Samenvatting Van Goethem

Bestuurlijke collaboratie in België tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Over het scharnierjaar 1942
Prof. Dr. Herman Van Goethem
Rector-elect Universiteit Antwerpen
1942 is een scharnierjaar in de Tweede Wereldoorlog. Begin ’42 liggen de kaarten slecht voor
de geallieerden, het perspectief van een onderhandelde compromisvrede met het Derde Rijk
lijkt goed denkbaar. Einde ’42 is het duidelijk dat het Reich de oorlog zal verliezen: Rommel
is in Oost-Afrika verslagen en in de Sovjet-Unie is de nederlaag van de Wehrmacht bij
Stalingrad nabij.
De internationale evolutie had al vanaf het begin van de bezetting een grote invloed op de
officiële bestuurlijke samenwerking met de bezetter in België zelf. Die samenwerking zou
steunen op de Haagse Conventies uit 1907, maar einde 1940 accepteerden de hoogste
Belgische autoriteiten zonder protest een eerste manifeste illegaliteit, de Jodenvervolging. Tot
in ’42 is in dat dossier de opstelling van de ambtenarij dan ook grondig ‘fout’.
Een ander dossier is dat van het illegale verzet. Strikt juridisch moet het wel degelijk worden
vervolgd. Zolang de Duitse overwinning zeker lijkt is er weinig voorbehoud om te vervolgen,
maar dan wordt alles anders. Hoe slechter de Duitsers er voor staan, hoe meer terughoudend
de magistratuur wordt om op te treden tegen het verzet.
In dat alles zijn er geen significante communautaire verschillen. Wel komt in het
arrondissement Brussel al vanaf juli 1941een beperkte tegenbeweging op gang, die in de
zomer van 1942 zal resulteren in een (beperkte) weigering om mee te werken aan de
Jodenvervolgingen (razzia’s).
Einde ’42 keert alles in elk geval. Het is een ommekeer die voor de Joodse bevolking te laat
komt. Ongeveer 17.000 Joden zijn al gedeporteerd, met de medewerking van de Belgische
overheden.
Het onderscheid tussen de ‘witten’ en de ‘zwarten’ breekt nu helemaal door in het Belgische
bestuur. Het voortouw in het administratieve en legale verzet tegen de bezetter wordt
genomen in Antwerpen, uitgerekend de stad die voordien zo ver was gegaan.
Het lijkt er ten slotte ook op dat ook de Belgische regering te Londen onder invloed stond van
de internationale evolutie. In tegenstelling met wat algemeen wordt aangenomen was het
engagement van de oorlogsregering-Pierlot in Londen in 1940-1942 in het kamp van de
geallieerden niet zo absoluut dan nadien. Er is in elk geval een belangrijke koerswijziging
vanaf december ’42. Zou dat toeval zijn?
Literatuur
- August De Schryver. Oorlogsdagboeken 1940-1942. Met een inleiding en commentaar over de
Belgische ministers in Frankrijk en Londen, H. Van Goethem (ed)., Tielt, Lannoo, 1998, 478 p.
- VAN DOORSLAER R. (red.), Gewillig België. Overheid en Jodenvervolging tijdens de Tweede
Wereldoorlog, Antwerpen-Amsterdam, Meulenhoff-Manteau, 2007, 1163 p.
- VAN GOETHEM, H., “La Convention de La Haye, la collaboration administrative en
Belgique te la persécution des Juifs à Anvers, 1940-1942 », Cahiers d’Histoire contemporaine –
Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis, 2006, p. 117-197.