Een eeuw geleden… De Amerikanen op het eind

Een eeuw geleden…
De Amerikanen op het eind van de Eerste Wereldoorlog
2
Een eeuw geleden…
De Amerikanen op het eind van de Eerste Wereldoorlog
Educatief project
herinneringseducatie Wereldoorlog I
3
4
VOORWOORD
Weinig gebeurtenissen hebben een diepere impact op het collectieve geheugen van de twintigste
eeuw dan de Eerste Wereldoorlog. Talloze soldaten, burgers, jongens en meisjes, mens en dier lieten
het leven in één van de meest zinloze conflicten sinds mensenheugenis. Tot op vandaag is de impact
van deze episode uit de wereldgeschiedenis nog dagelijks voelbaar nabij de vroegere frontlijn. Het
bloedvergieten, de drama’s, de ontberingen, maar ook de hartverwarmende verhalen, blijven
menige bezoeker in deze contreien beroeren. Het is onze taak de verhalen opnieuw te vertellen, om
de gesneuvelden te herdenken en eer aan te doen, om stil te staan bij de ernst van het gebeuren en
ons blijvend te herinneren dat oorlog en bloedvergieten nooit meer mag gebeuren.
Honderd jaar na de aanvang van het gewapende conflict staat België opnieuw in de schijnwerper.
Overal is men druk in de weer met het organiseren van herdenkingsplechtigheden, het uitgeven van
publicaties, het opbouwen van tentoonstellingen en het ontwikkelen van toeristische initiatieven. In
Waregem willen we vooral aandacht schenken aan de betekenis van het Flanders Field American
Cemetery in onze stad. Hoe kwamen Amerikanen op het eind van de oorlog in Waregem terecht?
Maar we starten ook vroeger: hoe verging het de inwoners in het bezette Waregem?
De samenwerking tussen de Waregemse scholen, het stadsbestuur, het stadsarchief en de American
Overseas Memorial Day Association (AOMDA) resulteerde in deze handleiding, met als doel de
Waregemse leerlingen kennis te laten maken met de Eerste Wereldoorlog in hun stad. We geven in
tweede instantie ook een verklaring waarom er elke dag een Amerikaanse vlag in Waregem wappert.
Tot slot proberen we hen warm te maken voor het bijwonen van de Memorial Dayherdenkingsplechtigheden en hun ervaringen en kennis over dit onderwerp te stimuleren.
5
TIJDSPLANNING
Het educatieve project “Een eeuw geleden. De Amerikanen op het eind van de Eerste
Wereldoorlog” verloopt in twee opeenvolgende fasen. Een eerste proeffase – van 11 november
2013 tot en met Memorial Day, op de laatste zondag van mei 2014 – wordt in enkele pilootscholen
opgestart, met een beperkt aantal klassen. Deze scholen zijn: de Stedelijke Basisschool Guido
Gezelle, de Vrije Basisschool Keukeldam, de Stedelijke Basisschool Torenhof, het Heilig-Hartcollege,
het O.-L.-Vr. Hemelvaartinstituut en het VTI Waregem.
Na evaluatie van de eerste fase, in het najaar van 2014, wordt het project aan het begin van het
nieuwe schooljaar, september 2014, aan alle Waregemse scholen aangeboden.
INHOUD
We maken het onderscheid tussen enerzijds, het behalen van de Price of Freedom Award en
anderzijds, een reeks facultatieve activiteiten. De Price of Freedom Award is een patch die jaarlijks
door het AOMDA wordt uitgereikt als teken van erkenning, indien men een reeks opdrachten
vervuld. Deze opdrachten worden in dit project vrij vertaald naar een reeks activiteiten die de
leerlingen moeten afwerken, met als beloning de ontvangst van deze patch uit handen van de
vertegenwoordiger van de Amerikaanse Ambassade. We raden aan dit parcours als een verplicht
onderdeel in het curriculum op te nemen.
Daarnaast bieden we in deze handleiding een tweede reeks – eerder facultatieve – activiteiten aan.
Hieruit kan je vrijblijvend één of meerdere activiteiten kiezen om tijdens het schooljaar rond te
werken.
6
DEEL I
OP WEG NAAR DE PRICE OF FREEDOM
VOORWOORD
Zes stappen naar de Price of Freedom. Zes stappen om je leerlingen bewust te maken van het
Belgische oorlogsverleden en het offer dat velen voor een vrij België brachten.
I.
De bevrijding van Waregem
II.
De Groote Oorlog, een wereldoorlog beslecht in Vlaanderen
III.
Oorlogsherdenking
IV.
De Verenigde Staten komen helpen
V.
Het Flanders Field American Cemetery
VI.
Memorial Day
De verscheidene onderdelen vormen een gevarieerd geheel van kennis- en doeopdrachten en
kunnen vrij worden ingevuld, afhankelijk van de leeftijd van de leerlingen en je voorkeur voor
individueel werk, groepswerken, workshops, enzovoort. Ze dienen tussen november en mei
uitgevoerd te worden.
7
I.
De bevrijding van Waregem
Algemeen: Oktober en november 1918 waren bewogen maanden voor de Waregemnaars.
Achtereenvolgens werd de stad eerst door het Britse, dan door het Franse en tot slot door het
Amerikaanse leger bevrijd van de Duitse bezetting. Leer wat er in deze bewuste dagen gebeurde.
Tips ’n tricks
•
Je kan met de leerlingen de bevrijdingsmars achterna. Je begint het verhaal aan het
Oorlogsmonument op de markt en laat de leerlingen begrijpen waarom dit beeld hier staat.
Vervolgens kan je stapsgewijs terugwerken naar de eigenlijke bevrijding en de bezetting van
Waregem.
•
Je zou natuurlijk ook letterlijk met de leerlingen in het spoor van de bevrijding kunnen treden
door bijvoorbeeld een fietstocht te maken langs het traject door Waregem, dat honderd jaar
geleden door één van de Amerikaanse eenheden werd bewandeld.
•
Of je kan een bezoek aan het stadsarchief brengen. Daar kunnen de leerlingen in de
archieven speuren naar getuigenissen van de bewogen maanden oktober en november 1918.
•
Je kan je daarbij focussen op de vernieling, de algemene oorlogsschade en de latere
wederopbouw.
•
In 2002 organiseerde het stadsarchief een tentoonstelling rond de bevrijding van Waregem
en gaf het boek Memorial Rain uit. In dit werk komt de bevrijding ruim aan bod.



