Kritische Discoursanalyse

Kritische Discoursanalyse
Rob de lange
Opbouw
• Wat is (kritische) discoursanalyse?
• Enige voorbeelden/illustraties
• Oproep tot gebruik in eigen praktijk
Kritische Discoursanalyse
• Wat betekent discours?
• Wat betekent kritisch?
• Wat is kritische discoursanalyse? (CDA)
Enige illustraties: Schinkel
De gedroomde samenleving, 2008
• rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau over etnische
groepen: integratie
“[integratie]”
• de negatieve associaties die vroeger met ras verbonden
werden (het racistisch discours) tegenwoordig verbonden
worden met cultuur (culturisme)
• woordgebruik, associaties, zinsconstructies, beeldspraak,
vage, impliciete formuleringen, zijn vaak niet zo onschuldig als
we geneigd zijn om te denken
• Taalhandelingen
Taal = macht
Enige illustraties: Fairclough
• Genre en genre-mixing
• Representatie van sociale gebeurtenissen:
‘Finest grade cigar tobaccos from around the world are
selected for Hamlet. Choice leaves, harvested by hand, are
dried, fermented and carefully conditioned. Then the artistry
of our blenders creates this unique mild, cool, smooth
smoking cigar.’
Enige illustraties: Fairclough
Nominalisatie: een grammaticale metafoor die processen
als entiteiten voorstelt door zinnen/werkwoorden om te
zetten in zelfstandig naamwoorden:
– Banenverlies (=iemand ontslaat iemand)
– Verandering (iemand brengt een verandering teweeg)
– Destructie (= iets wordt verwoest door iemand)
Vaak worden nominalisaties het onderwerp van zinnen in plaats
van personen:
– ‘Veranderingen zijn op komst’,
– ‘kapitaal verplaatst zich’
– ‘banenverlies leidt tot koopkrachtverlies’.
Enige illustraties: Loïc Wacquant
Punir les pauvres (2006)
De kritische sociologische analyse:
• bestaansonzekerheid in de vorm van het verdwijnen van vaste
banen en de toename van flexibele, tijdelijke betrekkingen
• Een op de drie Amerikanen is tegenwoordig een tijdelijke
arbeidskracht
• De doorsnee tijdelijke werknemer verdient ongeveer een
derde van iemand in vaste dienst
• Steeds meer zogenoemde working poor
• gelijktijdige afname van allerlei ondersteunende sociale
voorzieningen voor onderwijs, voor gezondheidszorg, voor
alleenstaande moeders met kinderen enz.
Enige illustraties: Wacquant
• Allerlei disciplinerende maatregelen en instanties vertonen
een sterk stijgende lijn
• In sommige staten kost een gevangene 11 keer meer dan een
steuntrekker
• De VS tellen thans 2 miljoen gevangenen, waarvan een
buitenproportioneel deel wordt gevormd door zwarten en
andere kansarme minderheden
• Dit beperkt zich niet tot de VS. “Het aantal gevangenen is
verdubbeld in Frankrijk, België en Engeland, ze is meer dan
verdrievoudigd in Nederland, Spanje en Griekenland en
vervijfvoudigd in de VS”
Enige illustraties: Wacquant
De kritische discursieve analyse
• Reframing in beleidsstukken:welfare wordt workfare
• de arbeidsmarkt wordt ‘bevrijd’ van administratieve
rompslomp en wettelijke beschermingsmaatregelen
• in Michigan wordt het Department of Social Services
omgedoopt tot Family Independence Agency
• de Wet op Bijstand wordt de Wet op de Individuele
Verantwoordelijkheid en Arbeid
• “we moeten ophouden met het verzinnen van sociologische
excuses en mensen nog sterker aanspreken op hun
persoonlijke verantwoordelijkheid”
• Wacquant: “de strijd tegen armoede wordt de strijd tegen de
armen”
Enige illustraties: Van Dijk
Het racistisch discours:
• Schijnbare ontkenning: We hebben niks tegen zwarten,
maar ...
• Schijnbare tegemoetkoming: Sommige van hen zijn slim,
maar over het algemeen ...
• Schijnbare empathie: Natuurlijk hebben vluchtelingen
problemen gehad, maar ...
• Schijnbare onwetendheid: Ik weet het niet, maar ...
• Schijnbare verontschuldiging: Het spijt me, maar ...
