levensbeschouwing – Examenvragen (2014)

EXAMENVRAGEN LEVENSBESCHOUWING: VORIGE JAREN
1. Verklaar: Vrijzinnigheid is slechts een kennistheoretisch standpunt en geen
volledige levensbeschouwing
Definitie levensbeschouwing: het geheel van opvattingen dat je hebt over het leven  wat
het leven betekent, wat de waarde ervan is en hoe het geleefd moet worden.
Vrijzinnigheid zegt iets over de manier waarop we onze opvattingen moeten proberen te
verbeteren, het zegt zelf iets over de manier waarop onze gevoelens en onbewuste
mechanismen moeten samenhangen met onze opvattingen, maar het zegt niets over de
meeste van deze opvattingen zelf.
Het is een bepaalde manier van omgaan met onze opvattingen, maar zonder een invulling
eraan te geven, wat dus wel gebeurt in een levensbeschouwing.
2. Het jodendom is meer orthopraxie dan orthodoxie. Leg uit.
Orthopraxie = het stellen van de juiste handelingen
Orthodoxie = religieuze houding waarin grote waarde wordt toegekend aan de zuivere leer
die gegrond is op de in de heilige schriften nader vastelegde waarheden
Het jodendom kent geen centraal leergezag. Er werd dan ook geen officiële leer vastgelegd
in dogma’s of andere canonieke formuleringen. Belangrijk in het jodendom is een juiste
observantie van religieuze voorschriften.
 Orthopraxie dus
3. 5 pijlers van de islam
-
De geloofsbelijdenis (Sjahada): Er is geen god dan Allah en Mohammed is zijn
profeet.
Het rituele gebed (Salat) vijf keer per dag.
De solidariteitsbijdrage en aalmoezen (Zakat)
De vasten (Sawm of Siyam) tijdens de maand ramadan – de negende maand van de
islamitische maankalender
De bedevaart naar Mekka (al-Hadjdj): minstens een keer in iemands leven voor wie
het zich kan permitteren, bij voorkeur in de hajj-maand, de twaalfde maand van de
islamitische kalender.
4. Welke invloed heeft de Verlichting op onze Westerse tolerantie gehad
Verlichtingsauteurs: Dennis Diderot, baron d’Holbach, John Locke (+voorlopers Verlichting:
Spinoza en Bayle)
Verlichting: periode waarin een culturele stroming van intellectuelen ontstond in Europa die
tot doel hadden het gebruik van de rede en het bevorderen van filosoferen.
Oorspronkelijk was er een beperkte tolerantie omwille van pragmatische redenen: het
dulden van andersdenkenden was beter dan het alternatief: oorlogen en bloedvergieten. Pas
naar aanloop toe van de Verlichting komt er een morele grondslag voor religieuze tolerantie.
Het is ook dan dat het recht op godsdienstvrijheid wordt losgekoppeld van het grondgebied
en hun heersers. De plaats waar men leeft en de religieuze opvattingen van de vorst, mogen
niet langer bepalend zijn voor de religieuze opvattingen die de individuele burgers er mogen
op nahouden.
5. Mythen: functie, relatie met rite, relatie met wetenschap
Functie: descriptief-verklarend en normatief-voorschrijvend: verhalen waarin goddelijke
wezens handelingen stelden die een verklaring of interpretatie leveren van de huidige
wereld en de situatie waarin de mens zich bevindt.
Vertelt hoe iets tot stand is gekomen + waarom bepaalde zaken zo zijn en eigenlijk zo
moeten blijven.
Relatie met rite: ritueel functioneert soms als een expressie of performance van wat in de
mythe geloofd wordt. Dit kan ook omgekeerd: de mythe kan een verhaal of een uitleg zijn
over bij een ritueel dat aan de mythe vooraf gaat.
Relatie met wetenschap: Deze is er niet echt (?). Een mythe gebruikt goddelijke wezens om
gebeurtenissen te verklaren (bliksem  de god Thor). De wetenschap verklaart
gebeurtenissen adhv feiten (een feit wordt verklaard door een feit; hier is bliksem een
natuurverschijnsel).