Stad Waregem, Memorial Rain, 2002.
Digitaal documentatiepakket met het oorlogsarchief, een fotomap en een filmmontage, te
verkrijgen op USB.
o oorlogsarchief: V1_PDF1 (legercommunicatie), V1_PDF2 (inval) en V1_PDF3
(oorlogsschade).
Folder “Vergeten Sporen”.
Gratis aan te vragen voor deelnemende leerkrachten bij het stadsarchief, [email protected]
8
9
II.
De Groote Oorlog, een wereldoorlog beslecht in Vlaanderen
Algemeen: Spanningen tussen enkele jonge Europese natiestaten met imperialistische trekjes namen
spoedig astronomische proporties aan. Kort na het losbarsten van het conflict werden soldaten over
heel de wereld gemobiliseerd om in Europa en in het bijzonder in België, te strijden. Leer hoe het
komt dat zoveel landen naar België kwamen om het conflict uit te vechten.
Tips ’n tricks
•
In eerste instantie kan je de leerlingen laten begrijpen hoe het kwam dat de frontlinie nabij
Diksmuide en Ieper dichtslibde, en hoe dit een voortdurende nood aan nieuwe manschappen
teweegbracht.
•
Daarnaast zou je de focus op de actieve aanwezigheid van Britse, Franse, Canadese,
Australische, Ierse en Amerikaanse troepen kunnen leggen; hoe sommigen zich verplicht
voelden om aan de oorlog deel te nemen, hoe zij concreet naar Europa reisden en militaire
training ondergingen, waarom sommigen er wel voor kozen om te vechten en anderen niet,
waarom de Amerikanen niet vóór 1917 in de oorlog meespeelden ….
•
Uiteraard is het wenselijk om ook bij het imperialistische, koloniale en nationalistische
verleden van de West-Europese mogendheden stil te staan. Britten lijfden bijvoorbeeld
Indiërs in tot hun troepen, de Fransen Algerijnen, de Belgen Congolezen. Op de Franse
begraafplaats in Olsene staan er enkele moslimgrafstenen. Misschien moet je deze eens
laten vertalen?



DENDOOVEN, D. en P. CHIELENS. Wereldoorlog I. Vijf continenten in Vlaanderen, 2008.
VAN GALEN LAST, D. en R. FUYTSELAAR, De zwarte schande. Afrikaanse soldaten in Europa
1914-1922.
Digitaal documentatiepakket
o Oorlogsarchief: V2_PDF1 (slachtoffers)
10
III. Oorlogsherdenking
Algemeen: Oorlog slaat telkens diepe wonden in de samenleving. De herinneringscultus rond
voorbije oorlogen is daarom meestal een niet te onderschatten fundament van de heropgerezen
maatschappij. De Eerste Wereldoorlog wordt in Waregem herdacht tijdens Memorial Day, in België
tijdens de elf Novemberviering. Zowel in België als in het buitenland zijn er nog andere vormen van
herdenking, zowel van de Eerste Wereldoorlog als van andere oorlogen. Leer hoe men in België en
andere landen oorlog herdenkt.
Tips ’n tricks
•
Er worden drie voorname herdenkingsplechtigheden onderscheiden, in het bijzonder:
Memorial Day (Verenigde Staten), Anzac Day (Australië en Nieuw-Zeeland) en Remembrance
Day en ook wel de dagelijkse Last Post (Groot-Brittannië). Op basis van deze plechtigheden
kunnen de leerlingen projectmatig aan de slag. Ze kunnen zich inzetten op het verzamelen
van allerhande documentatie, foto’s en filmpjes, het nagaan van de veelvuldig gebruikte
symboliek en de actualiteitswaarde van de plechtigheden.
•
Misschien kan je eerder aandacht besteden aan de gedichten die tijdens deze plechtigheden
worden voorgedragen, zoals het bekende In Flanders Fields van John McCrae of het For The
Fallen van Laurence Binyon, en hoe het bekende gebruik van de Poppies tijdens Memorial en
Remembrance Day (“Poppy Day”) ontstond.
•
Na elke oorlog verschijnen herdenkingsmonumenten als paddenstoelen uit de grond. Kan
alle Waregemse exemplaren terugvinden?
•
Je kan ook contact met buitenlandse scholen opnemen en een soort van uitwisselingsproject
van foto’s, informatie, … op touw zetten.
•
Of je zou buiten de oevers van de Eerste Wereldoorlog kunnen treden, en eerder werken
rond de oorlogsherdenking van andere, meer recente of actuele oorlogen.








