De Koude Oorlog of een koude oorlog

Respons Hans van den Brandhof
De Koude Oorlog of een koude oorlog
N.a.v. Manuel Duran, ‘De Koude Oorlog is afgelopen’, in: Internationale Spectator, oktober 2007, blz.
485-488.
In Manuel Durans artikel in de Internationale Spectator van oktober 2007 wordt het begrip ‘koude oorlog’ op verschillende manieren gebruikt. Hierdoor
kan gemakkelijk verwarring ontstaan over de vraag
wat met ‘koude oorlog’ is bedoeld. Hieronder wil ik
enkele opmerkingen maken om het begrip ‘koude
oorlog’ te verhelderen.
Bij de uitdrukking ‘koude oorlog’ moeten we onderscheid maken tussen de koude oorlog als soortaanduiding voor een vijandige situatie, in beginsel
zonder gewapende conflicten, tussen twee of meer
staten; en de Koude Oorlog als periode van vijandig
optreden van de Verenigde Staten en de Sovjetunie
en hun respectievelijke bondgenoten. Deze periode
begon na de Tweede Wereldoorlog en eindigde in
1991.
Als soortaanduiding vinden we het begrip ‘koude
oorlog’ sinds enkele decennia in Van Dale’s Groot
Woordenboek der Nederlandse taal. Hierin wordt het
omschreven als ‘toestand van vijandigheid zonder
gevechtshandelingen’. In de editie van 1948 was
de uitdrukking nog niet opgenomen. Het begrip is
echter al oud en moet reeds in de veertiende eeuw
gebruikt zijn door de Spanjaard Juan Manuel, regent
van Castilië en León. Deze stelde in een kroniek
over de strijd tussen de christenen en de Moren de
gewone oorlog tegenover de koude oorlog (guerra
fría). Dit was volgens hem een strijd die voor degene die hem begon, eer noch vrede bracht.1 Enkele
eeuwen later, in 1893, heeft de Duitse schrijver en
politicus Eduard Bernstein (1850-1932) de uitdrukking ook gebruikt. 2 Zij was echter toen niet gangbaar. Pas na 1945 is zij populair geworden, toen
George Orwell haar in dat jaar in een artikel over
de oorlog in het Verre Oosten gebruikte. Korte tijd
daarna heeft de Amerikaanse politicus Bernard
B­aruch gesproken van een ‘cold war’ tussen de toenmalige supermogendheden, maar pas in 1947 heeft
de uitdrukking door een boek van Walter Lippmann
algemeen ingang gevonden. De Groningse polemoloog Röling heeft het begrip ‘koude oorlog’ later
omschreven als ‘de constante situatie van vijandJaargang 61 nr. 11 g November 2007
schap tussen staten, die leidt tot heftige competitie
in machtspositie en tot onvriendelijke uitlatingen en
daden behalve militaire vijandelijkheden’. 3
Na het verschijnen van het boek van Lippmann
is de uitdrukking populair geworden en in het
maatschappelijk spraakgebruik ingeburgerd. Als
soortaanduiding is zij in Nederland wellicht voor
het eerst in het Algemeen Handelsblad van 2 januari 1953 gebruikt. Hierin werd toen gesproken van
een ‘koude oorlog’ tussen Italië en San Marino in
verband met de aanwezigheid in San Marino van een
in Italië verboden casino, alsmede de in het dwergstaatje bestaande (en in Italië afwezige) mogelijkheid
tot echtscheiding. Het geschil is in de loop van 1953
bijgelegd.4
Het meest gangbaar is de uitdrukking echter geworden om de vijandige situatie tussen de Verenigde
Staten en de Sovjetunie in de periode 1945-1991 aan
te duiden. Opmerkelijk is dat zij na de beëindiging
niet is verdwenen, maar dat zij met een schijnbaar
toenemende frequentie in de media wordt gebruikt.
Noten
1 André Fontaine, Het rode gevaar, Amsterdam, 2007, blz. 84.
2 Ibid., blz. 86.
3 B.V.A. Röling, Vredeswetenschap, Utrecht/Antwerpen, 1981, blz.
63.
4 Jorri Duursma, Self-determination, statehood and international
relations of micro-states, Leiden, 1994, blz. 235.
Hans van den Brandhof is oud-beleidsmedewerker internationale betrekkingen bij het ministerie van Defensie.
Internationale
Spectator
567