6. Situeer en duid het succes van de Reformatie als onderdeel van de
ontstaansgeschiedenis van tolerantie in West-Europa. Verwijs in je antwoord zowel
naar de vrede van Augsburg als naar het Edict van Nantes
Doorbraak van Reformatie: 16de eeuw. Dit gaat gepaard met de doorbraak van het
protestantisme. Overal wordt eerst getracht om het protestantisme te weren en er volgen
oorlogen die onder meer door de strijd tegen het protestantisme zijn ingegeven.
Vrede van Augsburg
Het gedachtegoed van Luther vindt veel weerklank in het Duitse rijk. In 1531 verenigen de
protestantse vorsten en rijkssteden zich in het Schmalkaldische Verbond en ijveren voor de
erkenning van het Lutheranisme. Karel V verzet zich hier tegen. Dit leidt in 1546 tot oorlog
die pas in 1555 wordt beslecht met de Vrede van Augsburg. Hierin bepaald men dat elke
rijksvorst mocht beslissen welke godsdienst in zijn machtsgebied werd opgelegd. Het was
wel enkel van toepassingen op de rooms-katholieke godsdienst en het lutheranisme, maar
het doorbreekt wel fel met de bestreden geloofseenheid.
Vrede van Westfalen: einde aan Dertigjarige en Tachtigjarige oorlog.
Edict van Nantes
Reformatie in Frankrijk: koning Hendrik IV (oorspronkelijk ook protestants) kondigt het Edict
van Nantes dat moet leiden tot godsdienstvrede na 36 jaar burgeroorlog. Katholicisme bleef
staatsgodsdienst, maar protestanten kregen wel meer rechten.
Het succes van de reformatie is erin te vinden dat het het einde van de West-Europese
levensbeschouwelijke eenheid betekende.
7. Uitleggen waarom de Islam meer een godsdienst is van het geschreven woord dan
het christendom / Waarom wordt de islam beschouwd als de godsdienst van het
schrift?
Anders dan in het christendom, waarin de incarnatie van God in Jezus als de ultieme
openbaring wordt beschouwd, heeft Allah zich volgens de islam definitief in de tekst
geopenbaard. In de islam is de Koran de echte openbaring, het letterlijke woord van God,
onnavolgbaar en onvertaalbaar. In het christendom daarentegen is de tekst, het nieuwe
testament dat door mensen is geschreven, slechts een tekst over de openbaring die Jezus
Christus is.
8. Wie zijn de asjkenazische joden?
Joden uit Centraal en Oost-Europa.
9. Reconquista uitleggen
Dit was een periode van ongeveer 800 jaar in de middeleeuwen waarin enkele christelijke
koninkrijken op het Iberisch Schiereiland erin slaagden om de moslims van het schiereiland
te verdrijven. Eindigde in 1492 met de val van Granada (het laatste koninkrijk dat nog in
handen was van de moslims op het einde van de Reconquista).
10. Bespreek enkele verschillen tussen soennieten en sjiieten
Sjiieten zijn in de minderheid en zijn vooral te vinden in Iran. Volgens hen was Ali
(schoonzoon van Mohammed) één van de legitieme en natuurlijke opvolgers van
Mohammed. De kalief moet voortspruiten uit de familie van de profeet.
Soennieten in meerderheid: Ali was geen legitieme opvolger van Mohammed en zijn kalifaat
wordt door hen niet erkend.
11. Wat is soefisme?
De islamitische mystiek – hier kwam het accent te liggen op de relativiteit van rijkdom en
van het menselijk leven als zodanig, en de totale afhankelijkheid van de mens ten overstaan
van de almacht van God. Basis van de mystieke ervaring: bewustzijn dat alleen God uit
zichzelf bestaat en een eigenlijk bestaan heeft, terwijl de mens en de schepping slechts een
relatief bestaan hebben.
Tot op de dag van vandaag bestaat er over de hele wereld een waaier aan
soefibroederschappen.
12. Bespreek kort het probleem van interpretatie van de Koran in de Islam en geef aan
welke methode Amina Wadud voorstelt.