GRANFIELD, L., In Flanders Fields. The story of the poem by John McCrae, 1999.
HOWE, H., R. MISSINNE en R. VERBEKE, De Duitse begraafplaats in Langemark, 2011.
MIGNEAULT, F. e.a., “Oorlogsherdenking Herdacht”, Vlaams Vredesinstituut via Faronet,
2010. Digitaal beschikbaar.
SCHOETERS, S., B. SERNEELS en A. REYNTJENS, De grote oorlog, toen en nu. W.O.I. in
monumenten en begraafplaatsen, 2011.
www.awm.gov.au
 www.veterans.gc.ca
www.aomda.org
 www.bel-memorial.org
Britse klaprooskransjes via het In Flanders Fields Museum, Amerikaanse via het Flanders Field
American Cemetery.
Digitaal documentatiepakket
o Oorlogsarchief: V3_PDF1 (herdenking)
11
12
IV. De Verenigde Staten komen helpen
Algemeen: Aanvankelijk stonden de Verenigde Staten geheel terzijde van het Europese conflict. Pas
in 1917 besloot de Amerikaanse regering de wapens op te nemen. De Amerikaanse aanwezigheid
speelde tijdens de bevrijding een doorslaggevende rol, waarvoor een hoge prijs werd betaald. Bezoek
de monumenten die verwijzen naar de Amerikaanse aanwezigheid bij de gevechten van 1918, of leer
via een zoekopdracht op internet.
Tips ’n tricks
•
Eén van de meest bekende monumenten die getuigt van de Amerikaanse aanwezigheid in
Vlaanderen tijdens de Eerste Wereldoorlog, bevindt zich op Flanders Field American
Cemetery, te Waregem.
•
Op het Lijssenthoek Cemetery te Poperinge bevinden zich drie Amerikaanse graven, de
zogenaamde Isolated Graves. Je kan met de leerlingen het verhaal van deze drie soldaten
achterhalen en onderzoeken waarom ze daar nog liggen.
•
Zowel in Kemmel als in Oudenaarde werden er kort na de Eerste Wereldoorlog monumenten
opgericht om de Amerikaanse gesneuvelden te herdenken. Je kan de leerlingen laten
ontdekken wat het belang was van de Amerikaanse troepen tijdens de bevrijding van
Vlaanderen, bijvoorbeeld rond Kemmel en de bevrijding van Oudenaarde. In Oudenaarde
(Eine) kan je eveneens leren over de Ohio Bridge (Thirty-seventh Division Memorial Bridge).
•
Je kan de leerlingen ook creatief laten omgaan met de verschillende monumenten,
fotoverslagen, tekeningen, knutselen, enzovoort. Ze kunnen de bestaande monumenten
kunstzinnig uitwerken en interpreteren, of bijvoorbeeld nieuwe modellen ontwerpen.




Lernout, P. en C. Sims, De soldaten van de Amerikaanse militaire begraafplaats Flanders Field.
http://www.aomda.org
http://www.ambc.gov
http://inventaris.onroerenderfgoed.be
13
V.
Het Flanders Field American Cemetery
Algemeen: Talloze Amerikaanse soldaten maakten het einde van de oorlog niet meer mee. Velen
rusten nog steeds in Vlaanderen. Op het Flanders Field American Cemetery (FFAC), de enige
Amerikaanse begraafplaats uit de Eerste Wereldoorlog op Belgisch grondgebied, worden zij eervol
herdacht. Bezoek het FFAC en spreek er met de opzichter of een medewerker.
Tips ’n tricks
•
Je kan met de leerlingen een interview voorbereiden met de Superintendent (Engelstalig) of
met een medewerker, bijvoorbeeld Christopher Sims (Nederlandstalig). Vraag daarbij niet
alleen over het FFAC maar ook over andere begraafplaatsen, van zowel de Commonwealth,
de Triple Entente als de Centrale Mogendheden.
•
Aan jongere leerlingen kan je het verhaal van een bepaalde soldaat vertellen, die de
leerlingen dan op de begraafplaats moeten gaan zoeken en zijn naam bijvoorbeeld met
potlood kopiëren. Oudere leerlingen kunnen zelfstandig aan de slag. Bijvoorbeeld een
verhaal over een bepaalde soldaat opzoeken, dit verwerken en op de begraafplaats, vóór het
respectievelijke graf, aan de klasgenoten vertellen en waarom ze voor die soldaat hebben
gekozen.
•
Je kan de leerlingen ook bijvoorbeeld een gedicht of een tekst laten schrijven of laten
stilstaan waarom er naamloze graven zijn, waarom er Joodse graven zijn, ….

