperking. Een belangrijke bron van informatie voor andere methoden is de
databank Effectieve Sociale Interventies van Movisie (zie www.movisie.nl).
28
Sociale netwerken
Methode
TIP
Doel
Doelgroep
Uitvoerders
Meer informatie
Natuurlijk, een netwerkcoach!
Het netwerk van een kwetsbare burger versterken en/of uitbreiden, waardoor zijn/haar
participatiemogelijkheden in de samenleving
toenemen.
Kwetsbare burgers, zoals mantelzorgers, sociaal geïsoleerde ouderen,
mensen met een psychiatrische
achtergrond, mensen met een langdurige ziekte of handicap en mensen die ingrijpende gebeurtenissen
hebben meegemaakt waardoor
het sociale netwerk grotendeels is
verdwenen.
Professionals en/of vrijwilligers coachen
een cliënt
www.mezzo.nl
Ontmoetingscentra voor mensen
met dementie en hun verzorgers
Het bieden van ondersteuning met een vast
team begeleiders aan mantelzorgers en
mensen met dementie onder één dak, op
een laagdrempelige plek in de wijk, zodat
de persoon met dementie langer in de eigen
woonsituatie kan blijven. Sociale integratie is
daarbij één aspect, naast educatie, emotionele
en praktische ondersteuning.
Mensen met lichte tot matig
ernstige dementie en hun centrale
verzorger.
Professionals
www.ontmoetingscentradementie.nl
Eigen Kracht-conferenties
Burgers maken samen met familie, vrienden
en kennissen een plan om de situatie van
een persoon, gezin of groep te verbeteren. De
gemaakte plannen zijn leidend voor eventuele
hulpverlening en zorgen ervoor dat de cliënt in
samenwerking met zijn netwerk zoveel mogelijk zeggenschap en regie houdt over zijn eigen
leven. Hoofddoel van de conferentie is meestal
niet gericht op het versterken van het sociale
netwerk, maar kan wel neveneffect zijn.
Individuen, families en groepen in
situaties waar belangrijke beslissingen nodig zijn.
De onafhankelijke Eigen Kracht coördinator brengt netwerk bijeen en organiseert
en faciliteert de conferentie met de cliënt
en zijn netwerk.
www.eigen-kracht.nl
Sociale netwerken
29
Methode
Doel
Doelgroep
Uitvoerders
Meer informatie
Sociale Netwerkstrategieën
SNS betreft een (getrainde) werkwijze van MEE
consulenten (‘professionals’) gericht op zelfwerkzaamheid en beslissen van de client. De
cliënt zoekt samen met zijn familie en sociale
netwerk in de vorm van een familienetwerkberaad oplossingen voor zijn problemen. De
methode heeft niet als doel het anders inzetten en/of uitbreiden van het sociale netwerk
maar het maken van een actieplan voor een
probleem of kwestie.
Mensen met een beperking en/of
hun gezin
Cliënt is eigenaar van de problemen en
de oplossingen. Professional coördineert
en begeleidt proces.
www.meeplusgroep.nl
Maatschappelijke Steunsystemen
(Formele en informele) ondersteuning van
kwetsbare mensen en eventueel aanwezige
mantelzorgers door een gecoördineerd netwerk van personen, diensten en voorzieningen. Psychisch kwetsbare mensen maken zelf
deel uit van het MSS en het doel is participatie
in de samenleving. Initiatief tot MSS ligt
vaak bij Welzijnsorganisatie, GGz-instelling of
gemeente.
Mensen met een psychische
kwetsbaarheid
Regie bij de desbetreffende persoon, een
belangenbehartiger of een hulpverlener.
www.movisie.nl
www.trimbos.nl
Natuurlijk, een netwerk!
Vergroten en versterken van het netwerk
rondom een kind of verwant met een verstandelijke beperking.
