Bronnen - StudioVO

Gewone burgers in de Tweede Wereldoorlog
INTRODUCTIE
vlnr: Affiche Hitlerjugend, Hannie Schaft van het verzet, een ‘moffenmeid’ tijdens de bevrijding, Anne Frank.
Thema
In de Eerste Wereldoorlog werd in een betrekkelijk klein gebied gevochten en bleven de levens van de
meeste burgers in landen als Duitsland, Frankrijk en Groot Brittannië ongeschonden.
De Tweede Wereldoorlog heeft wat dat betreft veel dieper ingegrepen in het leven van gewone
mensen. In Nederland leefde de bevolking noodgedwongen vijf lange jaren onder de Duitse bezetter.
De noodzaak om moeilijke keuzes te maken kwam vaak vanzelf door de loop die gebeurtenissen
konden nemen. In deze opdracht onderzoek je de begrippen ‘goed’ en ‘fout’ in de Tweede
Wereldoorlog en de beleving van de oorlog door gewone burgers.
Probleemstelling
Bij terugblikken op de Tweede Wereldoorlog werd er lange tijd nogal zwart-wit gedacht. Je was of goed
of fout in de oorlog, een tussenweg bestond er in die visie niet. Nu de periode van de Duitse bezetting
verder achter ons ligt, is er meer ruimte voor nuance. Er is een ander beeld ontstaan van de wijze
waarop Nederlanders de oorlog doorkwamen. De meeste mensen, ongeveer 90% zo is nu het beeld,
probeerden in de oorlog een zo normaal mogelijk te leven te leiden om zonder kleerscheuren de
oorlogsjaren door te komen. Slechts een betrekkelijk kleine groep(5%) was actief in het verzet. De
omvang daarvan was ongeveer even groot als de groep die actief samenwerkte met de Duitse
bezetters.
Eindproduct
Maak voor je product een keuze uit de volgende opties.
1 Een beschrijving van 3 personen in WO II. Je kruipt voor de deze opdracht in de rol van 3
personen:
̵
iemand die actief was in het verzet
̵
iemand die lid was van de NSB of aan de kant stond van de Duitse bezetter
̵
iemand die zich onzichtbaar mogelijk maakte om de oorlog door te komen.
Van elke persoon maak je een levensbeschrijving. Je schetst het karakter, de levensomstandigheden,
familie, werksituatie en achtergronden van iedere persoon zodat het begrijpelijk is waarom hij of zij
een keuze maken voor goed/ fout of onzichtbaar.
Kijk bijvoorbeeld naar de foto’s in de inleiding: Wat zou het levensverhaal van elk persoon kunnen
zijn?
2 Bestudeer aan de hand van enkele bronnen waarom het zwart-wit beeld van WO II op den duur
plaats maakte voor een ‘grijze’ tint.
Gebruik bronnen die een zwart-wit visie geven en gebruik bronnen die een meer genuanceerd beeld
geven de verhouding tussen verzet, collaboratie en het dagelijks leven.
Schrijf over hierover een opiniestuk voor een krant en verwerk daarin je eigen mening over dit
onderwerp. Geef ook aan hoe het beeld zal zijn over bijvoorbeeld twintig of dertig jaar.
3 Zet een discussie op over de vraag Was goed of fout in de oorlog wel zo duidelijk als we nu
denken?
4 Schrijf een artikel voor een krant, tijdschrift of website waarin je de stelling ‘Wie niet tegen
Hitler was, was voor hem’ verdedigt, dan wel bestrijdt aan de hand van voorbeelden uit het dagelijks
leven van burgers in de oorlog.
ORIENTATIE
Hoofdvraag-deelvragen
Hoofdvraag
Hoe beleefden gewone burgers de Tweede Wereldoorlog?
Deelvragen
̵
Wanneer noemen we iemand fout of goed in een oorlog?
̵
Hoe zag het leven van de meeste mensen eruit in WO II?
̵
Welke mensen zaten in het verzet en waarom?
̵
Welke mensen werkten samen met de Duitse bezetter en
waarom?
̵
Welke gebeurtenissen of omstandigheden waren bepalend voor de
tussen goed of fout?
Persoonlijke leervragen
Wat wil je zelf te weten komen tijdens de behandeling van dit thema? Je kunt daarbij denken aan een
vraag als Hoe zou ik zelf reageren op extreme omstandigheden zoals een oorlog?
Kernbegrippen
Fascisme, nationaalsocialisme, communisme, antisemitisme, bezetting, propaganda, racisme,
wereldoorlog.
Naast deze kernbegrippen spelen de volgende begrippen een belangrijke rol: collaboratie, NSB,
concentratiekampen, verzet, Kristalnacht, Hongerwinter, Radio Oranje, Holocaust, D-day,
verzetskranten, Jodenster, het Achterhuis.
De volgende namen zijn bovendien van belang: Hitler, Mussert.
Beoordelingscriteria
̵
̵
̵
̵
̵
̵
Je kunt onderscheid maken tussen het zwart-wit beeld van WO II en het ‘grijze’ beeld van WO II.
Je kunt uitleggen waarom mensen in extreme omstandigheden bepaalde keuzes maken.
Je kunt uitleggen in hoeverre meningen over WO II bepaald worden door plaats- en tijdgebonden
interpretaties van het verleden.
