Navigatie

Navigatie
4.VEL inv. nr. 352
Bron
Op deze kaart is de straat van Malakka met de nabij gelegen eilanden afgebeeld. De bekende
cartograaf Joan Blaeu tekende hem in 1685. Dit soort kaarten, waar grote delen van de oceaan op
zichtbaar zijn, worden overzeilers genoemd. Dat zijn relatief kleinschalige kaarten die zijn bedoeld
als hulpmiddel om oceanen over te varen. Met behulp van de getrokken kompaslijnen kan de koers
worden uitgezet en de afgelegde afstand afgepast. De kaarten die op de VOC schepen worden
gebruikt, worden vaak op perkament getekend omdat het duurzaam materiaal is dat goed tegen
vocht en zout kan. Ook deze kaart is getekend op perkament, dat is onder andere zichtbaar aan de
randen die niet recht lopen en in de hoeken inkepingen hebben.
4.VEL inv. nr. 100
Bron
Net als de kaart hierboven is dit ook een overzeiler waar een groot gedeelte van de route mee
bevaren kan worden. Links van het midden zijn lijnen getekend die samen de ‘wageweg’ worden
genoemd. Tijdens de reis van de Republiek naar de Kaap was het wagenspoor een hulpmiddel om
niet in de windstille bocht van Guinee (Ghana) terecht te komen. De kaart is waarschijnlijk in
opdracht van de kamer van Zeeland gemaakt: het VOC-teken van die kamer is rechtsonder
afgebeeld. Wanneer en door wie hij is gemaakt weten we niet zeker. Toch kunnen we met enige
overtuiging zeggen dat het zeer waarschijnlijk cartograaf Abraham Anias was die hem tussen 1748
en 1750 heeft gemaakt. Het handschrift en de kompasroos zijn namelijk typisch voor Anias en bij
het wagenspoor zijn de letters H en I te lezen. Die werden in 1748 toegevoegd aan de
zeilinstructies. Omdat Anias in 1750 overleed is de kaart dus redelijk goed te plaatsten.
1.04.02 inv. nr. 5018
Bron
De VOC bewindhebbers zien dat er slordig wordt omgegaan met de kaarten en instrumenten die zij
aan de schippers meegeven. Vanaf 1655 stellen zij daarom een lijst op met gereedschappen en
kaarten aan boord waar de verantwoordelijken (schipper, opperstuurman, onderstuurman en derde
waak) zorg voor moeten dragen. Bij terugkomst wordt gekeken of alles nog aanwezig is. Als er iets
ontbreekt worden de kosten daarvan op het salaris van de verantwoordelijken ingehouden.
Onderzoek met deze bronnen
Kaarten zijn onmisbaar voor de VOC. Zonder goede kaarten komen de schepen niet veilig op hun
bestemming aan. Daarom heeft de compagnie eigen kaartenmakers in dienst die speciaal voor de
VOC kaarten maken. Omdat kaarten niet in de handen van concurrenten mogen vallen zijn de VOC
kaarten geheim en mogen ze alleen op VOC schepen worden gebruikt. Tot 1753 worden de kaarten
dan ook niet gedrukt en krijgen de schepen alleen handgetekende exemplaren (vaak getekend op
perkament) mee op reis. Het belang van de kaarten is in de lijst terug te vinden. Kijk maar eens
hoe veel kaarten zij onderweg moesten gebruiken, wat zegt dat over de route die genomen werd,
is er iets te zeggen over belangrijke of gevaarlijke delen op de route? Ook de waarde van de
kaarten is te achterhalen. Daarnaast is het interessant om naar de instrumenten die gebruikt
werden te kijken. Op wat voor manier navigeerde men op zee?
Hulpmiddelen
Op de site van Atlas of Mutual Heritage zijn alle kaarten en prenten van forten en posten van de
VOC en WIC verzameld in een mooi overzicht.
Met de omrekentool van het IISG is de huidige waarde van de instrumenten te berekenen.