Mensen met een verstandelijke
beperking
Ouders of naasten
www.philadelphiasupport.nl
Zin in vriendschap
Het verminderen of voorkomen van gevoelens
van eenzaamheid onder oudere vrouwen, door
hen te helpen bestaande vriendschappen te
verbeteren of nieuwe vriendschappen op te
bouwen.
Vrouwen van 55 jaar en ouder, die
actief bezig willen zijn met het
thema vriendschap.
Professionals o.a.welzijn en ouderenwerk
www.movisie.nl
30
Sociale netwerken
Sociale netwerken
31
6. Online netwerken
TIP
Doe de quiz van Movisie over sociale media en maatschappelijke organisaties en
ontdek wat u al weet. Zie www.movisie.
nl. Zoek dan op ‘Maatschappelijke organisaties aan de slag met social media’.
Online contact leggen via diverse netwerken en social media hebben een belangrijke rol in onze
samenleving gekregen. Het maakt het voor iedereen mogelijk om met elkaar in gesprek te raken.
Of je nu vragen hebt, wilt discussiëren, informatie wilt zoeken, ervaringen wilt delen met lotgenoten of reacties wilt krijgen op persoonlijke verhalen. Voor elk doel zijn er online toepassingsmogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan Twitter, LinkedIn, Facebook, Hyves maar ook Skype, forums en
chatboxen.
Waarom online netwerken?
Niet alleen burgers maken gebruik van de diverse online mogelijkheden, ook vrijwilligersorganisaties,
steunpunten en bedrijven voeren steeds vaker online (strategisch) beleid. Om vrijwillige netwerkcoaches
te werven is het inzetten van social media bijvoorbeeld een goede manier. U kunt via Twitter een oproep
doen naar vrijwillige netwerkcoaches en via Hyves en Facebook met ze in contact blijven. Maar diverse
netwerken en social media zijn ook in te zetten om cliënten in contact te brengen met anderen die online
actief zijn. De netwerkcoach kan een cliënt bijvoorbeeld helpen een account te maken op een online
platform en hem/haar daar wegwijs te maken. Zo kunt u, als iemand zijn sociale netwerk wil uitbreiden,
de website www.schoolbank.nl raadplegen. Het is heel gemakkelijk om oude contacten nieuw leven in te
blazen via deze website.
32
Sociale netwerken
Cijfers over het gebruik van Social media
Om u een beeld te geven hoe social media in Nederland wordt gebruikt volgen hier enkele cijfers. Van de
jongeren (16 tot 25 jaar) is 91% in 2010 actief op sociale netwerken zoals Hyves, Twitter en Facebook. Ze
plaatsen berichten of nieuwtjes op een sociaal netwerk, nemen deel aan nieuwsgroepen of een online
discussieforum en lezen weblogs. Hiermee lopen Nederlandse jongeren in de Europese Unie voorop. 54%
van de mensen tussen de 25 en 55 jaar zijn ook actief op sociale netwerken. En van de leeftijdscategorie
55 tot 75 jaar is dat iets meer dan 30%. Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
Voorbeelden online netwerken
Diverse vrijwilligersorganisaties en Steunpunten Mantelzorg zijn op verschillende manieren bezig contacten
te leggen en te onderhouden via internet met cliënten. Hieronder volgende drie voorbeelden. Heeft u ook
een ervaring die u graag met anderen wilt delen? Mail dan naar [email protected]
Online ondersteuning via chatgesprekken
Humanitas Chat geeft online ondersteuning door middel van kortdurende één-op-één chatgesprekken.
Chatgesprekken zijn er op gericht mensen te helpen zichzelf te helpen. Dit doet Humanitas door goed
te luisteren, door te vragen, mee te denken en mee te leven. De gesprekken zijn gratis en anoniem.