Je kunt uitleggen In hoeverre er keuzevrijheid was tussen goed en fout voor de gewone burger.
Je kunt uitleggen welke gebeurtenissen in WO II het moeilijk maakten om een gewoon leven te
leiden.
Wat de verschillende termen bij voorwaardelijke kennis betekenen en hoe ze met elkaar in
verband staan.
WERKWIJZER
Vooraf
Werkvorm
Afhankelijk van welk product je kiest.
̵
Product 1: individueel of met drie personen; in het tweede geval
kiest elke leerling een persoon. Als eindresultaat kun je de
verhalen samenvoegen tot één product.
̵
Product 2: individueel.
̵
Product 3: groep van minimaal 4 personen.
̵
Product 4: individueel.
Tijd
Voor de opdracht heb je ongeveer 6 tot 8 uur nodig.
KENNISBANK
StudioGeschiedenis.nl
Tijdvak 9, kenmerkende aspecten:
̵
Propaganda en massaorganisatie
̵
Racisme en discriminatie
̵
Duitse bezetting van Nederland
BRONNEN
Hyperlinks
De Reichsschule voor jongens
Andere Tijden 9 april 2009 Aflevering over de Reichsschule in
Valkenburg: de nationaal-socialistische school in Nederland. Leerlingen
van deze school werden geselecteerd op intelligentie, moed en
raskenmerken.
Nederlanders in de Waffen SS
Geschiedenis van de 22.000 Nederlandse vrijwilligers die in de WaffenSS dienden en van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB).
Werkgroep Herkenning
Website voor hulp aan nakomelingen van collaborerende ouders.
NSB-er als vader, over ervaring om als kind van ‘foute ‘ouders op te groeien.
Wikipedia: Nederlands verzet in de Tweede Wereldoorlog
Over verschillende vormen van verzet tegen de Duitse bezetter.
Goed en fout in de oorlog
Website van rijksuniversiteit Groningen over goed en fout in de oorlog.
Go2war2
site van Stichting Informatie Wereldoorlog Twee, naar eigen zeggen het grootste Nederlandstalige
online naslagwerk over de Tweede Wereldoorlog.
Concentratiekampen in Nederland
Website van C.B.S. De Tarissing in Oudehaske
Werkstukwijzer Anne Frank en de Tweede Wereldoorlog
Uitgebreide site over Anne Frank met tijdsbalk, filmpjes, achtergronden.
Audiovisuele bronnen
Gewoon de jaren '40
WO II in amateurfilm, aflevering Andere Tijden, 4 mei 2004.
Tientallen amateurs hebben de Tweede Wereldoorlog gefilmd, en steeds meer van hun filmpjes komen
boven water: over de vernietiging van Rotterdam, de WA die kinderen leert marcheren, de klokkenroof
uit de kerken en de wraak op de moffenmeiden…
Goed of fout of grijs in WO II: tussen accommodatie en verzet
Fragment OVT, 7 december over Goed of fout in WO II:
’Goed, fout, of grijs in de oorlog?’. Klopt het beeld van Lou de Jong van een principieel anti-Duitse en
antifascistische (maar zich nauwelijks verzettende) bevolking, of waren de Nederlanders een stuk meer
geneigd tot accommodatie met de bezetter en kwam het antibezetter sentiment pas serieus op gang
toen Duitsland de oorlog aan het verliezen was?
Burgemeester in oorlogstijd: besturen onder Duitse bezetting
Fragment OVT, 7 mei 2006
Hoe gingen burgemeesters in oorlogstijd om met de Duitse bezetters? Een belangwekkende vraag,
aangezien de burgemeesters een belangrijke schakel vormden tussen de Duitse bezetter en de
Nederlandse samenleving.
Marcherende journalisten
Fragment Andere Tijden, 14 mei 2006 over de Journalistiek in WO II:
Zoals zoveel mensen probeerden ook journalisten de tweede wereldoorlog door te komen door zich
aan te passen. Laveren tussen censuur, verschijningsverbod en beroepsethiek. Maar er waren er ook
die op cursus gingen bij de nazi's.
Literatuur
Chris van der Heijden, Grijs verleden, 2001
Het beeld van de Tweede Wereldoorlog is volgens de auteur eerder grijs dan zwart-wit. De meeste
Nederlanders waren niet pro-Duits maar ook geen verzetshelden.
EINDTERMEN
Geschiedenis
Domein A: Historisch besef
4 De kandidaat kan de betekenis van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen
voor het heden aangeven.
7 De kandidaat kan bij het geven van oordelen over het verleden rekening houden met
̵
het onderscheid tussen feiten en meningen;
̵
tijd- en plaatsgebondenheid van interpretaties en oordelen afkomstig van personen uit het
verleden en afkomstig van hedendaagse personen, onder wie hij zelf;
̵
de rol van waardepatronen in heden en verleden;
̵
het ondersteunen van uitspraken met behulp van argumenten.
Domein B: Oriëntatiekennis
Tijdvak 9, kenmerkende aspecten
̵
de rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie;
̵
racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden;
̵
de Duitse bezetting van Nederland.
Leerversterker
Jodenvervolging in Nederland
Inventarisatie van de anti-Joodse wetten en regels tijdens de Duitse
bezetting in de Tweede Wereldoorlog in Nederland en het verzet
daartegen.