Lernout, P. en C. Sims, De soldaten van de Amerikaanse militaire begraafplaats Flanders Field.
14
VI. Memorial Day
einde van het project
Algemeen: De geritualiseerde gebruiken tijdens Memorial Day gaan terug tot de eerste herdenking
van de slachtoffers tijdens de Amerikaanse burgeroorlog in 1865. Het raakte snel in de Amerikaanse
oorlogsherinneringcultus ingebed en evolueerde in de daarop volgende jaren tot een wijdverbreid
fenomeen om alle gesneuvelde Amerikaanse soldaten, waar ook ter wereld, te herdenken. Zo werd
de plechtigheid al zeer kort na de Eerste Wereldoorlog in Waregem officieus geïntroduceerd. Neem
deel aan de Memorial Day plechtigheid op zondag of breng de vrijdag ervoor in klasverband een
bezoek.
Tips ’n tricks:
•
Laat tijdens het bezoek aan het FFAC de opzichter je leerlingen warm maken om een unieke
plechtigheid van Memorial Day bij te wonen, in aanwezigheid van de afgevaardigde van de
Koning, enkele Vlaamse en Federale ministers, vertegenwoordigers van het Amerikaanse
leger, de Amerikaanse ambassadeur en het Waregemse stadsbestuur.

Flanders Field American Cemetery, folder Memorial Day.
15
16
DEEL II
SIDETRACKS
VOORWOORD
Naast de opdrachten in het kader van de Price of Freedom Award bieden we eveneens een reeks
vrijblijvende activiteiten aan. Vier thema’s worden voorgesteld:
I.
De Eerste Wereldoorlog en ik
II.
Oorlog en nu
III.
“In Flanders Fields the poppies blow…”
IV.
Eens het slagveld voorbij
Bij elk thema reiken we telkens enkele tips aan. Je bent uiteraard volledig vrij ze naar believen in te
vullen, afhankelijk van de interesse en het enthousiasme van de leerlingen. Eigen inbreng en
creativiteit kunnen van deze voorstellen echter bijzonder boeiende en vruchtbare projecten maken.
I.
De Eerste Wereldoorlog en ik
Algemeen: De erfenis van de Eerste Wereldoorlog is niet te overzien. Zowel op staatkundig vlak, als
in de sociaaleconomische, militaire en culturele structuur van Europa zijn er drastische
vernieuwingen opgedrongen. Naast deze (supra)nationale effecten liet de oorlog ook een heel
concrete erfenis na, terug te vinden bij nagenoeg alle Belgische families, in voorwerpen zoals
medailles, diploma’s, vuurkaarten, of in verhalen. Breng dit mee naar de klas.
Tips ’n tricks: Laat de leerlingen materiaal, zowel materieel als immaterieel, met betrekking tot de
Eerste Wereldoorlog verzamelen en laat hen er een woordje uitleg over geven.
17
•
Ze kunnen altijd te rade gaan bij het stadsarchief voor leuke ideetjes, meer informatie of
misschien zelfs een boeiend verhaal.
•
Afhankelijk van de praktische haalbaarheid kan je een expert in de klas uitnodigen,
bijvoorbeeld een wapen- en medaille-expert of een allround-expert, die een woordje uitleg
kan geven over de meegebrachte objecten.


Contact via [email protected]
Digitaal documentatiepakket
o Oorlogsarchief: K1_PDF1 (Jozef Van Geluwe), K1_PDF2 (Robert Sengier), K1_PDF3
(Maurice Debraeve), K1_PDF4 (Jozef Duthoy), K1_PDF5 (Georges Vandewiele),
K1_PDF(Oorlogswezen)
II.
Oorlog en nu
Algemeen: Op de voet van de IJzertoren te Diksmuide prijken de woorden “Nooit meer oorlog”. Tot
op heden is deze wens nog niet in vervulling gegaan. Dagelijks zijn er ontelbare mensen die zich
inzetten voor een vreedzamere wereld, waaronder ook vele militairen. Nodig een militair uit die
deelnam aan vredesoperaties.
Tips ’n tricks: Je kan zowel Belgische als, indien mogelijk, Amerikaanse militairen uitnodigen om een
woordje uitleg te komen geven over het leger, het leven als soldaat en de missie(s) waaraan ze reeds
deelnamen.
•
Laat je leerlingen een interview voorbereiden, in het Engels of in het Nederlands.
•
Via Rik Steeland, communicatieverantwoordelijke op het stadhuis, kan je in contact komen
met het Departement Artillerie van het Belgische leger (Defensiehuis Zeebrugge) waarmee
Waregem verbroederd is.
•
Via het stadsarchief kan je in contact komen met de S.H.A.P.E. (Supreme Headquarters Allied
Powers Europe, een strategisch militair orgaan van de N.A.V.O.) en de Amerikaanse
Ambassade, om Amerikaanse militairen in Waregem uit te nodigen.