De radicale islam is een ‘modern’ fenomeen. Het is een reactie tegen diegenen die de
moderniteit, de democratie en de wetenschap omarmen. Als reactie gaat men op een
traditioneel-orthodoxe en fundamentalistische manier teruggrijpen naar de oorspronkelijk
zuivere leer, naar de letterlijke lezing van teksten en zich (al dan niet met geweld) verzetten
tegen de westerse moderniteit. Deze groep vaak radicale fundamentalistische moslims is
wereldwijd vertakt en (semi-)georganiseerd en houdt zich bezig met antiwesterse religieuze
propaganda en soms ook terreur. Deze groep is wel niet representatief voor de hele islam:
de meeste moslims verwerpen de extreme, militante variant.
Vanuit diverse hoeken gaan er stemmen op om de islamitische teksten en traditie te
herinterpreteren op een liberale, moderne manier.
Amina Wadud: zet zich in op een progressieve, vrouwvriendelijke koranlezing en
onderzoeken de mogelijkheden van tekstinterpretatie. De oorspronkelijke tekst wordt
gedecontextualiseerd en de (universele) boodschap wordt in het licht van de moderne
samenleving en de huidige morele inzichten gerecontextualiseerd.
13. Wat bedoelen ze met wedergeboorte in het Boeddhisme?
Het verwijst naar het opnieuw plaatsvinden van geboorte na de dood. Wanneer men verlicht
is en het nirwana bereikt, stopt deze cyclus van wedergeboorte.
14. Bespreek de 4 karakteristieken van de bevrijding van het boeddhisme
De vier edele waarheden:
1. Lijden behoort tot het leven.
2. De oorzaak van het lijden is de dorst of begeerte.
3. Het is voor ieder mens mogelijk het lijden op te heffen.
4. Om het lijden op te heffen, dient men het achtvoudige pad te volgen.
15. Bespreek de betekenis en de historische achtergrond van het kasten-systeem
Wellicht was dit standenverschil gebaseerd op kleur: de hoogste in rang waren het lichtst
van huidskleur, de laagste waren de donkerste en wellicht van autochtone origine. De kasten
kunnen als volgt worden ingedeeld:
Brahmana’s: priesters en leraren
Kshariya’s: koningen, edelen en krijgers
Vaishya’s: burgers, landbouwers en handerlaars
Shudra’s: onderworpenen, dienstbaren en handwerklieden
Er zijn ook kastelozen of onaanraakbaren: paria (trommel), dalit (onderdrukten).
Aan het systeem ligt de geachte ten grondslag dat mensen in het bestaan geboren worden
op een manier die vrucht is van hun vorige karma.
Een kaste is een gesloten groep, onveranderlijk bepaald door geboorte, met een eigen
gedragscode en een gemeenschappelijke status. Het kastensysteem draait vooral rond
zuiverheid. Hoe hoger de kaste hoe strenger de zuiverheidsprincipes.
16. Wat bedoelt Gauchet met la réligion de la sortie de la réligion?
Het christendom is voor hem deze la religion de la sortie de la religion. De besproken
incarnatiegedachte betekent volgens hem dat van alle aardse verschijnselen alleen Jezus een
goddelijke natuur heeft en dan heeft het christendom historisch nog geaarzeld om Jezus
goddelijk te noemen. Het christendom scheidt dus in principe nauwgezet het wereldse en
het goddelijke. Volgens hem desacraliseert en rationaliseert het monotheïsme dus het
wereldbeeld.
17. Waarom een scheiding tussen kerk en staat nodig?
In onze tekst wordt dit vooral op VS en Frankrijk toegepast: bij hen gaat deze strikte
scheiding tussen kerk en staat hand in hand met een bepaling inzake individuele
godsdienstvrijheid en de gelijke vrijheid voor elke eredienst. In Amerika: godsdienst haar
maatschappelijke rol te kunnen laten spelen. In Frankrijk: invloed van godsdienst beperken.
18. Lange tijd hebben filosofen, theologen en politici vastgehouden aan de idee dat
intolerantie noodzakelijk is om politieke stabiliteit en een harmonieuze
samenleving te garanderen. Spinoza draait deze idee om: vrijheid en tolerantie
dragen bij tot de stabiliteit van de samenleving. Leg uit.