Deelnemers kunnen ook een langdurig contact aangaan met een vrijwilliger. Binnen dit project wordt
een koppeling gemaakt tussen een vrijwilliger en deelnemer van ongeveer een jaar. Ze hebben wekelijks
anoniem chatcontact met elkaar. Bij Humanitas Chat werken relatief veel vrijwilligers met een lichamelijke
beperking, omdat dit vrijwilligerswerk vanuit huis kan worden gedaan. Doof of slecht ter been zijn, is geen
bezwaar. Humanitas heeft een online training ontwikkeld die deze vrijwilligers volledig vanuit huis kunnen
volgen. Kijk voor meer informatie op www.humanitas.nl
PRAKTIJK
Bijzondere vraag, snel antwoord
Een cliënt wil heel graag in een echte
studio een zelfgemaakt lied opnemen.
Via twitter wordt deze wens uitgezet,
met het verzoek om het bericht te
retweeten. Binnen 24 uur is op deze
manier een contact gelegd met iemand
die daarbij kan helpen. Inmiddels is
het lied opgenomen.
Proefproject ‘Zie je zo!’
Het proefproject ‘Zie je zo!’ heeft tot doel dat meer Biltse ouderen het internetprogramma Skype, beeldcommunicatie, gaan ontdekken en benutten. Om het ze makkelijk te maken gaan scholieren van het ROC,
in het kader van hun maatschappelijke stage, bij de ouderen thuis op bezoek om Skype op de computer
te installeren. Ze sluiten een webcam aan, die de ouderen gratis ontvangen. Er wordt ter plekke contact
gelegd met een beschikbare vrijwilliger of scholier elders om de verbinding te testen. En, heel belangrijk,
er wordt een inventarisatie gemaakt van mensen waarmee de oudere eventueel Skypecontact zou willen
maken. Al die contacten ontvangen vervolgens een briefkaartje met de uitnodiging mee te gaan doen in
dit individuele netwerk. Met Skype is daarbij de verre vriend even dichtbij en even welkom als de goede
buur. Kijk voor meer informatie op www.ziejezo.org
Sociale netwerken
33
Online agenda om contacten en hulp te mobiliseren.
Met Helpjemee.nl kan de hulp aan een ander gemakkelijker met elkaar gedeeld en georganiseerd worden.
Een cliënt of mantelzorger kan gratis een eigen online agenda aanmaken en daarin de (zorg)taken invullen. Vervolgens kunnen anderen (familie, vrienden, buren en collega’s) worden uitgenodigd om mee te
helpen. Zo worden de taken in het netwerk uitgezet met de vraag wie wat zou willen oppakken. Ook is het
mogelijk om zo elkaar op de hoogte te houden, en ervaringen en berichten uit te wisselen. Kijk voor meer
informatie op www.helpjemee.nl
34
Sociale netwerken
7. Aan de slag!
Mezzo hoopt dat deze handreiking u inspireert om te werken aan het versterken van sociale netwerken
op een manier die past bij uw organisatie en bij de vragen van uw cliënten. U hoeft niet alles zelf te
bedenken. U kunt putten uit de ervaringen van andere organisaties die bij Mezzo zijn aangesloten. Zie hiervoor het dossier Sociale netwerken: www.mezzo.nl/sociale_netwerken. Als u regelmatig deze site bezoekt,
blijft u op de hoogte van actuele ontwikkelingen. Heeft u vragen over deze handreiking of over mogelijke
trainingen voor professionals of vrijwilligers? Neem dan contact op met Mezzo.
In de bijlage vindt u ter ondersteuning een voorbeeldplan invoering Natuurlijk, een netwerkcoach!
Wij wensen u veel succes bij het versterken van sociale netwerken!
Sociale netwerken
35
Bijlage
Voorbeeldplan invoering Natuurlijk, een netwerkcoach!
Voorbereiding
Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd
Intern draagvlak creëren (directie, collega’s,
vrijwilligers)
Coördinator
Formeel en
informeel contact, inbrengen
in overleggen,
overtuigen
4 dagdelen
0 - 2 maanden
Plannen maken
Coördinator
Projectplan/
werkplan
opstellen
(inclusief goedkeuring, ook
geschikt voor
fondsen)
8 dagdelen
4 – 6 weken
Financiering regelen (evt.)