Contact via [email protected] en [email protected].
18
III. “In Flanders Fields the poppies blow…”
Algemeen: John McCrae vertelt met het gedicht In Flanders Fields het verhaal over wat de oorlog
voor de vele soldaten in de Vlaamse velden inhield en tekende hiermee een overweldigend
emotioneel beeld op van de uitzichtloosheid in de ogen van de dood. Het werd wereldberoemd. Leer
over het gedicht, In Flanders Fields.
Tips ’n tricks: Je kan de leerlingen laten opzoeken over het personage van McCrae, over bijvoorbeeld
zijn levensverhaal en zijn rol in de oorlog. Of je kan de leerlingen laten werken rond het
respectievelijke gedicht In Flanders Fields; waarom McCrae het gedicht schreef, wat de symboliek
achter het gedicht is, enzovoort.
•
Ze kunnen voor een vertaling van het gedicht kiezen, of zelf een vertaling maken en uitleggen
waarom ze voor die respectievelijke vertaling hebben gekozen.
•
Ze kunnen ook het gedicht visualiseren, door een tekening of een schilderij te maken over de
gevoelens die het gedicht bij hen oproept.
•
Je kan ze bij uitbreiding rond algemene poëzie tijdens de Eerste Wereldoorlog laten werken.




BUELENS, G., Europa Europa! Over de dichters van de Grote Oorlog, 2008.
EIJKELBOOM, J., De War Poets: Engelstalige gedichten over de Eerste en Tweede
Wereldoorlog, 2002.
GRANFIELD, L., In Flanders Fields, 1999.
Britse klaprooskransjes via het In Flanders Fields Museum, Amerikaanse via het FFAC.
19
IV. Eens het slagveld voorbij
Algemeen: De Eerste Wereldoorlog beperkte zich uiteraard niet enkel tot de militaire ontwikkelingen
op het slagveld. Ook voorbij het slagveld bleef het dagelijkse leven doorgaan. Het kan bijzonder
interessant zijn om eens stil te staan bij de minder traditionele aspecten van de oorlog, zoals:
•
Muziek en film in oorlogstijd,
Hoe voornamelijk Angelsaksische muziek en film zijn intrede op het Europese continent
deed; gelet op de liedjes die toen populair waren en de eerste filmen van bijvoorbeeld
Charlie Chaplin.
-
Je kan de liedjes uit de top 50 van de jaren 1914-1918 afspelen en de
stijlkenmerken bespreken in combinatie met theater, film, dans, mode en
muziek.
-
Snoopy viert Memorial Day, een filmpje oorspronkelijk van het hondje Charlie
Brown
dat
door
Vlaanderen
reist
en
de
oorlogsrelieken
bezoekt.
(http://www.youtube.com/watch?v=8VtGbJHXTQ8 of Charlie Brown – Flanders
Fields)

•
Verscheidene publicaties betreffende muziek- en filmgeschiedenis van de 20
de bibliotheek beschikbaar.
ste
eeuw zijn in
Mode in oorlogstijd,
Hoe armoede tot creativiteit bij de Vlaamse plattelandsbevolking leidde, terwijl men steeds
meer onder de invloed van internationale modeverschijnselen kwam te staan.

ste
Verscheidene publicaties over mode- en kostuumgeschiedenis van de 20
bibliotheek beschikbaar.
eeuw zijn in de
20
•
Eten in oorlogstijd,
Hoe schaarste tot creativiteit leidde en hoe de Verenigde Staten via een speciaal opgesteld
plan – de Hoover Relief – bezet België van voedsel trachtte te voorzien.
-
Je kan met je leerlingen stilstaan bij de barre tijden onder de bezetting en
uitzoeken hoe de mensen hun dieet vaak op illegale wijze moesten aanvullen
met die paar extra calorieën, terwijl soldaten op doorreis voorraden en vee
plunderden.
-
Je kan ook de minder gekende Hoover Relief uit de doeken doen, met aandacht
voor de Amerikaanse president en filantroop, Herbert Hoover.




•
BLOM, R., Honger. Een geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, 2008. en DEMASURE, B.,
Boeren, boter en bezetters. Onderzoeksgids landbouw, voeding en de Eerste Wereldoorlog,
Leuven, 2013.
SCHOLLIERS, P., “Oorlog en voeding: de invloed van de Eerste Wereldoorlog op het Belgische
voedingspatroon 1890-1940”, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 11/1, februari 1985, 3050. Digitaal beschikbaar.
http://www.hetvirtueleland.be, website van het Centrum voor Agrarische Geschiedenis
(CAG).
Digitaal documentatiepakket
o Oorlogsarchief: K4_PDF1 (voeding)
Communicatie in oorlogstijd,
Hoe oorlogsmeters, dames die met soldaten correspondeerden, menselijkheid in de
loopgraven brachten en hoe ze een hart onder de riem staken bij de gestrande,
gedemoraliseerde soldaten. Daarenboven was communiceren met het thuisfront, met
familie, vrienden, …, voor velen de enige manier om hun gedachten op een rij te zetten en
even uit de ellende van de oorlog te ontsnappen.
-
Het stadsarchief bewaart verscheidene originele brieven en telegrammen. Op
basis van de originele brieven zou je bijvoorbeeld met je leerlingen een rollenspel
kunnen spelen.