Het doel van de politiek is dus in werkelijkheid de vrijheid. Mensen dwingen om zus of zo te
denken gaat in tegen de menselijke natuur en veroorzaakt bovendien maatschappelijke
onvrede zodat het staatsgezag in gevaar kan komen.
19. Is de economische factor belangrijk bij het oprichten van een levensbeschouwelijk
schoolnet?
Niet geheel zeker, maar denkt dat men hier verwijst naar het dus wel of niet krijgen van
subsidies van de overheid. (zie Schoolpact e.d.)
20. Cognitieve en manipulatieve interesse verschilt van de zingevende interesse. Leg
uit.
Cognitieve interesse: het verlangen om te weten. Staat vaak in functie van de manipulatieve
interesse: om de werkelijkheid te veranderen moet ze eerst gekend worden. Het verband
tussen beiden vloeit voort uit het verband tussen wetenschap en technologie.
Zingevende interesse: gaat over het doorleef ingebed zijn in en vertrouwd zijn met een
geheel van waarden en houdingen die onmiddellijk betekenisvol zijn voor het individu. Het
gaat om een gevoeligheid voor wat hoort en niet hoort, om een traditie, gedragen door een
bepaalde gemeenschap, die beiden voorafgaan aan het individu.
21. Verschil openbaring christendom en islam
Openbaring in christendom: de incarnatie van God in Jezus is de ultieme openbaring. ‘Het
woord is vlees geworden.’
Openbaring in islam: Allah heeft zich definitief in de tekst geopenbaard. De Koran is de echte
openbaring, het letterlijke woord.
22. Saoudisch wahabisme
Dominante stroming in Saoedi-Arabië. Dit is een extreem puriteinse, erg conservatieve
vertakking binnen het soennisme die teruggaat op de 18de eeuwse Mohammed in Abd alWahhaab.
VRAGEN VAN DIT JAAR OOK TE VINDEN OP
BLACKBOARD (MULTIPLE CHOICE)
Bijna 1 op 3 aardbewoners is:
A. Hindoe
B. Moslim
C. Christen
D. Atheïst
Wat is het belangrijkste argument van John Locke in zijn pleidooi voor tolerantie?
A. Kerk en staat moeten gescheiden blijven. De wereldlijke macht moet zich dus niet
met geloofszaken bezighouden.
B. Het is immoreel om dwang te gebruiken inzake levensbeschouwelijke
aangelegenheden.
C. Intolerantie bedreigt de stabiliteit en vrede binnen de staat.
D. Geweld leidt niet tot authentiek geloof en resulteert dus niet in het gewenste
effect.
Welke stelling is waar? De doctrine van de twee zwaarden die de vroeg christelijke ker-staat
opvatting typeert
A. Sluit niet uit dat de geestelijke en de wereldlijke macht samenwerken in de
zogenaamde res mixtae.
B. Bepaalt dat de wereldlijke en de geestelijke macht precies evenveel autoriteit
hebben.
C. Laat toe dat de wereldlijke macht zich inslaat met het aanstellen van bisschoppen.
D. Streeft in principe al naar een neutrale overheid.
Wat is het Wahhabisme?
A. De dominante islamitische strekking in Saoedi-Arabië, ontstaan in de 18de eeuw.
B. Een spirituele strekking binnen de islam die in de 8ste eeuw is ontstaan als reactie op
de rijkdom en de Oemajjadendynastie.
C. De volgelingen van Muhammad Ibn Abd Al-Wahhab die de profeet Mohammed heeft
opgevolgd in de 7de eeuw maar niet door iedereen werd aanvaard.
D. Een sjiitische strekking die tot op vandaag een radicale vorm van politieke islam
nastreeft.
Welke stelling is fout?
A. Volgens de officiële katholieke leer sinds het concilie van Chalcedon heeft Jezus
zowel een goddelijke als menselijke natuur.
B. De Anglicaanse kerk is ontstaan in de tijd van de reformatie maar is zelf geen
protestantse kerk.
C. Volgens de protestantse tekstenleer zijn alle mensen zondaars, maar kan men
zichzelf redden door hard te werken en goed te leven.
D. In het algemeen speelt het hiernamaals een belangrijkere rol in het christendom dan
in het jodendom.