• Omkering (het slachtoffer krijgt de schuld): Niet zij, maar
wij zijn de echte slachtoffers...
• Overdracht: Mij kan het niet schelen, maar mijn klanten ...
Wij/Ons
Goed
Zij/de Ander
Goed
Slecht

Slecht
Sneijder & Te Molder: discursieve psychologie
• Analyseren de gedachtewisseling op de website van de
Nederlandse Vereniging voor Veganisme
Extract 1:
van:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Thread Ontbijt
Anne
Hoi, ik zal me eerst even
voorstellen, ik ben Anne en ben nu
een jaar vegetarisch aan het eten.
Ik wil ook gaan minderen in het
eten van zuivel en eieren etc.
maar nu heb ik een vraagje, wat
mag je precies wel en niet eten
eigenlijk? Want jullie hebben het
op deze site wel over E stoffen
enzo maar hoe weet ik nu precies
wat ik (liever) niet kan eten, om
maar een voorbeeld te noemen, hoe
ziet het ontbijt van een veganist
eruit? Ik heb eerlijk gezegd geen
idee! En hoe zit het verder met de
voedingsstoffen die je door
bepaalde dingen niet te eten
niet binnenkrijgt?! Kan iemand mij
helpen? Erg bedankt alvast,
groetjes Anne
•Anne construeert leden van de categorie ‘veganisten’ als strikte regelvolgers, op basis van
expertkennis.
•Ze positioneert zich als hulpzoeker.
•Door de andere bezoekers van de site met ‘jullie’ aan te spreken (regel 8) plaats zij zich
erbuiten.
•Door ‘E nummers enzo’ (regel 9) distantieert ze zich van het specifieke vocabulaire van de
veganisten.
•Zij construeert een contrast tussen haar onwetendheid en de technische kennis van de
veganisten.
•Het woord ‘precies’ in regels 7 en 10 definieert de informatie die nodig is om het veganisme
te praktiseren als: heel precies en eenduidig.
Extract 1a:
Antwoord op Ontbijt
van:
Brian
21
(5 regels weggelaten) Zelf eet
22
ik ’s morgens allen maar fruit.
23
Ik begin met wat geperste
24
sinasappelen en op m’n werk eet ik
25
een inke banaan. In de loop van
26
de morgen eet ik dan nog meer
27
fruit zoals kiwi’s, grapefruit,
28
druiven, perzikken, noem maar op.
29
Je kunt ook muesli als ontbijt
30
nemen met soja- of rijstemelk of
31
gewoon boterhammen, want
32
plantaardig broodbeleg is er
33
genoeg.
34
Alle voedingsstoffen, vitaminen
35
en mineralen komen in heel
36
bruikbare vorm voor in
37
plantaardige voedingsstoffen,
38
vaak veel beter als in
39
dierlijke. Door te varieren
40
met groenten, fruit, peulvruchten,
41
granen en noten, kun je zonder er
42
speciaal op te letten haast geen
43
tekort oplopen van wat dan ook.
44
(41 regels weggelaten)
Brian schetst zijn ontbijt als heel eenvoudig en recht-toe-recht-aan. Hij eet ‘alleen maar fruit’(regel 22). Hij voorkomt
dat dit wordt gezien als een onevenwichtige maaltijd door te verwijzen naar allerlei soorten fruit: ‘geperste
sinaasappelen’, ‘een flinke banaan’, ‘meer fruit zoals kiwi’s, grapefruit, druiven, perziken, noem maar op’ (de
schrijffouten zitten in het origineel). De uitdrukking ‘noem maar op’ suggereert dat hij zo nog uren door kan gaan.…
In de laatste 5 regels bevestigt Brian het beeld van de veganist als een ongecompliceerde eter die niets
buitengewoons hoeft te doen om tekorten aan voedingsstoffen te vermijden.
Technische hulpmiddelen
Tegenwoordig is er ook sophisticated software die kan helpen
teksten te analyseren:
• Max.qda: (qda = qualitative data analysis) tekstanalyse
• Atlas.ti: tekstanalyse, maar kan ook beeld en geluid in de
analyse betrekken
• WordSmith
Voorbeeld van analyse met WordSmith
Oproep
• Welk(e) discours(en) is/zijn dominant in jouw situatie?
• Hoe verhoudt die zich tot de sociale of maatschappelijke
verhoudingen binnen of buiten de organisatie?
• Welke linguïstische/discursieve middelen worden daarbij
ingezet?