Via e-thesis.net kan je online een thesisstudie over oorlogsmeters raadplegen.
FARRAR, M., News from the front. War Correspondents, 1914-18, s.a.
HIRSCHFELD, G., G. KRUMEICH en I. RENZ, Duitse frontsoldaten 1914-1918, 2008.
MELCHING, W. F. B. en M. STUIVENGA, Ooggetuigen van de Eerste Wereldoorlog in meer dan
honderd reportages, 2006.
Bronnenmateriaal via [email protected]
http://www.ethesis.net/oorlogsmeters/oorlogsmeters_inhoud.htm
Digitaal documentatiepakket
o Oorlogsarchief: K4_PDF2 (communicatie)
21
•
Waregem in oorlogstijd
Hoe de oorlog zich in het dagelijkse leven manifesteerde en hoe Waregem onder de
bezetting kreunde.
-
In het stadsarchief wordt het genaamde Fonds Eerste Wereldoorlog bewaard; de
zogenaamde oorlogsarchieven. Hoewel er nog maar weinig onderzoek naar
verricht werd, bevatten deze archieven bijzonder rijke getuigenissen van het
dorpsleven onder de bezetting. Onder meer reeksen verordeningen en affiches
van de bezetter worden erin bewaard, alsook een exemplaar van het dagboek
van Jozef Duthoy, enzovoort.