Coördinator
Interne gelden
Fondsenwerving
Bij fondsen
duurt het vaak
een aantal
maanden voor
zij uitsluitsel
geven. Het is
niet verstandig
‘alvast te
beginnen’.
4 - 6 maanden
Totale doorlooptijd is niet een optelsom van alle afzonderlijke onderdelen, omdat een aantal van de activiteiten tegelijkertijd kunnen worden uitgevoerd.
36
Sociale netwerken
Kosten
Opstartfase
Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd
Kosten
Werving en selectie vrijwillige coaches (evt.)
Coördinator
In eigen vrijwilligersbestand, netwerk van de
mantelzorger en cliënt,
netwerkcontacten van de
organisatie (schriftelijk en
mondeling)
4 dagdelen + 2
uur per kennismakingsgesprek
2 - 3 maanden
Evt. zaalhuur en catering
Werving en selectie cliënten
Coördinator
In eigen bestand,
steunpunt mantelzorg,via
verwijzers, relevante organisaties (schriftelijk en
met name mondeling)
4 dagdelen
2 - 3 maanden
Evt. zaalhuur en catering
Training coaches en/of coördinatoren /
consulenten
Coördinator /
trainer
Training
4 dagdelen
1 - 2 maanden
Eventueel inhuren trainer (zie mezzo.nl voor de mogelijkheden) Evt. zaalhuur en catering
Sociale netwerken
37
Ondersteunings-traject per cliënt
Wat
Wie
Hoe
Uren
Doorlooptijd
Kosten
Matching
Coördinator
Gesprek / koppelingsbezoek
gemiddeld 1 dagdeel per cliënt
1 - 2 maanden
Evt. zaalhuur en catering
Huisbezoeken/Intake cliënten
Coördinator, eventueel met coach
IIntake/Huisbezoek
Gemiddeld 1 dagdeel per cliënt
doorlopend
Coördinator
Individuele gesprekken, intervisie
Gemiddeld 1 dagdeel per week
doorlopend
Activering sociale netwerk van cliënt
Coördinator
Stappen volgen uit
Natuurlijk, een netwerk!
In het begin 1
dagdeel per week,
later minder
6 - 12 maanden
Afronding traject
Coördinator en/of coach
Evaluatie gesprek
Gemiddeld 1
dagdeel
1 - 2 maanden
38
Sociale netwerken
Reiskosten Onkosten-vergoeding
vrijwilligers
Colofon
Deze handreiking is gebaseerd op de methode Natuurlijk, een netwerkcoach! Van A naar Beter in tien stappen.
Auteur: Martin van de Lustgraaf.
Uitgever: Mezzo in 2011.
Tekstschrijvers: Els Hofman en Roos Scherpenzeel van MOVISIE in opdracht van Mezzo (2007).
Jeanet Bouw, Edificare (2011)
Eindredactie: Mezzo
Fotografie: Joost van Velsen
Vormgeving: Ontwerpbureau Wrik BNO, Utrecht
Drukwerk: Drukkerij Em. De Jong, Baarle Nassau
De inhoud van de brochure is gebaseerd op de ervaringen van een aantal Mezzo lidorganisaties:
• CZW Bureau Zeeland, Goes
• Handjehelpen regio Utrecht, Utrecht
• Informele Zorg Midden-Holland, Gouda
• MEE Gelderse Poort, Nijmegen
• Regenboog Groep, Amsterdam
• SMD Zaanstreek Waterland, Zaandam
• SZVW, Hoorn
• Stichting Hulpdienst Nijmegen, Nijmegen
• Stichting Ravelijn, Amersfoort
• Versa Welzijn, Hilversum
• Vriendendienst GGZ regio Breda, Breda
• Vrijwillige Thuishulp Overijssel, Nijverdal
• Vrijwilligers en Mantelzorgcentrale Almere, Almere
Sociale netwerken
39