•
Stad Waregem, Memorial Rain, 2002.
Uitgaven van de geschied- en heemkundige kring De Gaverstreke:
o DUCATTEEUW, E., “Oorlogsdagboek 1914-1918 van de Desselgemse pastoor Jozef
Coussement”, 26, 1998, 127-216.
o DELMOTTE, M., “De dageraad van de democratie in de Gaverstreek op de vooravond
van de Eerste Wereldoorlog”, 26, 1998, 581-726.
o DELMOTTE, M., “De Gaverstreke in de ban van de Eerste Wereldoorlog”, 6, 1978,
160-241; 7, 1979, 22-161 en 30, 2002, 147-302.
o BOGAERT, P., “Oorlog in de Gaverstreke: analyse van de bevrijding van Waregem,
Ingooigem, Anzegem en Tiegem, oktober-november 1918”, 28, 2000, 169-312.
Digitaal documentatiepakket
o Oorlogsarchief: K4_PDF3 (bezetting), K4_PDF4 (verzet)
Vrouwen in de oorlog
Vrouwen vervulden een niet onmiskenbare rol vóór, tijdens en na de Eerste Wereldoorlog.
Ook vrouwen die niet rechtstreeks bij de oorlog betrokken waren, bleven er niet van
gespaard. Denk maar aan de talrijke Amerikaanse verpleegsters die werden ingezet, of de
vrouwelijke arbeiders in de vele oorlogsfabrieken, de burgervrouwen die in de
voedingscomiteit participeerden. Of aan de meeste vrouwen na de oorlog, aan de generatie
weduwen die overbleef.
-
Breng een bezoek aan het graf of zoek informatie op over één van de weinige
vrouwen die op een Britse militaire begraafplaats rusten (Lijssenthoek).
22
BIJLAGE
BIBLIOGRAFIE
JEUGD
– NON-FICTIE
ADAMS, S., Oorlog in de loopgraven, 2006.
Ooggetuigenauteur Simon Adams bracht een reeks boeiende, toegankelijke en informatieve boeken
voor kinderen en jeugd uit over diverse aspecten van de Eerste Wereldoorlog. Sommigen ervan zijn ter
beschikking in de bibliotheek.
ADAMS, S., Oorzaken en gevolgen, 2005.
ADAMS, S. en A. CRAWFORD, De Eerste Wereldoorlog, 2011.
BRICHAU, F., De helden van de lucht, 2005.
Stripverhaal over de vlieghelden van de Eerste Wereldoorlog. Weinig historisch correct, hoewel
uiteraard leuk geïllustreerd.
CHIELENS, W. en M. ROUFFA, De kijkkast van Kobe: een blik op de Eerste Wereldoorlog, 2006.
Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Mooi geïllustreerd educatief boek over de
actualiteitswaarde van de Eerste Wereldoorlog en oorlog nu.
CHIELENS, W., W. SINAEYE en F. DEHEEGHER, Het droommuseum van Dré: een tocht door de Eerste
Wereldoorlog, 2012.
Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Mooi geïllustreerd educatief boek over de
actualiteitswaarde van de Eerste Wereldoorlog en oorlog nu.
HAMLEY, D., De Eerste Wereldoorlog, 2002.
Overzicht van de oorzaken, verloop en nasleep van de oorlog, vertelt vanuit dagboeken, gedichten,
brieven en foto’s.
HANSEN, O. S., De Eerste Wereldoorlog, deel van: 100 jaar luchtvaart, 2003.
Informatieve uitgave over vliegtuigen uit de Eerste Wereldoorlog.
HATT, C., De Eerste Wereldoorlog 1914-1918, 2000.
KRAMER, A., Vrouwen en de oorlog, deel van: Eerste Wereldoorlog, 2006.
Informatief en geïllustreerd boek over de rol van vrouwen in de oorlog en vrouwenemancipatie.
ROSS, S., De Eerste Wereldoorlog, 2005.
Bondig maar gedetailleerd, objectief en chronologisch verslag van aanloop, verloop en gevolgen van de
Eerste Wereldoorlog. Vooral feiten en weinig – in tegenstelling tot andere publicaties – aandacht voor
de gruwel van de loopgraven.
VERLEYEN, K., De Eerste Wereldoorlog 1914-1918: alle grote gebeurtenissen van Sarajevo tot Verdun, 2002.
Uitgegeven in samenwerking met het In Flanders Fields museum. Geïllustreerd, uitvoerig overzicht van
de grote gebeurtenissen chronologisch en helder uitgelegd.
23
VOLWASSENEN – NON-FICTIE
MONOGRAFIËN
Naslagwerken en historische informatie, achtergrondinformatie
ANDRIESSEN, H. e.a., De grote oorlog kroniek 1914-1918, 17 delen, 2002-2011.
Bijzonder exhaustief meerdelig naslagwerk over alle aspecten van de Eerste Wereldoorlog.
ANONIEM, Reader’s Digest Geïllustreerde Wereldgeschiedenis. Deel: De Eerste Wereldoorlog (1914-1918).
Rijkelijk geïllustreerd en bondig, aangenaam overzicht van het verloop van de oorlog.
DENDOOVEN, D. en P. CHIELENS, Wereldoorlog I. Vijf continenten in Vlaanderen, 2008. [internationaal]
Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Schetst een helder beeld hoe de oorlog evolueerde
naar een wereldoorlog.
DE SCHAEPDRIJVER, S., Wereldoorlog I. De essentie, 2010.
Kort en bondig, eerder droog overzicht van de “essentie” van de oorlog.
DEBAELE, S., Vluchten voor de Grote Oorlog. 1,5 miljoen Belgen op de vlucht 1914-1918, 2004.
De oorlog vanuit het perspectief van migratie bekeken. Een vaak over het hoofd gezien aspect bij
studies rond de vroegere frontlijn.
DE MUNKC, L., De grote moeder in de Grote Oorlog. De hulpverlening van het Rode Kruis tijdens de Eerste
Wereldoorlog, 2000.
Uitgegeven vanuit het Rode Kruis, met ondersteuning door het In Flanders Fields museum. Dit boek
schetst de rol van het Rode Kruis in de verzorging van gewonden.
STAD WAREGEM, Memorial Rain, 2002.
Tentoonstellingscataloog met overzicht van de gebeurtenissen tijdens de oorlog met betrekking tot
Waregem.
VAN GALEN LAST, D. en R. FUTSELAAR, De zwarte schande. Afrikaanse soldaten in Europa 1914-1922.
Getuigenissen, dagboeken en correspondentie
ADRIAENSSENS, I., P. CHIELENS en O. VAN PEVENAEGE, Odon. Oorlogsdagboek van een IJzerfrontsoldaat,
2009.
Integraal uitgegeven dagboek, met omkadering.
CHAERLE, D., P. CHIELENS en S. MAES, De Groote Oorlog. De Eerste Wereldoorlog in de Westhoek. Beleef het
verhaal van 15 oorlogsgetuigen, 2008.
24
Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Het mooi geïllustreerde boek bevat een interactieve
CD-ROM, met allerlei opdrachten, foto’s, filmpjes en getuigenissen, een oorlogsencyclopedie,
enzovoort.
CHIELENS, P., H. DECOODT en D. DENDOOVEN, De laatste getuige. Het oorlogslandschap van de Westhoek,
2006.
Uitgegeven door het In Flanders Fields museum. Dit boek legt de nadruk op een andere getuige van de
oorlog: het Vlaamse landschap en hoe de oorlog geografische veranderingen teweegbracht.
DE BRUYNE, I., We zullen ze krijgen! Brancardiers aan het IJzerfront 1914-1918, 2007.
De auteur bundelt in dit boek enkele getuigenissen van hen die ingezet werden om voor de gewonden
te zorgen.
D’HAESELEER, P., De visie van de vijand. Wereldoorlog I volgens Duitse fotografen, 2010.
Een fotografisch verslag van hoe de Duitse soldaten de oorlog beleefden, zagen en op beeld
vastlegden.
DE MOOR, J., P. CHIELENS en J. De Moor, Dokter Albert De Moor: spoedarts in de Eerste Wereldoorlog,
2012.
Integraal uitgegeven dagboek, met correspondentie en ruimere omkadering.
FARRAR, M., News from the front. War correspondents, 1914-18, s.a.
GYSEL, A., 1914-1918 door Duitse ogen, 2010.
Geïllustreerd boek met getuigenissen van Duitse soldaten.
MELCHING, W. F. B. en M. STUIVENGA, Ooggetuigen van de Eerste Wereldoorlog in meer dan honderd
reportages, 2006.
Interessante afwisseling tussen rechtstreekse getuigenissen, onder meer met dagboekpassages en
bredere uitwijdingen van de auteur.
HIRSCHFELD, G., G. KRUMEICH en I. RENZ, Duitse frontsoldaten 1914-1918, 2008.
Getuigenissen van Duitse soldaten.
SNOECK, R., A. GYSEL en L. De Vos, In de modderbrij van de IJzervallei. Oorlogsdagboek van onderluitenant
Raoul Snoeck, 1998.
Integraal uitgegeven dagboek, met omkadering.
VANLANDSCHOOT, R., Een Vlaamse Viking aan het front. Het verhaal van Joris Lannoo en zijn vrienden
tijdens WOI, 2011.
Geïllustreerde, biografische studie op basis van correspondentie en een dagboek, met brede
omkadering.
XINGQING, G., D. DENDOOVEN en P. VANHAELEMEERSCH, Gu Xingqing. Mijn herinneringen als tolk voor de
Chinese arbeiders in WOI, 2010.
Herdenking
DEGRANDE, W. en P. GOOSSENS, Verstild & versteend. Relicten uit de Eerste Wereldoorlog, 2007.
25
Dit boek maakt de vergelijking van monumenten en overblijfselen uit de oorlog tussen hun huidige
staat en hun oorspronkelijke glorie.
HOWE, H., R. MISSINNE en R. VERBEKE, De Duitse begraafplaats in Langemark, 2011.
Een soort van handleiding bij de Duitse begraafplaats; context, bouw, inhoud graven, enzovoort.
LERNOUT, P. en C. SIMS, De soldaten van de Amerikaanse militaire begraafplaats Flanders Field, 2011.
Studie van alle begraven Amerikaanse soldaten te Waregem. Er wordt getracht van elk graf een
biografie op te maken, met getuigenissen en achtergrondinformatie.
SCHOETERS, S., B. SERNEELS en A. REYNTJENS, De grote oorlog, toen en nu. W.O.I in monumenten en
begraafplaatsen, 2011.
Geïllustreerd en indrukwekkend overzicht van alle gedenktekens, monumenten en overblijfselen uit de
oorlog, omkaderd met meer informatie.
Leven aan en achter het front
BLOM, R., Honger. Een geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog, 2008.
Dit boek legt de nadruk op de voedselconsumptie bij soldaten en duikt redelijk origineel reeksen
recepten op die aan het front gangbaar waren.
DEBAEKE, S., Humor in de oorlog. Bizarre, grappige anekdotes en foto’s uit de grote oorlog 1914-18, 1994.
Geïllustreerd en originele benadering van een ander aspect uit de oorlog, waar spot en humor een
belangrijke uitlaatklep voor velen vormden.
DELBECKE, J., Y. CASTELEYN en E. CHATELET, Kinderen in de Eerste Wereldoorlog, 2000.
Studie deels gebaseerd op getuigenissen uit de frontstreek die verhaalt over de omstandigheden
waarin vele Vlaamse kinderen de oorlog beleefden.
GOOSSENS, P. en L. MEIRESONNE, Vlaanderen Niemandsland 1914. Van gendarmen, vrijwilligers en
burgerwachten tijdens de eerste oorlogsmaanden, 2009.
Het Belgische verzet vanuit niet-militaire kringen en het lokale middenveld. Hoe de strijd om het
Niemandsland bleef duren terwijl de Duitse legers reeds gepasseerd waren.
LANGLEY, A. en N. LANGLEY, De Grote Oorlog voor kleine kinderen. Heldenmoed in beeld, 2012. [kinderen]
Hoe kinderen in de oorlog betrokken werden, voornamelijk gebruikt in publicaties en propaganda.
Poëzie en kunst
BUELENS, G., Europa Europa! Over de dichters van de Grote Oorlog, 2008.
DE GEEST, J., Het front in kleur 1914-1918. Schilders aan het Belgische front, 1999.
EIJKELBOOM, J., De war poets. Engelstalige gedichten over de Eerste en Tweede Wereldoorlog, 2002
GRANFIELD, L., In Flanders Fields. The story of the poem by John McCrae, s.a.
26
Audiovisueel
ANONIEM, In Flanders Fields: het fatale schot, s.d.
ANONIEM, De Eerste Wereldoorlog, 2004.
MAK, G., In Europe, Serie 1, DVD 2, 2008.
MARTIN, J., World War I in colour, 2004.
Uitgave van Stad Waregem, juni 2013
V.U.
Tekst
Afbeeldingen
Stadsbestuur Waregem
Geerd De Ceulaerde
Stadsarchief Waregem
Stad en Stadsarchief Waregem
27
28